گاهنگاری محوطه ی باستانی کُن بینو (تل گوینه) بر اساس مطالعه ی سفال های به دست آمده از بررسی روشمند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی/دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشیار گوه باستان شناسی/ دانشگاه مازندران

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد/دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

چکیده

با وجود انجام فعالیت‌های باستان‌شناختی متعدد طی سده‌ی اخیر در استان خوزستان، توجه چندانی به بخش‌های شرقی این استان، از جمله شهرستان بهبهان نشده است. شرایط جغرافیایی و زیست‌محیطی مناسب، از جمله رودخانه‌های دائمی، دشت حاصلخیز و موقعیت ارتباطی و تجاری این شهرستان و در مقابل نبود و فقر اطلاعات باستان‌شناختی جامع از ادوار مختلف فرهنگی، انجام یک مطالعه و بررسی روشمند بر روی یکی از محوطه‌های بزرگ و شاخص منطقه را ضروری می‌نماید. بدین‌منظور، بررسی روشمند محوطه‌ی باستانی کن‌بینو، به‌عنوان بزرگترین محوطه‌باستانی شناسائی شده در بخش زیدون، واقع در نیمه‌ی جنوبی شهرستان، با استفاده از روش «نمونه‌برداری روشمند طبقه‌بندی شده»، به انجام رسیده است. در این مقاله پرسش اصلی این است که محوطه کن‌بینو در چه دوره یا دوره‌هایی مسکون بوده است؟ بنابراین در همین راستا سعی شده است که با تکیه بر نتایج حاصل از گونه‌شناختی و مقایسات تطبیقی نمونه‌های سفالین به‌دست آمده از بررسی روشمند، به گاهنگاری و شناخت دوره‌های استقراری محوطه پرداخته شود. مطالعه نمونه‌های سفالی نشان می‌دهد که این محوطه در دوره‌ی پیش از تاریخ، از حدود اوایل هزاره ششم ق.م. تا اوایل هزاره چهارم ق.م. مسکون بوده و پس از آن احتمالاً یک وقفه استقراری تا اوایل هزاره سوم ق.م. در محوطه به‌وجود آمده است. اما هم‌زمان با شروع دوره‌ی ایلام، بار دیگر محوطه‌ی مسکون شده و این استقرار تا قرون متأخر اسلامی و هم‌زمان با دوره‌ی صفوی ادامه داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Chronology of Kon-e Binoo (Tel-e Guvineh) on the Basis of Potteries Collected via Systematic Survey

نویسندگان [English]

  • Ghader Shirvani 1
  • Reza Mehrafarin 2
  • Maryam Kordestani 3
چکیده [English]

Although numerous archaeological activities carried out in Khuzestan over last century, but less attention has been paid to the eastern parts, including the Behbahan. doing a systematic study on one of the major sites of the region is essential due to the geographical location and suitable environmental conditions such as: permanent rivers, fertile plains and communications and commercial position of the city and existence of many monuments and archaeological sites of different cultural periods in contrast to the lack of a comprehensive archaeological information from different cultural periods. Kon-e Binoo (Tel-e Guvineh), is the largest site which has been identified in Zeidoon plain on the Zohreh River bank contains several cultural period. A systematic survey of the area was conducted in 2012 using systematic classified sampling. The importance of the site during various cultural periods is visible by a large amount and variety of surface finds and cultural material. Here, more than 250,000 culture finds have been studied such as: pottery, stone tools and equipment, stone vessels, pendants and metal and rocky decorative beads, coins, metal and glass objects and ornaments, figurines, seals, arrowheads made of stone and metal, pieces of glass wares, metal slag and weld furnace, architectural remains, pottery kilns, workshop of stone tools and etc. Comparing the finds, especially pottery and chronology of the site is very important in recognition of the cultural sequence of the region. This could pave the way for future studies, including recognition of inter-regional cultural interactions. In this paper, the main question is: Kon-e Binoo by which episode of time has been settled? So, in this regard, it has been tried to consider the chronology and recognize its settlement period based on the results of typological and comparison of ceramic samples obtained from a systematic survey. Pottery studying shows that this site has occupied as early as the 6th millennium B.C. and continued in some parts of the site as early as 4th millennium B.C. This indicates that in this period large number of population were living in the region. Possibly afterward, an interruption on the settlement by the early 2nd millennium B.C. has occurred. According to pottery evidences, due to the rarity of data, almost nothing attributed to the first half the 4th and 3rd millennium B.C. It will be clear by digging in the site. Once again, part of the site has been populated in the Old Elamite period. It might be said that it has been converted to a city by Elamite from the old Elamite period and reaches its climax in the middle and New Elamite period. It has been also populated during Achaemenid, Seleucid, Eliemaied and Sassanid. Almost all of the area have been inhabited in the Islamic era. Doubtless, it could be one of the most important cities of Behbahan region in the Sassanid – Islamic period due to the large amount of findings. But the population was decreased the extent of settlements in the Middle Islamic Ages and then, reoccupied by Late Islamic centuries, Safavid. After this period, the site of Tel-e Guvineh is abandoned forever.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Behbahan Township
  • Kon-e Binoo site
  • Systematic Survey
  • Elamite Civilization
  • Pottery
- استروناخ، دیوید، 1379، پاسارگاد، گزارشی از کاوش‌های انجام شده توسط موسسه مطالعات ایرانی بریتانیا (از سال 1961 تا 1963)، ترجمه حمید خطیب شهیدی، چاپ اول،سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، تهران.
