فرهنگ دوران مفرغ جدید و آهن I دشت اردبیل مطالعه ی موردی قلعه خسرو و قلعه های اقماری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی - اردبیل

2 دانشجوی دکتری پیش از تاریخ گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی - اردبیل

چکیده

براساس مدارک باستان‌شناختی ویژگی‌های فرهنگی دوره‌ی مفرغ جدید و آهن I در بخش شرقی شمال‌غرب ایران نسبت به حوزه‌ی دریاچه ارومیه تفاوت‌های چشم‌گیری دارد. این تفاوت در الگوهای استقراری و فرهنگ‌های رایج در این دو حوزه به تفاوت ویژگی‌های جغرافیایی حاکم بر هر حوزه بستگی دارد. با وجود این‌که عصر مفرغ جدید را در حوزه دریاچه ارومیه با عنوان فرهنگ سفالی نوع ارومیه و خابور معرفی کرده‌اند، ولی بارزترین ویژگی الگوی استقراری دوره مفرغ جدید در قسمت‌های شرقی این حوزه‌ی پهناور فرهنگی، یعنی دشت اردبیل، استقرار در درون قلعه‌هایی است که با مصالح سنگی و به‌صورت خشکه‌چین بر بالای برجستگی‌های بلند طبیعی ساخته شده‌اند و از یک یا دو جهت به‌وسیله عوامل طبیعی مانند: پرتگاه‌ها، پوشش دفاعی داده شده است. قلعه‌های این دوره را با توجه به کاربرد و میزان اهمیت‌شان و برخی نشانه‌های دیگر، می‌توان در گونه‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد. یکی از بارزترین ویژگی این نوع استقرار، وجود یک قلعه‌ی بزرگ در مرکز به‌عنوان قلعه‌ی مرکزی و چندین قلعه کوچک اقماری در اطراف آن بوده است. در این مدل قلعه‌هایی مانند قلعه‌خسرو، قلعه‌‌ی مرکزی بوده و قلعه‌هایی چون: قلعه زینو، شیندیرشامی، کیچیک‌یوردی، شیطان‌داشی، گل‌نسا و قلعه‌یری، نقش قلعه‌های اقماری را ایفا می‌کردند. از جمله مشخصه‌های مادی قلعه‌‌ی مرکزی علاوه‌بر وسعت زیاد آن، قرار داشتن یک گورستان با گورهای چهارچینه خرسنگی در کنار آن بوده است. قلعه‌های اقماری وسعت کمی دارند و در فاصله‌ی کمی دورتر از هر کدام از آن‌ها گورستانی متشکل از قبور چهارچینه سنگی نیز دیده می‌شود. این قلعه‌ها در اطراف قلعه‌ی مرکزی با فواصل مشخصی پراکنده شده‌اند. به‌نظر می‌رسد که کاربرد این قلعه‌ها محافظت از حدود و ثغور قلعه‌های مرکزی و راه‌های ارتباطی بوده است. روش پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی و توجه به روش‌های میدانی بررسی و نتایج حفاری باستان‌شناختی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Late Bronze Age and Iron Age I Cultures in Ardabil Plain: Qalla Khosrow and Peripheral Castles

نویسندگان [English]

  • reza rezaloo 1
  • yahya ayramloo 2
چکیده [English]

