ORIGINAL_ARTICLE
قلعه بزی، شواهدی جدید از استقرارهای اواخر دوره پارینه سنگی میانی در حوضه زاینده رود، استان اصفهان
مجموعه غار و پناهگاههای قلعهبزی در جنوبغربی اصفهان، در حوضه رودخانه زایندهرود واقعشده و دارای بقایای مهمی از استقرارهای اواخر دوره پارینهسنگی میانی است که از سال 1382 هـ.ش. تاکنون مورد بررسی و پژوهش بوده است. در سال 1384 هیأتی به سرپرستی فریدون بیگلری کاوشهایی در این مکانها انجام داد که شامل گمانهزنی در غار قلعهبزی 2 و پناهگاه قلعهبزی 3 و همچنین انجام بررسی محدودی در منطقه بود. طی این کاوشها مجموعههایی از بقایای جانوری، دستتراشهای سنگی، بقایای گیاهی، رسوب و نمونههای سالیابی برداشت شد. مجموعه دستتراشهای سنگی قلعهبزی دارای ویژگیهای فناوری و گونهشناسی صنعت موستری است که شباهت زیادی به موستری زاگرس دارد. ابزارها درصد بالایی از مجموعه دستتراشهای سنگی را در بر میگیرند که شامل انواع خراشندهجانبی، خصوصاً خراشنده یکجانبی و همچنین تیزه و کنگرهدار-دندانهدار هستند. ویژگی منحصربهفرد صنعت پارینهسنگی میانی قلعهبزی، خصوصاً در پناهگاه قلعهبزی 3، وجود ابزارهای دورویه، شامل تیزههای برگیشکل و دیگر فرمهای دارای تراش دورویه است که برای نخستینبار در صنایع پارینهسنگی میانی ایران گزارششده است. بررسی ریز ساییدگی در لبه برخی از ابزارها دورویه و یکرویه نشاندهنده دسته گذاری و برش گوشت (قصابی) توسط این ابزارها است. بقایای جانوری در قلعهبزی 2 بهخوبی حفظ شدهاند و شامل سه گروه سُمداران بزرگجثه (اسبسانان، گاو وحشی و کرگدن)، سُمداران میانجثه (گوزن و گراز) و سُمداران کوچکجثه (بز و میش وحشی، آهو) هستند. آثار شکستگی، سوختگی و اثر برش ابزار سنگی بر سطح این استخوانها مدارک مشخصی از نقش انسان در انباشت این بقایای جانوری در قلعهبزی است. سالیابی نمونههای زغال از قلعهبزی 2 حاکی از استقرارهایی با قدمت بین 40 تا 50 هزار سال پیش (سال رادیو کربنی) در این مکان است. در مجموع تنوع و شمار قابلتوجه بقایای جانوری شامل گونههای بزرگجثه و میانجثه مانند اسبسانان، آهو و گوسفندسانان، تعداد بسیار اندک بقایای درندگان، لنزهای ضخیم خاکستر (در یک مورد نزدیک به 40 سانتیمتر) و وجود بقایای تمامی مراحل تراش، تولید، استفاده و تعمیر ابزار سنگی در قلعهبزی 2، حاکی از استفاده از این غار بهعنوان اردوگاهی فصلی در دوره پارینهسنگی میانی است که احتمالاً طی یک تا چند ماه از سال مورد استفاده بوده است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_985_ad61d7fb3448381a458f42c906432e7e.pdf
2015-02-21
7
26
پارینه سنگی میانی
زاگرس
ابزار دورویه
موستری زاگرس
حوضه زاینده رود
فریدون
بیگلری
fbiglari@gmail.com
1
دکترای باستان شناسی، مسئول بخش پارینه سنگی موزه ملی ایران
LEAD_AUTHOR
مرجان
مشکور
mashkour@mnhn.fr
2
دکترای باستان شناسی، مرکز پژوهش های علمی فرانسه و موزه تاریخ طبیعی پاریس
AUTHOR
سونیا
شیدرنگ
sshidrang@gmail.com
3
لابراتوار پاسی، گروه پیش از تاریخ، دیرینه محیط و میراث، دانشگاه بوردو 1، تالنس، فرانسه
AUTHOR
محسن
جاوری
4
استادیار، گروه باستان شناسی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان
AUTHOR
مهدی
یزدی
yazdimehdi@yahoo.com
5
گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه اصفهان
AUTHOR
مارگارتا
تنگبرگ
tengberg@mnhn.fr
6
باستان گیاه شناس، موزه تاریخ طبیعی پاریس
AUTHOR
فرانک
بحرالعلومی شاپورآبادی
bfaranak@yahoo.com
7
مدیر و مؤسس بخش ترمولومینسنس پژوهشکدة حفاظت و مرمت اشیاى تاریخى فرهنگى، سازمان میراث فرهنگى، صنایع دستی و گردشگری
AUTHOR
جمشید
درویش
darvish_j2001@yahoo.com
8
گروه جونده شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
کمال
طاهری
taheri.kamal@gmail.com
9
کمیته تحقیقات، ﺷﺮﻛﺖ آب ﻣﻨﻄﻘﻪ ای ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه
AUTHOR
بیگلری، فریدون، 1379، گزارش بررسی مکانهای نویافته دیرینهسنگی در بیستون، مجله باستانشناسی و تاریخ، سال چهاردهم، شماره پیاپی28، صص60ـ50
1
بیگلری، فریدون، 1382، گزارش بررسی مقدماتی محوطه های پارینه سنگی منطقه کاشان، نقره کاران سیلک، به کوشش صادق ملک شهمیرزادی، صص 168- 151، پژوهشکده باستان شناسی، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
2
کمالیزاد، ژاله، سید اصغر محمود آبادی و احمد رضائی، 1390، بررسی تاریخی و باستانشناختی قلعه خانلنجان (قلعهبزی)، اصفهان، دو فصلنامه مرمت و معماری ایران، شماره 2، صص74-63
3
محمدی قصریان، سیروان، 1385، نقوش صخره ای کوه قلعه بزی اصفهان، مجله باستان شناسی، شماره 1، صص. 65-62
4
همدانی، علی، مهدی یزدی، رحمتاله الهامی، و محسن جاوری، 1382، کشف و معرفی اولیه پناهگاه پارینهسنگی در ارتفاعات قلعهبزیپیر بکران اصفهان. چکیده مقالات بیست و دومین گردهمائی علوم زمین. 27 الی 29 بهمنماه 1382. سازمان زمینشناسی کشور. صفحه: 439.
5
Armitage, S.J., Jasim S.A, Marks A.E, Parker A.G, Usik V.I, Uerpmann H.P., 2011. The southern route "out of Africa": evidence for an early expansion of modern humans into Arabia. Science 331 (6016): 453–6
6
Bar Yosef, O., and L. Meignen, 2001. The chronology of the LevantineMiddle Palaeolithic period in retrospect. Bulletins et Mémoires de laSociété d’Anthropologie de Paris, 13, 269–289.
7
Bazgir, B., M. Otte, L. Tumunga, A. Ollé, S. G. Deo, P. Joglekard, J. M. López-Garcíae, A. Picina, D. Davoudi, J. Madega, 2014. Test excavations and initial results at the Middle and Upper Paleolithic sites of Gilvaran, Kaldar, Ghamari caves and Gar Arjene Rockshelter, Khorramabad Valley, western Iran. C. R. Palevol, http://dx.doi.org/10.1016/j.crpv.2014.01.005
8
Bewley, R. H., 1984. The Cambridge University Archaeological Expedition to Iran 1969. Excavations in the Zagros Mountains: Houmian, Mir Malas, Barde Spid,Iran 22, pp. 1-38.
9
Biglari, F., 2007. The Lower and Middle Paleolithic Occupations of Iran: A Brief Review, In Iran, Fragments from Paradise, pp.31-39, Instituto Nacional de Antropologia e Historia, Mexico City
10
Biglari, F. and Shidrang, S., 2006. The Lower Paleolithic Occupation of Iran, Near Eastern Archaeology 69(3–4): 160-168
11
Biglari, F., M. Javeri, M. Mashkour, Y. Yazdi, S. Shidrang, M. Tengberg, and K. Taheri, 2009. Test excavations at the Middle Paleolithic sites of Qaleh Bozi, Southwest of Central Iran, A preliminary report, Iran Palaeolithic, M. Otte, F. Biglari, and J. Jaubert (eds.), pp. 29-38, Proceedings of the XV World Congress UISPP, Lisbon, Vol. 28, BAR International Series, 1968.
12
Claud, E., F. Biglari, and J. Jaubert, 2012. Preliminary use-wear analysis of several Middle Paleolithic points from Qaleh Bozi 3 rockshelter, Central Iran, Iranian Archaeology, Vol.3: 7-13
13
Conard, N. J., E. Ghasidian, S. Heydari, R. Naderi, M. Zeidee, 2007. The 2006 Season of the Tübingen Iranian Stone Age Research Project in the Provinces of Fars and Markazi. Archaeological Reports 7: 43 – 67.
14
Conard, N., E. Ghasidian, S. Heydari, 2009. The open-air Late Paleolithic site ofBardia and the Paleolithic occupation of the Qaleh Gusheh sand dunes, EsfahanProvince, Iran. In: Otte, M., Biglari, F., Jaubert, J. (Eds.), Iran Paleolithic, pp. 141-154, Proceedings of the XV World Congress UISPP, Lisbon, Vol. 28, BAR International Series 1968.
15
Dibble, H.L., 1984. The Mousterian Industry from Bisitun Cave (Iran). Paleorient 10(2): 23-34.
16
Djamali, M., Esu, D., Gliozzi, E., Okhravi, R., Soulié-Marsche, I., 2006. Palaeoenvironment of a lacustrine-palustrine carbonate complex: Zarand Basin, Saveh, Central Iran. Palaeogeography Palaeoclimatology Palaeoecology 237, 315-334.
17
Garrod, D.A.E., 1930. The Palaeolithic of Southern Kurdistan: Excavations in the Caves of Zarzi and Hazar Merd. Bulletin of the American School of Prehistoric Research, No. 6, pp. 9-43.
18
Heydari-Guran, S., E. Ghasidian, and N. Conard 2009 “Iranian Paleolithic sites on Travertine and Tufa formations”, In: M. Otte, F. Biglari, and J. Jaubert (eds), Iran Palaeolithic, pp. 109-124, Proceedings of the XV World Congress UISPP, Lisbon, Vol. 28, BAR International Series 1968
19
Hole, F., and Flannery, V, 1967. The Prehistory of Southwest Iran: A Preliminary Report. Proceedings of the Prehistoric Society 33:147-206
20
Jaubert, J., F. Biglari, V. Mourre, L. Bruxelles, J.-G. Bordes, S. Shidrang, R. Naderi, M. Mashkour, J.-B. Mallye, B. Maureille, Y. Quinif and W. Rendu.2009. The Middle Palaeolithic occupation of Mar-Tarik, a new Zagros Mousterian site in Bisotun massif (Kermanshah, Iran)., In: M. Otte, F. Biglari, and J. Jaubert (eds), Iran Palaeolithic. Pp. 7-27, Proceedings of the XV World Congress UISPP, Lisbon, Vol. 28, BAR International Series 1968
21
Jaubert, J., F. Biglari, R, Crassard, M. Mashkour, W. Rendu and S. Shidrang, 2010. Paléolithique moyen récent de la grotte de Qaleh Bozi 2 (Esfahan, Iran): premiers résultats de la campagne 2008, Iranian Archaeology, Vol.1, No.1, pp. 21-31.
22
Lindly, J. M. 2005. The Zagros Mousterian: a regional perspective. Anthropological research papers, No. 56, Arizona State University. Tempe (AZ).
23
Malek Shahmirzadi, S., 1994. A Middle Palaeolithic Scraper from the MasileBasin Near Tehran, Paléorient, Vol. 20/1, Pp.123-125.
24
Mashkour, M., Rendu, W. & F. Biglari, 2008. Qaleh Bozi (Isfahan) faunal remains; a Mousterian site of theIranian central Plateau. Poster- Archaeozoology of Southwest Asia(ASWA) 9, Al Ain, Abu Dhabi- UAE.
25
Mashkour, M., Monchot, H., Reyss, J.L., Trinkaus, E., Bailon, S., Biglari, F., Heydari S. & Abdi, K., 2009. Carnivores and their preys in the Wezmeh cave (Kermanshah, Iran): a Late Pleistocene refuge in the Zagros. International Journal of Osteoarchaeology, 19: 678-694.
26
Movius, H.L., 1953. The Mousterian Cave of Teshik Tash, Southeastern Uzbekistan, Central Asia, Bulletin of American School of Prehistoric Research, 17: 11-71
27
Petraglia, M. and D. Rose, J. (Eds.), 2009. The Evolution of Human Populations in Arabia:Paleoenvironments, Prehistory and Genetics. Springer Press, Netherlands.
28
Rezvani, H., Vahdati Nasab, H., 2010. A major Paleolithic open site at Mirak, Semnan
29
Province, Iran. Antiquity 84 (323). Project Gallery.
30
Roustaei, K., 2010. Discovery of Middle Palaeolithic occupation at high altitude in the Zagros Mountains, Iran, Antiquity, Vol.84, No. 325, Project Gallery
31
Sohrabi, A., Beygi, S., Safaei, H., and Nadimi, A., 2013. Study of the Mobarakeh area seismicity according to the tectonic situation and the faults, Proceedings of the first Symposium of Geology of Iranian Plateau, Kerman, 1-8.
32
Smith, P.E.L., 1986.Paleolithic Archaeology in Iran, The University Museum, University of Pennsylvania, Philadelphia.
33
Stern, Samuel M., E. Beazley and A. Dobson, 1971. The Fortress of Khan Lanjan, Iran 9, pp. 45-57
34
Vahdati Nasab, H., K. Roustaei, H. Rezvani, 2010. Delazian (Mirak I): evidence ofPaleolithic settlement at the northern edge of the Iranian Central Desert. In:Matthiae, P., Pinnock, F., Nigro, L., Marchetti, N. (Eds.), Proceedings of the 6thInternational Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, vol. 2.Università di Roma ‘La Sapienza’, Roma.
