گونه‌شناسی ساختار معماری مساجد محله‌ای بروجرد در بستر هم‌سازی با اقلیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

10.22084/nb.2023.25624.2445

چکیده

بحث گونه‌شناسی معماری مساجد در نقاط مختلف ایران، موضوعی است که ازسوی بسیاری از پژوهشگران مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است؛ در این پژوهش تلاش‌شده تا ضمن گونه‌شناسی مساجد محله‌ای، عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و توسعۀ الگوهای مساجد باقی‌ماندۀ شهر بروجرد (به تعداد 17 مسجد)  از قرون 12 تا 14ه‍.ق. مورد بررسی و مطالعه قرار گیرند. بروجرد دارای اقلیم معتدل و زمستان‌های سردی است و معماری آن نیز مانند سایر مناطق، تحت‌تأثیر اقلیم و محیط مشخصه‌های بومی و ویژگی‌های خاصی را دارا بوده است که ازنظر کالبدی به بهترین وجه با شرایط اقلیمی آن سازگاری دارد. این پژوهش با این فرض که «مساجد محله‌ای بروجرد»، متناسب با اوضاع اقلیمی منطقه و معماری بومی آن ساخته شده‌اند؛ باهدف شناخت عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و توسعۀ الگوهای مساجد محلی، مؤلفه‌های معماری و ویژگی‌های کالبدی و فضایی مساجد را در راستای پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها مورد بررسی و مطالعه قرار داده است؛ مساجد محله‌ایی بروجرد از چه ویژگی‌های کالبدی و فضایی بارزی برخوردار‌ بوده و به چه گونه‌هایی قابل دسته‌بندی می‌باشند؟ در ساخت این‌گونه مساجد، هم‌سازی با اقلیم و محیط چگونه لحاظ شده است؟ این مساجد چه تأثیری از معماری بومی گرفته‌اند؟ اطلاعات پژوهش به‌صورت کتابخانه‌ای و بررسی میدانی گردآوری‌شده است؛ و با روش توصیفی-تحلیلی، تطبیقی، به تبیین گونه‌ها و طبقه‌بندی نمونه‌ها می‌پردازد. برآیند تحقیق نشان‌داده که گونه‌های مساجد محلی بروجرد باوجود این‌که در تعریف کلی، در ادامۀ کهن‌الگوهای معماری مساجد قرار می‌گیرند، اما متناسب با شرایط اقلیمی منطقه و محیط و نیز تأثیر از معماری بومی، ویژگی‌های بارزی را نسبت به سایر مساجد دارا شده‌اند؛ به‌طوری‌که آن‌ها را می‌توان در دو گونۀ شاخص مساجد محله‌ای زمستانه و تابستانه دسته‌بندی کرد، و هرگونه نیز به‌لحاظ ویژگی‌های معماری به چند دسته تقسیم می‌شوند؛ از آن‌جمله می‌توان به مساجد با شبستان‌های ستون‌دار سنگی و آجری اشاره کرد.    

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Typology of the Architectural Structure of Local Mosques in Boroujerd, in the Context of Compatibility with the Climate

نویسنده [English]

  • Ali Sajadi
Assistant Professor, Archeology Research Institute, Cultural Heritage and Tourism Research Institute (RICHT), Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
The discussion of the typology of mosque architecture in different parts of Iran is a topic that has been studied by many researchers. In this article, in addition to the typology of Local mosques, factors affecting the formation and development of the remaining mosques in Borujerd (17 mosques) from the 12th to the 14th centuries AH have been investigated. Boroujerd has a temperate climate with cold winters, and its architecture, like other regions, is under the influence of the local climate and environment. In so doing, as a result of adaptation to the local environment, specific local architectural characteristics are observed in Boroujerd. This research is based on the assumption that local mosques in Boroujerd are built according to the local climatic conditions and based on local architecture. To infer the factors influencing the formation and development of the local mosques, the architectural components and physical and spatial characteristics of the mosques are examined and studied. The questions are as follows: What are the distinctive structural characteristics of the mosques in the Borujerd region? And how could they be grouped? In the construction of such mosques, how has adaptation to the local environment been considered? How have these mosques been influenced by the local architecture? Research information has been collected based on the library method and field survey using the descriptive-analytical and comparative methods. The result of the research has shown that the types of local mosques in Borujerd, although in the general definition, are in the continuation of the archetypes of mosque architecture, but under the influence of local climatic conditions and the local environment, as well as the influence of native architecture. They have distinctive features compared to other mosques, so they could be grouped into two types of local mosques: winter and summer. They are also divided into several categories according to their architectural features. Among them, we could mention mosques with stone and brick-pillared naves.
Keywords: Local Mosques, Typology, Borujerd, Architecture.
 
Introduction
Mosques, as the most significant religious buildings, have been built based on different plans since the dawn of Islam, under the influence of the architectural styles of their time, and the local climate and environment. During the 12th to 14th centuries AH, Borujerd had five large neighborhoods with about 5000 houses and 25 mosques, which tells about the size of the city as well as the widespread emergence of various types of local mosques. During the Qajar period, Borujerd became the center of the regional government of Hessam al-Saltaneh. With his construction measures, the flourishing period of Borujerd began, and it was counted among the big cities with the title of “Dar al-Shokeh”. Due to the location of Borujerd on the slopes of the Zagros Mountains, it has a temperate climate with cold winters. With such conditions and during the period discussed, new types of mosques with special characteristics have been built under the influence of the environment and climate of the region so that they could be grouped into special types of mosques. The mosques in each neighborhood have common characteristics, but differences in architectural elements and practical decorations are seen in each neighborhood. Of the 25 mosques mentioned in historical sources, only 17 remain today. These mosques are exposed to natural damage, civil development and renovation plans. For this reason, it is absolutely necessary to document, study, and introduce their architectural and historical values for their physical and legal protection since their architecture and construction patterns of these mosques have not been studied as they deserve. This research is based on field investigations, historical sources, and architectural analysis. It is based on this assumption that the Boroujerd’s Local mosques are built according to the local climatic conditions and their native architecture. To identify the factors influencing the formation and development of local mosques, the architectural components and physical and spatial characteristics of the mosques have been examined to answer these questions: What are the distinctive structural characteristics of the mosques in the Borujerd region? And how could they be grouped together? In the construction of such mosques, how has adaptation to the local environment been considered? How have these mosques been influenced by the local architecture?  
 
Identified Traces 
In the historical context of Borujerd, in a timeframe from the 12th to the 14th century AH, there are 17 Local mosques left, which could be divided into two main types, summer and winter mosques, and each of them can be classified into smaller categories. These mosques do not feature large minarets and domes. Their common elements are the entrance door, courtyard, enclosing wall, and pillared nave, and they are built along the Qibla axis. Their main construction materials are brick, clay, and wood, and they are built with thick walls. The roof covering of Local mosques is of the groined vault (doub lean) type, and the roof is flat-shaped and covered with straw. Winter mosques are located between 1.60 and 4.4 meters below ground level and are built in semi-underground fashion. According to the placement situation, the pattern of closed space has been used in their construction. The windows of these mosques are located in the south part of the building, and they have small dimensions. Accordingly, to adapt to the climate, these mosques were built semi-underground with a closed-space pattern. Summer mosques are built about 30 cm to 1.25 meters above the level of the courtyard, and in their construction, open and semi-open space patterns have been used. They have a porch and large windows on the south side. Architectural evidence and inscriptions show that winter mosques were built during the 12th and 13th centuries AH.