The chronology of Northwestern Iran is mainly based on the results of some sites located around Lake Uremia; while the northwestern Iran has various geographical landscapes, including pastures, mountains, and less-watered plains. The climate and vegetation had great impact on the life of people in this area. These impacts are more visible on the societies of the Late Bronze age and Iron Age of this small oasis.
Qalla Khosrow is one of these sites located some 30 kilometers North-West of the Ardabil city. The fortress stands on a rocky hill, some 1395 meters above the sea level, on the left bank of the Ghara-su River; the river has restricted the site in north, northwest and east directions as flowing close to fortress structures with high steep. In addition to the vast natural obstacles, of the main advantages of the Qalla Khosrow is its location on the Ardabil- Meshgin Shahr ancient road.
The extent of Qalla Khosrow including settlement and cemetery overall is more than 300 hectares in area while the fortress itself is about 20 hectares. According to the Archaeological evidences, the cultural features of the Late Bronze Age and Iron Age I in east of northwestern Iran have considerable differences with Lake Uremia basin. This diversity in settlement patterns and common cultures of given zones is depend on the dominant Geographical conditions of each zone. However, the Late Bronze Age of the Lake Uremia Basin is known as Uremia and Khabur Ware, but the most striking feature of the Settlement Patterns in the Late Bronze Age in eastern areas of the northwest of Iran -the Ardabil Plain- is living within castles which have been made with stone alignment without mortar on top of the hill and from one or two directions have preserved by natural features. Regarding to their function, notability and some other factors the castles of this period can be classified to various types. Of the most striking features of these settlements is a large castle in center as a central fortress surrounding by several smaller peripheral fortresses. In this model, the fortress such as Qalla Khosrow has been as central and the fortresses such as Zino, Shindir shami, Kichik Yurdi, Sheytan Dashi, Gol Nesa and Yeri castle peripheral fortresses having pattern. These citadels are not big and their expansion are 1 to 2 hectare in area. It seems that in Late Bronze Age of the region a network of fortified citadel around the central fortresses like Qalla Khosrow is visible. Of the physical characters of the central fortress to contain a cemetery with Megalithic graves. The peripheral fortresses are small in size and area and there are some graveyards Cist tombs around them. It seems that these castles had military function and have built to protect the boundary and pasture of central fortresses and as a military station guarding the Ardabil plain from the north.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Late Bronze Age
  • Iron I
  • Cultural Zone
  • Qalla Khosrow
  • Environmental Fortress

مراجع

_ ابتهاج، ویدا؛ 1383،"بررسی ساختار معماری قبور مگالیتیک عصر آهن ایران"، مطالعه موردی محوطه شهریری اردبیل، پایان نامه کارشناسی ارشد باستانشناسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
_ پورفرج، اکبر؛ 1386،"بازنگری عصرآهن شمال غرب ایران"، مطالعه موردی محوطه شهریری اردبیل و قلاع اقماری، رساله دکتری باستان شناسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
_ رضالو، رضا؛ 1386الف، "گزارش مقدماتی اولین فصل کاوش در گورستان خانقاه گیلوان، سازمان میراث فرهنگی کشور، پژوهشکده باستان شناسی.
_ _____؛ 1386ب، "ظهور جوامع با ساختارهای پیچیده اجتماعی و سیاسی در عصر مفرغ جدید"، رساله دکترای باستان شناسی، تهران؛ دانشگاه تربیت مدرس.
_ _____؛ 1387،"گزارش مقدماتی دومین فصل کاوش در گورستان خانقاه گیلوان"، سازمان میراث فرهنگی کشور، پژوهشکده باستانشناسی.
_ _____؛ 1388،"گزارش مقدماتی اولین فصل کاوش در گورستان خانقاه گیلوان"، سازمان میراث فرهنگی کشور، پژوهشکده باستان شناسی.
_ _____؛ 1389،"گزارش مقدماتی اولین فصل کاوش در گورستان خانقاه گیلوان"، سازمان میراث فرهنگی کشور، پژوهشکده باستان شناسی.
_ _____؛ 1390،"گزارش مقدماتی اولین فصل کاوش در گورستان خرم آباد مشگین شهر"، سازمان میراث فرهنگی کشور کشور، پژوهشکده باستان شناسی.
_ طلایی, حسن. 1374, "باستان شناسی و هنر ایران در هزاره اول قبل از میلاد"، تهران، انتشارات سمت.
_ کامبخش‌فرد، سیف‌الله، 1370، "تهران سه هزار و دویست ساله براساس کاوش­های باستان‌شناسی"، چاپ اول. تهران؛ نشر فضا.
_ ملک شهمیرزادی، صادق، "گزارش مقدماتی فصل اول و دوم تپه سگزآباد (سالهای 1349 و 1350)"، مجله مارلیک، شماره2، 98-81.
 