- اسمعیلی جلودار، محمد اسماعیل، زهره زهبری و حسین توفیقیان، 1390، «بررسی بازرگانی میان‌دریایی بندر ماهروبان خلیج فارس و بنادر هند و چین در دوران اسلامی بر پایه گونه‌شناسی و طبقه‌بندی سفال‌های سلادن به‌دست آمده از کاوش و بررسی باستان‌شناختی در آن محل»، همایش ملی هنر اسلامی، دانشکده هنر دانشگاه بیرجند، بیرجند، صص: 1-28.
- اقتداری، احمد، 1375، خوزستان و کهگیلویه و ممسنی؛ جغرافیای تاریخی و آثار باستانی، چاپ دوم، موسسه فرهنگی آیات، تهران.
- توحیدی، فائق، 1386، فن و هنر سفال‌گری، چاپ پنجم، انتشارات سمت، تهران.
- جانسون، گرگوری ا.، 1388، «سازمان متغیر دستگاه اداری اوروک در دشت شوشان»، باستان‌شناسی غرب ایران زیر نظر فرانک هول، ترجمه زهرا باستی،  انتشارات سمت، تهران،صص 274- 217.
- خاموشی، لیلا، 1388، «آنالیز چند قطعه از چینی‌های آبی و سفید دوره یوان در مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی به روش XRF ،(PIXE) «STM، پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس؛ دوفصلنامه تحلیلی ـ پژوهشی باستان‌شناسی، تاریخ هنر و مطالعات میان‌رشته‌ای، مجله انجمن علمی دانشجویان گروه باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، سال اول، شماره اول، بهار و تابستان ، صص: 123-131.
- دارک، کن. آر، 1379، مبانی نظری باستان‌شناسی، ترجمه کامیار عبدی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
- دومیروشیجی، پی‌یر، 1376، «لایه‌نگاری «ایلامی جدید» در شوش (حدود 1100 تا 540 ق.م.)»، شوش و جنوب‌غربی ایران، تاریخ و باستان‌شناسی (سیر تکامل اجتماعی و فرهنگی از هزاره هفتم ق.م. تا یورش مغول )؛ گزارش گردهمایی بین‌المللی شوش و سمینار بلو، زیر نظر ژان پرو و ژنویو دلفوس، ترجمه هایده اقبال،  تهران،  مرکز نشر دانشگاهی، صص: 89- 95 .
- رایت، هنری ت.، 1388، «پسکرانه‌های شوشان در دوران شکل‌گیری حکومت‌های نخستین»، باستان‌شناسی غرب ایران زیر نظر فرانک هول، ترجمه زهرا باستی، تهران، انتشارات سمت، صص 339- 285.
- شیروانی، قادر، 1390،گزارش بررسی روشمند باستان‌شناختی محوطه باستانی کن‌ بینو ( تل گوینه)، بایگانی پژوهشکده باستان‌شناسی، منتشر نشده.
- شیروانی، قادر، 1391، بررسی روشمند باستان‌شناختی محوطه باستانی کن‌ بینو ( تل گوینه) واقع در دشت زیدون شهرستان بهبهان، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی دانشگاه زاهدان (منتشر نشده).
- کیانی، محمد یوسف، 1379، پیشینه سفال و سفال‌گری در ایران، انتشارات نسیم دانش، تهران.
- گاوبه، هاینس، 1359، ارجان و کهگیلویه؛ از فتح عرب تا پایان دوره صفوی، ترجمه سعید فرهودی، تهران، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
- گروبه، ارنست ج.، 1384، سفال اسلامی، ترجمه فرناز حائری، جلد هفتم از گزیده ده جلدی مجموعه هنر اسلامی، گردآوری دکتر ناصر خلیلی، نشر کارنگ، تهران.
- گیرشمن، رومن، 1373، چغازنبیل (دوراونتاش)، زیگورات، ترجمه اصغر کریمی،جلد اول، چاپ اول، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
- عبدی، کامیار، 1378، «کاسه لبه‌واریخته: کاربرد و پراکندگی»، باستان‌شناسی و هنر ایران (32 مقاله در بزرگداشت عزت‌الله نگهبان)، به کوشش عباس علیزاده، یوسف مجیدزاده و صادق ملک شهمیرزادی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1378، صص: 64-84.
- عبدی، کامیار، محمدتقی عطائی و شهرام زارع، 1387، گزارش فصل دوم بررسی باستان‌شناسی شهرستان بهبهان- خوزستان، جلد 4، بایگانی اسناد پژوهشکد‌ی باستان‌شناسی کشور (منتشر نشده).
- عطایی، محمد تقی، 1383، معرفی سفال هخامنشی حوزه فارس: بررسی روشمند طبقه‌بندی شده باروی تخت جمشید، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته باستان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت‌مدرس، منتشر نشده.
- عطایی، محمد تقی، 1384، «سفال دوره هخامنشی و منطقه‌بندی آن»، مجموعه مقالات دومین همایش باستان‌شناسان جوان ایران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، اداره کل امور فرهنگی، تهران،صص: 255-284.
- علیزاده، عباس، 1369، «اشغال جنوب خوزستان به‌دست الیماییان؛ طرح یک نظر»، ترجمه: جعفر تال بلاغی، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال چهارم، شماره اول، شهریور، صص 34 تا 44 .
- علیزاده، عباس، 1382، الگوهای استقرار و فرهنگ‌های پیش از تاریخی دشت شوشان براساس تحلیل مجموعه حاصل از بررسی ف. ج. ل. گرملیزا، ترجمه لیلا پاپلی یزدی- عمران گاراژیان، پژوهشکده باستان‌شناسی، تهران.
- علیزاده، عباس، 1383، منشاء نهادهای حکومتی در پیش از تاریخ فارس: تل باکون، کوچ نشینی باستان و تشکیل حکومت‌های اولیه، ترجمه کوروش روستایی، چاپ اول، ناشر بنیاد پژوهشی پارسه ـ پاسارگاد، مرودشت.
- محمدی‌فر، یعقوب، بهزاد بلکمی، 1378، «هنر سفال‌گری در دوره صفویه ، بررسی تکنیک و نقشمایه‌های هنری»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 35، پاییز، صص: 93-102.
- مرتضایی، محمد، 1383، «گزارش مقدماتی نخستین فصل کاوش‌های باستان‌شناختی در محوطه جرجان»، گزارش‌های باستان‌شناسی (3)، پژوشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، صص: 155-188.
- مفیدی نصر آبادی، بهزاد، 1383، گزارش کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه باستانی هفت‌تپه در زمستان 1383، منتشر نشده، آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی.
- نگهبان، عزت الله، 1372، حفاری هفت تپه، دشت خوزستان، انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
- ویتکمب، دونالد، 1382، «سفال‌های پیش از تاریخ دروغین از جنوب ایران»، ترجمه محسن زیدی، باستان‌پژوهی، شماره 11، تهران، پاییز، صص: 84-95.
- هول، فرانک، 1388، «باستان‌شناسی دوره روستانشینی»، باستان‌شناسی غرب ایران، ترجمه: زهرا باستی، تهران، انتشارات سمت، صص 156- 50.
 
- Alden, John Robert,1979, Regional Economic Organization in Banesh Period Iran, A Dissertation Submitted in Partial Fulfillment of the Requirement for the Degree of Doctor of Philosophy (Anthropology) in The University of Michigan, Michigan.