 
Conclusion 
The Local mosques in the 12th and 13th centuries AH in Boroujerd were made with a special structure adapted to the local climate and environment. These mosques could be divided into two main types: winter and summer, and each type itself could be further divided into smaller categories. A distinctive feature of winter mosques is their perfect harmony with the local climate. They were built underground following the closed space pattern, with small skylights, and using thick walls. Architectural evidence and inscriptions of winter mosques indicate that they are older than their summer counterparts, around the 12th and 13th centuries AH. The special structure of summer mosques are as follows: they were built higher than the surrounding lands (between 30 and 125 cm on average), while they follow the open-space pattern. The use of a vault with a crescent arch and the more use of stone columns are their other characteristics. In line with the compatibility of summer mosques with the climate, it could be pointed out that they are built in the direction of the Qibla axis. The architectural structure and inscriptions of these mosques show that they were built during the late 13th and early 14th centuries AH.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Local Mosques
  • Typology
  • Borujerd
  • Architecture

مراجع

- ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد، (۱۳۴۵). صورۀالارض. ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- اربابزاده، مرجان؛ اعتصام، ایرج؛ و مفیدی‌شمیرانی، سید مجید، (1399). «معماری بومی ایران در خوانشی نوین از دهۀ چهل خورشیدی تاکنون». باغ نظر، 17 (76): 51-64. DOI: 10.22034/BAGH.2019.193734.4209 https://www.bagh-sj.com/article_100362.html
- استخری، ابواسحاق ابراهیم، (۱۳۴۰). مسالک و ممالک. تصحیح: ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن، (1379). روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه، مربوط به سال‌های 1292 تا 1313 قمری، از روی نسخه موجود در آستان قدس. تهران: امیرکبیر.
- اقبالی، میترا؛ و خوش‌رو، قاسم، (1377) «تحلیل و بررسی تزئینات معماری مسجد جامع شهرستان بروجرد». فصلنامه پژوهش در علوم، مهندسی و فناوری، 12 (4): 12-25. www.uctjournals.com
- ایزدپناه، حمید، (1355). آثار تاریخی لرستان. جلد 2، تهران: انجمن آثار ملی.
- بیشوپ، ایزابلا، (۱۳۷۱). سیری در قلمرو بختیاری. ترجمۀ مهراب امیری، چاپ اول، تهران: فرهنگسرا.
- بی‌نام، (۱۳۷۱). حدود العالم من المشرق الی المغرب. تصحیح و حواشی: مریم میر احمدی و زهرام، تهران: طهوری.
- پاسیان‌خمری، رضا؛ رجبعلی، حسن؛ و رونده، محمدرضا، (1396). «گونه‌شناسی مساجد بلوچستان ایران، از دوره قاجاریه تا معاصر». مجلــه مطالعات معماری ایران، 6 (11): 189-205.
- پیرنیا، محمد کریم، (1372). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: انتشارات علم و صنعت.
- جیهانی، ابوالقاسم بن احمد، (۱۳۶۴). اشکال العالم. ترجمۀ علی بن عبدالسلام کاتب، آستان قدس رضوی، تهران: به نشر.
- حصاری، پدرام؛ زندیه، مهدی؛ و چگنی، فرهاد، (1400). «ارزیابی الگوهای سازندۀ کالبدی-فضایی تأثیرگذار در بافت مسکن بومی محلۀ صوفیان شهر بروجرد». باغ نظر، 18(102): 25-38. DOI: 10.22034/bagh.2021.269404.4779؛ https://www.bagh-sj.com/article139255.html
- خادم‌زاده، محمدحسن؛ معماریان، غلامحسین؛ و صلواتی، کامیار، (1396). «گونه‌شناسی تحلیلی مساجد تاریخ حوزۀ فرهنگی کردستان ایران». مطالعات معماری ایران، 11: 103-124. https://ensani.ir/fa/article/373644
- خاوری‌شیرازی، میرزا فضل‌الله، (1380). تاریخ ذوالقرنین. تصحیح: ناصر افشارفر، جلد 1، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- راهنما و نقشۀ گردشگری بروجرد، (1382). اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری.