_ Badaliyan, R. S., P. Kohl, D. Sttronach, A. Tonikian. 1994, Preliminary report on the 1993 excavations at Horom, Armenia, Iran 32: 1-29.
_ Badalyan, R. S., A. T. Smith & P. S. Avetisyan. 2003, the emergence of socio political complexity in southern Caucasia, In Archaeology in the borderlans: investigations in Caucasia and beyond, edited by A. T. Smith and K. Rubinson, pp: 144-167, the cotsen institute of archaeology at UCLA. Los Angeles.
_ Bahsaliyev, V. 1997, Nahcivan arkeolojisi, the archaeology of Nakhichevan, Arkeologi ve sanat     yayinlari, Istanbul.
_ Demorgan, J. 1905, Recherches au Talych Persaen 1901, In Necropoles des ages du Bronye Et du fer, MOP VIII PP 251- 345.
_ Ingraham, M. L and G, Summer. 1979, Stelae and settlement in the Meshkin Shahr plain, northeastern Azerbaijan, Iran, AMI 12: 67-101.
_ Edwards,M.R. 1983,  Excavation in Azerbaijan (north-western Iran) 1. Haftavan, period VI. Oxford (BAR international series 182).
_Ghirshman, R. 1939, Fouilles de Sialk pres de Kashan, 1933, 1934, 1937 II. Paris: Gheuthner.
_Hamlin, C. 1974,   The early second millennium ceramic assemblage of Dinkha Tepe. Iran 12: 125-153.
_ Kleiss, W. 1969, Beridt uberzwei er Kundun gsfahrten in nordwest Iran, AMI 2:7-119.
_ _____, 1972,  Bercht uber erkundungs fahrten in Iran im  jahre 1971, AMI 5: 185-242.
_ _____, 1997,   Hugelgraber in nordwest und westiran, AMI 29: 179-191.
_ Kohl, P. L. 2001, Migrations and cultural diffusions in the later prehistory of the Caucasus, in migration und kulturansfer, (Ed) R. Eichmann and M. Parzinger, GMBH, Berlin, pp: 313-328.
_ Kroll, S. 1984, Archaologische fundplateze in Iranisch-ost-Azarbaidjan, AMI 17: 13-135.
_ Kushnareva, K. 1997,  The southern Caucasus in prehistory: stages of cultural and socioeconomic development from the eighth to the second millennium B.C . translated by H.N. Michael. Philadelphia: University of Pennsylvania Museum.
_Lippert, A. 1979,  Die osterreichen ausgrabungen am Kordlar- Tepe in Persisch- Westaserbaidschan ( 1971- 1978). Archologische Mitteilungen aus Iran 12: 103-153.
_Muscarella, O. W. 1974,  The Iron age at Dinkha Tepe, Iran. Metropolitan Museum journal 9: 35_90.
_Negahban, E. 1996,  Marlik the complete excavation report. Vol I and II, Philadelphia: University Museum.
_Rubinson, K. S. 1991,  A mid-second millennium tomb at Dinkha Tepe. American journal of archaeology 95/3: 373-394.
_Sagona, A. 2000 & 2000,   Sos Hoyuk and the Erzurum region in late prehistory: A provisional chronology for northeast Anatolia. In chronologies des pays du Caucase et de l Euphrate auxe IVe-IIIe millenairs: Acts du colloque d Istanbul, 16-19 desembre 1998(Acta Anatolica XI), edited by C. Marro and H. Hauptmann, pp.312-328. Paris: DE Boccard.
_Seyidov, A.G. 2003,   Naxcivan VII_ II minilliklarda. Baki: ELM.
_ Smith, T. A. 1998, Late Bronze & early Iron Age fortresses of the Ararat and Shirak plains, Armenia: Typological considerations, in ancient civilizations from Scythia to Sibera, vol 5:1-25.
_ Smith, A. t, R. S. Badalyan, P. S. Avetisyan & M. Zardaryan. 2003, early complex societies in southern Caucasia: A preliminary report on the Tsakahovit plain، Republic of Armenia، forthcoming In American Journal of Archaeology.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار