تپه قبرستان دره شهر :گورستانی از دوره ی مفرغ قدیم در پیش کوه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام

چکیده

در این مقاله سفال‌های گردآوری شده در بررسی‌های باستان‌شناسی‌ تپه قبرستان دره‌شهر مطالعه و تحلیل شده است. این محل، یک گورستان مرتبط با استقرارهای کوچ‌نشینی است که در شمال‌غرب شهر دره‌شهر و در جنوب‌شرق استان ایلام واقع است. تپه قبرستان دره‌شهر نخستین‌بار در جریان بررسی‌های باستان‌شناسی منطقه در سال 1384 شناسایی گردید و در سال 1385 دوباره مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی‌های باستان‌شناسی حاکی از این است که به احتمال زیاد این گورستان در ربع دوم هزاره سوم ق.م. شکل گرفته است. نیمه‌ی نخست هزاره سوم ق.م. یکی از دوره‌های مهم باستان‌شناسی حوزه‌ی زاگرس‌مرکزی است که تغییر و تحولات فرهنگی عمیقی در این دوره رخ داده است. یکی از مهم‌ترین این تحولات ظهور ناگهانی سنت سفال منقوش یک‌رنگ شوش IVA / گودین III است که بیش از یک هزاره دوام آورد و در سراسر زاگرس‌مرکزی گسترش یافته است. توسعه این سنت سفال‌گری موجب شد که زاگرس‌مرکزی در بیشتر دوران مفرغ به شکل یک حوزه فرهنگی مستقل خودنمایی کند. از ابهامات مرتبط با سنت سفال منقوش یک‌رنگ شوش IVA / گودین III چگونگی شکل‌گیری آن و نیز گسترش سریع آن است. از سوی دیگر، مشخص نیست که این سنت سفال‌گری اولین‌بار در چه نواحی ظهور نمود. سفال‌های تپه قبرستان دره‌شهر بیشترین و نزدیک‌ترین تشابهات را با سفال‌های دوره شوش III، به‌ویژه سفال‌های مکشوف از لایه‌های 13-15 شهر شاهی I (شوش IIIC) دارند. در واقع، مطالعه سفال‌های تپه قبرستان دره‌شهر نشان می‌دهد که در دره‌های جنوبی زاگرس‌مرکزی، پیش از شکل‌گیری سنت سفال منقوش یک‌رنگ شوش IVA / گودین III، سنت سفال آغازعیلامی (مراحل IIIB – IIIC شوش) رایج بوده است. نتایج این تحقیق نشان‌دهنده‌ی نفوذ فرهنگ آغازعیلامی در دره‌های جنوبی زاگرس‌مرکزی و نقش مهم آن در شکل‌گیری سنت سفال منقوش یک‌رنگ شوش IVA / گودین III است. به نظر می‌رسد که سنت سفال منقوش یک‌رنگ، ابتدا در برخی دره‌های جنوبی زاگرس‌مرکزی توسعه یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Tappeh Ghabrestan-e Darrehshahr: A Graveyard from the Early Bronze Age Period in Pish-Kuh

نویسنده [English]

  • Khodakeram Mazaheri
Associate professor in Azad University of Ilam branch
چکیده [English]

In this article, 62 sherds gathered during archaeological surveys of Tappeh Ghabrestan-e Darreh Shahr have studied and analyzed. The site is located at the northwest of modern Darreh Shahr city, one of the towns in Ilam province, on a natural mound, and is a graveyard related to nomadic settlements which. Tappeh Ghabrestan was discovered during the archaeological survey carried out at 2005 for first time, then, was re-surveyed at 2006, having better sampling and make clear that illegal diggers have ruined several graves. The results of indicates that very probability, Tappeh Ghabrestan had assisted in Second quarter of 3rd millennium B.C. The first half of 3rd millennium B.C. is one of the main periods in Central Zagros in which deep changes and culture transformation has happened. One of the most important dimensions of the given transformation is abrupt presentation of the monochrome painted pottery tradition of Susa IVA/Godin III, which endured more than a millennium and outspread over Central Zagros. Extension of this pottery tradition changed the Central Zagros to an independent culture region, at most of the Bronze Age. Formation quality and sudden presentation of this pottery tradition is still ambiguous, on the other hand, it is not certain that the monochrome painted pottery tradition of Susa IVA/Godin III appeared at which areas for first time. Pot-sherds from Tappeh Ghabrestan are comparable to those from Early Bronze age discovered from Kunji cave, Mir Vally, Dowl Pahn and Abdanan area graveyards and their potteries belong to second mid of Susa III period; in any case, ceramic fragments of Tappeh Ghabrestan have the most and the closest similarities with potteries from Susa III period, especially, potteries discovered from levels 13-15, in Ville Royale I (Susa IIIC). In fact, discovered material from Tappeh Ghabrestan and some graveyards such as Mir Vally and Dowl Pahn have indications of Proto–Elamite period (phases IIIB-IIIC). This tradition was dominated in southern districts of Central Zagros before the formation of the monochrome painted pottery tradition of Susa IVA/Godin III. Besides, the discovered potteries from these graveyards shows very close connections with monochrome painted pottery tradition of Susa IVA/Godin III. Collected documents indicates that Proto–Elamite influenced the southern valleys of Central Zagros and this had important role on the formation of the monochrome painted pottery tradition of Susa IVA/Godin III. It seems that this monochrome painted pottery tradition had been spread firstly, in some southern districts of Central Zagros before being expanded throughout the Central Zagros, at Susa IVA/Godin III period. The results of Belgium archaeological mission (BAMI) excavations in Pusht-i Kuh confirm this condition too. Discovered material from levels 13-15, in Ville Royale I (Susa IIIC) indicates that Susa was one of the centers with crucial role in formation of monochrome painted pottery tradition at the end of Susa III period; but we cannot confirm due to unsecure chronology. Population reduction of Susiana plain at Susa III period, is simultaneous with the appearance of numerous graveyards which are attributed to nomadic peaople at first half of 3rd millennium B.C.; existence of close connections between discovered potteries from graveyards such as Tappeh Ghabrestan, Mir Vally and Dowl Pahn on one part with Susa IIIb-c potteries and on the other part with Susa IVA/Godin III potteries and suddenly development of the monochrome painted pottery tradition at throughout of the central Zagros indicates the movement of immigrant people from Susiana to Zagros.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tappeh Ghabrestan-e Darreh Shahr
  • Ilam province
  • Proto–Elamite
  • Central Zagros
  • Early Bronze Age
- اشمیت، اریک، 1376، «پرواز بر فراز شهرهای باستانی ایران»، ترجمه‌: آرمان شیشه‌گر، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
- پرویز، احمد و پوریا خدیش، 1391، «گورهای اشرافی عصر مفرغ قدیم در گیلوران خرم‌آباد»، پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، سال چهارم، شماره هشتم، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، صص 113 - 93.
- کارتر، الیزابت، 1376، «شوش: شهر شاهی»، در شوش و جنوب‌غربی ایران، تاریخ و باستان‌شناسی، مجموعه مقالات گردهمایی بین‌المللی شوش و سمینار باستان‌شناسی بلو، ترجمه‌: هایده اقبال، تهران: مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایران‌شناسی فرانسه، صص 71-87.
- لوبرن، آلن، 1376، «شوش: کارگاه کاوش آکروپل I»، در شوش و جنوب‌غربی ایران، تاریخ و باستان‌شناسی، مجموعه مقالات گردهمایی بین‌المللی شوش و سمینار باستان‌شناسی بلو، ترجمه‌: هایده اقبال، تهران: مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایران‌شناسی فرانسه، صص 49-65.
- مظاهری، خداکرم، 1385، «گزارش فصل دوم بررسی و شناسایی باستان‌شناسی دره‌ی ‌سیمره»، آرشیو جهاد دانشگاهی واحد استان ایلام (منتشر نشده).
- مظاهری، خداکرم، 1388، «تبیین گستره جغرافیایی فرهنگ عصر مفرغ (گودین III) در زاگرس‌مرکزی و سنجش عوامل مؤثر در نفوذ آن به دره‌ی سیمره در استان ایلام»، رساله دکتری باستان‌شناسی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، به راهنمایی: دکتر حسن طلایی (منتشر نشده).
- مظاهری، خداکرم، 1389، «قبرستان دول‌پهن و سفال شوش  IVa – IIIb»، مجله‌ی علمی پژوهشی پیام باستان‌شناس، سال هفتم، شماره چهاردهم، ابهر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، صص 1 – 13.
- مظاهری، خداکرم و رضا حقیقی، 1392، «زاگرس‌مرکزی و مسیرهای ارتباطی منطقه‌ای – محلی»، مجله‌ی فرهنگ ایلام، شماره 38 و 39، ایلام: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان ایلام، صص 70 -91.
 
