تحلیل داده های کاوش در محوطه ی کوچ نشینی شهریاری II از دوره ی هخامنشی در منطقه ی بیرگانِ کوهرنگِ بختیاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز

چکیده

بررسی محدوده سد و تونل سوم کوهرنگ در منطقه بیرگان، به‌عنوان بخشی از فصل نخست بررسی باستان‌شناسی کلی شهرستان کوهرنگ در سال 1386 توسط کوروش روستایی انجام گرفت. بر این اساس برنامه کاوش در محوطه‌های شاخص آن پیشنهاد و در سال 1387 کاوش نجات‌بخشی آن صورت گرفت. تحلیل نتایج کاوش در محوطه شهریاری II موضوع این مقاله است. با انجام کاوش در این محوطه ساختار معماری و پلانی نامنظم به‌دست آمد. در ابتدا تحلیل آن بسیار دشوار می‌بود، اما با انجام برنامه هم‌زمان مردم‌شناسی در روستاها و استقرارهای فصلی موجود در محدوده طرح و تلفیق نتایج آن با نتایج کاوش مشخص گردید که استقرارهای کوچ نشینی در منطقه در دوره هخامنشی به شکل امروزین آن هم وجود داشته است. در این مقاله سعی شده است تا ضمن ارائه مختصری از کاوش انجام شده، نتایج مطالعه مقایسه‌ای سفال‌های آن که منتج به گاهنگاری آن شد، ارایه گردد. بر این اساس با مطالعه سفال‌های به‌دست آمده، مشخص گردید که این محوطه هم دوره با هخامنشی بوده و با بیشتر محوطه‌های هم افق خود، به‌خصوص تخت‌جمشید، چغامیش، شوش و چند محوطه دیگر قابل مقایسه است. از سوی دیگر مطالعات قوم‌باستان‌شناسی انجام گرفته پیرامون معماری استقرارهای کوچ‌نشین منطقه توسط هیأت کاوش نشان داد که این‌گونه معماری، احتمالاً با اندکی تغییر از گذشته‌های دور تداوم داشته و با نتایج استقرار هخامنشی کاوش شده، قابل تطبیق و با کمی احتمال تداوم داشته است. روش مطالعه صورت گرفته در انجام گاهنگاری پیشنهادی محوطه به‌صورت مطالعه تطبیقی و مقایسه‌ای بوده و در بخش تحلیل یافته‌های معماری نیز با استفاده از مطالعه قوم‌باستان‌شناسی انجام شده، این مهم به‌دست آمد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Achamenid Nomadic Site of Shahriyari II, Kouhrang Bakhtiyarei Highland Mountain

نویسندگان [English]

  • mohammad esmael jelodar 1
  • saeed zolgadr 2
چکیده [English]

As a part of the Kouhrang Dam construction project and its third tunnel in Birgan, Kouhrang, (Chaharmahal O Bakhtiari) a salvage archaeological survey was carried out documenting the potential of archaeological remains within its reservoir and the tunnel. Most of the recorded are nomadic camps. Aiming to rescue, a proposal was submitted for excavations at the most important of the identified sites; as in 2008 the excavations were carried out. One of the excavated sites, i.e. Shahriyari 2, is situated 1 km west of the Shahriyari village in Birgan region, Kouhrang County, Chaharmahal o Bakhtiari Province, is the subject of the present paper. 
Excavations exposed some irregular plans of architectural remains. Understand this features was firstly difficult, but the parallel ethnological studies on the villages and the current seasonal camps lying within the studying area was helpful to shed light on the darkness of the ambiguous material.
Finally, it has revealed that during the Achamenid period the region was prepare land for nomadic people as being used currently. Besides presenting a brief report on the excavation, the present paper trying to describe the results of comparative study of the ceramics, which allowed us to propose the chronology of material. Having analysis of the recovered potteries it become clear that the  Shahriyari 2 chronologically attributed to the Achamenid period, and the material could be compare to most contemporaneous sites particularly Persepolis, Chogha Mish and Susa. On the other hand, ethnoarchaeology studies on the architecture of modern nomadic camps, proved that this architectural type with some changes, is compatible with the results obtained at the excavated Achamenid settlements had continued to nowadays.
The site of Shahriyari 2 located at the height of 200m on the southern slope of the natural mound of Maleh or Mazeh (in local name meaning mound and plain, respectively). The mound itself is almost 300m high, with an elevation 2291meters above sea level located at zone 39S N: 3570282, E: 0429937 UTM. Kouhrang County, where the site is located, marks the most mountainous quarter of the province, and lies at its northern end of the province. Here, is divided into two Central and Bazoft Districts, separated by Zard-kuh Mountains. Kouhrang is restricted by Isfahan Province to the north, Luristan Province to the northwest, Khuzestan Province to the west, the Central District of Ardal County to the south, and Shahr-e Kurd and Farsan Counties to the east. The landscape is characterized by the intense mountains.
Pottery comparisons suggest Shahriyari 2 as an Achamenid settlement. Also, the architectural remains discovered at this nomadic site share several similarities with the modern settlements of the region in type of building, plan and structure.
Comparison between the pottery assemblage from Shahriyari 2 and the material from lowland sites in Fars and Khuzestan has proved the strong interactions between Kouhrang nomads and these regions. However, further archaeological fieldwork is needed to determine whether these ancient pastoralists wintered only in Fars or Khuzestan, or moved to both regions to spend the cold season; similar interactions have continued nowadays, with Khuzestan particularly.
Comparative analysis of the potteries from Shahriyari 2 suggests a date in Achamenid period. So, Shahriyari 2 falls in the same chronological horizon with Persepolis, Chogha Mish (Levels 4-5) and Susa (Ville Royale II).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chaharmahal O Bakhtiari
  • Ethnoarchaeology
  • Nomadic Site
  • Achamenid
  • Pottery
  • آزادی، احمد. 1392؛ گزارش فصل دوم کاوش­های نجات بخشی سد و تونل سوم کوهرنگ، تهران، پژوهشکده باستان­شناسی.
  • اسماعیلی جلودار محمد اسماعیل 1387؛ گزارش فصل اول کاوش­های نجات‌بخشی سد و تونل سوم کوهرنگ، تهران، پژوهشکده باستان­شناسی.

1391، گزارش مقدماتی کاوش نجات‌بخشی ترانشه  D10محوطه کارخانه 1 در محدوده سد و تونل سوم کوهرنگ در چهار محال بختیاری )بخش اول( در گمانه، شماره دوم، بهار 1391؛ 13-41

  • اسماعیلی جلودار، محمد اسماعیل و ذوالقدر، سعید (بیتا)؛ برهم کنش های فرهنگی ارتفاعات کوهرنگ بختیاری در دوره شوشان جدید 1، در ارج نامه ملک، (مجموعه مقالات در پاسداشت  استاد ملک شهمیرزادی، به کوشش عباس مقدم، جبرییل نوکنده و نگین میری، پژوهشکده باستان شناسی (زیرچاپ)
  • اسماعیلی جلودار محمد اسماعیل و هیبتیان، فیروزه. 1387؛ گزارش مردم­شناسی محدوده مخزن سد و تونل سوم کوهرنگ، تهران، پژوهشکده باستان شناسی. .......
  • خسروزاده علیرضا 1391؛ الگوی استقراری دشت فارسان از پیش از تاریخ تا دوران اسلامی؛ در نامورنامه: مقاله هایی در پاسداشت یاد مسعود آذرنوش؛ به کوشش حمید فهیمی و کریم علیزاده؛ انتشارات ایران نگار؛ صص. 169-188
  • دومیروشیجی پیر 1376؛ لایه نگاری ایلام جدید در شوش (حدود 1100 تا 540 ق.م.)؛ در شوش و جنوب غربی ایران، تاریخ و باستان‌شناسی (سیر تکامل اجتماعی و فرهنگی از هزاره هفتم قبل از میلاد تا یورش مغول)؛ گزارش گردهمایی بین المللی شوش و سمینار بلو؛ زیر نظر ژان پرو و ژونوییو دلفوس؛ ترجمه هایده اقبال؛ مرکز نشر دانشگاهی: انجمن ایرانشناسی فرانسه و ایران؛ تهران

روستایی، کوروش            1386،  گزارش بررسی باستان­شناختی شهرستان کوهرنگ، بخش مرکزی، فصل نخست. تهران: مرکز اسناد و کتابخانه­ی پژوهشکده­ی باستان­شناسی، تهران.

1388   گزارش بررسی باستان­شناختی شهرستان کوهرنگ، بخش مرکزی، فصل دوم. تهران: مرکز اسناد و کتابخانه­ی پژوهشکده­ی باستان­شناسی، تهران.

1389   گزارش بررسی باستان­شناختی شهرستان کوهرنگ، بخش مرکزی، فصل سوم. تهران: مرکز اسناد و کتابخانه­ی پژوهشکده­ی باستان­شناسی، تهران.