- رسولی، جلیل؛ موسوی‌روضاتی، مریم‌دخت؛ نوربخش، هدیه؛ خرم، بابک؛ شهنواز، آرش؛ زرینی؛ حسین؛ و صابونیان‌یزد، مهدی، (1383). گنج‌نامه: مساجد جامع (جلد 1)، دانشگاه شهید بهشتی، تهران: روزنه.
- رضائی‌بنفشه، مجید؛ و کاکاوند، یوسف، (1392). «ناحیه بندی استان لرستان با استفاده از تحلیل خوشه‌ای». جغرافیای طبیعی، 7(26): 41-50. https://jopg.larestan.iau.ir  
- زارعی، محمدابراهیم، (1394). «گونه‌شناسی مساجد محله‌ای سنندج در دورۀ قاجار». مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 19: ۱۵- ۲۸. https://iic.ihss.ac.ir
- زارعی، محمدابراهیم؛ حیدری‌باباکمال، یداله، (1396). «ارزیابی عوامل اقتصادی، سیاسی و مذهبی در توسعه ساختار شهر کرمانشاه در دورۀ قاجار با تکیه‌بر شواهد تاریخی و باستان‌شناسی موجود». مطالعات تاریخ اسلام، 9 (22): 134-103. https://iic.ihss.ac.ir
- زمرشیدی، حسین، (۱۳۹۱). معماری ایران، اجرای ساختمان با مصالح سنتی. تهران: زمرد.
- سالنامۀ آماری استان لرستان، (1392). اداره کل ثبت‌احوال استان لرستان. https://www.sabteahval.ir/lorestan
- سجادی، علی، (1396). طرح پژوهشی «مطالعۀ مساجد تاریخی بروجرد (ازلحاظ نوع، ساختار و ویژگی‌های معماری و تاریخی)». پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، (منتشرنشده).
- سجادی، علی، (1397). «نگاهی به هنرهای کاربردی در معماری مسجد امام خمینی بروجرد». چکیده مقالات همایش ملی هنر ایران در دورۀ قاجار، به‌کوشش: سید عبدالمجید شریف‌زاده: 110. www.qajarart.richt.ir
- سجادی، علی، (1398). «بازخوانی سیر تحولات مرمت و توسعۀ مسجد جامع بروجرد». پژوهش‌های مرمت و مطالعات معماری ایرانی اسلامی، 2 (4): 14-1. http://maremat-mag.ir
- سجادی، علی، (1399). گزارش «بررسی آثار معماری شهر تاریخی دارالشوکه (بروجرد)». کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، (منتشرنشده).
- سجادی، علی، (1400). «بازشناسی و تحلیل روند ادواری ساخت و توسعه مسجد امام خمینی (ره) بروجرد». مطالعات باستان‌شناسی دوران اسلامی، 3: 179 -199. 10.22080/ DOI: jiar.2021.22575.1019; https://islamicarc.journals.umz.ac.ir
- سعادت‌نوری، حسین، (۱۳۳۹). «اعتمادالدوله‌ها، حسام‌السلطنه‌ها، ظهیرالدوله‌ها». مجلۀ یغما، ۳: ۱۳۸ - ۱۴۲.
- شاطریان، رضا، (۱۳۹۲). اقلیم و معماری. تهران: سیمای دانش.
- شیروانی، زین‌العابدین، (1315). بستان السیاحه، یا سیاحت‌نامه. ج ۱، تهران: انتشارات کتابخانه سنائی.
- عزیزی، غلامرضا، (1383). بروجردشناسی 1. چاپ اول، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- عطاریان، کورش؛ و خرم‌آبادی، امیرحسین، (1397). «تأثیر اقلیم بر مساجد تاریخی ایران». مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس ملی دستاوردهای اخیر در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، تهران: 16-1. www.caue.ir
- فلاندن، اژون، (1356). سفرنامۀ اژون فلاندن به ایران. ترجمۀ حسین نورصادقی ریا، تهران: ناشر اشرافی.
- قاجار، ناصرالدین‌شاه؛ و اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان، (1378). سفرنامه ‌عراق‌عجم. تصحیح:‌ میر‌هاشم‌ محدث،‌ تهران:‌ انتشارات‌ اطلاعات.
- کریمیان، حسن؛ و گودرزی، علیرضا، 1391، «بررسی روند شکل یابی و توسعه بافت تاریخی بروجرد با اتکا به مطالعات باستان‌شناسی». مزدک نامه، تهران، انتشارات اساطیر: 624-648
- گودرزی، علیرضا؛ و جلیلی، محمد، (1393). «بررسی ساختار معماری مسکونی شهر بروجرد در دورۀ قاجار». مجموعه مقالات اولین همایش ملی معماری مسکونی، آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما واحد ملایر: 1-14. https://www.bahamayesh.com/cnf/1614
- گودرزی، علیرضا، (1391). «مساجد تاریخی در بافت قدیم شهر بروجرد». دو فصلنامۀ باستان‌شناسی ایران فرهنگی، دانشگاه بوعلی سینا، 1، (1): 7-17.
- گودرزی، علیرضا، (1392). بافت تاریخی ‌بروجرد‌(بررسی ‌تحولات‌ شهری‌ بروجرد ‌از ‌پیدایش ‌تا ‌پایان ‌پهلوی ‌اول). ‌تهران: نشر سمیرا.
- مستوفی، حمدالله، (1362). نزهۀالقلوب. تصحیح: گای لسترنج، تهران: دنیای کتاب.
- معقولی، نادیا؛ و احمدزاده، معصومه، (1396). «گونه‌شناسی مسکن روستایی شهرستان سوادکوه ازنظر معماری و سازه، مسکن». محیط روستا، 36 (160): 87- 102. https://jhre.ir
- مقدس، محمد، (1372). «گزارش بررسی، تحقیق و تعمیرات انجام‌شده در مسجد جامع بروجرد تا آخر شش‌ماهۀ اول سال 1370. زیر نظر: دکتر باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، مرکز اسناد سازمان میراث‌فرهنگی کشور، (منتشرنشده).
- مقدس، محمد، (۱۳۷۶). «تاریخچۀ مختصر مسجد جامع بروجرد». مجموعه مقالات معماری و شهرسازی ایران، کنگرۀ بم، جلد ۵، انتشارات میراث‌فرهنگی: 77-165. 
- مهریار، محمد، (1364). «بررسی مقدماتی مسجد جامع بروجرد». اثر، 10 و 11: 165-77. http://journal.richt.ir/athar 
- مهریار، محمد؛ فتح اللۀف، شامیل؛ فخاری‌تهرانی، فرهاد؛ و قدیری، بهرام، (1378). اسناد تصویری شهرهای ایرانی: دورۀ قاجار. تهران: دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث‌فرهنگی کشور، پژوهشگاه.
- مولانابروجردی، غلامرضا، (1353). تاریخ بروجرد (جغرافیا، حکام، رویدادها). چاپخانۀ علمی بروجرد، تهران: صدر.
- نژادابراهیمی، احد؛ و مرادزاده، سام، (1397). «مطالعه‌ای در معماری مساجد ایران برای الگویابی معماری مساجد بوشهر در دورۀ قاجار». نشریۀ هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 23 (2): 87 - 98. DOI: 10.22059/jfaup.2019.263428.672084
- هدایتیان، مهرداد؛ و گودرزی، مرجان، (1395). «بهینه‌سازی جهت‌گیری فضاهای آزاد و بناهای ساختمانی اقلیم سرد با تأکید برتابش آفتاب شهر بروجرد». نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 16 (42): 82- 59. https://jgs.khu.ac.ir  Jgs.khu.ac.ir at 10:45 IRST on Wednesday, January 4th, 2017
- Anonymous. (1992). Hudud al-Alam min al-Mashriq ela al-Maqrib. Corrected & Margined by: Maryam Mir Ahmadi and Zahram, Tahori, Tehran. (In Persian).
- Arbabzadeh, M.; Etessam, I. & Mofidi Shemirani, M., (2020). “Re-Reading Iranian Vernacular Architecture from a New Perspective from 1961 until Now”. Bagh-e Nazar, 17(76): 51-64. doi: 10.22034/bagh.2019.193734.4209. (In Persian). https://www.bagh-sj.com/article_100362. html
- Attarian, K. & Khorramabadi, A., (2017). “The influence of climate on the historical mosques of Iran”. The 5th National Conference on Recent Achievements in Civil Engineering, Architecture, and Urban Development, Tehran: 1-16. www.caue.ir (In Persian).
- Azizi, G., (2004). Boroujerd sehenasiy. Volume 1, First Edition, Tehran: Cultural Research Office. (In Persian).
- Bishop, I., (1992). Siri in Bakhtiari territory. Translated by: Mehrab Amiri, first edition, Tehran: Farhangsara publisher. (In Persian).
- Blair, S., (2012). “An Inscription from Barujird: New Data on Domed Pavilions in Saljuq Mosques, The art of Saljuqs in Iran and Anatolia”. proceedings of a symposium held in Edinburgh in 1982, Edited by: Robert Hillenbrand, Mazda publishers, costa mesa, California.
- Borujerd Tourism Guide & Map, (2013). General Administration of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of Lorestan Province.
- Eshtakhari, Abu-I. I., (1961). Masalek va mamalek‏, edited by Iraj Afshar. Tehran: Book Translation and Publishing Company. (In Persian).
- Etemad al-Saltanah, M. H., (2000). Etemad al-Saltanahe Diary of Memories. In the years 1292 to 1313 lunar version of Astan Quds. Tehran: Amir Kabir. (In Persian).
- Flandin, E., (1977). Eugene Flandin Travelogue. Translation by: Hossein Nour Sadeghi Ria, Tehran: Eshraghi. (In Persian).
- Flandin, E., (2021). Boroudgerd by Eugène Flandin. jpg., https://commons.wikimedia .org / wiki/File: Boroudgerd_by_Eug%C3%A8ne_Flandin. Jpg. Perse, 1851.
- Gudarzi, A., (2012). The historical context of Borujard (survey of the urban developments of Borujard from its beginning to the end of the first Pahlavi period). Samira Publishing, Tehran: Ganjnameh: Cyclopedia of Iranian Islamic architecture, (Volume 1), Shahid Beheshti University, Tehran, Rosenze. (In Persian).
- Guderzi, A. & Jalili, M., (2013). “Surveying the residential architectural structure of Borujerd city in the Qajar period”. The first national conference of residential architecture, Sama Technical, and Vocational School, Malayer Unit: 1-14. https://www.bahamayesh.com/cnf/1614
- Hedayatian, M. & Marjan, G., (2016). “Optimizing the orientation of open spaces and buildings in a cold climate with an emphasis on sunlight in Borujerd city”. Applied Research Journal of Geographical Sciences, 16, (42): 59-82. https://jgs.khu.ac.ir  jgs.khu.ac.ir (at 10:45 IRST on Wednesday, January 4th 2017)
- Hessari, P.; Zandieh, M. & Chegni, F., (2021). “Evaluation of Effective Physical-Spatial Patterns in Creation of the Vernacular Housing Texture of Sufian Neighborhood in Boroujerd, Iran”. Bagh-e Nazar, 18(102): 25-38. DOI: 10.22034/bagh.2021.269404.4779 (In Persian), https://www.bagh-sj.com/article139255.html.
- Ibn Hawqal, A., (1966). Surat al-‘Ard, translated by Ja’far Shoar. Tehran: Bonyad-e Farhang-e Iran publications. (In Persian).
- Iqbali, M. & Khoshrou, Q., (1998). “Analysis and investigation of the architectural decorations of the Grand Mosque of Boroujard”. Research Quarterly in Science, Engineering and Technology (UCD), 4 (3): 12-25. (In Persian).
- Istakhri, A., (1991). Masalik al-mamalik. Translated by: Mohamad-Ibne Abdollah, Tehran: Endowed Foundations for Dr. Mahmoud Afshar Yazdi (In Persian).
- Izadpanah, H., (1976). Athar-e bastani va tarikhi-ye Lorestan [Lorestan Province Archeological and Historical Antiquities]. V. 2. Tehran: Anjoman-e Athar-e Melli. (In Persian).
- Jihani, A. B. A., (1985). Ashkal al-Alam. Translated by: Ali bin Abdul Salam Katib, with introduction and suspensions by Firouz Mansouri, Astan Quds Razavi, Tehran, Bh Nasr. (In Persian).
- Karimian, H. & Goodarzi, A., (2012). “Investigating the Process of Formation and Development of Historical Textures of Borujerd Based on Archaeological Studies”. Mazdaknameh, Tehran, Asatir. (In Persian).
- Khademzadeh, M. H.; Memarian, G. & Salavati, K., (2016). “Analytical Typology of Historical Mosques in Iranian Kurdistan”. Journal of Iranian Architectural Studies, 11: 103-124. https://ensani.ir/fa/article/373644 (In Persian).
- Khavari, S. & Mirza, F., (2001). History of Dhul-Qarnain. Corrected by: Nasser A, F, Volume 1, Tehran: Library, Museum and Document Center of the Islamic Council. (In Persian).
- Maeqgoli, N. & Ahmadzadeh, M., (2016). “Typology of rural housing in Swadkoh city in terms of architecture and structure, housing”. Journal of Housing and Rural Environment, (160): 87-102. https://jhre.ir (In Persian).
- Majid, K. & Youssef, (2013). “Lorestan province zoning using cluster analysis”. Physical Geography Quarterly, 7(26): 41-50. (In Persian).
- Mehryar, M. & Tehrani, F., (1999). Pictorial documents of Iranian cities in the Qajar period. Tehran: Cultural Heritage Organization and University of Shahid Beheshti. (In Persian).
- Mehryar, M., (1985). “Preliminary study of Boroujerd Jameh mosque”. Asar, 10 & 11: 165-77. http://journal.richt.ir/athar (In Persian).
- Moghadas, M., (1993). “Report Inspection, research, and repairs of Borujerd Jame Mosque until 1370”. under the supervision of Dr. Ayatollah Zadeh Shirazi, Document Center of the Cultural Heritage Organization of the country. (Unpublished), (In Persian).
- Moghaddis, M., (1997). “Brief History of Boroujard Jame Mosque”. Collection of Articles on Architecture and Urban Planning of Iran, Bam Congress, Volume 5, Cultural Heritage Publications: 165-77. (In Persian).
- Molana Boroujerdi, G., (1974). History of Boroujerd. Sadr, Tehran. (In Persian).
- National Registration File, (2003). “Registration files of historical mosques in Borujerd”. Lorestan Cultural Heritage and Crafts Documentation Center, (Unpublished), (In Persian).
- Nejad- Ebrahimi, A. & Muradzadeh, S., (2017). “A study of mosques architecture in Iran for finding patterning of Bushehr mosques in the Qajar dynasty”. Journal of Fine Arts - Architecture and Urban Planning, 23 (2): 87-98. DOI: 10.22059/jfaup.2019.263428.672084 (In Persian).
- Pasian Khemri, R.; Rajab-‘Ali, H. & Ravandeh, M., (2022). “Typology of Mosques in Baluchistan of Iran (from the Qajar period to the Present)”. Journal of Iranian Architecture Studies, 6(11): 189-205. https://jias.kashanu.ac.ir/article_111787.html (In Persian).