- Carter, E. 1979. The Susa sequence 3000-2000 B. C. Susa, Ville Royale I, American Journal of Archaeology, 83: 451- 454.
- Carter, E. 1980. Excavation in Ville Royale at Susa: The third millennium B.C., Occupation, DAFI, 11:1-134.
- Carter, E. 1986. The piedmont and the Pusht –I Kuh in the early third millennium B.C., in: Huot, J.-L. (ed), Prehistoire de la Mesopotamie, Paris, 73-83.
- Carter, E. 1991. Ceramics VII- VIII, The early Bronze Age in south western and southern Persia, Encyclopaedia Iranica,Vol. 5, Fase. 3: 294-297, E. Yarshater (ed), Mazda publisher, Costa Masa, NeYork.
- Carter, E. 1998. The Archaeology of Ilam, Encyclopaedia Iranica, Vol. 8, Fase. 3: 313- 325, E. Yarshater (ed), Mazda publisher, Costa Masa, NeYork.
- Edmonds, C.J. 1922. Luristan: Pish- i Kuh and Bala Giriveh, Geographical Journal, LIX: 335- 356.
- Emberling, G. 1995. Ethnicity and the State in early third millennium Mesopotamia, Doctoral dissertation, Departments of Anthropology and Near Eastern studies, University of Michigan.
- Emberling, G. Rob, J. Speth, J. D. and Wright, H. T. 2002. Kunji Cave: early Bronze Age burials in Luristan, Iranica Antiqua, XXXVII: 47-105.
- Goff, C. L. 1971. Luristan before the Iron Age, Iran, IX: 131-152.
- Haerinck, E. 2011. Painted pottery of the first half of the early Bronze Age(Late 4th – First Centuries of the 3rd Millennium B.C.) in Luristan, W-Iran, Iranica Antiqua, XLVI: 55-88.
- Haerinck, E. and Overlaet, B. 2002. The chalcolithic and the early Bronze Age in Pusht–I Kuh, Luristan: chronology and Mesopotamian contacts, Akkadica, 123: 163-181.
- Hearinck, E. and Overlaet, B. 2006. Bani Surmah, Luristan Excavation Documents, Vol. 6: BAMI, The Ghent University and the Royal Museums of Art and History, Brussels.
- Hearinck, E. and Overlaet, B. 2013. An early Bronze age tomb near Khorramabad (W-Iran), Herzfeld,s Gilviran revisited, Iranica Antiqua, XLVIII: 39-76.
- Henrickson, R. 1986. A regional chronology on Godin III cultural development in central western Iran, Iran, XXIV: 1-57.
- Henrickson, R. 1987a. Godin III and the chronology of central western Iran circa 2600-1400 B.C. In the Archaeology of western Iran, F. Hole (ed), Washington DC: Smith Sonian institution Press, 205-227.
- Henrickson, R. 1987b. The Godin III chronology for central western Iran 2600-1400 B.C.", Iranica Antiqua, XXII: 33-117.
- Henrickson, R. 1991. Ceramics VI-VII, The Broze Age in North Western, western and south western Persia, Encyclopaedia Iranica, Vol. 5, Fase. 3: 288-294, E. Yarshater (ed), Mazda publisher, Costa Masa, NeYork.
- Le Breton, L. 1957. The early periods at Susa, Mesopotamian relation, Iraq, XIX: 79-124.
- Levine, L.D. and Young, T.J.C. 1986. A summary of the ceramic assemblages of the central western Zagros from the middle to the late third millennium B.C., in: Huot, J.-L. (Ed), Prehistoire de la Mesopotamie, Paris, 15-53.
- Schmidt, E. F. Van Loon, M. N. and Curvers, H. H. 1989. The Holmes expedition to Lourestan, 2 Vols, the University of Chicago Press.
- Speth, J.D.1971. Kunji Cave, Iran, IX: 172-173.
- Steve, M. J., and H. Gasche, 1971. L Acropole de Suse, ADAI: 46, Leiden: E. J. Brill and Paris: P. Geuthner.
- Sumner, W. 1985. The Proto- Elamite city wall at Tal-I Malyan, Iran, XXIII: 153-161.
- Vallat, F. 1971. Les documents epigraphiques de L' Acropole, cahiers de la DAFI. 1: 235-245.
- Vanden Berghe, L. 1972. Recherches archeoligiques dans Le Luristan, Cinquieme  hampagne: 1969, Prospections dans Le Pusht-I Kuh Central, Iranica Antiqua, IX: 1-49.
- Wright, H. 1981. An early town on the Dehluran plain, excavations at Tepe Farukhabad, Memoirs of the Museum of anthropology, university of Michigan, n. 13.