فرهنگ یانیق یا کورا-ارس؛تاکیدی بر عنوان کورا-ارس بر اساس مطالعات آماری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستانشناسی دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی دکترای باستانشناسی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

پراکندگی سفال «کورا-ارس» در گستره وسیعی از خاورنزدیک، از شمال‌شرقی آناتولی تا جنوب لوانت درهزاره 4 و 3 ق.م. موضوع بحث و پژوهش بسیاری بوده است. مقاله حاضر، نتایج مطالعات گونه‌شناختی و مقایسه‌های سفالی انجام گرفته برروی 6 محوطه عصر مفرغ قدیم در شمال‌غرب ایران را نشان می‌دهد. در این تحلیل، مجموعه سفالی محوطه یانیق که گاهاً از آن با عنوان مصطلح «فرهنگ یانیق» یاد می‌شود، به‌عنوان مجموعه مرجع برای مقایسه در نظر گرفته شده است و مجموعه‌های سفالی محوطه‌های «گوی‌تپه»، «هفتوان‌تپه»، «کهنه‌پاسگاه»، «کهنه‌تپه» و «کول‌تپه» جلفا، با 85 نوع از این مجموعه که به تفصیل در پایان‌نامه سامرز[1] آورده شده است، مقایسه گردیده‌اند. در گام نخست، 496 قطعه سفال از 5 محوطه در 4 گروه گونه‌شناسی گردید؛ در گام بعدی، نمونه‌ها با مجموعه سفالی یانیق مقایسه و میزان شباهت نمونه‌های قابل مقایسه در جداول مربوط به هر محوطه ثبت شده است. سفال‌های مقایسه شده همانندی‌هایی را با 37 نوع از ظروف یانیق نشان می‌دهند که 15 نوع آن شامل تنوعی از کاسه‌ها و 19 نوع شامل انواعی از سبوها است؛ در بین این محوطه‌ها، کول‌تپه جلفا با 14 نوع و محوطه کهنه‌پاسگاه با 6 نوع، به ترتیب بیشترین و کم‌ترین شباهت را با مجموعه سفالی یانیق نشان می‌دهند. در مجموع فرم و شکل مجموعه‌های سفالی مقایسه‌شده، شواهد اندکی از حضور سفال یانیق را در مناطق دیگر شمال‌غرب نشان می‌دهند و شاید با احتیاط بتوان گفت که بین این محوطه با محوطه‌های دیگر، برهم‌کنش بین‌محوطه‌ای اتفاق نیفتاده است و هم‌گونی قابل ملاحظه‌ای، به‌غیر از ویژگی‌های فنی در مجموعه‌های سفالی محوطه‌ها دیده نمی‌شود. مقایسات انجام گرفته در راستای تأکید بر استفاده از اصطلاح کورا-ارس، برای اطلاق به فرهنگ عصر مفرغ قدیم در این حوضه جغرافیایی که غرب و شرق فلات‌مرکزی را نیز، در برمی‌گیرد بوده است؛ تا هم از تعدد عناوین استفاده شده کاسته شود و هم این‌که عنوانی استفاده گردد که ویژگی‌های این فرهنگ را به‌صورت جامع‌تری نشان می‌دهد.



[1]. (Summers, 1984).
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Yanik or Kura-Araxes Culture; Re-emphasizing the Kura-Araxes Culture Term Based on Pottery Statistic Analysis

نویسندگان [English]

  • Reza Rezaloo 1
  • Nasrin Zabanband 2
چکیده [English]

The spread of Kura-Araxes pottery across the Near East from the Northeastern Anatolia to Southern Levant during the 4th and 3rd millennia B.C has been the issue of many researches and discussions. The current article showing the results of typological studies and ceramic comparisons carried out on 6 sites of the Early Bronze Age of northwest Iran. Here, the ceramic assemblage of Yanik Tepe which, sometimes has referred as so-called Yanik Culture, is considered as a comparative reference, and the assemblages from Kura-Araxes sites such as: Goey Tepe, Haftavan Tepe, Kohneh Pasgah, Kohneh Tepe, Kul Tepe Jolfa have been paralleled with 85 pottery types of Yanik described in detail by Summers. Firstly, 496 shreds from 5 sites have classified in 4 groups leading to recognition the diversity among types in 5 sites and facilitate the comparisons. This typology has also show that the sequence of types of 5 sites are not the same. In addition, the close ratio in 3 sites including Goy Tepe, Haftavan Tepe, and Kohneh Tape, has proved while this is not accrued at Kul Tape and Kohne Tepe. At the next step, the sherds have compared to Yanik pottery assemblage; The resemblance ratio of given sherds to Yanik pottery are recorded in the tables related to every site along with the descriptions related to every type helping to draw a complete picture of some shreds whose complete sample is obtained from Yanik. The compared sherds showing the similarities of 37 types of Yanik pottery; of them, 15 types include bowls of various shapes, 19 types include some types of jars and the 3 remaining types are including type 70: cooking pots, type 24: open cups, and type 74: wide shallow dishes. Among the compared types, types 19 and 25 show the most parallel with compared assemblages. Among these sites, Kul Tepe Jolfa with 14 types and Kohneh Pasgah with 6 types show the most and minimum similarities to Yanik pottery assemblage respectively. Therefore, comparisons proved that; in Goy Tepe only 13 sherds of total number of 69 potteries are comparable, and the ratio is 5.31; in Haftavan Tepe is only 10 sherds of total number of 41 shreds, and the ratio is 4.1; in Kul Tape the similarity is visible on 26 sherds of total number of 87 sherds and the ratio is 3.34; in Kohneh Pasgah only 10 sherds of total number of 67, and the ratio is 6.7; in Kohneh Tepe the only 15 shreds of total number of 232 shreds, and the ratio is 15.47. The results of carried out comparisons show that the pottery samples illustrate that there has been no intera-site interaction in between this site and other sites, and there is not significant convergent except technical characteristics of pottery production among sites. Comparisons were carried out to re-emphasize using the term Kura-Araxes to refer to the Early Bronze Age in this geographic area including the West and East of the center of Iranian plateau; aiming to reduce the multi-terminology and to use a title could explain the characteristics of this culture more comprehensively. The aim is not to eliminate this term from terminologies, but we want to emphasize on the discontinuity of using this term on the basis of the static analysis on potteries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kura-Araxes Culture
  • Yanik
  • Early Bronze Age
  • Pottery
  • Statistic
- آقالاری، بایرام، 1387، گزارش دومین فصل کاوش باستان‌شناختی کهنه‌پاسگاه‌سی (حوضه آبگیر سد خداآفرین)، مرکز اسناد پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
- زبان‌بند، نسرین، 1389، فرهنگ یانیق (کورا-ارس) در شمال‌غرب ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی، (منتشر نشده).
- زلقی، علی و آقالاری، بایرام، 1386، گزارش کاوش باستان‌شناختی کهنه‌تپه‌سی (حوضه آبگیر سد خداآفرین)، مرکز اسناد پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
- عابدی، اکبر،1390، بررسی و تحلیل داده‌های باستان‌شناختی محوطه کول‌تپه جلفا و مقایسه تطبیقی- تحلیلی یافته‌های آن با مناطق همجوار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس،(منتشر نشده).
- علیزاده، کریم، 1389، «فرهنگ کورا-ارس، ماوراء‌قفقاز یا فرهنگ یانیق»، باستان‌شناسی ایران، 1، 68-85
 
-Abedi, A., H. Khatib Shahidi, C. Chataigner, K. Niknami, N. Eskandari, M. Kazempour, A., Pirmohammadi, J. Hoseinzadeh, and GH. Ebrahimi 2014. Excavation at Kul Tepe of (Jolfa), North-Western Iran, 2010: First Preliminary Report, Ancient Near Eastern Studies, Vol. 51: 33-167.
-Burney, C.A., 1958. Eastern Anatolian in the Chalcolithic and Early Bronze Age. Anatolian Studies l8: 157-209
- Burney, C.A., 1962. The Excavation at Yanik‌Tepe, Azarbaijan, 1961: Second Preliminary Report. Iraq 24, )2(:134-152
- Burney, C.A., 1970. Excavation at Haftavan Tepe 1968: First Preliminary Report, Iran 8: 157-171
- Burney, C.A., 1972. Excavation at Haftavan Tepe 1969: Second Preliminary Report, Iran 10: 127-143
-Burney, C.A., 1975. Excavation at Haftavan‌Tepe. 1973: Fourth Preliminary Report. Iran 13: 149-164
- Burney, C.A., D.M. Lang, 1971. The people of the hills. ancient Ararat and Caucasus. Praeger Publishers. New york.
- Burton, B.T. 1951. Excavation in Azarbaijan 1948. London.
- Cameron, A. P., 2012, Ceramic Production: A Companion to the archaeology of the Ancient Near East I, Edited by D.T.Potts: 279-294
- Kushnareva, K.Kh.,1997. The Southern Caucasus in Prehistory: Stages of Cultural and Socioeconomic Development From the Eight to the Second Millennium B.C., University of Pennsylvania Museum Publications.
- Maziar, S., 2010. Excavations at Kohne Pasgah Tepesi, the Araxes Valley,Northwest Iran: First Preliminary Report, Ancient Near Eastern Studies 47: 165-193
-Pollock, S., 1983. Style and Information: An Analysis of Susiana Ceramics, Journal of Anthropological Archaeology 2: 354-390
- Sagona, A., 1982. the Caucasian region in the early bronze age. Oxford: BAR International series 214. Part I.
- Stephan, B., 2000. Petrographic Analysis of Early Transcaucasian Ceramics from the Bayburt Region, North Eastern Anatolia:An Exploratory Study, Ancient Near Eastern Studies 37:153-163
- Summers, G.D., 1984. A study of Architecture, Pottery and other material from Yanik Tepe, Haftavan‌Tepe VIII and Related Sites, Ph.D. Dissertation, Department of Anthropology. University of Manchester..
- Summers, G.D., 2004. Yanik‌Tepe and the Early Trans-Caucasia Culture: Problems and Perspectives. Ancient Near Eastern Studies: 617-643.