1390   گزارش بررسی باستان­شناختی شهرستان کوهرنگ، بخش مرکزی، فصل چهارم. تهران: مرکز اسناد و کتابخانه­ی پژوهشکده­ی باستان­شناسی، تهران.

  • عطائی محمد تقی 1383؛ معرفی سفال هخامنشی حوضه فارس: بررسی روشمند طبقه بندی باروی تخت جمشید، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد رشته باستان‌شناسی در دانشگاه تربیت مدرس؛ منتشر نشده
  • عطائی محمد تقی 1384؛ توصیف و طبقه بندی سفال های هخامنشی؛ در بررسی باستان شناختی میناب شوشتر؛ به کوشش عباس مقدم؛ پژوهشکده باستان شناسی، با همکاری اداره کل امور فرهنگی؛ تهران؛ صص. 143-164

علیزاده، عباس 1391،  آمیزش معیشت­های متضاد و مکملِ کشاورزی و دامداری کوچ نشینی در جنوب غربی ایران، در باستان­شناسی  ایران، شماره 3؛ صص؛ 41-73

----------؛ 1392، روند پیچیدگی­های سیاسی و اجتماعی در جهان ایلامی در پیام باستان شناس، سال نهم، شماره هفدهم، بهار و تابستان 1391، صص؛ 87-102

  • میری نگین 1384؛ توصیف و طبقه بندی سفال های عیلامی میاناب؛ در بررسی باستان شناختی میناب شوشتر؛ به کوشش عباس مقدم؛ پژوهشکده باستان شناسی، با همکاری اداره کل امور فرهنگی؛ تهران؛ صص. 125-141
  • ولیپور حمیدرضا، مصطفی پور ایمان، داودی حسین، ذیفر حامد، قنبری بهنام، کریمی حمزه 1389؛ گزارش مقدماتی فصل اول کاوش در محوطه کلانتر 4، حوضه سد گتوند، خوزستان، مجله پیام باستان شناس؛ سال هفتم شماره چهاردهم، پاییز و زمستان؛ صص. 49- 76
  • .بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان چهارمحال و بختیاری، 1385

طرح جابه جایی روستاهای منطقه بیرگان از توابع شهرستان کوهرنگ، مشاور: شرکت مهندسی مشاور پردیس ایران.

  • Alizadeh Abbas

2008          Chogha Mish II, The development of a prehistoric regional center in lowland Susiana, Southwestern Iran, final report on the last six seasons of excavations, 1972- 1978; The oriental institute of the university of Chicago, Oriental institutr publications; vol. 130; Chicago.Illinois

  • Delougaz p. & Kantor H.J.

1996         Chogha Mish: The first five seasons 0f excavations 1961-1971, the university of Chicago; Oriental Institute publications; Vol. 101

  • Goff Clare

1970         Excavations at Baba Jan, 1968: Third preliminary report; Iran; vol. VIII; pp.141-156

  • Khosrowzadeh A.& Ziaeidi M. 2006

 excavations at Tol-e Nurabad (trench B); In The Mamasani archaeological project stage on: A report on the first two seasons of the ICAR- University of Sydney expedition to the Mamasani district, Fars province, Iran; Iranian center for archaeological research, deputy of research; pp. 31-89

  • Miroschedji Pierre de

1981         Fouilles du chanter Ville Royale II a Suse ( 1975-1977), I. Les Niveaux Elamits; CADAFI 12: 9-136

  • Miroschedji Pierre de

1987         Fouilles du chantier Ville Royal II a Suse (1975- 1977), II. Niveaux depoques Achemenide, parthe et Islamique; CA DAFI 15: 11-143

  • Petrie C.A., Asgari Chaverdi A., Seyedin M.

2006         excavations at Tol-e Spid; In The Mamasani archaeological project stage on: A report on the first two seasons of the ICAR- University of Sydney expedition to the Mamasani district, Fars province, Iran; Iranian center for archaeological research, deputy of research; pp. 89-134

  • Roustaei, Kourosh

2010         Discovery of Middle Palaeolithic occupation at high altitude in the Zagros Mountains, Iran. In Antiquity 84/325, Project gallery.

  • Young T.C. JR

1965         A camparativ ceramic chronology for western Iran 500- 1500 B.C ; In Iran; vol. III; PP.53-86

  • Zeidi M., McCall b., Khosrowzadeh

2006, Survey of Dasht-e Rostam-e Yek and Dasht-e Rostam-e do; In The Mamasani archaeological project stage on: A report on the first two seasons of the ICAR- University of Sydney expedition to the Mamasani district, Fars province, Iran; Iranian center for archaeological research, deputy of research; pp. 147-168