35
Vogel, J.C., Waterbolk, H.T., 1963. Groningen radiocarbon dates IV. Radiocarbon5, 163-202.
36
Yazdi, M, H. R. Pakzad, R. Elhami, M. Javeri, 2008. Sedimentology and Geoarchaeology of Paleolithic (Mousterian) Lithic Tools in Central Iran, Geoscience 73: 185-186
37
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیلی بر کارکرد و ماهیت نماد کالاها (توکن) و پیکرک های گلی در دوره مس وسنگی تپه قشلاق تالوار، کردستان
کاوش نجات بخشی در تپه "قشلاق چلامیران" منجر به شناسایی محوطهای از دوران مسوسنگ در منطقه مرتفع حدفاصل، بین شرق زاگرسمرکزی و حوضه جنوبی دریاچه ارومیه گردید؛ در حالیکه قبلاً ارتباط فرهنگی ساکنان این دو منطقه در مطالعات باستانشناسی مطرح شده بود، اما هنوز از وجود مکانهای واسطهای در این میان اطلاعاتی در دست نبود. تپه قشلاق محوطهای است، واقع در مرکز درهای به همین نام که بهصورت یک کریدور طبیعی این دو منطقه را بههم نزدیک میکند و دادههای باستانشناسی آن برهمکنش فرهنگی دوره مسوسنگ دو منطقه دیده میشود. در این محوطه که طی کاوشهای باستانشناسی بیش از 12 متر نهشت از فازهای مختلف دوره مسوسنگ شناسایی شد که شامل پنج دوره فرهنگی است که با شاخصههای فرهنگ دالما در تحتانیترین نهشت و آثار نوع گودین VI/VII در فوقانیترین نهشت تا اواخر دوره مسوسنگ جدید در منطقه زاگرسمرکزی یک تداوم بدون وقفه حداقل دو هزارساله را نشان میدهند. در تمام دوره مسوسنگ تعداد زیادی نماد کالاها در فرمهای کروی، مخروطی، دیسکی، بیضوی، هذلولی و فرمهای خاص هندسی دیگر بهدست آمد؛ در حالیکه عمدتاً بهدلیل حرارت ناشی از سوخته شدن در میان زبالهها به حالت سفال کمپخت تغییر یافتهاند و شاید این امر در باقی ماندن طولانی مدت آنها هم بیتاثیر نبوده است. دیگر دادههای باستانشناسی مکشوفه نشاندهنده اتکاء اقتصاد معیشتی ساکنان بر دامداری و شکار گونههای وحشی و صیادی آبزیان بیش از کشاورزی استوار بوده است. از دلایل این وضعیت شرایط خاص زیستبوم منطقه با اقلیم نسبتاً سرد و خشک استپی و همچنین کمبارور بودن خاک قابل تفسیر است؛ در حالیکه برخی از مایحتاج ساکنان از جمله غلات از طریق مبادلات از مناطق پیرامونی به زیستگاه وارد میشده است، چرا که حجم فراوان نماد کالاها که اشیایی در ارتباط با ثبت و ضبط و مبادله هستند، این فرضیه را تقویت میکند.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_986_6860927ac900de89689056d0cbbe9870.pdf
2015-02-20
27
46
باستان شناسی کردستان
پیکرک های گلی
نمادکالا
دوره مس وسنگ
تپه قشلاق
تالوار
عباس
مترجم
amotarjem@gmail.com
1
استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا
LEAD_AUTHOR
مهناز
شریفی
mahsharifi@yahoo.com
2
دانشجوی دکترای گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا
AUTHOR
موچشی امیر ساعد ؛1392، حوزه آبگیر رودخانه قزل اوزن در دوره مسوسنگ : بر اساس بررسی های باستان شناختی شهرستان بیجار، پژوهش های باستان شناسی ایران ؛ شماره 5 ؛دوره سوم پاییز و زمستان 1392
1
Besserat. Denise Schmandt, 1997
2
Before writing from counting to coniform,Vol, I. University of Texas
3
Besserat. Denise Schmandt, 1997
4
Animal symbols at, Ain Ghazal,Expedition, VOL.39. NO1, pp48-57
5
Besserat, Denise Schmandt- 2007
6
From Tokens to Writing: the Pursuit of Abstraction, Bulletin of the Georgian national academy of science, vol.175, no.3
7
. Besserat Denise Schmandt. 2012
8
Tokens in China, Europe and Africa the Significance SCRIPTA, Volume 4 © The Hunmin jeongeum Society's O.I.P vol.120 pp-87-8
9
Braidwood, Linda, braidwood, Robert.charles, Reed. Patty JoWatson 1983
10
Prehistoric archaeology along the zagros flanks, the University of Chicagoorientalinstitute publication No 105
11
Hassan Fazeli Nashli & Niloufar Moghimi, 2013
12
Counting objects: new evidence from Tepe Zagheh, Qazvin plain, Iran, Antiquity Volume 087 Issue 336
13
Jasim Sabah Abboud and Joan Oates, 1986
14
Early Tokens and Tablets in Mesopotamia: New Information from Tell Abada and Tell Brak"
15
World Archaeology, Vol. 17, No. 3, Early Writing Systems (Feb., 1986), pp. 348-362
16
Madjidzadeh, Youssef .2008
17
Excavations at tepe ghabristan, Iran I SIAO…university di Napoli Orientale dipartimento di studi Asiatic roma Italy
18
Matthews, Roger, Matthews.vendy&mohammadifar, yaghob 2013
19
The Earliest Neolithic of Iran 2008 Excavations at sheikh-e-abad and jani (CZAP) Ox books, oxford, UK
20
Mihal, budja. 2003
21
Seals contracts and Token in the Balkans Early Neolithic where in the puzzle? DocumentalprehistoricNO. XXX.
22
Oppenheim A.L. 1959.
23
On an operational device in Mesopotamian bureaucracy. Journal of Near Eastern Studies.vol 18, no 2
24
Rollefson, Gary. 1983
25
Ritual and ceremony at Neolithic Ain-alghazal (Jordan) paleorient, 1983 Vol.9, No.2
26
Smith.philip.1976
27
Reflections on four seasons of Excavations of the Ivth annual Symposium on archaeological research in Iran 1975, Tehran Iranian Center for Archaeological Research
28
Stine Rossel, ET all.2008
29
Domestication of the donkey: Timing, processes and indicators, PNAS, vol 105, no 10
30
Swiny, rozindla. 1975
31
Survey in Northwest Iran 1971’ East and West .Vol: 25
32
Van Zeist, W., T. and S. Bottema, S.Giese, p.et al, 1983
33
Seismic Crustal Studies in Southern Iran between Central Iran and Zagros belt Geodynamic Project in Iran. GST Report no, 51
34
Valipour. Hamid Reza, Hussein Davoudi, Iman Mostafapour and Anna Gręzak. 2013
35
Tepe khaleseh, a late Neolithic site in zanjan "in the neolithisation of Iranthe formatting of new societies by roger Matthews and Hasan fazeli nashli ox books. (BANEA
36
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی فرهنگ یانیق در زاگرس مرکزی براساس کاوش لایه نگاری در تپه گوراب ملایر
تپه گوراب در روستای جوراب و در فاصله 12 کیلومتری شهر ملایر در جنوبشرق استان همدان قرار دارد؛ این تپه در مجاورت جاده ارتباطی ملایر به اراک واقع است. پژوهشهای باستانشناسی در تپه گوراب بهطور مجدد به سرپرستی علی خاکسار با هدف تعیین عرصه و پیشنهاد حریم و لایهنگاری انجام گرفت که در نهایت منجر به شناسایی مساحت واقعی تپه و همچنین ادوار فرهنگی مختلف موجود در این تپه گردید. در مجموع در تپه گوراب بر اساس لایهنگاری انجام شده 8 دوره فرهنگی از: مس و سنگ میانی و جدید، مفرغ قدیم، آهن و ... شناسایی شده است. کاوش لایهنگاری در تپه گوراب و ارائه جدول گاهنگاری آن منجر شد تا اطلاعات جدید از دورههای فرهنگی و بهویژه در مورد عصر مفرغ قدیم در این تپه آشکار گردد. همانطور که میدانیم عصر مفرغ قدیم در زاگرسمرکزی، تحت عنوان «فرهنگ یانیق» شناسایی شده است و نهشتههای این فرهنگ در تپه گوراب با ضخامت 8/5 متر، باعث شده تا بهعنوان یکی از محوطههای بسیار مهم و کلیدی در این منطقه محسوب شود. در این نوشتار به استناد به دادههای فرهنگی حاصل از کاوش (سفال و دادههای کربن 14) و همچنین استفاده از منابع کتابخانهای و گزارشها به بررسی و تحلیل فرهنگ یانیق در این تپه پرداخته میشود. نتایج این تحقیق نشان میدهد که یافتههای سفالی تپه گوراب قابل مقایسه با سایر محوطههای یانیقی موجود در ایران از جمله: تپه پیسا، گودینتپه، یانیقتپه، گویتپه و گلتپه و محوطههای یانیقی موجود در خارج از ایران از جمله در شرق ترکیه و منطقه قفقاز است. نتایج تاریخگذاری کربن 14 تپه گوراب که در دانشگاه آکسفورد انگلستان انجام گرفته نشان میدهد که تاریخگذاری این فرهنگ در زاگرسمرکزی بر اساس گاهنگاری موجود در گودین تپه نیاز به بازنگری و تأمل بیشتری است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_987_8d3a4e10702c7897334a06b978da3bee.pdf
2015-02-20
47
66
زاگرس مرکزی
ملایر
گوراب
مفرغ قدیم
یانیق
علی
خاکسار
ali.khaksar@gmail.com
1
کارشناس اداره میراث فرهنگی استان همدان
AUTHOR
اسماعیل
همتی ازندریانی
hemati30@yahoo.com
2
دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا
LEAD_AUTHOR
آصف
نوروزی
asfnorozi@yahoo.com
3
دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران
AUTHOR
خاکسار، علی. 1385الف، گزارش گمانهزنی بهمنظور تعیین حریم تپه باستانی گوراب (ملایر)، بایگانی میراث فرهنگی استان همدان (منتشر نشده).
1
خاکسار، علی. 1385ب، گزارش نهایی کاوشهای لایهنگاری تپه باستانی گوراب (ملایر)، بایگانی میراث فرهنگی استان همدان (منتشر نشده).
2
رهبر ، مهدی و تامس کایلر یانگ. 1353، بررسی باستانشناسی دشت کنگاور، بایگانی میراث فرهنگی استان کرمانشاه (منتشر نشده).
3
طلایی، حسن. 1385، عصر مفرغ ایران، تهران: انتشارات سمت.
4
کبیری، احمد. 1353، گزارش بررسی و پرونده ثبتی گوراب، بایگانی میراث فرهنگی استان همدان.
5
مترجم، عباس. 1387، بررسی و تحلیل الگوهای استقراری عصر مفرغ قدیم در دشتهای پیرامون کوهستان الوند-همدان، پایاننامهی دکتری، دانشگاه تهران.
6
محمدیفر، یعقوب، عباس مترجم و کمالدین نیکنامی، 1390، معرفی و طبقهبندی برخی از نقوش گرافیکی و هندسی تزئنی کنده بر روی سفالهای عصر مفرغ قدیم بر اساس مدارک بدست آمده از تپه پیسا همدان، پیام باستانشناس، ال هشتم، شماره شانزدهم، 48-35.
7
نوروزی، آصف، 1390، بررسی و تحلیل نویافتههای فرهنگ یانیق (عصر مفرغ) در تپه گوراب ملایر، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
8
Badalyan, R., A. Smith and P.Avetisyan. 2003, The emergence of socio-political complexity in Southern Caucasia. In A. T. Smith & K. Rubinson (Eds.), Archaeology in the borderlands: Investigations in caucasia and beyond (pp. 144–166). Los Angeles: The Cotsen Institute of Archaeology at UCLA.
9
Batiuk, S and M. Rothman. 2007, Early Transcaucasian Cultures and their Neighbors: Unraveling Migration, Trade, and Assimilation.” Expedition 49(1): 7-17.
10
Brown, B. 1951, Excavation in Azarbaijan 1948. London 1951.
11
Burney, C and D. Lang. 1971, the Peoples of the Hills. London: Weidenfeld and Nicholson.
12
Burney, C. 1958, Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age. Anatolian Studies, Vol : 8.
13
Burney, C. 1961a, Excavation at Yanik tepe north-west Iran. Iraq 23.
14
Burney, C. 1961b, Circlular buildings found at Yanik Tepe, in north - west Iran. Antiquity vol 35: pp. 237-40.
15
Burney, C. 1962, Excavation at Yanik tepe Azerbaijan 1961. Iraq 24.
16
Burney, C. 1964, Excavations at Yanik Tepe , Azerbaijan , 1962 : Second preliminary Report . Iraq 26.
17
Burney, C. 1970a, Excavation at Haftavan Tepe 1968 First Preliminary Report. Iran 8: 157-71.
18
Burney, C. 1970b, Haftavan Tepe. Iran 8: 182-83.
19
Burney, C. 1972, Excavation at Haftvan Tepe 1969: Second preliminary Report. Iran 10:127-42.
20
Burney, C. 1973, Excavation at Haftvan Tepe 1971: Third preliminary report". Iran 11:153-72.
21
Burney, C. 1974, Repoton on the 1973 season of excavation at Haftvan Tepeh. In Firouz Bagher zadeh. Ed. proceedings of the I Annual symposium on Archaeological Reserch in Iran, 1973. 102-11. Tehran: Iranian center for Archaeological research.
22
Burney, C. 1975, Excavation at Haftvan Tepe 1973: fourth preliminary report. Iran 13:149-64.
23
Burney, C. 1976a, the fifth season of excavation at Haftvan Tappeh: Brief summary of principal results. In Firouz Bagher zadeb, ed., Proceedings of the IVth Annual symposium on archaeological research in Iran 1975: 257-71. Tehran: Iranian centre for archaeological research.
24
Burney, C. 1976b, Haftvan Tappeh: Iran 14: 157-58.
25
Burney, C. 1979, Haftvan Tappeh: Iran 17: 150.
26
French, D and S. Helms. 1973, Asvan Kale: The Third Millennium Pottery. Anatolian Studies, Vol. 23, Asvan 1968-1972: An Interim Reports. (1973), pp. 153-158.
27
Glumac, P and D.Anthony. 1992, Culture and Enviroment in the Prehistoric Caucasus: The Neolithic through the Early Bronze Age., Chronologies in Old World Archaeology, edited by R.W. Ehrich, Vol. 1, Chicago and London:The University of Chicago Press, pp. 196-206.
28
Kelly-Buccellati, M. 1974, The Excavations at Korucutepe, Turkey, 1968-1970: Preliminary Report. Part V: The Early Bronze Age Pottery and Its Affinities. Journal of Near Eastern Studies, Vol.33 No. 1. (Jan., 1974), pp. 44-54.
29
Kiguradze, T and A. Sagona. 2003, Origins of the Kura-Araxes Cultural Complex. In A. T. Smith & K. Rubinson (Eds.), Archaeology in the Borderlands, Investigations in Caucasia and Beyond The Cotsen Institute of Archaeology at UCLA, Los Angeles, (pp. 38–94).
30
Kleiss w and S. kroll. 1979, Ravaz and Yakhvali, Zwei befestigte platze des 3. Jahre tausends, Ami 12: pp. 27-47.
31
Kroll, S. 1975, Die Keramik aus der Ausgrabung Bastam 1970, Archäologische Mitteilungen aus Iran.
32
Kuftin, B. 1940, K Voprosu O Rannykh Stadiyakh Bronzovoy Kultury na Territorii Kavkaza. Kratkiye Soobshcheniya O Dokladakh i Polevykh Issledovaniyakh Instituta Istorii, 8, 5–35.
33
Kushnareva, K. 1997, The Southern Caucasus in Prehistory: Stages of Cultural and Socioeconomic Development from the 8th to the 2nd Millennium BC. University Museum Monograph 99. Trans. H.N. Michael. Philadelphia: University Museum, University of Pennsylvania.
34
Marro, C and A.Özfirat. 2005, Pre-Classical Survey in Eastern Turkey. Third Preliminary Report: Dogubeyazit and the Eastern Shore of Lake Van. Anatolia Antique 13: pp. 319-356.
35
Mellaart, J. 1963, Early Cultures of the South Anatolian Plateau, II: The Late Chalcolithic and Early.
36
Mohamadifer, Y and A. Motarjem and H. Torabzadeh Khorasani. 2009, Tepe Pissa: new investigations at a Kura-Araxes site in central western Iran. Antiquity, Vol 83 Issue 320.
37
Rothman, M and G.Kozbe 1997, Mus in the Early Bronze Age. Anatolian Studies, Vol. 47. pp. 105-126.
38
Sagona, A. 1984, The Caucasian Region in the Early Bronze Age. BAR International Series 214, Ankara.
39
Sagona, A., C.Sagona and H.Ozkorucuklu 1995, Excavations at Sos Hoyuk 1994: first preliminary report. Anatolian Studies 45:193-218.
40
Sagona, A., E. Pemberton and I. McPhee. 1991, Excavations at Büyüktepe Höyük, 1990: First Preliminary Report. Anatolian Studies, Vol. 41. (1991), pp. 145-158.
41
Sagona, A., M.Erkmen., C.Sagona and I.Thomas. 1996, The excavations at Sos Hoyiik, 1995. Anatolian Studies 46: 27-52.
42
Seyidov, A. 2000, Nakhichevan Ulk Tunj Dovru Abideleri ve Onlarin Dovrleshdirilmesi. Chashioglu metbeesi, Baku.
43
Smith, A. 2005, Prometheus Unbound: Southern Caucasus in Prehistory. Journal of World Prehistory 19 (4): 229-79.
44
Summers, G. 1982, A Study of the Architecture, Pottery, and Other Material from Yanik Tepe, Haftavan Tepe VIII and Related Sites. Doctoral Thesis, University of Manchester.
45
Summers, G. 1991, Chalcolithic Pottery from Kabakulak (Nigde) Collected by Ian Todd. Anatolian Studies, Vol. 41. (1991), pp. 125-131.
46
Talai, H. 1984, Notes on new pottery Evidence from the eastern Urmia Basin: Gol Tepe. Iran 22: pp. 151-56.
47
Weiss, H and T. Young. 1975, The Merchants of Susa: Godin Vand plateau lowland relations in the late fourth millennium B.C. Iran XIII.
48
Yener, K., C. Edens., T. Harrison., J. Verstraete and T. Wilkinson. 2000, The Amuq Valley Regional Project, 1995-1998. American Journal of Archaeology 104: 163-220.
49
Young, T and H. Weiss. 1974, the Godin Project: Godin Tepe. Iran 12: 207-11
50
Young, T and L. Levine. 1974, Excavation of the Godin Project: Second progress Report Occasional Papers no: 26 Art and Archaeology .Torento.
51
Young, T. 1966, Survey in western Iran 1961 Journal of Near Eastern studies, 25.
52
Young, T. 1969a, Excavations at Godin Tepe. First progress Report Occasional Papers no: 17 Art and Archaeology. Torento.
53
Young, T. 1969b, The Chronology of the Late Third and Second Millennia in Central Western Iran as Seen from Godin Tepe. American Journal of Archaeology, Vol. 73, No. 3.
54
Young, T.1975a, an Archaeological Survey of the Kangavar Valley. Proceeding of the 3rd Annual Symposium on Archaeological Research in Iran 3: 23-30.
55
ORIGINAL_ARTICLE
معماری مناطق غربی مازندران و بخش های شرقی گیلان در عصر آهن
از مهمترین پرسشهای مطرح در باستانشناسی دو استان همجوار گیلان و مازندران، چگونگی استقرارهای دوران پیش از تاریخ و بهویژه عصر آهن در منطقه است. وجود یا عدم وجود معماری دائمی، نوع معماری و نیز مصالح بهکار رفته در آنها، با وجود اهمیتی که در بازسازی ساز و کارهای معیشتی دارند، در مطالعات باستانشناسی گیلان و مازندران بهطور روشمند مورد بررسی قرار نگرفتهاند. این در حالی است که عمده فعالیتهای باستانشناختی پیش از تاریخی در این دو استان بر روی گورستانهای عصر آهن (سدههای 8-15 ق. م.) متمرکز شده است. نبود پرسشهای بنیادی و بررسیهای روشمند در باستانشناسی منطقه باعث شده که تاکنون چگونگی استقرار و نوع معماری مورد استفاده مردمان این دوره بر ما پوشیده باقی بماند. این پرسشها مطرح است که پراکندگی محوطهها و الگوی استقرار در این دوره چه بوده است؟ چه عامل و یا عواملی باعث شده تا شواهد اندکی از سکونتگاههای این دوره مورد بررسی و شناسایی قرار بگیرد؟ در صورت وجود الگوی استقراری یکجانشینی، نقشهها و فضاهای معماری به چه صورت بوده است؟ و یا اینکه از چه مصالحی در ساخت سکونتگاههای موقت یا دائمی استفاده میشده است؟ در این مقاله تلاش شده تا با روشی کتابخانهای و با مراجعه به آثار منتشر شده از فعالیتهای میدانی انجام شده در محدوده جغرافیایی جنوبشرقی گیلان و غرب مازندران، طرحی ابتدایی از ویژگیهای معماری عصر آهن در این دو استان ارائه شود. بر اساس شواهد و قرائن موجود، ساکنان پیش از تاریخ این نواحی دارای معماری نیمه یکجانشینی و در برخی موارد یکجانشینی کامل بودهاند. سازههای سنگی در زوایا در بخشهای شالوده و دیوارهای بناها با روش چفت و بست کامل ساخته میشدند. تنورها و اجاقهایی در درون فضاهای زیستی تعبیه میشده است. این شواهد، در برخی محوطهها بافت متراکمی از سازههای معماری مربوط به استقرار یکجانشینی را در دامنههای شمالی رشته کوههای البرز در بازهی زمانی 1500 تا 750 ق.م. نشان میدهند.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_988_71ec47476a15520a0d55a70c2ce8405e.pdf
2015-02-20
67
80
عصر آهن
معماری
گیلان
مازندران
رحمت
عباس نژاد سرستی
r.abbasnejad@umz.ac.ir
1
استادیار دانشگاه مازندران
AUTHOR
رقیه
مجتبایی ثبوتی
r.mojtbaee@stu.umz.ac.ir
2
دانشجوی دکترای باستانشناسی گرایش پیش از تاریخ دانشگاه مازندران
LEAD_AUTHOR
امیرکلایی، ابراهیم،1387،«گزارش گمانهزنی به منظور تعیین عرصه و حریم محوطه قلعهکش دابودشت شهرستان آمل»، گزارش منتشر نشده.
1
امیرکلایی،ابراهیم،1388،« گزارش دومین فصل کاوش محوطه قلعه کش دابودشت شهرستان آمل»، گزارش منتشر نشده.
2
امیرکلایی، ابراهیم، 1391 الف، «گزارش گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم محوطه گل لاک کنسی آمل، مازندران»، چکیده مقاله های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران، موزه ملی، ص78.
3
امیرکلایی،ابراهیم،1391،ب، «گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم محوطه لامیزده محمودآباد مازندران»، چکیده مقاله های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران، موزه ملی ،ص79.
4
باقریان،محمدرضا، 1391،« بررسیهای باستان شناسی هیأت مشترک ایران و کره جنوبی دوران سنگ در ایران»، چکیده مقاله های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران، موزه ملی، صص: 87-86.
5
جهانی، ولی، 1391(الف)،«کاوشهای باستانشناسی یَسَن(دیلمان)»، چاپ اول، رشت،اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان.
6
جهانی، ولی، 1391(ب)، «مطلاکوه نخستین محوطه استقراری شناسایی شده عصر آهن در املش»، نامورنامه ؛ مقاله هایی در پاسداشت یاد مسعود آذرنوش، به کوشش حمید فهیمی و کریم علیزاده، تهران، انتشارات نگاه،صص:270-259.
7
جهانی،ولی؛ بهروز همرنگ، رقیه مجتبایی ثبوتی و مجید کوهی، 1391،« کاوش در محوطه باستانی کافرستان یسن»، چکیده مقاله های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران،موزه ملی، ص129.
8
خلعتبری، محمدرضا، 1392،« گیلان در عصر آهن»، چاپ اول، تهران، نشر گوی.
9
رامین، شهرام و مسعود اکبری، 1391،« گورستان عصر آهن سیاه سو، رودسر، گیلان»، چکیده مقاله های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران، موزه ملی،ص 201.
10
شهیدزاده،عبدالحسین،1348، گزارش مقدماتی هیأت کاوشهای علمی باستانشناسی گیلان، گزارش شماره 18 استان گیلان، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران. منتشر نشده.
11
صفری،مجتبی،1391، « بررسی باستان شناسی روستای ابوالحسن کلای شهرستان بابل مازندران»، چکیده مقاله های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران، موزه ملی ،ص295.
12
فهیمی، حمید،1381:الف، «فرهنگ عصر آهن در کرانههای جنوب غربی دریای خزر»، تهران، نشر سمیرا.
13
فهیمی،حمید،1381:ب، «حوزه فرهنگی املش در عصر آهن به روایت کاوشهای باستانشناختی»، فرهنگ گیلان، شماره 13 و 14، رشت، اداره کل ارشاد اسلامی گیلان، صص109-113.
14
قمری فتیده، محمد؛ مهرداد قربانی مقانکی و مرتضی ادیب زاده،1389، «گزارش مقدماتی بررسی باستان شناسی شهرستان رامسر»، مجموعه و خلاصه مقالات همایش ملی چشم انداز باستان شناسی شمال کشور در دهه آینده، جلد اول، نوشهر، مؤسسه آموزش عالی مارلیک،صص 163-157.
15
ماهفروزی، علی، 1386. "باستان شناسی شرق مازندران با تکیه بر کاوشهای گوهر تپه، گزارشهای باستانشناسی «7»، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
16
ماهفروزی،علی و کریستین کنراد پیلر،1391: «گوهرتپه»، چکیده مقاله های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران، موزه ملی، ص38.
17
موسوی کوهپر، سیدمهدی و رحمت عباسنژاد سرستی، 1385. گزارش نخستین فصل کاوش باستانشناختی تپه کلار کلاردشت، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران. منتشر نشده.
18
موسوی کوهپر، سید مهدی و محمود حیدریان، 1391، «گزارش فصل دوم کاوش لایه نگاری تپه کلار کلاردشت، مازندران»، چکیده مقاله های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران، موزه ملی ،صص419و420.
19
نگهبان، عزت الله، 1376،«مروری بر پنجاه سال باستان شناسی ایران»، تهران، انتشارات میراث فرهنگی کشور.
20
نگهبان، عزت الله، 1378، «حفاری های مارلیک»، جلد اول، چاپ اول، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه).
21
نوکنده،جبرئیل و حمید فهیمی، 1382، «پژوهشهای باستانشناختی هیأت مشترک ایران و ژاپن در کرانه های غربی سپید رود گیلان 81-1380»، گزارشهای باستانشناسی 2، تهران، پژوهشکده باستان شناسی، اداره کل آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی،صص43-27.
22
هاشمی زرج آباد،حسن؛ سید مهدی موسوی کوهپر، محمود حیدریان و رحمت عباس نژاد سرستی،1389، «گزراش اجمالی بررسی باستان شناسی منطقه کجور نوشهر»، مجموعه و خلاصه مقالات همایش ملی چشم انداز باستان شناسی شمال کشور در دهه آینده، جلد اول، نوشهر، مؤسسه آموزش عالی مارلیک، صص198-183.
23
Fahimi, H, 2004, "Outline of the 2nd Season of the General Survey of the West Bank of the Sepidrud", In: Preliminary Report of the Iran Japan Joint Archaeological Expedition to Guilan; 2nd Season 2002, Tokyo, ICHTO & MECCJ, Pp: 11-47.
24
Fahimi, H, 2005, "Observation on the Distribution of Iron Age Sites on the Sefidrud River West Bank”, In: Preliminary Report of the Iran Japan Joint Archaeological Expedition to Guilan; 4th Season, Tokyo, ICHTO & MECCJ, Pp: 44-49.
25
Fahimi, H & Yamauchi.k, 2005, "The Fourth Season of Archaeological Survey on the West Bank of the Sefidrud; from the Sorkhan Valley to the River Qezel-Owzan" , In: Preliminary Report of the Iran Japan Joint Archaeological Expedition to Guilan; 4th Season, Tokyo, ICHTO & MECCJ, Pp:44-49.
26
Hakemi, Ali.1968, "Kaluraz et La Civilization”, Murdes Archeologie-Vivante, Vol.1-Tehran.
27
Otsu, T, Nokandeh, J and Adachi, T, 2005, "Excavation Research of Tappe Jalalie”, In: Preliminary Report of the Iran Japan Joint Archaeological Expedition to Guilan; 2nd Season 2002, Tokyo, ICHTO & MECCJ, Pp: 48-83.
28
Piller .Christian & Ali Mahfroozi, 2009. First Preliminary Report on the joint Iranian-German Excavations at Gohar Tappe, Mazandaran, Iran, Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan 41.
29
Sono, T and Fukai, Sh, 1968, "Dailaman III, the Expedition at Hassani Mahalle and Ghale Kuti, 1964"; Tokyo, The University of Tokyo.
30
ORIGINAL_ARTICLE
شواهدی از وجود دژی مربوط به ایالت الیپی در لایه های زیرین قلعه فلک الافلاک خرم آباد، لرستان
دره خرمآباد در منطقه زاگرسمرکزی دارای خصوصیات منحصر بهفرد و ویژهای است. در میانه دره و درست در جایی که رودخانه خرمآباد به سمت شمالغرب میچرخد و زاویهای ایجاد میکند، صخرهای طبیعی وجود دارد که چشمهای پرآب در زیر آن میجوشد و از جهات شرق، جنوب و جنوبغرب رودخانه خرمآباد آن را فرا گرفته است. در تابستان سال 1386 ش. کاوش لایهنگاری با ایجاد گمانهای با ابعاد 3×3 متر در گوشه جنوبغربی حیاط دوم قلعه فلکالافلاک آغاز شد که در عمق پایانی 30/13متری بهدلیل ایجاد پله به 2×1متر رسید. در پایان فصل دوم کاوش در سال 1387 ش.، 5 دوره فرهنگی، که به ترتیب از قدیم به جدید مربوط به سدههای نهم و هشتم ق.م. (آهن II پایانی)، دورههای فراهخامنشی، اشکانی، ساسانی و قرون متأخر اسلامی بود، مورد شناسایی قرار گرفت. طی فصل دوم کاوش لایهنگاری محوطه قلعهی فلکالافلاک خرمآباد در سال 1387ش.، به نشانههایی از وجود یک دیوار سترگ خشتی برخورد شد؛ این دیوار از عمق 30/6 متری کف حیاط دوم قلعهی فلکالافلاک شروع شده و تا سطح صخرهی طبیعی تپه در عمق حدود30/13 متری از کف آجرفرش حیاط قلعه ادامه یافت. این نوشتار بر آن است که بنا به شواهد لایهنگاری و وجود مواد فرهنگی قابل اعتنایی چون: سفال "گونه لرستان" و معماری بهکار رفته در آن بیان دارد که احتمالاًَ این سازهی خشتی به دژی از حکمرانان ایالت الیپی مربوط به قرون نهم وهشتم ق.م.تعلق دارد که در جریان حملات ویرانگر یکی از پادشاهان آشور در اواخر قرن هشتم یا اوایل قرن هفتم ق.م. مورد هجوم واقع گردید و به آتش کشیده شد.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_989_4bc838eb16347cc3043d82c00c1703a5.pdf
2015-02-20
81
94
خرم آباد
قلعه ی فلک الافلاک
لایه نگاری
دژ دفاعی
سیدرسول
موسوی حاجی
seyyed_rasool@yahoo.com
1
عضو هیأت علمی دانشگاه مازندران
AUTHOR
محمد
بهرامی
m_bahrami79@yahoo.com
2
دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه مازندران
LEAD_AUTHOR
علی
سجادی
sajadi@gmail.com
3
عضو هیأت علمی پژوهشکده باستان شناسی
AUTHOR
ابناثیر، علی ابن محمد، 1364، "تاریخ کامل بزرگ ایران و اسلام"، ترجمه عباس خلیلی، جلد دوم، انتشارات علمی، تهران.
1
- ابنحوقل، ابوالقاسم محمد، 1345، "صورهالارض"، ترجمه جعفر شعار، جلد دوم، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
2
- اسکندربیک منشی، 1362، "عالم آرای عباسی"، ؟، تهران.
3
- دیاکونوف، ا. م.، 1380، "تاریخ ماد"، ترجمه کریم کشاورز، چاپ ششم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
4
- راولینسون، هنری، 1361، "سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان"، ترجمه سکندر امانالهی بهاروند، نشر آگاه، تهران.
5
- حسنپور، عطا، 1391، "کاوشنجاتبخشیدرگورستانباباجیلانوگاهنگاریمطلقآن"،در مجموعه مقالات هشتاد سال باستانشناسی ایران، بهکوشش یوسف حسنزاده و سیما میری، صص: 216-191.
6
- سجادی، علی؛ رجبی، نوروز؛ بهرامی، محمد، 1387، "گزارش دو فصل کاوش لایهنگاری محوطه فلکالافلاک خرمآباد"، مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان، منتشر نشده.
7
- سجادی، علی و فرزین، علیرضا، 1382، "قلعه فلکالافلاک (دژ شاپورخواست)"، انتشارات اداره کل آموزش و تولیدات فرهنگی میراث فرهنگی لرستان، خرمآباد.
8
- سجادی، علی و نوری، عباس، 1387، "گزارش کاوش گمانه شماره6 پروژه استحکامبخشی قلعه فلکالافلاک خرمآباد"، مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان، منتشر نشده.
9
- Goffe M., C., 1968, Lūristᾱn in the first half of the First Millennium B.C., Iran, Vol. VI, PP. 105-134.
10
- -------, 1977, Excavations at Baba Jan: The Architecture of the East Mound, LevelsII and III, Iran, Vol. XV, PP. 103-136.
11
- -------, 1978, Excavation at Baba Jan: The Pottery and Metal from Levels III AND II, Iran, Vol. XVI, PP. 29-67.
12
- Medvedskaya, I., N.,1992,"The Question of the Identification of 8th-7th Century Median Sites and the Formation of the Iranian Architectural Tradition", Archaologische Mitteilungen aus Iran, 25, 73-79.
13
- -------, 1999, "Media and Neighbors I: The Localization of Elipi", Iranica Antiqua, Vol. XXXIV, pp. 53-70.
14
- Parpola, S., 1970, "Neo-Assyrian Toponyms (Alter Orient und Altes Testament 6)", Neukirchen-Vluyn.
15
- Levine, L.D., 1974, "Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros", Iran, Vol. XII, PP. 99-124.
16
- ------, 1987, "The Iron Age", in F. Hole (ed.): The Archaeology of Western Iran, Settlement and Society from Prehistory to the Islamic Conquest, Washington, pp. 229-250.
17
- Young, T. C., 1969, "Excavation at Godin Tepe", first progress report, Royal Ontario museum.
18
ORIGINAL_ARTICLE
نویافته هایی از تدفین های سنگی در مکران ایران (شهرستان های نیک شهر و چابهار)
یکی از منابع مهم در جهت شناخت مذاهب و فرهنگ پیشینیان، مطالعه تدفینهای باستانی است. تدفین بخشی از فرهنگ معنوی و مادی یک قوم محسوب میشود و در هر منطقه از ویژگیهای خاصی برخوردار است، از آنجا که نحوه خاکسپاری برخاسته از تفکرات، عقاید و فرهنگ جامعه است، با مطالعه آنها میتوان به بازسازی روند تکامل فرهنگی جوامع باستان پرداخت؛ همچنین پژوهش بر روی سنتهای تدفین یکی از بهترین راههای مطالعه تأثیر و تأثر تمدنهای همجوار در طول تاریخ بشری است. بررسیهای جدید باستانشناختی منطقه بلوچستان نشانگر آن است که در منطقه جنوب و جنوبشرق ایران نوعی از تدفین با نام "گور سنگی"(Cairn Burial) در دوران حکومت پارتیان رواج داشته است که نمونههای مشابه با آن در مناطقی همچون کرمان، هرمزگان، فارس و بوشهر دیده شده است. این نوع از تدفین گودالهای نه چندان عمیقی میباشند که روی آن را با انبوهی از سنگهای لاشهای پوشاندهاند. مشابه این شیوه تدفین در سرزمینهای شرقی و جنوبی همجوار ایران از قبیل: بلوچستان پاکستان و حاشیه جنوبی خلیج فارس نیز مشاهده شده است. هدف پژوهش حاضر شناسایی و طبقهبندی انواع تدفین در بلوچستان ایران در دوره اشکانی و همچنین بررسی چگونگی تدوام شیوههای تدفین از دوران پیش از آن است. این تحقیق با انجام بررسی میدانی و پیمایش در منطقه، قبور مورد نظر را شناسایی و تجزیه و تحلیل کرده و با ارائه مستندات باستانشناسی از قبیل: طبقهبندی ساختار قبور و مقایسه گونهشناختی نمونههای سفالین به معرفی، دستهبندی و ارائه گاهنگاری نسبی این سنت تدفین میپردازد. نتایج مقایسه گونهشناختی سفال موید تاریخگذاری پارتی این سنت تدفین میباشد.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_990_fdd6afc7c5c8de423c4c147a2095be85.pdf
2015-02-20
95
112
تدفین های سنگی
مکران
بلوچستان
دوره پارتی
حسن
هاشمی زرج آباد
h.hashemi@umz.ac.ir
1
استادیار گروه آموزشی باستان شناسی دانشگاه بیرجند
LEAD_AUTHOR
روح الله
شیرازی
rshirazii@yahoo.fr
2
عضو هیئت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان
AUTHOR
سامان
فرزین
saman_farzin2006@yahoo.com
3
دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه مازندران
AUTHOR
مریم
ظهوریان
ma_zoor@yahoo.com
4
دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس
AUTHOR
آذرنوش،مسعود (1386). گزارش مقدماتی کاوش های لایه شناختی تپه ی هگمتانه همدان، گزارش های باستان شناسی 7 (مجموعه مقالات نهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، جلد اول، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
1
- سعیدی هرسینی، محمد رضا (1375). شیوه های تدفین پارت، پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته باستان شناسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس،
2
- سید سجادی، سید منصور (1374). باستان شناسی و تاریخ بلوچستان (هشت گفتار)، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
3
- شیرازی، روح الله (1388). گزارش مقدماتی بررسی شهر ستان نیک شهر، محفوظ در آرشیو اسناد سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان..
4
- شیرازی، روح الله.، گزارش مقدماتی بررسی شهر ستان چابهار، محفوظ در آرشیو اسناد سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، 1389.
5
-رهبر، مهدی (1381). گزارش بررسی باستان شناسی دره بمپور، گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان با همکاری سازمان میراث فرهنگی کشور، چاپ نشده محفوظ در آرشیو دانشگاه سیستان و بلوچستان.
6
- رهبر، مهدی (1382). کاوش های باستان شناسی خورهه، تهران: مدیریت میراث فرهنگی استان مرکزی.
7
- طلایی، ح (1385). عصر مفرغ ایران، تهران: انتشارات سمت.
8
- مهرآفرین، رضا (1386). حفاری و گمانه زنی تپه گوری سیستان ، چاپ نشده.
9
- محمدی فر، یعقوب (1388). باستان شناسی و هنر اشکانی، تهران: انتشارات سمت.
10
- خسروزاده علیرضا و عالی ابوالفضل (1383). " توصیف، طبقه بندی و تحلیل گونه شناختی سفال های دوران اشکانی و ساسانی منطقه ماه نشان (زنجان)"، مجموعه مقالات همایش شمال غرب، تهران، پژوهشکده باستان شناسی.
11
- هرنیک، ارنی (1376). سفال ایران در دوره اشکانی، ترجمه حمیده چوبک، چاپ اول، تهران: انتشارات نشر.
12
- Alden, Jhon. R. (1978). Excavation At – I Malyan, Iran,ⅹⅵ.
13
- Besenval, R. (1995). The chronology af ancient Occupation in Makran, South Asian Archaeology, pp.199-206.
14
- Besenval, R. & , Didier, A. (2005). New data for chronology of the prehistory of Kech-Makran, South Asian Archaeology, pp. 161.
15
- Cleuziou S. and Tosi M. )2000(. Raas al-Jinz and the Prehistoric Coastal Cultures of the Jaalan. Journal of Oman Studies 11: 19-73
16
- Debevois,Neilson C. (1934). Parthian Pottery From Seleucia On The Tigris, Univirsity Of Michigan Press .
17
- Decardi, B. (1951). A new prehistoric ware from Baluchistan , Iraq, vol. XIII , pp. 63-74.
18
- (1968). Excavation at Bampur, S.E Iran: A Brief Report, Iran, vol. VII , pp. 135-155.
19
- . (1970). Excavation at Bampur, a Third Millennium in Persian Baluchistan 1966, Anthropological Papers of the American Museum of Natural History, New York,
20
- Vogt, B. (1997). Examinations of the German Archaeological Mission in Ra’s al-Khaimah, U.A.E. A Preliminary Report. Berliner Bertroge sum Vorderen Orient.
21
- Fairservis, W. A. (1956). Excavation in the Quetta Valley, west Pakistan, Volume 45, Part 2, Anthropological papers of the American museum of natural history, New York.
22
- Fairservis,JR.W. (1961). Archaeology Studies In The Sistan Basin Of South-Western Afghanistan And Eastern Iran, Vol 48, part 1, Newyork,
23
- Keall, Edward and Keall Margueritey, (1981). The Qaleh-I Yazdigird Pottery: A Statistical Approach Iran, vol ⅩⅨ.
24
- Kleiss, Wolfram, (1973). Qaleh,Zohak,In,Azerbaijan, AMI.6.
25
- Karlovsky, c.c. (1972). Tepe Yahya 1971: Mesopotamia and Indo Iranian borderlands, Iran X, pp. 89-101.
26
- Karlovsky, c.c. (1967). The carin burial in Southeastern Iran, Est and West 18, pp. 257-269
27
- Kennet Derek, (2002). 'Sasanian Pottery In Southern Iran and Eastern Arabia Iran, vol ⅩL.
28
- Stein, A. (1937). Archaeological Reconnaissances In North-Western India and South-Eastern Iran, London.
29
- Stronach, David, Ecavation At Tepe Nush- I Jan 1967, Iranⅶ,1969
30
- Yule, Paul (1995) Deutsche Archäologische Oman-Expedition, MDOG 128, 1996, 135–155+Beilage 1, ISSN 0342-118x.
31
ORIGINAL_ARTICLE
توصیف، طبقه بندی و تحلیل گونه شناختی سفال های دوره ی اشکانی گورستان سنگ شیر همدان
دوره اشکانی یکی از ناشناختهترین دورههای تاریخی ایران است و تا سالهای اخیر آن را «دوره میانه تاریک تمدن ایران باستان» میدانستند. سالیان متمادی شناسایی و بررسی فرهنگ و هنر اشکانی تنها بر پایه کاوشهای انجام شده در بینالنهرین و سوریه، بهویژه در پالمیر و دورااروپوس قرار داشت. در ایران تنها محوطههای مهم: شوش، کوهخواجه، خورهه، قلعهیزدگرد، تپه نوشیجان، قلعهضحاک، گورستان طاقبستان کرمانشاه، دامنه پارتی بیستون و معبد لائویسه نهاوند کاوش شدهاند. یکی از با ارزشترین مواد فرهنگی دورهی اشکانی سفال آن است که موضوعی بسیار مهم، دشوار و ناشناخته است و پژوهش و بررسی آن ضروری است. در دورهی اشکانی نکته مهم این است که در تمام قلمرو اشکانی سفالها یکسان نبوده است. در این دوره در هر منطقه ایران سفالهایی وجود داشته که مشخصه آن منطقه بوده و با سفالهای مناطق همجوار متفاوت بوده است. محوطهی سنگشیر در شرق شهر همدان قرار دارد، در شمالشرق این محوطه بر روی تپهای طبیعی یک گورستان وسیع وجود دارد که مجسمه شیرسنگی در بلندترین نقطه جنوبغربی آن قرار دارد. این گورستان در سال 1345 ش. توسط "علی اکبر" سرفراز مورد بازدید قرار گرفت و پس از آن در سالهای 54-1353 ش. توسط "مسعود آذرنوش" کاوش شد که در نتیجهی آن گورهای دورهی: هخامنشی؟، سلوکی؟، اشکانی و اسلامی بهدست آمد. در این نوشتار یافتههای -سفالی اشکانی- بهدست آمده از این گورستان مورد: مطالعه، گونهشناسی، مقایسه و تحلیل قرار گرفتهاند که در نتیجهی آن سه نوع: سفال معمولی، جلینگی و لعابدار شناسایی شد. مطالعه و مقایسه تطبیقی سفالها نشان داد که سفالهای این گورستان مشابه با سفالهای محوطههای حوزههای فرهنگی: غرب، جنوبغرب، شمالغرب ایران و مرکز بینالنهرین است. بر اساس مطالعات انجام شده، میتوان بیان نمود که مجموعه سفالی گورستان سنگشیر همدان مربوط به اوایل و اواسط دورهی اشکانی است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_991_01e04d88c9d3792d932c716fec9f1f5b.pdf
2015-02-20
113
132
همدان
سنگ شیر
گورستان
دوره ی اشکانی
گونه شناسی سفال
لیلا
افشاری
le.afshari@gmail.com
1
دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر
LEAD_AUTHOR
امیر صادق
نقشینه
amir.naghshineh2@gmail.com
2
استادیار/ هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر
AUTHOR
آذرنوش، مسعود.، 1354، کاوشهای گورستان محوطه سنگ شیر، گزارشهای سومین مجمع سالانه کاوشها و پژوهشهای باستانشناسی در ایران، تهران، یازدهم تا شانزدهم آبان ماه 1973، به کوشش فیروز باقرزاده، تهران: مرکز باستانشناسی ایران، صص. 72-51.
1
آذرنوش، مسعود.، 2535، دومین فصل کاوش در منطقه سنگ شیر همدان، گزارشهای چهارمین مجمع سالانه کاوشها و پژوهشهای باستانشناسی در ایران، تهران، دوازدهم تا هفدهم آبان ماه 1974، زیر نظر فیروز باقرزاده، تهران: مرکز باستانشناسی ایران، صص. 59-40.
2
خسروی، لیلا.، 1385، گزارش گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم، محوطه تی هله- خرم آباد، گزارشهای باستانشناسی 5، تهران: پژوهشکده باستانشناسی، صص 90-71.
3
خسروزاده، علی رضا، و ابوالفضل عالی.، 1383، توصیف، طبقه بندی و تحلیل گونه شناختی سفال های دوران اشکانی و ساسانی منطقهی ماه نشان (زنجان)، مجموعه مقالات همایش بین المللی باستان شناسی ایران، حوزهی شمال غرب، به کوشش دکتر مسعود آذرنوش، تهران: پژوهشکده باستان شناسی، صص 70-45.
4
خسروزاده، علی رضا، و ابوالفضل عالی.،1384 الف، توصیف، طبقه بندی و گونه شناسی سفالهای دوران سلوکی- اشکانی، در بررسیهای باستان شناختی میاناب شوشتر، به کوشش عباس مقدم، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری- پژوهشکده باستان شناس، صص 247-165 .
5
خسروزاده، علی رضا، و ابوالفضل عالی.، 1384ب، گزارش گمانه آزمایشی تپه داروغه ( بخش سلوکی – اشکانی)، در بررسی های باستان شناختی میاناب شوشتر، به کوشش عباس مقدم، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری- پژوهشکده باستان شناسی، صص 523-497.
6
رهبر، مهدی، 1382، کاوش های باستان شناسی خورهه، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، معاونت پژوهشی میراث فرهنگی استان مرکزی، موسسه فرهنگی و انتشاراتی پازینه.
7
رهبر، مهدی، و سجاد علی بیگی.، 1390، گزارش پژوهشهای باستان شناختی به منظور مکان یابی معبد لائودیسه در نهاوند، مجله پیام باستان شناس، سال هشتم، شماره پانزدهم، صص 160-133.
8
علی اکبر، سرفراز، 1345، پرونده ثبتی گورستان محوطه سنگ شیر، مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی (منتشر نشده).
9
علیزاده، کریم، 1382، معرفی سفالهای "دژ مادی" بیستون، کرمانشاه-کاوشهای 1381، گزارشهای باستانشناسی 2، تهران: پژوهشکده باستانشناسی، صص107-87.
10
علی بیگی، سجاد، 1389، از سرگیری پژوهشهای باستان شناختی در محوطه پارتی بیستون، دو فصلنامه تحلیلی-پژوهشی باستان شناسی، تاریخ هنر و مطالعات میان رشته ای، مجله انجمن علمی دانشجویان گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس، سال دوم، شماره سوم: 69-39.
11
علی بیگی، سجاد، 1388، گزارش پژوهشهای باستان شناختی در محوطه پارتی بیستون، آرشیو پژوهشکده باستان شناسی (منتشر نشده).
12
کامبخشفرد، سیف ا....، 1377، گورخمرههای اشکانی، پیوست یک مجله باستانشناسی و تاریخ، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
13
کامبخش فرد، سیف ا.....، 1386، کاوشها و پژوهشهای باستان شناسی و احیاء معماری معبد آناهیتای کنگاور و تاق گرا، جلد دوم، گنجینههای یافته شده از کاوشها، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری- پژوهشکده باستان شناسی.
14
محمدی فر، یعقوب، 1384، بررسی و تحلیل آثار و استقرارهای اشکانی در زاگرس مرکزی، ، رساله دکتری باستان شناسی دورهی تاریخی دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده).
15
1975, "Hamedan", Iran XIII: 181-182..Azarnoush, M
16
........, 1979, "Deux Saison de Foulles à la Nécropole de "Sang-e Shir" Hamedan", in Akten des VII. International en Kongresses Für Iranische Kunst und Archäologie München 7-10 September 1976, Archaeologische Mitteilungen Aus Iran, Ergänzungs Band 6, Berlin:
17
281-286.
18
Boucharlat, R. & Labrousse, A. 1979,"Le Palais D’ Artaxerxès II Sur La Rive Droite Du Chaour A Suse", DAFI 10: 21-136.
19
Boucharlat, R. 1987, Les Niveaux Post- Achéménides à Suse, Secteur Nord, Fouilles de ľApadana-Est et de la Ville Royale Ouest(1973-1978), DAFI 15: 145-311.
20
Debevoise, N.C. 1934, Parthian Pottery From Seleucia on the Tigris, Ann Arbor, University of Michigan press.
21
Ghirshman, R. 1976, Terrasses Sacrées de Barde-é Nechandeh et Masjid-i Solaiman, Mémoires Délégation Archéologique En Iran, Tome XLV, Paris.
22
Haerinck, E. 1983, La Céramique en Iran Pendant la Période Parthe (ca. 250 av. J.C. à ca. 225 après J.C.): Typologie, Chronologieet Distribution (= Iranica Antiqua Supplément II), Gent.
23
Kleiss, W. 1970, "Zur Topographie des Partherhanges in Bistun", Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Band 3: 133-168.
24
........., 1973, "Bericht Über Erkundungsfahrten In Iran Im Jahre 1972", Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Band 6: 7-80.
25
........., 1996, "Der Sogenannte Partherhang", in: Kleiss W. & Calmeyer P. (eds.), Bisutun: Ausgrabungen und Forschungen in den Jahren 1963-1967, Teheraner Forschungen VII, Gebr. Mann Verlag, Berlin: 73-84.
26
Keall, E. & Keall, M.J. 1981, "The Qaleh-i Yazdgird Pottery: A Statistical Approach", Iran XIV: 33-81.
27
Rahbar, M. Alibaigi, S. Haerinck, E. & Overlaet, B. 2014, "In Search of the Laodike Temple At Laodikeia In Media/ Nahavand, Iran", Iranica Antiqua XLIX: 301-329.
28
Stronach, D. 1969, "Excavations at Tepe Nush-I Jan, 1967", IranVII: 1-20.
29
........,1974, "Achaemenid Village I at Suse and the Persian Migration to Fars", Iraq 36: 239-248.
30
ORIGINAL_ARTICLE
طبقه بندی سفال ساسانی دره سیمره،مطالعه موردی: قلعه سیرم شاه
دره سیمره که منطقه حایل میان استانهای لرستان و ایلام است، از مناطق تقریباً ناشناخته در باستانشناسی ایران است. رودخانه سیمره از رودخانههای دائمی استان ایلام است که به حوضه آبریز کرخه میپیوندد و در حال حاضر مرز بین دو استان ایلام و لرستان را تشکیل میدهد. در محدوده استان ایلام، در بخشهایی که درهها عریض و بر میزان زمینهای هموار افزوده شده، وجود رودخانه سیمره شرایط را برای انجام فعالیتهای کشاورزی و نیز شکلگیری استقرارهای موقت و گاه دائم بهوجود آورده است، ولی بیشتر این استقرارها (دائم یا فصلی) بهدلیل وجود ارتفاعات و کوهها فاقد راههای ارتباطی و مسیرهای حرکتی مناسب هستند. در این منطقه تپههای متعددی از دوران مختلف و خصوصاً دوران ساسانی دیده میشود. "قلعهی سیرمشاه" در ساحل شرقی رودخانه سیمره و بر روی یک پشتهی طبیعی به ارتفاع تقریبی 40 متر از سطح زمینهای اطراف و 725 متر از سطح آبهای آزاد قرار گرفته است. این تپه که یک قلعه مربوط به دوران ساسانی است، مورد کاوش قرار گرفت. در جریان کاوش از این محوطه و بررسی سطح و دامنههای آن تعدادی سفال بهدست آمد که تعداد 361 قطعه مورد مطالعه و طبقهبندی قرار گرفت. اهمیت سفالهای این محوطه بهدلیل تک دوره ای بودن آن است. مبنای این مطالعه، طبقهبندی و گونهشناسی سفال ساسانی قلعه سیرمشاه و سپس مقایسهی آنها با نمونههای مشابه در زاگرسمرکزی و دیگر مناطق شناخته شده از دوره ساسانی است. سفالهای بهدست آمده از قلعه سیرمشاه در: 6 فرم ظرف، 13فرم لبه، 3فرم کف، 3فرم دسته و 7شیوه تزیینی طبقهبندی شدند که علاوهبر تاثیرات سبک محلی، تأثیر و نفوذ سفالگری ویژگیهای فنی سفال ساسانی حوزهی فرهنگی غرب و جنوبغرب ایران دیده میشود.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_992_9fcad02e93ff4f8d2a6fe8bf1fad7ecb.pdf
2015-02-20
133
152
سفال
دوره ساسانی
دره سیمره
قلعه سیرم شاه
یعقوب
محمدی فر
yamohamadi@yahoo.com
1
دانشیارگروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا
LEAD_AUTHOR
الناز
طهماسبی
etahmasebi64@rocketmail.com
2
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه بوعلی سینا
AUTHOR
_ توحیدی،فائق،1386.فن و هنر سفالگری،چاپ پنجم، تهران، انتشارات سمت.
1
_ خسروزاده،علیرضا و ابوالفضل عالی،1383."توصیف، طبقه بندی و تحلیل گونه شناختی سفالهای دوران اشکانی و ساسانی منطقه ماه نشان(زنجان)"، مجموعه مقالات همایش بین المللی باستان شناسی ایران:حوزۀ شمال غرب،به کوشش دکتر مسعود آذرنوش، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری-پژوهشکده باستان شناسی.
2
_ دریایی،تورج،1390.شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران، نشر ققنوس.
3
_ سرفراز،علی اکبر و بهمن فیروزمندی،1383.باستان شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی، تهران، انتشارات عفاف.
4
_ شهبازی،سیاوش،1385."تبیین گاهنگاری پیش از تاریخ دشت سیمره"،چکیده مقالات-همایش باستانشناسی ایران:حوزۀ غرب،کرمانشاه12-10آبان.تهران،انتشارات دانشگاه تهران.
5
_ عربی،الهام و پریسا وثوق بابائی،1391.نقش سدسازی بر روی محوطههای باستانی: شناسائی یا تخریب؟(مطالعه موردی: سد سیمره).(منتشر نشده).
6
_ فرهنگ جغرافیایی کوهدشت،1375.تهران، سازمان نقشه برداری کشور، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
7
_ کامبخشفرد،سیفاله،1386.کاوشها و پژوهشهای باستانشناسی و احیاء معماری معبد آناهیتای کنگاور و تاق گرا-گنجینههای یافت شده از کاوش ها، جلد دوم، تهران، پژوهشکده باستانشناسی-سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری.
8
_ کرتیس،جان،1378. ایران کهن، ترجمه خشایار بهادری، تهران، نشر کارنگ.
9
_ کلایس،ولفرام و پترکالمایر،1385.بیستون-کاوشها وتحقیقات سال های1967-1963،باهمکاری: راینر.م.بومر، پتر کالمایر، هوبرتوس فون گال، لوتز ایلیش، ولفرام کلایس، اینگه بورگ لوشای، شمایسر هاینتس لوشای، ترجمه فرامرز نجدسمیعی، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری- معاونت فرهنگی و ارتباطات، اداره کل امور فرهنگی.
10
_ گیرشمن،رومن،1386.ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمدمعین، چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
11
_ لک پور، سیمین،1389.کاوشها و پژوهشهای باستان شناسی دره شهر(سیمره)، تهران، انتشارات پازینه و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام.
12
_ محمدی فر،یعقوب،1390."گزارش مقدماتی کاوش نجات بخشی قلعهی سیرم شاه(حوضهی آبریز سد سیمره)"پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری کشور،پژوهشکدهی باستانشناسی.(منتشر نشده).
13
_ محمدی فر،یعقوب،1391."قلعه سیرم شاه، حوضه آبگیر سد سیمره، لرستان"،چکیده مقالههای یازدهمین گردهم آیی سالانهی باستان شناسی ایران، تهران- موزه ملی، نشر پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
14
_ محمدی فر،یعقوب،1392." نگاهی اجمالی به چند محوطه ساسانی دره رودخانه سیمره".(منتشر نشده).
15
_ موسوی نیا، سیدمهدی،1389."سقوط ساسانیان و شواهد تاریخی و باستان شناسی"، دوفصلنامه تحلیلی، پژوهشی باستان شناسی تاریخ هنر و مطالعات میان رشته ای،مجله انجمن علمی دانشجویان باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس،سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان.صص269-260.
16
_ نفیسی،سعید،1384.تاریخ تمدن ایران ساسانی، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، چاپ دوم، تهران، انتشارات اساطیر.
17
_ یارشاطر،احسان،1387.تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان(جلدسوم- قسمت اول)،ترجمه حسن انوشه، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم.
18
_ Azarnoush, M. 1994. The sasanian manor house at Hajiabad, Iran.
19
_ Herrmann, G., Kurbansakhatov, K., and Simpson, J. 2000. “The International Merv Project Preliminary Report on the Ninth Year”. Iran, Vol.39: 9-52. Published by British Institute of Persian Studies.
20
_ Keall, E.J., Keall, M.J. 1981“The Qal'eh-i Yazdigird Pottery: A Statistical Approach Reviewed work(s)”. Iran, Vol.19: 33-80. Published by British Institute of Persian Studies.
21
_ Kennet, D. 2002. “Sasanian Pottery in Southern Iran and Eastern Arabia”. Iran, Vol.40: 153-162. Published by British Institute of Persian Studies.
22
_ Kennet, D. 2004. Sasanian and Islamic pottery from Ras al-Khaimah(eBook version).Classification, chronology and analysis of trade in the Western Indian Ocean. Durham University.
23
_ Mohammadifar, Y. 2012.”Sar-Gandab”, Sasanika Archaeology 9,(online).
24
_ Williams, T., Kurbansakhatov, K. 2003. “The Ancient Merv Project, Turkmenistan. Preliminary Report on the Second Season”. Iran, Vol.41: 139-170. Published by British Institute of Persian Studies.
25
ORIGINAL_ARTICLE
از کاخ تا شهر(بررسی و شناسایی شیوه های انتقال آب اردشیرخوره (گور)در دوران ساسانی و اسلامی)
یکی از ویژگیهای عظیم ساسانیان، بهکارگیری شیوههای انتقال آب با پشتوانهی سیاسی، اداری و فنی قوی است که سرزمین خشک و نیمهخشک فلات ایران را، به مکانی امن برای زندگی مستمر و طولانی تبدیل کرد. دشت فیروزآباد (اردشیرخوره / گور) نمونهای از نظام منسجم و دقیق بهرهبرداری از منابع آب، از شکلگیری تا شکوفایی در مناطق نیمهخشک فلات ایران است که تا 18 قرن پس از اردشیر، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی، بهعنوان شاهرگی حیاتی، دشت فیروزآباد را برای سکونت اجتماعهای انسانی زنده نگهداشته است. دشت فیروزآباد سرشار است از بناهای بزرگ و یادمانی، از بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی به همراه استقرارهای پیرامونی آنها، که تا کنون به مطالعه الگوی استقراری، شیوههای انتقال آب آنها در دشت فیروزآباد، در دورههای ساسانی و اسلامی پرداخته نشده است. اینکه چه تدابیری برای مدیریت منابع و انتقال آب به اردشیرخوره (گور) در دوران ساسانی و اسلامی در نظرگرفته شده بود؟ میزان انطباق مطالعات باستانشناختی با روایات تاریخی تا چه حدی است؟ مسائلی است که در این تحقیق در پی پاسخ به آنها هستیم. این پژوهش، با رویکردی تاریخی- تطبیقی و با استفاده از مطالعات میدانی و کتابخانهای و تطبیق آنها با یکدیگر به بررسی نقش آب در شکلگیری بناهای اوایل دورهی ساسانی و شیوههای انتقال آب، به شهر اردشیر خوره (گور) در طول 16 قرن حیات آن میپردازد. مطالعات باستانشناختی نگارندگان، روشن ساخت که آنچه در منابع دوران ساسانی و اسلامی در مورد شیوههای انتقال آب به شهر اردشیرخوره آمده است، قابل اثبات بوده و رودخانه فیروزآباد نقشی اساسی در شکلگیری بناهای اوایل دورهی ساسانی داشته است؛ بنابراین نوشتار حاضر در پی آن است که، به مدد یافتههای باستانشناختی، شیوههای انتقال آب اردشیرخوره را در دورههای استقراری آن مشخص کند.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_993_b8b39a9769c399c56199bff870add603.pdf
2015-02-20
153
172
اردشیرخوره
دشت فیروزآباد
تنگاب
آب راه
قنات
ناصر
نوروز زاده چگینی
nnchegini@yahoo.com
1
هیئت علمی پژوهشکده باستان شناسی
AUTHOR
احمد
صالحی کاخکی
salehi.k.a@aui.ac.ir
2
دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان
AUTHOR
حسام الدین
احمدی
ahmadi.hesamalddin@yahoo.com
3
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه هنر اصفهان
LEAD_AUTHOR
- ابن بلخی، 1363،² فارسنامه²، ترجمه گای لسترنج و رینولد آلن نیکلسون، تهران؛ دنیای کتاب.
1
- ابن حوقل، 1366،² ایران درصوره الارض² ، ترجمه جعفر شعار، تهران؛ امیرکبیر.
2
- ابن خردادبه، 1371،² مسالک و مما لک²، ترجمه سعید خاکرند، تهران؛ موسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل.
3
- ابن رسته، 1365،² اعلاق النفیسه²، ترجمه حسین قره چانلو، تهران؛ امیرکبیر.
4
- ابن فقیه، ابوبکراحمداسحاق همدانی، 1347،² ترجمه مختصرالبلدان(بخش مربوط به ایران) ²، ترجمه ح- مسعود ،تهران؛ بنیاد فرهنگ ایران.
5
- ابن ندیم، محمد ابن اسحاق،1366،² الفهرست²، ترجمه محمد رضا تجدد، تهران؛ امیرکبیر.
6
- احمدی، حسام الدین، 1393، بررسی و شناسایی شیوههای انتقال آب دشت فیروزآباد در دورهی ساسانی و اوایل اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد، اصفهان؛ دانشگاه هنر.
7
- استخری، ابراهیم، 1373، ²مسالک الممالک²، به کوشش ایرج افشار، تهران؛ بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
8
- اشمیت، اریک،1376، ²پرواز برفراز شهر های ایران² ، برگردان آرمان شیشه گر، تهران؛ پژوهشگاه میراث فرهنگی.
9
- اصفهانی، حمزه بن حسن، 1346 ،² تاریخ پیامبران وشاهان²، ترجمه جعفر شعار، تهران؛ بنیاد فرهنگ ایران.
10
- امیری ، مصیب، 1391 ،² بررسی و مطالعه سفال دوران ساسانی و قرون اولیه اسلامی ( مطالعه موردی محوطه های تاریخی استخر، شهر گور ، بیشاپور ، سرمشهد و دارابگرد) ²، رساله دکترا، تهران؛ دانشگاه تربیت مدرس.
11
- آغاسی ، عبدالوحید - صفی نژاد، جواد، 1379 ،² واژه نامه قنات²، یزد؛ شرکت سهامی آب منطقه ای یزد.
12
- بارتولد، و، 1372، ²جغرافیای تاریخی ایران² ، ترجمه حمزه سردارور، تهران؛ توس.
13
- بلاذری، احمد بن یحیی، 1364،² فتوح البلدان ²، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران؛ سروش.
14
- بهرامی ، اکرم ، 1356، ²شهرهای ساسانی ، بررسی های تاریخی²، شماره 2، سال دوازدهم ، مرداد و شهریور، ص ص 239-259.
15
- بهرامی، اکرم، 1356،²شهرهای ساسانی² ، بررسی های تاریخی، شماره 2، سال دوازدهم، خرداد وتیر، ص ص. 215-237.
16
- بهرامی، بهرنگ ودیگران، 1386،² تاثیر سامانه های آبی در شکل گیری منظر باستانی پاسارگاد²، مجله محیط شناسی: سال سی وسوم، شماره 43، ص ص. 131-142.
17
- بیگ محمدی، حسن،1377،² مقدمه ای بر جغرافیای طبیعی ایران²، تهران؛ دانشگاه تهران.
18
- پاپلی یزدی، محمد حسین، لباف خانیکی، مجید، 1377، ²واحد تقسیم آب در نظام های آبیاری سنتی (فنجان) ²، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی: شمارههای 49 و 50 ، ص ص. 48- 73.
19
- پیگلو سکایا، ن، 1367،² شهر های ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان²، ترجمه عنایت اله رضا، تهران؛ علمی فرهنگی.
20
- تفضلی، احمد، 1366،²شهر های ایران²، جلد سوم به کوشش محمد یوسف کیانی، تهران؛ جهاد دانشگاهی.
21
- تقوی نژاد، محمدرضا،1366،² معماری شهر سازی وشهرنشینی ایران در گذر زمان²، تهران؛ یساولی (فرهنگ سرا).
22
- جواهری، پرهام، 1378،²چاره آب در تاریخ فارس²، تهران؛ گنجینه آب ایران.
23
- جهاد کشاورزی استان فارس، 1387،²تهیه شناسنامه قنوات شهرستان های استان فارس²، جلد سیزدهم (شهرستان فیروزآباد)، تهران؛ وزارت جهاد کشاورزی.
24
- ² حدود العالم من المشرق الی المغرب²، 1362 ، ترجمه منوچهر ستوده، تهران؛ زبان وفرهنگ ایران.
25
- حسین میر جعفری و دیگران، 1388،²بررسی نظریه خاستگاه قنات در ایران²، فصلنامه علمی– پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا: سال نوزدهم، شماره 2، ص ص. 79 – 100.
26
- حموی، یاقوت،1362، ²معجم البلدان²، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران؛ امیرکبیر.
27
- خسروزاده، علی رضا، 1377، ²شهر سازی دوره ساسانی²، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران؛ دانشگاه تربیت مدرس.
28
- دارک، کن، 1387، ²مبانی نظری باستان شناسی²، ترجمه کامیار عبدی، تهران؛ مرکز نشر دانشگاهی.
29
- دیولا فوا، مادام، 1332،² سفرنامه²، ترجمه بهرام فرهوشی، تهران؛ دانشگاه تهران.
30
- ربیعی، ربیع، 1362، ²جغرافیای مفصل ایران²، تهران؛ نشر اقبال.
31
- رزم آرا، علی، 1323،² جغرافیای نظامی ایران²، منطقه فارس، تهران؛ ستاد ارتش.
32
- زرکوب شیرازی، معین الدین، 1350، ²شیراز نامه²، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، تهران؛ بنیاد فرهنگ ایران .
33
- سامی، علی، 1355،² شهر باستانی گور و فیروزآباد کنونی²، هنر ومردم: آذر ماه شماره 169 و 170، ص ص. 3- 9.
34
- سامی، علی، 1389، ²تمدن ساسانی²، جلد دوم، شیراز؛ چاپخانه موسوی.
35
- سعیدیان، عبدالحسین، 1379،² شناخت شهر های ایران²، تهران؛ علم وزندگی.
36
- سوین، ولی، 1388، ²راهنمای روش کاوش باستان شناختی²، ترجمه بهرام آجرلو، تهران؛ سیمای دانش.
37
- سید سجادی، سید منصور،1361،² قنات کاریز²، تهران؛ انجمن فرهنگی ایتالیا – ایران.
38
- شاهپور شهبازی، علی رضا، 1382، ²ساسانیان : فروپاشی زمام داری ایران باستان ²، تهران؛ توس.
39
- شاهپور شهبازی، علی رضا، 1389،² تاریخ ساسانیان (ترجمه بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری ومقایسه آن با تاریخ بلعمی ) ²، تهران؛ نشر دانشگاهی.
40
- شواتس، پاول،1372، ²جغرافیای تاریخی فارس ²، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران؛ انجمن آثارومفاخرفرهنگی.
41
- شیرازی، فرصتالدوله،1362،²آثارالعجم ²، تهران؛ بامداد.
42
- صفی نژاد، جواد، 1355،² قنات در ایران ²، دانشکده (دانشگاه تهران): شماره 8 ، ص ص. 87- 117.
43
- صفی نژاد، جواد، 1382،² ویژگی های قنات های ایران²، کتاب ماه هنر: شماره های 57 و 58 ، ص ص. 12- 18.
44
- طایفه قهرمانی، نسرین ،1391،² باستان شناسی میدانی²، تهران؛ طهوری.
45
- عسکری، علی رضا، 1385، ²کتابنامه باستان شناسی استان فارس²، تهران؛ کازرونیه.
46
- علیزاده، عباس،1386،² تئوری وعمل در باستان شناسی²، تهران؛ سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری.
47
- فرای، ریچارد، 1386،² میراث باستانی ایران ²، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران؛ علمی و فرهنگی.
48
- فرهنگ جغرافیای ارتش²، 1362، تهران؛ موسسه جغرافیای ارتش.
49
- فسایی، میرزاحسن،1367،² فارسنامه ناصری²، به کوشش منصوررستگار، تهران؛ امیرکبیر.
50
- قزوینی، زکریابن محمد، 1373،² آثارالعباد و اخبارالعباد²، ترجمه جهانگیرمیرزا قاجار، تهران؛ امیرکبیر.
51
- ² کارنامه اردشیر بابکان²، 1390، ترجمه بهرام فره وشی، تهران؛ دانشگاه تهران.
52
- کراچی، روح انگیز، 1371 ،² جغرافیای تاریخی فیروزآباد²، ایران شناسی: سال اول، مرداد ماه ، شماره های 6 و 8 ، ص ص. 311- 319.
53
- کرجی، ابوبکر محمد بن حسن حاسب، 1388، ²استخراج آب های پنهانی²، ترجمه حسین خدیو جم، مشهد؛ قدس رضوی .
54
- کردوانی، پرویز، 1387، ²مناطق خشک²، جلد اول، تهران؛ دانشگاه تهران .
55
- کریستین سن، آرتور،1385،² ایران درزمان ساسانیان²، ترجمه رشید یاسمی ،تهران؛ صدای معاصر.
56
- کلایس، ولفرام، 1366،² (کاخ ها) معماری ایران در دوره اسلامی²، ترجمه محمد یوسف کیانی، تهران؛ جهاد دانشگاهی.
57
- گای لسترنج،1364،² جغرا فیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی²، ترجمه محمودعرفان، تهران؛ علمی و فرهنگی.
58
- گیریشمن، رمن، 1383،² ایران از آغاز تا اسلام²، ترجمه محمد معین، تهران؛ علمی فرهنگی.
59
- گیریشمن، رمن،1370، ²هنرایران دردوران پارتی وساسانی²، ترجمه بهرام فرهوشی، تهران؛ علمی وفرهنگی.
60
- لوکونین، 1365،² تمدن ساسانی²، ترجمه عنایت اله رضا، تهران؛ علمی فرهنگی.
61
- محمدی قصریان سیروان، خانمرادی مژگان، 1391،² بررسی سیستم آبیاری دشت بیستون به استناد مدارک تاریخی وشواهد باستان شناختی²، مجله باستان پژوهی: سال پنجم، شماره یازدهم، ص ص.110-114.
62
- مصطفوی، سیدمحمدتقی،1343، ²اقلیم پارس²، تهران؛ انجمن آثارملی.
63
- معصومی، غلام رضا، 1352،² سیراف ( بندر طاهری) ²، تهران؛ انجمن آثار ملی.
64
- معصومی، غلامرضا ،1383،² تاریخچه علم باستان شناسی²، تهران؛ سمت.
65
- مقدسی، ابوعبداللهمحمدبن احمد، 1385،² احسن التقاسیم ومعرفته الاقالیم²، ترجمه علی نقی منزوی، تهران؛ کومش.
66
- نوروزی، رضا،1384،²بررسی باستان شناسی فیروزآباد²، شیراز؛ دانشنامه فارس وسازمان میراث فرهنگی وگردشگری فارس.
67
- نیستانی، جواد، 1373،²ویژگی های ساختاری کاخ فیروزآباد و مقایسه آن با کاخ سروستان از دیدگاه باستان شناسی و معماری ²، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران؛ دانشگاه تربیت مدرس.
68
- نیکول، ماری بی، 1393، ²بند های باستانی دره درود زن²، ترجمه محمد جعفر ملک زاده، شیراز؛ نوید.
69
- واندنبرگ، لویی ،1345، ²باستان شناسی ایران باستان²، ترجمه عیسی بهنام، تهران؛ دانشگاه تهران.
70
- وثوقی، محمدباقر، 1383، ²پس از یک هزاره باز هم سیراف²، نامه انجمن: زمستان 1383، شماره 16، ص ص.6- 19.
71
- ونکه، جی،1381،² غرب ایران در دوره پارت و ساسانی (تغییر شاهنشاهی) ²، ترجمه زهرا باستی، باستانشناسی غرب ایران به کوشش فرانک هول، تهران؛ سمت.
72
- ویسهوفر، یوزف، 1380،² ایران باستان از 550 قبل از میلاد تا 650 بعد از میلاد²، ترجه مرتضی ثاقب فر، تهران؛ ققنوس.
73
- هرمان، جرجیا، 1373، ²تجدید حیات هنر وتمدن ایران باستان²، ترجمه مرداد وحدتی، تهران؛ نشر دانشگاهی.
74
- هوف، دیتریش، 1366، ² (فیروزآباد )، شهر های ایران²، ترجمه کرامت اله افسر، جلد دوم، به کوشش محمد یوسف کیانی، تهران؛ جهاد دانشگاهی .
75
- هوگی، هـ، 1380،² قلعه دختر- کاخ اردشیر²، ترجمه فرزین فردانش، تهران؛ سازمان میراٍ فرهنگی.
76
Barker.G,Darid Gilbertsan. 2000. ²The Archaeology of Drylands²,Routlege.london.-
77
Huff, D. 1978. “Firozabad, Qala- Ye- Dukhtar”, Iran, Vol XVI.pp. 191-192. -
78
Huff.D.1973."Firuzabad,excavation Report", dans Iran.vol.II.pp.192-194.-
79
www. ²Google Earth 2007 & 2014².-
80
ORIGINAL_ARTICLE
تبیین نقش متغیرهای بوم شناسی در حیات شهر اسلامی جیرفت
شهر اسلامی جیرفت[1] از سکونتگاههای راهبُردی در حوزه فرهنگی هلیلرود و جازموریان در فاصلهی سدهی نخست تا هشتم هـ.ق. بوده است. گسترهی پراکندگی مواد فرهنگی در این شهر نشان از آبادانی، رونق و اهمیت آن در ایالت کرمان دارد؛ چنانکه وسعت آن با شهرهای نامدار آن زمان مانند ری، نیشابور و اصفهان برابری میکرده است. پرسش اصلی این است که چه متغیرهای محیطی بر شکلگیری، گسترش و تخریب شهر کهن جیرفت در سدههای نخست تا هشتم هـ.ق. اثر گذاشته است؟ فرضیات این پژوهش، با استناد به یافتههای بررسیهای میدانی باستانشناسی و رهیافتهای تاریخی در مطالعه منابع مکتوب نقد و بررسی شدهاند. سپس تحلیل و استدلال بر پایه نظریه بومشناسی «کنت وات» صورت گرفته و نقش پنج متغیر: ماده، انرژی، تنوع، فضا و زمان در سه فاز شکلگیری، گسترش و تخریب شهر مطالعه شده است. بر اساس یافتههای باستانشناسی شهر جیرفت از آغاز اسلام تا سدهی چهارم هـ.ق.، شهری متوسط در ایالت کرمان بود و گسترش آن از سده چهارم هـ.ق. آغاز شد. بهنظر میرسد مهمترین علت گسترش جیرفت، تغییر مسیر ارتباطی میان سواحل خلیج فارس و شمال کشور بود؛ زیرا تا این زمان، جزایر قیس (کیش) و سیراف بندرگاههای مهم خلیجفارس بودند و راه اصلی بازرگانی از این دو جزیره به سیرجان و سپس نواحی شمالی میرفت؛ در حالیکه از سده چهارم هـ.ق. با تغییر کرسی ایالت کرمان از سیرجان به بردسیر و اهمیت یافتن بندر هرمز بهجای کیش و سیراف، راه ارتباطی هرمز - جیرفت - بردسیر به نواحی شمالی رونق بیشتری یافت و جیرفت به انبار کالاهای وارداتی و واسطه تجاری تبدیل شد. در پی آن توجه حکام سلجوقی کرمان به جیرفت معطوف و بهعنوان پایتخت زمستانی آنها برگزیده شد. همچنین وجود منابع و معادنی که مواد اولیه کالاهای صادراتی را تأمین میکرد، گسترش بیشتر آن را در پی داشت. پس از آن با درگیرهای حکام فارس، شبانکاره و غزها، جیرفت برای مدّتی نقش راهبُردی خود را از دست داد؛ اما در دوران قراختائیان رونق گذشته را بازیافت. پس از آن در دوران تیموریان با کاهش اهمیت مسیر هرمز - جیرفت، بهتدریج این شهر متروک شد. [1]. «شهر دقیانوس»؛ به دلیل نادرستی این انتساب به دقیانوس، در این مقاله از اصطلاح «شهر اسلامی جیرفت» استفاده شده است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_994_ecc755924ef3368c2ac09ba2de3c5f43.pdf
2015-02-20
173
192
توسعه و تخریب
شهرهای تاریخی
شهر اسلامی جیرفت
حوزه فرهنگی هلی لرود
سعید
امیرحاجلو
saeed.hajloo@gmail.com
1
عضو هیأت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه جیرفت. مدیرگروه باستان شناسی دانشگاه جیرفت. رییس دانشکده علوم انسانی دانشگاه جیرفت
LEAD_AUTHOR
آفتابی، علیجان؛ مجتبی انوری؛ 1371، «تاریخچه زمینشناسی، پیجویی و استخراج مواد معدنی در استان کرمان»، مجله آموزش زمینشناسی، شماره 31، صص 15-13.
1
ابناثیر، عزالدین؛ 1385، «تاریخ کامل»، چاپ سوم، جلد چهارم، ترجمه، دکتر سیدمحمدحسین روحانی، تهران: انتشارات اساطیر.
2
ابناثیر، عزالدین؛ 1382، «تاریخ کامل»، چاپ اول، جلد یازدهم، ترجمه حمیدرضا آژیر، تهران: انتشارات اساطیر.
3
ابنحوقل؛ 1345، «صوره الارض»، ترجمه دکتر جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
4
ابنخلدون، ابوزید عبدالرحمان بن محمد؛ 1383، «العبر؛ تاریخ ابن خلدون»، جلد سوم، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
5
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم؛ 1347، «مسالک و ممالک»، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
6
افضلالدین کرمانی، ابوحامد احمد بن حامد؛ 1326، «تاریخ افضل یا بدائع الزمان فی وقایع کرمان»، ترجمه مهدی بیانی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
7
افضل الدین کرمانی، ابوحامد احمد بن حامد؛ 1356، «عقد العلی للموقف الاعلی»، تصحیح علیمحمد عابری نایینی، تهران: انتشارات روزبهان.
8
اِمبرلین، جی، سی؛ 1377، «مقدمهای بر بومشناسی»، ترجمه محمدباقر باقریه نجّار، گرگان: انتشارات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی.
9
امیرحاجلو، سعید. 1391، «تأملی در علل توسعه و تخریب اقامتگاههای شاهی میانراهی دوران صفوی با نگاهی بر دولتآباد، علیآباد ریگ و دمبی در شمال اصفهان»، مجله علمی ـ پژوهشی مرمت آثار و بافتهای تاریخی، دوره دوم، شماره سوم، صص: 13-1.
10
بارتولد، ویلادیمیر؛ 1358، «تذکره جغرافیای تاریخی ایران»، ترجمه حمزه سردادور، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
11
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (به کوشش)؛2535، «تاریخ شاهی قراختاییان»، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
12
جعفری، عباس؛ 1376، «گیتاشناسی ایران ـ رودخانه های ایران»، جلد دوم، تهران: سازمان جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
13
چوبک، حمیده، 1391، «سفالینههای دوران اسلامی شهر کهن جیرفت»، مجله علمی ـ پژوهشی مطالعات باستانشناسی، دوره 4، شماره 1، بهار و تابستان، شماره پیاپی 5، صص: 112-83.
14
چوبک، حمیده؛ 1383 الف، «تسلسل فرهنگی جازموریان ـ شهر قدیم جیرفت در دوره اسلامی»، رساله دکتری باستانشناسی، به راهنمایی دکتر محمدیوسف کیانی، دانشگاه تربیت مدرس.
15
چوبک، حمیده؛ 1383 ب، «حوزه فرهنگی جازموریان در بررسی های باستان شناسی ایران»، فصلنامه مدرس علوم انسانی،
16
حافظ ابرو، شهاب الدین عبدالله خوافی؛ 1378، «جغرافیای حافظ ابرو»، تصحیح صادق سجادی، تهران: میراث مکتوب.
17
دانشی، علی؛ 1391 ، گزارش بررسی و شناسایی شهرستان رودبار جنوب، فصل دوم، سازمان میراث فرهنگی کرمان، (منتشر نشده).
18
دانشی، علی؛ 1388 ، گزارش بررسی و شناسایی شهرستان جیرفت، حوزة ساردوئیه و دلفارد، سازمان میراث فرهنگی کرمان، (منتشر نشده).
19
دولفوس، اولیویه؛ 1373، «تحلیل جغرافیایی»، ترجمه سیروس سهامی، چاپ دوم، مشهد: انتشارات نیکا.
20
دهقان و.، 1382، گزارش بررسی شهرستان رودبار، سازمان میراث فرهنگی کرمان، (منتشر نشده).
21
رازانی، مهدی؛ سیدمحمد امین امامی، عباس عابد اصفهانی؛ 1388، «نگاهی به نویافتههای باستانشناسی جیرفت»، دوفصلنامه تخصصی دانش مرمت و میراث فرهنگی، سال پنجم، شماره سوم، شماره پیاپی 4، تابستان و پاییز، صص: 40-29.
22
زمرشیدی، حسین؛ 1387، «معماری ایران؛ مصالح شناسی سنتی»، چاپ چهارم، تهران: زمرد.
23
شفقی، سیروس؛ 1381، «جغرافیای اصفهان»، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
24
صفا، عزیزالله؛ 1372، «تاریخ جیرفت و کهنوج»، کرمان: مرکز کرمانشناسی.
25
طبری، محمد بن جریر؛ 1383، «تاریخ طبری»، جلد پنجم، چاپ ششم، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر.
26
عباسی، جواد؛ لیلا امیری؛ 1390، «تجارت کرمان از سده ششم تا هشتم هجری با تأکید بر جایگاه جیرفت»، مجله مطالعات ایرانی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه باهنر کرمان، سال دهم، شماره نوزدهم، صص 320-301.
27
علیدادی سلیمانی، نادر، 1385، گزارش بررسی و شناسایی باستانشناسی شهرستان جیرفت ـ حوزهی اسفندقه، سازمان میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان، (منتشر نشده).
28
علیدادی سلیمانی، نادر، 1383، بررسی باستانشناسی شهرستان جیرفت حوزهی ساردویه، سازمان میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان، (منتشر نشده).
29
فاریابی، نجمه و جواد درینی؛ 1389، «بوم شناسی مراتع منطقه جیرفت و کهنوج»، ماهنامه سبزینه، سال پنجم، شماره 43، خرداد، صص 19-18.
30
قزوینی، زکریا بن محمد محمود؛ 1373، «آثار البلاد و اخبار العباد»، ترجمه جهانگیر میرزا قاجار، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
31
لسترنج، گای؛ 1383، «جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی»، ترجمه محمود عرفان، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
32
مارکوپولو، ایل مینیوئه؛ 1363، «سفرنامه مارکوپولو»، ترجمه سیدمنصور سید سجادی، تهران: گویش.
33
محمد ابن ابراهیم؛ 1343، «سلجوقیان و غز در کرمان»، تصحیح باستانی پاریزی، تهران: انتشارات طهوری.
34
مستوفی، حمدالله؛ 1336، «نزهه القلوب»، به کوشش سید محمد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات طهوری.
35
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد؛ 1385، «احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم»، ترجمه دکتر علینقی منزوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات کومش.
36
منشی کرمانی، ناصرالدین؛ 1362، «سمط العلی للحضره العیا»، تهران: اقبال.
37
مؤمنزاده، مرتضی؛ فرجاد باستانی، محسن؛ 1369، «مروری بر آثار معدنکاری باستانی در خطّه کرمان»، در: مجموعه مقالات کرمانشناسی، به کوشش محمدعلی گلاب زاده، کرمان: مرکز کرمان شناسی.
38
مینورسکی (به کوشش)؛ 1372، «حدود العالم من المشرق الی المغرب»، ترجمه میرحسینشاه، تصحیح و حواشی مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
39
نیکنامی، کمالالدین؛ 1385، «مبانی نظری باستانشناسی پهندشت»، دوفصلنامه تخصصی پژوهشهای باستان شناسی و مطالعات میان رشتهای، سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان، صص 11 تا 24.
40
وات، کنت؛ 1386، «مبانی محیط زیست»، ترجمه عبدالحسین وهابزاده، چاپ نهم، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
41
وزیری کرمانی، احمدعلی خان؛ 1385، «تاریخ کرمان»، به تصحیح و تحشیه باستانی پاریزی، تهران: نشر علم.
42
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب؛ 1342، «البلدان»، ترجمه دکتر محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
43
Butzer, K. W., 1980. Context in Archaeology: an Alternative Perspective, Journal of Field Archaeology, Vol. 7, No. 4, pp. 417-422.
44
Green, Kevin, 1997. Archaeology and Introduction, London and New York: Routledg.
45
Madjidzadeh,Y.,2003 Jiroft: The Earliest Oriental Civilization, Tehran: ICHO.
46
Rapp, George, Jr. & Hill, L, Christopher, 1998. Geoarchaeology; The Earth Science Approach to Archaeological Interpretation, New Haven and London: Yale University Press.
47
Stein Sir Aurel 1937. Archaeological Reconnaissances in North - Western India and South Eastern Iran, London, MacMilland and CO Limited.
48
Thomas, J., 2001. Archaeologies of Place and Landscape, in I. Hodder (ed.), Archaeological Theory Today, Cambridge: University Press, pp. 165-186.
49
Trivedi, P. R. & Raj, Gurdeep, 1992. Environmental Echology, First Edition, New Dehli: Akashdeep Publishing House.
50
ORIGINAL_ARTICLE
واکاوی تحولات آرایه های داخلی گنبد در شیوه یزد و تاثیرات آن بر سایر بناها در ایران
تزیینات داخلی گنبد یکی از بخشهای مهم در آرایههای معماری ایرانی است. در مقاله پیشِرو، ابتدا سیر تحول تزیینات معماری داخل گنبدها در ایران از اوایل دوره اسلامی تا آغاز قرن هشتم هـ.ق. بررسی شده، روش مرسوم در تزیین داخل گنبدها در نقاط مختلف کشور در تمامی موارد موجود که تحت بررسی قرار گرفتهاند، حاکی از آنست که از سه نوع مصالح استفاده شده است: آجر، کاشی و گچ در ترکیبهای ساده و یا مختلط؛ اما شیوه آبرنگ بر روی گچ در هیچیک از بناها بهکار نرفته است و در ادامه نتایج حاصل با ویژگی تزیینات معماری داخل گنبدها در منطقه یزد از اوایل قرن پنجم تا اواسط قرن نهم هـ.ق. مورد مقایسه قرار گرفته است. شیوه رایج آرایههای داخلی گنبد در یزد، استفاده از اندود گچ و اجرای نقوش و کتیبه با روش نقاشی آبرنگ و با غلبه رنگ لاجورد است. این نگارهها شامل: شمسهها و نقشهای هندسی، اسلیمی که در اکثر موارد تصاویر گیاهی را شامل شده و همچنین کتیبههای قرآنی و در پارهای موارد احادیث و روایات میباشد. این امر که اینگونه زینتبندی در گنبد ابنیه همدوره در سایر نقاط ایران وجود ندارد، وجود روشی ویژهای تحت عنوان شیوه یزد در تزیینات معماری در منطقه یزد را نشان میدهد. این شیوه که حداقل از قرن پنج هـ.ق. در منطقه یزد مرسوم بوده، در قرن هشت هـ.ق. به اوج شکوفایی رسیده و تا اواسط قرن نهم هـ.ق. ادامه مییابد و در ابتدای قرن هشت هـ.ق. در گنبد سلطانیه مورد تقلید و استفاده قرار میگیرد. اجرای بسیار با شکوه آن در گنبد سلطانیه و نیز اهمیت و جایگاه این بنا در دوره ایلخانی و همچنین وجود صنعتگران ماهر در این زمینه سبب رواج و الگوبرداری از این شیوه تزیینی در دوره تیموری در دیگر بناهای ایران شده و به مناطق دیگر ایران سرایت کرده است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_995_758c65577fa58043ae25223cb7ac1d03.pdf
2015-02-20
193
211
شیوه یزد
تزیینات معماری
گنبد
شمسه
رنگ لاجورد
محمد حسن
خادمزاده
khademzade@ut.ac.ir
1
استادیار پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
فائزه
اصفهانی پور
esfahani.faezah@yahoo.com
2
کارشناس ارشد مرمت آثار
AUTHOR
ابوئی، رضا(1388). هزار سال استواری، تهران: انتشارات ستایش.
1
ابوئی، رضا (1379). مروری بر قبه دوازده امام یزد(429 ه.ق). مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران(1378: بم )، به کوشش باقر آیت الله زاده شیرازی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. جلد سوم
2
اپهام پوپ، آرتور(1365). معماری ایران- پیروزی شکل و رنگ، ترجمه کرامت الله افسر، تهران: انتشارات یساولی.
3
افضلی، حمید(1391). اتابکان یزد، تهران: انتشارات پیام عدالت.
4
افشار، ایرج(1374). یادگارهای یزد معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستانی، یزد: خانه کتاب، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، جلد اول، چاپ دوم.
5
افشار، ایرج(1374). یادگارهای یزد معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستانی، یزد: خانه کتاب، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، جلد دوم، چاپ دوم.
6
بلخاری قهی، محمد(1384). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی. تهران: نشر سوره مهر، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
7
بهشتی، محمد رضا(1379). مجموعه سازان شهر یزد و آثار ایشان به استناد منابع مکتوب تاریخی. مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران(1378: بم )، به کوشش باقر آیت الله زاده شیرازی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. جلد سوم
8
پیرنیا، محمد کریم(1390). سبک شناسی معماری ایران، تهران: سروش دانش، چاپ دهم.
9
ثبوتی، هوشنگ(1370). بررسی آثار تاریخی سلطانیه، زنجان: حامد زنجان.
10
ثبوتی، هوشنگ(1380). معماری گنبد سلطانیه در گذرگاه هنر، تهران: موسسه فرهنگی و انتشاراتی پازینه.
11
جعفری، جعفر بن محمد بن حسن(1343). تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ دوم.
12
جعفری، جعفر بن محمد بن حسن(1338). تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ اول.
13
حمزهلو، منوچهر(1381). هنرهای کاربردی در گنبد سلطانیه؛تهران : نشر ماکان و مدیریت میراث فرهنگی استان زنجان، چاپ اول.
14
خادمزاده، محمدحسن(1384). مساجد تاریخی شهر یزد، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد.
15
خادم زاده، محمد حسن(1387). معماری دوره آل مظفر یزد( ایلخانی و تیموری) با نگاهی به بناهای عصر اتابکان، تهران: هم پا، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد.
16
دهخدا، علی اکبر(1372). لغت نامه دهخدا، تهران :موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
17
زرینکوب، عبدالحسین (۱۳۹۰). روزگاران. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات سخن،
18
شبانکارهای، محمد بن علی بن محمد بن حسین بن ابی بکر(1363). مجمع الانساب، تصحیح: میر هاشم محدث، :امیر کبیر.
19
فضائلی، حبیب الله (1362). اطلس خط تحقیق در خطوط اسلامی، مشعل: ارغوان.
20
قوچانی، عبد الله(1383). بررسی کتیبه های بناهای یزد، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده زبان و گویش با همکاری اداره کل امور فرهنگی، چاپ اول.
21
کیانی، محمد یوسف(1376). تزیینات وابسته به معماری دوران اسلامی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
22
گدار، آندره. سیرو، ماکسیم (1371). آثار ایران، جلد 3 و 4، ترجمه ابوالحسن سرو مقدم،انتشارات استان قدس رضوی: بنیاد پژوهش های اسلامی، چاپ دوم.
23
لینگز، مارتین (1377). هنر خط و تذهیب قرآنی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی.
24
مکی نژاد، مهدی(1387). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی: تزیینات معماری، تهران : سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
25
مفید مستوفی بافقی، محمد(1385). جامع مفیدی، جلد1و2 ، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات اساطیر.
26
میرحسینی،محمدحسن(1378).آل مظفر،تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
27
ویلبر، دونالد نیوتن(1346). معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبد الله فریار، تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب: سازمان برنامه فرانکلین.
28
ویلبر، دونالد نیوتن. گلمبک، لیزا (1374). معماری تیموری در ایران و توران، ترجمه: کرامت الله افسر، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
29
هروی ، مایل(1372). کتاب آرایی در تمدن اسلامی، انتشارات آستان قدس رضوی.
30
هیل، درک. گرابار، الگ (1375)، کتاب معماری و تزیینات اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.
31
27-عینیفر، علیرضا. خادمزاده، محمد حسن، (1390)، بازشناسی معماری اتابکان یزد از متون تاریخی، نمونه موردی: مجموعه دولت خانه اتابک قطب الدین، نامه معماری و شهرسازی، دو فصلنامه دانشگاه هنر، شماره 6، بهار و تابستان
32
28- اصفهانی پور، فائزه (1390). فن شناسی، آسیب شناسی و ارائه طرح حفاظت تزیینات گچی در مدرسه شمسیه یزد، پایان نامهی دورهی کارشناسی ارشد، رشته مرمت اشیای فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده مرمت.
33
29-عرب، کاظم (1373). بررسی ویژگیهای مقابر قرن هفتم هـ.ق در دروازهی کاشان قم، پایان نامهی کارشناسی ارشد رشتهی باستان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، صص 138-78.
34
میرحسینی،محمدحسن(1372).یزدازظهورتاسقوط آل مظفر، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران: دانشکده ادبیات.
35