- Alizadeh, Abbas, 1985, Elymaean Occupation of Lower Khuzestan During the Seleucid and Parthian Periods: A Proposal, Iranica Antiqua, Vol. XX, pp: 175-195.
- Alizade, abbas , 2006,“The origins of state organizations in prehistoric highland fars, southern Iran excavation at tall-e bakun” ,  the oriental  institute of the university of Chicago, illinois.
- Alizadeh, Abbas, 2008, Chogha Mish II, The Development of a Prehistoric Regional Center in Lowland Susiana, Southwestern Iran, Final Report on the Last Six Seasons of Excavations, 1972-1978, Oriental Institute of the University of Chicago, Oriental Institute Publications, Volume 130, Chicago.
- Azarnoush, Massoud, 1994, and Barbara Helwing, Recent Archaeological Research in Iran- Prehistori to Iron Age,pp: 189-246
- Carter, Elizabeth, 1971, Elam in the Second Millennium B.C.: The Archaeological Evidence, A Dissertation Submitted to the Faculty of the Division of the Humanities in Candidacy for the Degree of Doctor of Philosophy, Department of Near Eastern Languages and Civilizations, The University of Chicago, Chicago.
- Carter, Elizabeth, 1994, The Middle Elamite Building at Anshan (Tal-e Malyan)
در مجله باستان‌شناسی و تاریخ، شماره پیاپی 13 و 14، سال هفتم، شماره اول و دوم، تهران، 1372، بخش انگلیسی: 12-28.
- Carter, Elizabeth, 1996, Excavations at Anshan (Tal-e Malyan): The Middle Elamite Period, Malyan Excavation Reports, William m. Sumner, Series Editor, Volume II, Published by The University Museum of Archaeology and Anthropology, University of Pennsylvania, Philadelphia.
- Delougaz, Pinhas, Helen J. Kantor, 1996,Chogha Mish, Volume I, The First Five Seasons of Excavations 1961-1971, Part 2: Plates, Edited by Abbas Alizadeh, Oriental Institute of the University of Chicago, Oriental Institute Publications, Volume 101, Chicago.
- De Miroschedji, Pierre, 1981(a), Fouilles du Chantier Ville Royale II à Suse, Délégation Archéologique FranҪaise en Iran (D.A.F.I), vol. 12, Paris, pp. 9-137.
- De Miroschedji, Pierre, 1981(b),Observation dans les Couches néo-élamites au nord-ouest du Tell de la Ville Royale à Suse, Délégation Archéologique FranҪaise en Iran (D.A.F.I), vol. 12, Paris, pp. 143-168.
- De Miroschedji, Pierre, 1981(c), Prospections Archeologiques au Khuzistan en 1977, Délégation Archéologique FranҪaise en Iran (D.A.F.I), vol. 12, Paris, pp. 169-192.
- Derwett, P.L., 1999, Field Archaeology; an Introduction, UCL press, London.
- Dollfus, Geneviève, 1983, Tépé Bendbal, travaux 1977, 1978, Délégation Archéologique FranҪaise en Iran (D.A.F.I), vol. 13, Paris, pp. 133-276.
- Egami, Namio, 1962, and Seiichi Masuda, Marv-Dasht I, The Excavation at Tall-I-Bakun 1956, The Tokyo Univrsity Iraq-Iran Archaeological Expedition, Report 2, Tokyo.
- Fehervari, Geza, 1998, Pottery of the Islamic World in Tareq Rajab Museum, Published by Tareq Rajab Museum, Kuwait.
- Guilbert, Hardy Cl.,1984, Les Niveaux Islamiques du Secteur Apadana-Ville Royale, Délégation Archéologique FranҪaise en Iran (D.A.F.I), vol. 14, Paris, pp. 121-210.
- Jenkins, Marilyn, 1983, Islamic Pottery, a Brief History, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, v. 40, no. 4.
- Keall, Edward J., Marguerite J. Keall, 1981,Qal’eh-i Yazdigird Pottery: A Statistical Approach, Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies, Volume XIX, London, pp: 33-80.
- Kervran, Monique, 1977, Les Niveaux Islamiques du Secteur Est de l’Apadana. 2e Partie. Le Matériel Céramique, Délégation Archéologique FranҪaise en Iran (D.A.F.I), vol. 7, Paris, pp. 75-162.
- Kervran, Monique, 1979, II Le Materiel Archeologique, Délégation Archéologique FranҪaise en Iran (D.A.F.I), vol. 10, Paris, pp. 177-237
- Kervran, Monique, 1984, Le Matériel Archéologique, Délégation Archéologique FranҪaise en Iran (D.A.F.I), vol. 14, Paris, pp. 50-94.
- Labrousse, Aurdan, 1974, et Remy Boucharlat, La Fouille du Palais Chaour à Suse en 1970 et 1971, Délégation Archéologique FranҪaise en Iran (D.A.F.I), vol. 2, Paris, pp. 61-168.
- Lamberg-Karlovsky, C. C., 1970, Excavations at Tepe Yahya, Iran, 1967-1969, Progress Report I, Cambridge, Massachusetts.
- Lane, A., 1947, Early Islamic Pottery Mesopotamian, Egypt and Persia, Faber and Faber Ltd, London.
- Langsdorff, Alexander, Donald E. McCown, 1942, Tall-I-Bakun A, Season of 1932, The University of Chicago, Oriental Institute Publications, Volume LIX, The University of Chicago Press, Chicago.
- Nishiaki, Yoshihiro, 2003, Catalogue of Archaeological Materials in the Department of Archaeology of Western Asia, Part 6, Prehistoric Pottery from the Marv Dasht Plain, Iran, The University Museum, The University of Tokyo, Material Report No. 51, Tokyo.
- Nissen, H.J., L. Redman, 1971, Preliminary Notes on an Archaeological Surface Survey In the Plain Of Behbehan and Lower Zuhreh Valley. Bastanshenasi va Honar-e Iran, 6, pp: 48-50
- Oates, David, Joan Oates, 1958, Nimrud 1957: The Hellenistic Settlement, Iraq, British Institute for the Study of Iraq, Vol. 20, No. 2, pp: 114-157.
- Orton, C., 2000, "Sampling", In L.Ellis(ed.), archaeological method and theory:An Enclopedia, New York and London, pp: 539-542
- Petrie, C.A, A. Asgari-Chaverdi and M. Seyedin, 2009, Excavation at Tol-e Spid, at The Mamasani Archaeological Project Stage One, Edited by D. T. Potts, K. Roustaei, C.A. Petrie, and L.R. Weeks, Published by Iranain Center for Archaelogical Research, Deputy of Research, Tehran, pp: 89-134, Figures pp: 449-638
- Rosen-Ayalon, 1974, Niveaux Islamiques de la ‘‘Ville Royale’’, Délégation Archéologique FranҪaise en Iran (D.A.F.I), vol. 2, Paris, pp. 169-203.
- Schmidt, Erich F., 1957, Perspolis II, Contents of the Treasury and Other Discoveries, Oriental Institute Publications, Volume LXIX, The University of Chicago, Chicago.
- Taylor, Helen, 2007, The Stein Collection (Periodisation of Bakun Period Survey Material, Collected by Sir Marc Aurel Stein in Highland Fars, Iran), Dissertation Submitted in Partial Fulfilment of the Riquirements for the Degree of MA in Archaeology of the University of London, UCL Institute of Archaeology, London.
- Watson, Oliver, 2004, Ceramics from Islamic Lands, Published by Thames & Hudson Ltd.
- Weeks, L.R, K.S. Alizadeh, L. Niakan, K. Alamdari, A. Khosrowzadeh and M. Zeidi, 2009, Excavation at Tol-e Nurabad, at The Mamasani Archaeological Project Stage One, Edited by D. T. Potts, K. Roustaei, C.A. Petrie, and L.R. Weeks, Published by Iranain Center for Archaelogical Research, Deputy of Research, Tehran, pp: 31-88, Figures pp: 239-448.
- Wenke, Robert J., 1975-1976,Mesopotamia, Rivista di Archeologia, Epigrafia e Storia Orientale Antica, X-XI, Centro Scavi Di Torino Per Il Medio Oriente e L’Asia, a Cura dell’Istituto di Archeologia dell’Universita di Torino, Torino.
- Whitcomb, Donald S., 1985, Before the Roses and Nightingales, Excavations at Qasr-I Abu Nasr, Old Shiraz, Published by The Metropolitan Museum, New York.
- Whitehouse, David, 1972, Excavation at Siraf: Fifth Interim Report, Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies, Volume X, pp: 63-88.