تأملی بر کارکردشناسی درفش های دوره صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شهرکرد

چکیده

درفش‌ها، تنها تکه‌پارچه‌هایی در اهتزاز نبوده و نیستند. آن‌چه‌ از روزگاران کهن این اشیاء را از اشیاء هم‌جنس، هم‌رنگ و هم‌نقش خود متمایز می‌کند، کارکرد این اشیاء است. درفش‌ها و رایت‌ها در هر دوره کارکردهای متفاوتی همچون نظامی، مذهبی، قومی-قبیله‌ای یا اقتصادی داشته‌اند. در هر صورت، درفش‌ها نموداری هستند از عقاید، تفکرات، اهداف، ایدئولوژی و جهان‌بینی دارندگان خود، لذا نماد‌های تصویری و اجزاء مختلف آن در عین سادگی و وضوح، می‌بایستی انتقال‌دهنده‌ی مفاهیم اصلی عقاید، اهداف و نظرات دارندگان آن باشند. به‌همین دلیل می‌توان با بررسی دقیق‌تر درفش‌ها، اجزای متشکله و نمادهای به‌کار رفته بر آن‌ها در هر دوره، به‌اطلاعات جامعی در مورد مبانی و ساختار نظامی، سیاسی، مذهبی، طبقاتی و اجتماعی موجود در آن دوره دست‌یافت؛ جنبه‌ای که در مطالعات اخیر کمتر بدان پرداخته شده ‌است. در میان برخی از اسناد و متون بر جامانده از دوره‌ی صفویه اشاراتی به انواع درفش‌ها و رایت‌های این دوره شده که نسبت به دوره‌های دیگر تاریخی از کمیت و کیفیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار هستند. در کنار اسناد و متون؛ آثار و مدارک باستان‌شناختی همچون انواع نگاره‌های مرتبط با نسخ‌خطی، دیوارنگاره‌ها، مرقعات، سکه‌ها، سردرفش‌ها و یا معدود بافت‌های برجامانده نیز در راستای شناخت و آگاهی بیشتر درفش‌های این دوره و دسته‌بندی آن‌ها کارآمد هستند. سعی نگارنده بر آن بوده تا با تکیه بر مکتوبات و آثار باستان‌شناختی برجا مانده از دوره‌ی صفوی، طبقه‌بندی جامعی از انواع رایت‌ها و کارکردهای آنان ارائه نماید؛ لذا پژوهش حاضر بر مبنای روش یافته‌اندوزی و از طریق پژوهش کتابخانه‌ای و میدانی و تلفیق این دو به صورت توصیفی-تحلیلی انجام پذیرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان‌دهنده‌ی استفاده از رایت‌های مختلف در این دوره با کارکردهای مختلف سیاسی، نظامی، مذهبی، تجاری، سلطنتی و قومی-قبیله‌ای با فرم‌ها و نقوش مختلف است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Functionality of the Flags of Safavid Period

نویسنده [English]

  • mitra shateri
عضو هیئت علمی
چکیده [English]

Flags are not only pieces of fabric fluttering. From ancient times what makes these objects differ from the other objects with the same material, color and design, are the special functions. Flags and Banners in every period had different functions such as military, religious, ethnic or economic. In any case, flags are charts of ideas, thoughts, goals, ideology and worldview of their owners, so pictorial motives and theirs various components should be simple and clear, it needs to transfer the basic concepts of beliefs, goals and objectives of their owners. For this reason, considering the closer inspection banners, components and symbols used on them, it should be notified about the foundations comprehensive military, political, religious, class and social achieved in that period, an aspect which in studies less attention has been paid recently. Flags, because of their special duty, are distinguished from the other objects which are the same color and have same role. Making banners is always the best kind of material were used and the position of carrying the banner was always one of the high ranking position, therefor it shows that how high is its place in the passage way of history. Among some of the documents remaining from the Safavid period there are references to all kinds of flags and banners in this period which compared to other historical periods their quantity and quality are considerable. Besides of documents; artifacts and archaeological evidences, such as a variety of related paintings in manuscripts, murals paintings, Moraqa’s, coins, flag finials or the few remaining textiles are useful for the classification and recognition better and more efficient of flags in this period. Author is trying to rely on the remaining documents and archaeological artifacts from Safavid period, presenting a comprehensive classification of different flags and banners in functions and forms. This study is based on the findings method and through library and field research and their combination, and descriptive analysis is applied. The results of literature reviewing and remaining evidences from the Safavid period indicates the presence of flags with various functions in political, military, religious, economic, ethnic-tribal and royal with different forms, colors and signs. One of the most important groups in Safavid period was official flags. These flags had a motif as the lion and sun and they were triangular form with one or two tenons or multi-blades. Before this period, lion and sun was as a symbol of prosperity and power. Official flags were used in international and diplomatic relations to reflect the power and greatness of the Safavid dynasty. Official flags were different from Royal one which used for the king and the high level princes. Royal flags used to confirm the presence of the king and the princes in combat, parties or even for hunting. Special flags for morning times used for the funeral of high level people and court officials and also used in rituals of the Shia’s Imams (AS), especially in particular ceremonies of mourning for Imam Hussein (AS). These flags were in different forms like triangular or band shapes or Kotal shapes. Safavid kings used these religious flags in their battle field because they wanted to show their combat as a religious one. They also have used some holy verses or phrase or holy names for divine help for their victory in the battle fields. Expanding the economic relations with neighbor countries or other states was the reasons of presenting the commercial flags and because of this foreign communications; the motif on the flags was the lion and sun. Documents in the Safavid period referred to local flags, but unfortunately due to lack of documentation, there are not a lot of details about it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Flags
  • Stamen
  • Safavid
  • Kotal
  • Lion and Sun
- اروج‌بیک، بیات، 1338، دون ژوان ایرانی، ‌ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: بنگاه‌ترجمه و نشر کتاب.
- اولئاریوس، آدام، 1363، سفرنامه‌اولئاریوس (بخش ایران)، ‌ترجمه: ‌احمد بهپور، تهران: ابتکار.
- آژند، یعقوب، 1389، نگارگری ایران، 2 ج، تهران: سمت.
- بختورتاش، نصرت الله، 1348، پرچم و پیکره شیر و خورشید، تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطایی.
- بیانی، خانبابا، 1353، تاریخ نظامی ایران، جنگ‌های دوره صفویه، تهران: انتشارات ستاد بزرگ ارتشتاران.
- پورداوود، ابراهیم، 1331، پرچم، در هرمزد نامه، تهران: انجمن ایرانشناسی.
- تاورنیه، ژان باپتیست، بی‌تا، سفرنامه تاورنیه، ‌ترجمه: ‌ابوتراب نوری، تهران: کتابخانه سنایی.
- جمال‌زاده، محمد علی، 1344، «بیرق‌های ایران در دوره صفویه»، هنر و مردم،  دوره 4، ش 39 و 40، صص 13-10.
- درودگریان، فرهاد، 1388، «شاهنامة نواب عالی و قاسمی گنابادی»، کتاب ماه ادبیات، ش 139، صص 83-74.
- ذکاء، یحیی، 1350،  ارتش شاهنشاهی ایران از کوروش تا پهلوی، تهران: شورای ارتش.
- ستاری، جلال، 1382، «رمز شیر و خورشید»، پل فیروزه، سال 2، ش 7، صص 181-179.
- سنجر کاشانی، محمد هاشم بن حیدر، 1387، دیوان سنجر کاشانی، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- شاردن، ژان، 1345، سیاحتنامه شاردن، ‌ترجمه: محمد عباسی، ج 4، 7، 8 و 9، تهران: امیر کبیر.
- شاطری، میترا، 1379، «درفش و پیشینه‌ان در ایران»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد رشته باستان‌شناسی، راهنما: محمدحسن سمسار، دانشگاه تهران، (منتشر نشده).
- شاهکارهای نگارگری ایران، 1384، تهران؛: انتشارات موزه هنرهای معاصر.
- صابی، ابوالحسن هلال بن محسن، 1346، رسوم دارالخلافه، ترجمه: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- فلسفی، نصر الله؛ 1364، زندگانی شاه عباس اول، ج اول، دوم، سوم، تهران: انتشارات علمی.
- قاسمی‌گنابادی، محمد قاسم، 1387، شاه اسماعیل‌نامه، تهران؛: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- کسروی تبریزی، احمد، 1309، تاریخچه شیر و خورشید، تهران: مؤسسه خاور.
- کمپفر، انگلبرت، 1363، سفرنامه کمپفر، ‌ترجمه: کیکاوس جهانداری، تهران؛ خوارزمی.
- کورکیان، ا.م، و سیکر، ژ.، 1377، باغ‌های خیال (هفت قرن نگاره ایران)، تهران: فروزان روز.
- مشیری، محمد، 1351، راهنمای گردآوری سکه 2، تهران: گوتنبرگ.
- نفیسی، سعید، 1328، شیر و خورشید، بی‌جا.
- نیر نوری، حمید، 1328، تاریخچه بیرق ایران و شیر و خورشید، تهران: دانشگاه تهران.
- نیر نوری، حمید، 1344، «تاریخچه تحول پرچم ایران»، مجله ‌اطلاعات ماهانه، سال دوم، ش 2 و 3، صص 74-61.
- وحید قزوینی، محمد طاهر؛ 1329، عباسنامه، اراک: کتابفروشی داوودی.
- هنرفر، لطف الله، 1376، «برج قوس، طالع شهر تاریخی اصفهان»، وقف میراث جاویدان، ش 19و 20، صص 171-170.
 
- Blochet, E 1926. Les Enluminures des Manuscrits Orientaux…de la Bibliothèque National, Paris.
- Calmard, J.,  Allan, J. W.  1985. Alam Va Alamat, Encyclopædia Iranica, Vol. I, pp. 785-791.
- Chardin, J 1928. Voyages du Chevalier Chardin en Perse et Autres Lieux de l'Orient , Paris.
- Foster, W 1899. The Embassy of Sir Thomas Roe to the Court of the Great Mogul, 1615-1619, Edited from Contemporary Records. Hakluyt-Society 2nd Series II. London.
- Handschrift, Berliner 1928. Schahname, das Persische Konigsbuch, Leipzig und Weimar.
- Herbert, T 1928. Travels in Percia1627-1629, London, Foster.
- Lane Poole, S 1892. Coins of the Moghul Emperors of Hindustan. London, P. lxxx.
- Mazaheri, A 1961. Les Tresors de la l' Asie, Collection Etablie et Drigee par Albert Skira, Skira.
- Shahbazi, Sh 1999. Flags, Encyclopaedia  Iranica, Vol. X, Fasc. 1, pp. 12-27
- Welch, A 1976.Artists for the Shah (Late Sixteenth – Century Painting at the Imperial Court of Iran), Yale University Press, London,.
- WWW.etcweb.princeton.edu/shahnama
- WWW.art.thewalters.org
- WWW.etcweb.princeton.edu
- WWW.metmuseum.org