- Pirnia, M. K., (1993). Introduction to Islamic Architecture of Iran. Tehran: Eelm and Sanat Publications. (In Persian).
- Qajar, N. Š. & Eʿtemad-al-Saltaneh, M. H. Kh., (1999). Travelogue of Iraq Ajam,  Correction of Mir Hashemh Mohaddes. Information Publications, Tehran. (In Persian).
- Qajar, N. al-Din, SH.; Etimad al-Sultaneh, M. H. Kh., (1999). Iraq-Ajam travel book. edited by: Mir Hashem Mohhaddeth, Tehran: Information Publications.
- Rasouli, J.; Maryam, D. M. R.; Hadeh, N.; Babak, K.; Arash S.; Hossein Z.; Mehdi, S. Y. & Rezai, B., (2013). Ganjnameh: Cyclopedia of Iranian Islamic architecture'. (Volume 1), Shahid Beheshti University, Tehran, Rosenze. (In Persian).
- Rezai Banafsheh, M. & Kakavand, Y., (2012). “Lorestan province zoning using cluster analysis”. Natural Geography, 7(26): 41-50. https://jopg.larestan.iau.ir
- Saadat Nouri, H., (1960). “Etimad al-Doulah, Hosam al-Sultaneh, Zaheer al-Doulah”. Yaghma Magazine, 3: 138-142. (In Persian).
- Sajadi, A., (2016). “The report Study of Historical Mosques of Borujerd, Library, and Document Center of Archeological Research Institute”. (Unpublished), (In Persian).
- Sajadi, A., (2017). “Looking at applied arts in the architecture of Imam Khomeini Mosque in Boroujard”. Abstract of articles of the National Conference of Iranian Art in the Qajar Period, by: Seyyed Abdul Majid Sharifzadeh: 110. www.qajarart.richt.ir (In Persian).
- Sajadi, A., (2018). “Rereading the progress of restoration and expansion of Boroujerd Grand Mosque”. Quarterly magazine Iranian and Islamic Architecture and Restoration, 2 (4): 1-14. http://maremat-mag.ir (In Persian).
- Sajadi, A., (2019). “Report Investigation of the architectural monuments of the historical city of Dar al-Shoeke (Boroujerd)”. Library and Document Center of the Research Institute of Archeology, (Unpublished), https://www.sabteahval.ir/lorestan (In Persian).
- Sajadi, A., (2021). “Recognition and analysis of the periodical process of the construction and development of Imam Khomeini (RA) Mosque in Borujard”. Archaeological Studies of the Islamic Era, 3: 179-199. DOI: 10.22080/jiar.2021.22575.1019; https://islamicarc.journals.umz.ac.ir
- Shatrian, R., (2013). Climate and architecture. Tehran: Simaye Danesh. (In Persian).
- Shirvani, Z-A., (1315). Bostan al-Sayaha, or travel book. Vol. 1, Tehran: Sanai Library Publications. (In Persian).
- Statistical yearbook of Lorestan province, (2019). Lorestan province general registration office: https://www.sabteahval.ir/lorestan (In Persian).
- Zarei, M. E. & Baba Kamal, Y. H., (2017). “The Evaluation of the Economic, Political and Religious Factors in the Development of Kermanshah in Qajar Era Based on Historical and Archeological Evidence”. A Quarterly Journal of Historical Studies of Islam, 9 (32): 103-134. https://iic.ihss.ac.ir (In Persian).
- Zarei, M. E., (2014). “Typology of neighborhood mosques in Sanandaj in Qajar period”. Journal of Studies on Iranian-Islamic City, 19: 15-28. https://iic.ihss.ac.ir (In Persian).
- Zemorshidi, H., (2011). Iranian architecture, implementation of building with traditional materials. Tehran: Zemorod. (In Persian).
پژوهش های باستان شناسی ایران
دوره 13، شماره 39
اسفند 1402
صفحه 267-296

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار