ORIGINAL_ARTICLE
آب و هوای باستانی و امکانسنجی حضور و توسعة اجتماعاتِ نوسنگی در حوزة فرهنگیِ گرگان
دگرگونیهای آبوهوایی در دورهی هولوسن و همزمانبا دورهی نوسنگی، موجب تغییرات وسیع در میزان دما و رطوبت مناطق مختلف زمین و پوشش گیاهی و جانوری آنها شدهاست. یکی از این مناطق مستعد، حوزهی فرهنگی-جغرافیایی گرگان میباشد که مهمترین ویژگی جغرافیایی آن درکنار کوههای البرز و کوپهداغ، دریای مازندران است. عمدهشناخت ما دربارهی محوطههای فراپارینهسنگی و نوسنگی منطقه، از کاوش محوطهها در مناطق ساحلی دریای مازندران بهدست آمدهاست. هدف پژوهش پیشِرو، امکانسنجی ارتباط و انتقال جمعیتی و اطلاعاتی میان مناطق مذکور باتوجه بهنقش جغرافیای طبیعی در شکلگیری و تحول فرهنگی اجتماعات انسانی است. این مسئله بر این فرض استوار است که ویژگیهای جغرافیایی و اقلیمی درکنار دگرگونیهای آبوهوایی، باعث شکلگیری انطباقهای خاص منطقهای فرهنگهای نوسنگی شده است. دادههای موجود، شامل اطلاعات اقلیمی از منابعی همچون تحلیلهای مغناطیسی و زمینشیمی، دیرینبومشناسی، گردهشناسی، مطالعهی نوسانات سطح آب دریای مازندران و توالی رسوبات لُسی دشت گرگان در کنار دادههای باستانشناختیِ به ما کمک میکند. دیگر ویژگی منطقه، وجود رسوبات ساحلی است که از دو منبع رودخانهها و کمربندهای لُسی تأمین میگردند. منطقهی دریای مازندران درطول سالهای متمادی محل پیشرَویها و پسرَویهای متعدد دریای مازندران بهشمار میآمده است. تقسیمبندیهای لایههای فراپارینهسنگی در غارهای هوتو و کمربند قابلیت تطبیق با آبوهوای باستانی را دارد و میتواند با پیشرَویها و پسرَویهای دریای مازندران تأیید گردد. نتایج پژوهش نشان میدهد که منطقه در آغاز نوسنگی در شرایط سخت و خشن بهسر میبرده است. برآیند این امر نشان میدهد که تحولات فرهنگی و تکنولوژیکی اجتماعات انسانی منطقه بهشدّت تابع شرایط تحمیلی از سوی محیط بوده و نوسانات محیطی شدید، ضرورت تحرک جوامع را ایجاب میکرده است. این امر، باعث نفوذ مواد فرهنگی به فراتر از مرزهای جغرافیایی گردیده و همگونی نسبی را در بین سفالهای منتسب به فرهنگ جیتون پدید آورده است. با تکیه برمستندات موجود تحرک جمعیتی از ویژگیهای منطقه در دوران پایانی پلیستوسن و آغاز هولوسن بهشمار میآمده است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2176_0b33a1803cf75a4e913528c2d5b9ff65.pdf
2018-02-20
7
26
10.22084/nbsh.2017.12621.1565
آب وهوای باستانی
پلیستوسن
دریای مازندران
نوسنگی
هولوسن
مجید
ضیغمی
ma.zeyghami@gmail.com
1
دانشجوی دکترای باستانشناسی دانشگاه بوعلی سینا
AUTHOR
روح الله
یوسفی زشک
pezuzo@yahoo.com
2
استادیار گروه باستانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ورامین-پیشوا
AUTHOR
سعید
باقی زاده
baghizadeh@gmail.com
3
دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستانشناسی دانشگاه آزاد تهران مرکز
LEAD_AUTHOR
قربانعلی
عباسی
abassi1347@gmail.com
4
دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستانشناسی دانشگاه آزاد تهران مرکز
AUTHOR
- پاشایی، عباس، 1375، «گاهشـناسی تغـییرات جوی هولوسن در شمال خاوری ایران (دشت گرگان)»، مجلهی علوم زمین دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، سال پنجم، شمارهی 19، صص: 42-51.
1
- پاشایی، عباس، 1376، «بررسیِ ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی و چگونگی خاستگاه رسوبهای لُسی در منطقهی گرگان و دشت»، مجلهی علوم زمین، سال ششم، بهار و تابستان، شمارههای 23-24، صص: 67-78.
2
- رمضانپور، حسین، گاراژیان، عمران و ولیپور، حمیدرضا، 1392، «نوسنگی و نوسنگیشدن در سرزمینهای پست شرق مازندران براساس بررسیهای باستانشناختی»، فصلنامهی پژوهشهای باستانشناسی ایران، شمارهی 4، دورهی سوم، بهار و تابستان، صص: 97-116.
3
- ضیغمی، مجید، ۱۳۸۸، «طبقهبندی و گونهشناسی سفالهای عصر نوسنگی تپه پوکردوال گرگان»، پایاننامهی کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.
4
- عباسی، قربانعلی، 1387، «گـزارش کاوشهای باستانشناختی تپهی پوکردوال گرگان»، تهران، پژوهشکده باستانشناسی (منتشر نشده).
5
- عباسی، قربانعلی، 1390، گزارش پایانی کاوشهای باستانشناختی نرگستپه گرگان، تهران: انتشارات گنجینهی نقش جهان.
6
- فیضی، وحید، عزیزی، قاسم، علیمحمدیان، حبیب، محمدی، حسین، شمسیپور، علیاکبر، 1393، «بازسازی آبوهوای کواترنر پسین با استفاده از پذیرفتاری مغناطیسی و ژئوشیمی عناصر اصلی لسهای منطقه آزادشهر»، پژوهشهای ژئوموفورلوژی کمّی، سال سوم، شمارهی 3، صص: 1-21.
7
- قازانچایی، رضا، پاشاییِ اول، عباس، خرمالی فرهاد، و ایوبی، شمسالله، 1387، «بررسی برخی خصوصیات میکرومورفولوژیک توالی لُس-پالئوسول منطقهی ناهارخوران گرگان»، علوم زمین، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، شمارهی دوم، خرداد-تیر، صص: 58-66.
8
- قمریفتیده، محمد، وحدتینسب، حامد، و موسوی، سید مهدی، 1394، «نوسانات آب دریای مازندران از هزارهی سوم تا هزارهی اخیر و تأثیر آن بر پراکنش مراکز استقراری در جنوبشرق دریای مازندران»، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، دانشگاه تهران، شمارهی 47، صص: 56-37.
9
- کِسَلخه، سعیده، خرمالی، فرهاد، کیانی، فرشاد، و بارانیمطلق، مجتبی، 1391، «خصوصیاتِ فیزیکوشیمیایی و میکرومورفولوژیِ پوستههایِ زیستی (گلسنگ) در تپههای لُسی آلاگُل استان گلستان»، مجلهی پژوهشهایِ حفاظتِ آب و خاک، جلد نوزدهم، شمارهی اول، صص: 1-18.
10
- ماهفروزی، علی، 1382، «گزارش مقدماتی بررسیها و کاوشهای باستانشناختی در شرق مازندران»، گزارشهای باستانشناسی 2، صص: 263-304.
11
- ملکشهمیرزادی، صادق، 1378، ایران در پیش از تاریخ (باستانشناسی ایران از آغاز تا سپیدهدم شهرنشینی، تهران، (معاونت پژوهشی پژوهشکده باستانشناسی)، انتشارات میراث فرهنگی.
12
- ملکشهمیرزادی، صادق و نوکنده، جبرئیل، 1379، آق تپه، تهران: (معاونت پژوهشی پژوهشکدهی باستانشناسی)، انتشارات میراث فرهنگی.
13
- Akhani, H., Djamali, M., Ghorbanalizadeh, A. & Ramezani, E., 2010, “Plant biodiversity of Hyrcanian relict forest, N Iran: An overview of the flora, vegetation, palaeoecology and conservation”, Pak J Botany, 42: 231-258.
14
- Bobek, H., 1953, “Zur eiszeitlichen Vergletscherung des Alborzgebirges, Nordiran”, Carinthia 2:97–104.
15
- Boomer, I., Aladin, N., Plotnikov, I. & Whatley, R., 2000, “The Palaeoliminology of the Aral Sea; a Review”, Quat Sci Rev 19(13): 1259-1278.
16
- Chalié, F., Escudié, A. S., Badaut-Trauth, D., Blanc, G., Blanc-Valleron, M.-M., Brigault, S., Desprairies, A., Ferronsky, V.I., Giannesini, P.-J., Gibert, E., Guichard, F., Jelinowska, A., Massault, M., Méliéres, F., Tribovillard, N., Tucholka, P. & Gasse, F., 1997, “The glacialepostglacial transition in the southern Caspian Sea”, Comptes Rendus de l’Académie des Sciences de Paris 324 (IIa), 309-316.
17
- Chepalyga, AL., 2007, “The late glacial flood in the Ponto-Caspian basin”, In: Yanko-Hombach V, Gilbert AS, Panin N, Dolukhanov PM, Eds. The Black Sea flood question: Changes in coastline, climate and human settlement, Dordrecht: pp. 119-48.
18
- Coolidge, J., 2005, Southern Turkmenistan in the Neolithic, a Petrographic Case Study, Archaeopress (Publishers of British Archaeological Reports).
19
- Coon, Carlton S., 1952, “The Human Skeletal Remains from Hotu Cave, Iran”, Proceedings of the American Philosophical Society, Vol. 96, No. 3 (Jun. 20, 1952): 258-269
20
- Coon, Carleton S., 1957, Seven Caves: Archaeological Exploration in the Middle East, Jonathan Cape.
21
- Deshayes J., 1967, “Céramiques peintes de Tureng Tépé”, Iran 5: 123-131.
22
- Dolukhanov, P. M., 1986, “Foragers and farmers in west-Central Asia”, Hunters in Transition, M. Zvelebil. Cambridge, Cambridge University Press: 121-132.
23
- Dolukhanov, P. M., Chepalyga, A.L., Shkatova, V.K. & Lavrentiev, N.V., 2009, “Late Quaternary Caspian: Sea-Levels, Environments and Human Settlement”, The Open Geography Journal, 2009, 2: 1-15.
24
- Dolukhanov, P.M., Chepalyga, A.L. & Lavrentiev, N.V., 2010, “The Khvalynian transgressions and early human settlement in the Caspian basin”, Quaternary International 225, 152–159.
25
- Fazeli Nashli, H., 2009, “The Neolithic to Chalcolithic transition in the Qazvin Plain, Iran: chronology and subsistence strategies”, Archaologische Mitteilungen aus Iran und Turan 41, No. 41: 1-21.
26
- Frechen, M., Kehl, M., Rolf, C., Sarvati, R. & Skowrone, A., 2009, “Loess chronology of the Caspian Lowland in Northern Iran”, Quaternary International 198: 220–233.
27
- Gregg, Michael W., Christopher P. T., 2012, “A Preliminary Analysis of Prehistoric Pottery from Carleton Coon’s Excavations of Hotu and Belt Caves in Northern Iran: Implications for Future Research into the Emergence of Village Life in Western Central Asia”, Intl. J. Humanities (2012) Vol. 19 (3): (56-94).
28
- Harris, D. R. & Gosden, C., 1996, “The beginnings of agriculture in western Central Asia: The origins and spread of agriculture and pastoralism in Eurasia”, D.R. Harris, London, UCL Press Limited: 370-389.
29
- Harris, D.R., 1998, “The Spread of Neolithic Agriculture from the Levant to Western Central Asia”, The origins and spread of agriculture and crop domestication: The Harlan Symposium, Edited by A.B. Damania et al. aleppo, Syria, ICARDA: 65-82.
30
- Harris, D.R., 2010, Origins of Agriculture in Western Central Asia: an environmental-archaeological study, University of Pennsylvania Press, Philadelphia.
31
- Kakroodi, A.A., Kroonenberg, S.B., Hoogendoorn, R.M. Mohammd Khani, H., Yamani, M. Ghassemi, M.R. & Lahijani, H.A.K., 2012, “Rapid Holocene sea-level changes along the Iranian Caspian coast”, Quaternary International 263: 93-103.
32
- Kakroodi, A.A., Leroy, S.A.G., Kroonenberg, S.B., Lahijani, H.A.K., Alimohammadian, H., Boomer, I. & Goorabi, A., 2015, “Late Pleistocene and Holocene sea-level change and coastal palaeoenvironment evolution along the Iranian Caspian shore”, In Marine Geology, Volume 361, Pages 111–125.
33
- Kehl, M., Sarvati, R., Ahmadi, H., Frechen, M. & Skowroneck, A. 2005, “Loess Paleosol-sequences along a climatic Gradient in Northern Iran”, In: Eiszeitalter U. Gegenwart 55: 149-173.
34
- Khormali, F., Abtahi, A. & Stoops, G., 2006, “Micromorphology of calcitic features in highly calcareous soils of Fars Province, Southern Iran”, Geoderma 132: 31–46.
35
- Kohl, P. L., 1984, Central Asia: Palaeolithic beginnings to the Iron Age, Paris, Editions Recherche sur les civilisations.
36
- Leroy, S.A.G., Marret, F., Gibert, E., Chalié, F., Reyss, J.-L. & Arpe, K., 2007, “River inflow and salinity changes in the Caspian Sea during the last 5500 years”, Quaternary Science Reviews 26: 3359–3383.
37
- Libby, Willard F., 1955, Radiocarbon dating, 2d ed., University of Chicago Press, Chicago.
38
- Mangerud, J., Jakobsson, M., Alexanderson, H., Astakhov, V., Clarke, G.K.C., Henriksen, M., Hjort, C., Krinner, G., Lunkka, J.-P., Moller, P., Murray, A., Nikolskaya, O., Saarnisto, M. & Svendsen, J.I., 2004, “Ice-dammed lakes and rerouting of the drainage of northern Eurasia during the last glaciation”, Quaternary Science Reviews 23: 1313–1332.
39
- Mashkour M., Chahoud, J., Mahforouzi, A. & Biglari, F., 2010, “The faunal remains of Komishan, an epipaleolithic settlement in Northern Iran”, Journal of Iranian Archaeology 1 (1): 30-45.
40
- Mamedov, E. D., 1980, “Izmenie klimata Sredneiaziatskikh pustin v Golotsene”, Kolebania uvlazhnennosti Aralo-Kaspiskogo regiona v Golotsene. B. V. Andrianov, L. V. Zorin and R. V. Nikolaeva. Moscow, Academy of Sciences: 170-174.
41
- Masson, V. M. & Sarianidi, V. I., 1972, Central Asia: Turkmenia before the Achaemenids, London, Thames and Hudson.
42
- Masuda, S., 1974, “Tepe Sang-e Chakhamaq”, Iran XII: 222-223.
43
- Masuda, S., 1976, “Report of the archaeological investigations at Shahrud 1975”, In Firuz Bagherzadeh (Ed.). IVth Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, Tehran.
44
- McBurney, C.B.M. & Rosemary P., 1969, “The Cave of Ali Tappeh and the Epi-Palaeolithic in N.E. Iran”, Proceedings of the Prehistoric Society, Vol 34, 1969, pp. 385-413.
45
- Rezvani, H. & K. Roustaei, 2017, “Preliminary Report on Two Seasons of Excavations at Tappeh Deh Kheir, In the Neolithic of the Iranian Plateau Recent Research”, Edited by Kouroush Roustaei & Marjan Mashkour, Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment, Pp. 15-51.
46
- Roustaei, K., Mashkour, M. & Tengberg, M., 2015, “Tappeh Sang-e Chakhmaq and the beginning of the Neolithic in north-east Iran”, Antiquity, Volume 89, Issue 345: 573-595.
47
- Rychagov, G. I., 1977, The Pleistocene History of the Caspian Sea.,D.Sc. Thesis, Moscow State University.
48
- Sidorchuk, A.Y.U., Panin, A.V. & Borisova, O.K., 2009, “Morphology of river channels and surface runoff in the Volga River basin (East European Plain) during the Late Glacial period”, Geomorphology 113: 137–157.
49
- Stronach, D., 1972, Yarim Tappeh In Excavations in Iran, the British Contributions: 21-23. Organizing Committee of the Sixth International Congress of Iranian Art and Archaeology, Oxford.
50
- Swineford, A, & Frye, J.C., 1945, “A mechanical analysis of wind-blown dust compared with analyses of loess”, American Journal of Science, Vol. 243 No. 5: 249-255.
51
- Thornton, Christopher., P., 2013, “Sang-i Chakhmaq: A New Look”, In Roger Matthews and Hasan Fazeli Nashli (Ed.). The Neolithisation of Iran, University of Oxford, Archaeopress, 241-256.
52
- Vahdati Nasab, H., Jayez, M., Hojabri Nobari, A., Khademi Nadooshan, F., Ilkhani, H. & Mahfroozi, A., 2011, “Komishan Cave, Mazandaran, Iran: an Epipalaeolithic and later site on the southern Caspian Sea”, Antiquity Volume 085 Issue 328.
53
- Yanina, Tamara A., 2014, “The Ponto-Caspian region: Environmental consequences of climate change during the Late Pleistocene”, Quaternary International 345: 88-99.
54
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل زیستگاهی استقرارهای دوران روستانشینی مطالعه ی موردی: دشت زیبری در زاگرس مرکزی
دشت میانکوهی «زیبری» گسترهای بهوسعت تقریبی 120 کیلومترمربع را در شمالشرقی شهرستان اسلامآبادغرب فراگرفته و بهعنوان نمونهای کوچک از اکوسیستم زاگرس به دو بخش با تفاوتهای مشخص در توپوگرافی، منابع آب، زمینهای زراعی و مرتع، تقسیم میشود. این دشت در سال 1388 مورد بررسی روشمند باستانشناختی قرار گرفته و بهدلیل وجود پارهای مشخصات طبیعی و جغرافیایی، همچون: قرارگیری در حدفاصل دشتهای ماهیدشت و اسلامآباد در پژوهش حاضر بهعنوان نمونهی موردی در تحلیل نظامهای زیستگاهی دوران روستانشینی در زاگرسمرکزی استفاده شده است. در این پژوهش که با طرح پرسشهایی دربارهی وضعیت استقرارها در مراحل چهارگانهی دوران روستانشینی آغاز شده بود، با مطالعهی ویژگیهای ظاهری و تکنیکی قطعات سفالی، جدول گاهنگاری نسبی دشت تهیه شد و در ادامه با استفاده از ترکیب نتایج گاهنگارانه و اطلاعات جغرافیایی و اقلیمی، بافت محیطی و الگوی مکانی-زمانی استقرارها در پیوند با مسائل معیشتی ساکنان دشت تحلیل شد. بر اساس نتایج این پژوهش در دورهی روستانشینی آغازین با استقرار در «منطقهی بارور» و در نقطهای کانونی و حاصلخیز، یکجانشینی در دشت آغاز شده است. نحوهی پراکندگی محوطهها در دورهی روستانشینی قدیم نیز تابعی از مؤلفههای طبیعی شامل زمینهای کشاورزی مناسب و مسیرهای طبیعی است که نشانهی تداوم شیوهی معیشت کشاورزی است. در دورهی روستانشینی میانی، علاوهبر افزایش بیش از سهونیم برابریِ تعداد محوطهها و پراکندگی گسترده در تمام دشت، شاهد رشد ابعاد آنها نیز هستیم. در این دوره با دو گروه استقرارگاه، شامل محوطههای نزدیک به منابع آب و زمینهای آبرفتی قابل آبیاری و محوطههایی در دامنههای مرتعی، سنگلاخی و غیرقابل آبیاری مواجهیم. درنهایت، در دورهی روستانشینی جدید شاهد کاهش آهنگ رشد استقرارهای دایمی و موقت به نشانهی کاهش رشد طبیعی جمعیت هستیم. الگوی استقراری این دوره گویای وابستگیِ همزمان به زمینهای کشاورزی و دامنههای مرتعی بهدلیل تکیهبر دامداری روستامحور و چراگاهگردی است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2177_86a616c519653060ac7f3b1d5970ca67.pdf
2018-02-20
27
46
10.22084/nbsh.2017.4879.1187
زاگرس مرکزی
دشت زیبری
تحلیل زیستگاهی
دوران روستانشینی
مس وسنگ
عباس
رزم پوش
razmpoush.abbas@gmail.com
1
دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی
LEAD_AUTHOR
رضا
رضالو
r_rezaloo@uma.ac.com
2
دانشیار باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی
AUTHOR
هوشیار
صالحی
gelnebeshte@yahoo.com
3
دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
AUTHOR
هاجر
ایراندوست
4
دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران
AUTHOR
- بدیعی، ربیع، 1370، جغرافیای مفصل ایران، جلد اول، جغرافیای طبیعی، تهران: نشر اقبال.
1
- بیگمحمدپور، مهدی، 1384، «بررسی و شناسایی محوطههای باستانی دشت اسلامآباد»، ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کرمانشاه (منتشر نشده).
2
- تقیبیگی، سمیه، 1380، «بررسی رابطه ژئومورفولوژی و اشکال فرسایش حوزهی حسنآباد»، پایاننامهی کارشناسیارشد، دانشگاه رازی کرمانشاه.
3
- جوانمردزاده، اردشیر، فاضلینشلی، حسن و دارابی، حجت، 1390، «پروژه باستانشناسی دشت مهران: زیستگاههای دوران روستانشینی»، مجلهی مطالعات باستانشناسی دانشگاه تهران، شمارهی 7، صص: 30-11.
4
- حاجیزاده، کریم، رزمپوش، عباس، صالحی، هوشیار و غلامی، حسین، 1394، «بررسی نقش متغیرهای طبیعی در مکانگزینی محوطههای باستانی دوره روستانشینی، مطالعه موردی: دشت زیبری در زاگرسمرکزی»، مجلهی مطالعات باستانشناسی، دانشگاه تهران، دورهی 7، شمارهی 2، صص: 32-13.
5
- دهقان، مریم، 1387، «تحلیل الگوی استقرار عصر ݣݣمسوسنگ در دشت ماهیدشت»، پایاننامهی کارشناسیارشد، دانشگاه تهران.
6
- رزمپوش، عباس، 1388، «گزارش بررسی و شناسایی باستانشناختی شهرستان اسلامآباد غرب»، فصل دوم: دهستان حسنآباد، مرکز اسناد ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشر نشده).
7
- رزمپوش، عباس، 1390، «گزارش بررسی و شناسایی باستانشناختی شهرستان اسلامآبادغرب»، فصل سوم: بازنگری دشتهای جنوبی شهرستان در محدودهی دهستانهای حمیل، هرسم و منصوری، مرکز اسناد ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشر نشده).
8
- صفاییراد، رضا، عزیزی، قاسم، محمدی حسین، و علیزاده لاهیجی حمید، 1393، «بازسازی تغییرات اقلیمی هولوسن و پلیئستوسن پسین منطقهی زاگرس میانی با استفاده از شواهد گردهشناسی تالاب هشیلان»، جغرافیا و مخاطرات محیطی، شمارهی 11، صص: 19-1.
9
- عبدی، کامیار، 1378، «پروژه پژوهشهای باستانشناختی دشت اسلامآباد در چغاگاوانه، گزارش مقدماتی فصل دوم»، سازمان میراثفرهنگی کشور، ادارهی کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشر نشده).
10
- عزیزی، قاسم، اکبری، طیبه، و هاشمی، سیدحسین، 1392، «تغییرات پوشش گیاهی و آبوهوای دیرین در طی گذار آخرین دورهی یخبندان- هولوسن؛ مطالعهی موردی: دریاچهی نئور در شمالغرب ایران»، پژوهشهای محیطزیست، سال 4، شمارهی 7، صص: 12-3.
11
- مورتنسن، پدر، 1388، «استقرارهای دورهی مسوسنگ در درهی هلیلان»، ترجمهی سجاد علیبیگی و شکوه خسروی، باستانپژوه، 18، صص: 117-104.
12
- نوروزی، غلام، 1379، «ژئومورفولوژی اسلامآبادغرب و تأثیر آن بر شبکهی آبها»، پایاننامهی کارشناسیارشد، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز.
13
- هول، فرانک، 1386، باستانشناسی غرب ایران، ترجمهی زهرا باستی، تهران: سمت.
14
- Abdi, K., 2002, “Strategies of Herding: Pastoralism in the Middle Chalcolithic Period of the West Central Zagros Mountains”, Ph.D. Thesis, Department of Anthropology, University of Michigan.
15
- Abdi, K., 2003, “The Early Development of Pastoralism in the Central Zagros Mountains”, Journal of World Prehistory, Vol. 17, No. 4.
16
- Henrickson, E. F., 1983, “Ceramic Styles and Cultural Interaction in the Early and Middle Chalcolithic of the Central Zagros, Iran”, Ph.D. Thesis, Department of Anthropology, University of Toronto.
17
- Henrickson, E. F., 1985, “The Early Development of Pastoralism in the Central Zagros Highlands (Luristan)”, Iranica Antiqua, 20. Pp: 1-42.
18
- Hole, F., 1974, “Tepe Tula’i, an Early Campsite in Khuzistan, Iran”, Paleorient 2: 219
19
- Levine, L. D., & McDonald, M. A., 1977, “The Neolithic and Chalcolithic periods in the Mahidasht”, Iran 15: 39-50.
20
- McDonald, Mary M. A., 1979, “An Examination of Mid-Holocene Settlement Patterns in the Central Zagros Region of Western Iran”, Ph.D. Thesis, University of Toronto.
21
- Wright Jr, H.E. Ito, E., 2001, “Proposed changes in seasonality of climate during the Lateglacial and Holocene at Lake Zeribar, Iran”, The Holocene 11,6, pp 747–755
22
- Stevens, L. R., Ito, E., Schwalb, A., Wright, Jr., H. E., 2006, “Timing of atmospheric precipitation in the Zagros Mountains inferred from a multi-proxy record from Lake Mirabad, Iran”, Quaternary Research 66, pp 494-500
23
- Van Zeist, 1967, “Late Quaternary Vegetation History of Western Iran”, Rewiew of Paleobotany and Palynology 2: 301-311.
24
ORIGINAL_ARTICLE
غار بتخانه: شواهدی نو از جوامع کوچ رو در زاگرس مرکزی از نیمه ی هزاره ی چهارم ق.م. تا پایان عصر مفرغ، کوهدشت، لرستان
سالها از آغاز پژوهشها پیرامون جوامع نیمهیکجانشین در خاور نزدیک و بهخصوص در زاگرسمرکزی میگذرد. این پژوهشها شامل مطالعات قومشناسی، مردمشناسی و نیز مطالعات باستانقومشناسی میشود. این پژوهشها اطلاعات مفیدی پیرامون ساختار فرهنگی جوامع نیمهیکجانشین زاگرسمرکزی در اختیار پژوهشگران قرار داده است. با اینوجود بازسازی الگوهای فرهنگی جوامع نیمهیکجانشین در ادوار گذشته بهدلیل دشواری شناسایی محوطههای مرتبط با این نوع از معیشت بسیار دشوار است. از اینرو استفاده از راهبردهای ویژه در کاوشها و بررسیهای باستانشناسی بسیار ضروری است. در این میان غارها و پناهگاههای صخرهای که دربردارندهی شواهدی از سکونتهای کهن هستند، میتوانند درک ما را از الگوهای معیشتی و ساختارهای فرهنگی آنها افزایش دهند. شناسایی این استقرارگاهها بهمراتب سادهتر از محوطههای باز بوده و متحمل آسیبهای کمتری نسبت به محوطههای باز هستند. غار بتخانه نیز از جمله این غارهاست که احتمالاً بازتابدهندهی زوایایی از ساختار فرهنگی نیمهیکجانشینی در زاگرسمرکزی است. این غار در 21 کیلومتری جنوبشرقی شهر کوهدشت و یک کیلومتری شرق روستای دمچهر قرعلیوند، در غرب استان لرستان قرار دارد. در پی ساماندهی این غار در سال 1387 هـ.ش. شواهد حضور ساکنینی از هزارهی چهارم تا دوران تاریخی آشکار گشت. همچنین وجود بقایای متعدد استخوانی انسان، بز سانان، اسبسانان، خرگوش و... نیز مشاهده شد. هر چند نهشتههای فرهنگی این غار بر اثر حفاریهای غیر مجاز کاملاً جابهجا و بههم ریخته شده بود و عملاً فرایند لایهنگاری را غیرممکن میساخت، با اینوجود بهدلیل اهمیت یافتههای این غار و همچنین موقعیت مهم این غار در محدودهی شهرستان کوهدشت، تمامی یافتهها جمعآوری و مستند شد. در این مقاله علاوهبر معرفی یافتههای فرهنگی این غار و گاهنگاری نسبی یافتهها، تلاش میشود مروری تحلیلی بر کاربری این غار از نیمهی دوم هزارهی چهارم ق.م. تا پایان عصر مفرغ باتوجه به شواهد موجود داشته باشد.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2178_244f304f69c041627c77807ef909e14b.pdf
2018-02-20
47
64
10.22084/nbsh.2018.9235.1411
جوامع کوچ رو
غار بتخانه کوهدشت
زاگرس مرکزی
مس وسنگ جدید
عصر مفرغ میانی و جدید
کمال الدین
نیکنامی
kniknami@ut.ac.ir
1
استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تهران
AUTHOR
محمد امین
میرقادری
m.a.mirghaderi@ut.ac.ir
2
دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
مرتضی
گراوند
morteza.garavand@gmail.com
3
دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه تهران
AUTHOR
- ایزدپناه، حمید، 1363، آثار باستانی و تاریخی لرستان،0 تهران: انتشارات آگاه
1
- شیشهگر، آرمان، 1384، «گزارش کاوش محوطهی سرخدم لکی، کوهدشت لرستان»، تهران: پژوهشکده باستانشناسی سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری (منتشر نشده).
2
- عبدی، کامیار، 1389، «کاوش محوطهی سرخدملری»، خرمآباد: مرکز اسناد اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده).
3
- مرادی، بابک، 1386، «بررسی باستانشناختی غار و پناهگاههای صخرهای کوهدشت»، خرمآباد: مرکز اسناد اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده).
4
- معتمدی، نصرتالله، 1368، «کاوش محدودهی گورستان کمترلان و تپهی چیاسبز رومشگان»، خرمآباد: مرکز اسناد اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده).
5
- معتمدی، نصرتالله، 1379، «کاوش باستانشناختی محوطهی سرخدم لکی»، تهران: مرکز اسناد سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری کشور (منتشر نشده).
6
- میرقادری، محمد امین، حسینی، سیده پرستو، علیبیگی، سجاد، و نیکزاد، میثم، 1392، «تحلیل الگوهای استقراری عصر مفرغ میانی و جدید دشت سَرفیروزآباد در جنوب کرمانشاه، غرب زاگرسمرکزی»، مطالعات باستانشناسی، دورهی 5، شمارهی 1، صص: 127-143.
7
- Abdi, K., 2003, “The Early Development of Pastoralism in The Central Zagros Mountains”. Journal of World Prehistory 17(4): 398-448.
8
- Abdi, K., Nokandeh, G. Azadi, A. Biglari, F. Heydari, S., Farmani, D. Rezaii, A. and Mashkour, M., 2002, “A Middle Chalcolithic Mobile Pastoralist Camp-Site in the Islamabad Plain, West Central Zagros Mountains, Iran”. Iran XL. Pp: 43-74
9
- Alden, John R., 2015, “Book Review of the Nomadism in Iran: From Antiquity to The modern era”. Antiquity Publications Ltd.
10
- Alden, John R., 2009, “The Kur River Basin in The Late 4th And 3rd Millennia BC: Ceramics, Settlement Systems, And Socio-Political Organization”. Paper Presented at The Ancient Iran and Its Neighbours Conference, University of Cambridge, June 26–28. JRA
11
- Alizadeh, A., 2010, “The Rise of the Highland Elamite State in Southwestern Iran “Enclosed” or Enclosing Nomadism?”. Current Anthropology LI (3).
12
-Badler, V. R., 2002, “A chronology of Uruk artifacts from Godin Tepe in Central Western Iran and its implications for the interrelationships between the local and foreign cultures”, In: Artifacts of Complexity, N. Postgate (ed.), British School of Archaeology, Wiltshire, England: in Iraq. pp. 79–110.
13
- Carter, E., 1984, “Archaeology”. In: Carter, E and Stopler (eds.). Elam, Surveys of Polotical History and Archaeology (=Near Eastern Studies 25), Barkeley, Los Angeles: 103-230.
14
- Contenau, G. And Ghirshman, R., 1935, Fouilles De Tepe Giyan, Paris: P. Geuthner.Copenhagen, Denmark
15
- Cribb, R. L. D., 1991a, Nomads and Archaeology, Cambridge University Press, Cambridge, UK.
16
- Cribb, R. L. D., 1991b, “Mobile Villagers: The Structure and Organisation of Nomadic Campsites in The Near East”, In Gamble, C. S. And Boismier, W. (eds.), Ethnoarchaeological Approaches to Mobile Campsites: Hunter Gatherer and Pastoralist Case Studies, International Monographs in Prehistory, Ethnoarchaeological Series 1: 371–393.
17
- Dahl, G. & Hjort, A., 1976, Having Herds: Pastoral Herd Growth and Household Economy, Stockholm: Department of Social Anthropology, Stockholm Studies in Social Anthropology.
18
- Edelberg, L., 1966–67. “Seasonal Dwellings of Farmers in North-Western Luristan”. Folk 8–9: 373–401.
19
- Feilberg, C. G., 1944, La Tente Noire. Ethnografisk Rakke II, Nationalmusteets Skrifter, Copenhagen, Denmark.
20
- Goff, C., 1966, “New Evidence of Cultural Development in Luristan in the Late 2nd and Early First Millennia”, Ph.D. Dissertation, Institute of Archaeology, University of London.
21
- Goff, C., 1976, “Excavations at BabaJan: The Bronze Age occupation”, Iran XIV: 19-40.
22
- Goff, C., 1980, An Archaeologist in the Making, London.
23
- Goff, C. L., 1971, “Luristan Before the Iron Age”, Iran IX: 131-152.
24
- Gopnik, H. And Rothman, M. S., 2011, On The High Road, The History of Godin Tepe Iran. Bibliotheca Iranica: Archaeology Art and Architecture Series 1: I-XVI.
25
- Hearinck, E., 2011, “Painted Pottery of the First Half of the Early Bronze Age (Late 4th-First Centuries of The 3rd Millennium BC) In Luristan, W-Iran”. Iranica Antiqua 47: 55-106
26
- Hearinck, E. And Overlaet, B., 2008, The Kalleh Nisar Bronze Age Graveyard in Pusht-I Kuh, Luristan (Luristan Excavation Documents VII), Acta Iranica XLVI, Leuven.
27
- Hearinck, E. And Overlaet, B., 2006, Bani Surmah. An Early Bronze Age Graveyard in Pusht-I Kuh, Luristan (Luristan Excavation Documents VI), Acta Iranica XLIII, Leuven.
28
- Henrickson, R. C., 2011, “The Godin Period III Town”. In: Hilary Gopnik and Mitchell S Rothman (eds.), On The High Road: The History of Godin Tepe Iran, Bibliotheca Iranica, Archaeology Art and Architecture Series1: 209-282.
29
- Henrickson, R.C., 1984, “Godin Tepe, Godin III, And Central Western Iran, 2600-1500 B.C.” Ph.D. Dissertation, Department of Near Eastern Studies, University of Toronto.
30
- Henrickson, R.C., 1985, “The Chronology of Central Western Iran 2600-1400 B. C”. American Journal of Archaeology 89 (4): 569-581.
31
- Henrickson, R.C., 1986, “A Regional Perspective On Godin III Cultural Development in Central Western Iran”. Iran 24: 1-55.
32
- Hole, F. (ed.), The Archaeology of Western Iran: Settlement and Society from Prehistory To
33
- Hole, F. 1974. “Tepe Tūlā’ī: An Early Campsite in Khuzistan, Iran”, Paléorient 2/2: 219–37.
34
- Hole, F., 1978, “Pastoral Nomadism in Western Iran”. In Gould, R. A. (ed.), Explorations in Ethnoarchaeology. University of New Mexico Press, Albuquerque: 127–167.
35
- Hole, F., 1979, “Rediscovering The Past in The Present: Ethnoarchaeology in Luristan, Iran. In Kramer, C. (ed.). Ethnoarchaeology: Implications of Ethnography for Archaeology, Columbia University Press, New York: 192–218.
36
- Hole, F., 1980, “The Prehistory of Herding: Some Suggestions from Ethnography”. In Barrelet, M. T. (ed.). L’Archéologie De l’Iraq Du D´ Ebut De L’´ Epoque N´ Eolitique´ A 333 Avant Notre` Ere`, Editions De La Centre National De La Recherche Scientifique, Paris: 119–130.
37
- Hole, F., 1987, “Themes and Problems in Iranian Archaeology”. In: Hole, F (ed.), The Archaeology of Western Iran. Smithsonian Series in Archaeological Inquiry Smithsonian Institution Press. Washington, D.C. London: 19-29
38
- Hornby, A. S., 1995. Oxford advanced Learners Dictionary of current English. Oxford university press.
39
- Howell, R., 1979, “Survey of the Malayer Plain”. Iran XVII: 156-157.
40
- Le Breton, L. 1957. “The Early Periods at Susa: Mesopotamian Relations”, Iraq 19: 79–124.
41
- Renette, S., 2015, “Painted Pottery from Al-Hiba: Godin Tepe Iii Chronology and Interactions Between Ancient Lagash and Elam”, Iran 53: 49-63 (in press).
42
- Levine, L. And Young, C.T. 1986, “A Summary of the Ceramic Assemblages of the Central Western Zagros Form the Middle Neolithic to The Late Third Millennium B.C.”, Colloquies Internationaux CNRS Prehistoirede La Mesopotamia 17-18-19 December 1984P.17 Editions Due CNRS: Paris.
43
- Levine, L.D., 1974, “Archaeological Investigations in The Mahidasht, Western Iran”. 1975 Paléorient II (2): 487-490.
44
- Levine, L.D., 1976a, “The Mahidasht project”, Iran XIV: 160-1.
45
- Levine, L.D. 1976b, “Survey in the province of Kermanshah, 1975: Mahidasht in the prehistoric and early historic periods”, In: Bagherzadeh (ed.) Proceedings of the 4th Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, Tehran: 284-97.
46
- Levine, L.D. And Mcdonald, M.A. 1977, “The Neolithic and Chalcolithic Periods in The Mahidasht”. Iran XV: 39–50.
47
- Majidzadeh, Y. 1982. “Lapis Lazuli and The Great Khorasan Road”. Paléorient VIII (1): 59-69.
48
- Meldgard, J. Mortensen, P and Thrane, H. 1964. “Excavations at Tepe Guran, Luristan”. Acta Archaeologica 34: 97-133
49
- Mirghaderi, M. A. 2013, “New Evidence from The Middle and Late Bronze Age Settlements of the Western Central Zagros, Iran”. Journal of Iranian Archaeology 3: 42-50
50
- Mortensen, I. D., 1993, Nomads of Luristan: History, Material Culture and Pastoralism in Western Iran (The Carlsberg Foundation's Nomad Research Project), Copenhague, Rhodos International Science and Art Publishers, New York, Thames & Hudson.
51
- Niknami, K. A. & Askarpour, V. 2013, “A GIS Modeling of Prehistoric Site Distribution in The Sarfirouzabad Plain of Kermanshah, North Western Iran”. International Journal of Heritage in The Digital Era 2(3):344-359.
52
- Oberlander, T., 1965, The Zagros Streams: A new Interpretation of Transverse Drainage in an Orogenic Zone, Syracuse Geographical Series No. 1, Syracuse University Press, New York.
53
- Petrie Cameron A., 2013, “Ancient Iran and Its Neighbours: EMereging Paradigms and Future Directions”. In: Petrie Cameron A (ed.), Ancient Iran and Its Neighbours Local Developments and Long-Range Interactions in The Fourth Millennium B.C. British Institute of Persian Studies Archaeological Monographs Series III: 385-413
54
- Petrie Cameron A., 2013, “Summation and Discussion Led (Appendice C)”: In: Petrie Cameron A (ed.), Ancient Iran and Its Neighbours Local Developments and Long-Range Interactions in The Fourth Millennium B.C. British Institute of Persian Studies Archaeological Monographs Series III: 449-459
55
- Potts, D. T., 2013, “Tracing Nomadism’s Development in Iran”, ISAW Newsletter 9: 10-11.
56
- Potts, D. T., 2014, Nomadism in Iran: From Antiquity to The Modern Era. New York: Oxford University Press.
57
- Rothman, M. S. & Badler, V. R., 2011, “Contact And Development In Godin Period VI”. In: Hilary Gopnik and Mitchell S Rothman (eds.), On The High Road: The History of Godin Tepe Iran, Bibliotheca Iranica, Archaeology Art and Architecture Series1: 67-139.
58
- Rothman, M. S., (ed.), 2001, Uruk, Mesopotamia and its Neighbors: Cross-cultural Interaction in the Era of State Formation, Santa Fe, NM: School of American Research Press.
59
- Schmidt, E., 1940, Flights Over Ancient Iran, Chicago: University of Chicago.
60
- Stein, M. A., 1940, Old Routes of Western Iran, London.
61
- Thrane, H., 1964, “Archaeological investigations in Western Luristan. Preliminary report of the second Danish archaeological expedition to Iran”, Acta Archaeologica 35: 153-69.
62
- Vanden Berghe, L., 1973. “Excavation in Lorestan, Kaleh Nisar”. Bulletin of Asia Institute III: 25-26
63
- Vanden Berghe, L., 1975a, “Foullies au Luristanla Nécropole de Dum Gar Parchineh”. In: Bagherzadeh (ed.) Proceedings of the 4th Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, Tehran: 45-62
64
- Vanden Berghe, L. 1975b. “la Nécropole de Dum Gar Parchineh”. Archeologia LXXIX: 46-61
65
- Weeks, L.R., Petrie, C.A. & Potts, D.T., 2010, “Ubaid related-related? The “blackon-buff” ceramic traditions of Highland Southwest Iran”, In: Beyond The ‘Ubaid, Transformation and Integration in The Late Prehistoric Societies of The Middle East, R.A. Carter, and G. Philip (eds) Studies In Ancient Oriental Civilization Series, Oriental Institute of The University of Chicago, Chicago. pp. 247–78.
66
- Wright, H. T., 1987, “The Susiana Hinterlands During the Era of Primary State Formation”. In: Hole, F (ed.), The Archaeology of Western Iran. Smithsonian Series in Archaeological Inquiry Smithsonian Institution Press. Washington, D.C. London: 141–155.
67
- Young, C.T. Jr., 1969, “The Chronology of the Late Third and Second Millennia in Central Western Iran as Seen from Godin Tepe”, American Journal of Archaeology 73 (3): 287-291.
68
- Young, T.C. Jr. & Levine, L. D., 1974, Excavations of The Godin Project: Second Progress Report, Toronto, Royal Ontario Museum, Art and Archaeology Occasional Paper 26.
69
- Young, T.C. Jr. & Smith, P. E. L., 1966. “Research in The Prehistory of Central Western Iran”, American Association for The Advancement of Science 153 (3734): 386-391.
70
- Stein, G., 2001, “Indigenous Social Complexity at Hacinebi (Turkey) and The Organization of Uruk Colonial Contact”. In: Mitchel Rothman, Uruk Mesopotamia and its Neighbors. School of American Research, Pp: 265-307.
71
ORIGINAL_ARTICLE
آنالیز پتروگرافی و XRF سفال های دوره ی باکونِ تل مش کریم شهرستان سمیرم
مطالعات آزمایشگاهی برای تحلیل سفالهای دورهی پیشازتاریخی ایران، موجب فهم دقیقتر ما نسبت به فرایند تولید و توزیع آن خواهد شد. در این بین، سفال دورهی باکون مربوط به هزارهی پنجم پیشازمیلاد در گسترهی جغرافیایی جنوب زاگرس و استان فارس، پدیدهای مهم در درک گسترش فرهنگ این دوره در درهی رود کُر در مرکز فارس و پراکنش آن تا سرحدات شمالی در شهرستان سمیرم است. این سفالها که اغلب نخودیرنگ و منقوش هستند، بهنظر میرسد که مهارت زیادی در ساخت آنها بهکار رفته است؛ لذا در این تحقیق، تلاش شده تا با انتخاب 10 قطعه از این سفالها از محوطهی کاوش شده تل مشکریم در سمیرم جهت انجام این آزمایشها، تبیینی دقیقتر از فناوری سفالگری داشته باشیم. پرسشهای اصلی مورد تحقیق، شامل بررسی چگونگی ترکیب و ساختار سفالها، تفاوتها و تشابهات آنها، میزان درجهی پخت در کوره و نیز آگاهی از وضعیت بومی یا وارداتی آنها است. این آزمایشها که شامل آنالیز XRF و پتروگرافی میشود، هر دو در پژوهشکدهی حفاظت و مرمت پژوهشگاه میراثفرهنگی انجام گرفته که بر پایهی آنالیز پتروگرافی و مطالعات زمینشناسی منطقهی سمیرم، میتوان نتیجه گرفت که سفالها تولید داخلی و محلی بوده و مربوط بهخود منطقه هستند. در این نمونهها، بافت سیلتی (ریزبلور) و بافت پورفیری دیده میشود و این نتایج نشان میدهد که در تمام نمونهها، بهجز دو مورد 7 و 8، دمای پخت کوره بیش از 800 درجهی سانتیگراد نبوده است. مطالعات زمینشناسی نشان میدهد ارتفاعات و رسوبات منطقه از سنگ آهک تشکیلشده که در سفالهای مورد بررسی، کانی کلسیت بهوفور مشاهده گردید. آنالیز XRF نیز وجود کانی کلسیت را تأیید نمود. در این آنالیز، کمترین میزان اکسیدکلسیم مربوط به نمونههای 8 و 9 است و بیشترین مقدار مربوط به نمونههای 10 و 11 است که با نتایج آزمایش پتروگرافی کاملاً همسان است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2179_0b87c26ad82d6a1deb50669907b1709b.pdf
2018-02-20
65
80
10.22084/nbsh.2018.9909.1429
دوره ی باکون
تل مش کریم
سفال
پتروگرافی
XRF
علی رضا
سرداری
sardary@yahoo.com
1
استادیار پژوهشکده باستان شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
LEAD_AUTHOR
محمدحسین
طاهری
taheri_mht@ut.ac.ir
2
دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران
AUTHOR
سید ایرج
بهشتی
beheshti_i@yahoo.com
3
کارشناس ارشد زمین شناسی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی پژوهشگاه میراث فرهنگی
AUTHOR
- آقانباتی، سیدعلی، 1383، زمینشناسی ایران، تهران: سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور.
1
- امامی، سید محمدامین، آریانسب، سیمین، احمدی، حسین، عسکریچاوردی، علیرضا، و کالیری، پیر فرانچسکو، 1393، «روشهای باستانسنجی بهمنظور ساختارشناسی آجرهای کشف شده از تل آجری تختجمشید»، مطالعات باستانشناسی، دورهی 6، شمارهی 2، صص: 1-19.
2
- امانالهی، حمید، 1388، «پتروگرافی و کاربرد آن در شناسایی مواد باستانی (مطالعهی موردی سنگ)»، مجلهی پیام باستانشناس، دانشگاه آزاد ابهر، سال ششم، شمارهی 12، صص: 121-140.
3
- زارع، اعظم، 1383، «مطالعه پتروگرافی تختجمشید»، کارنامه بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد، شیراز، سال اول، شمارهی اول، صص: 97-107.
4
- سحابی، فریدون، 1388، سنگشناسی رسوبی، چاپ ششم، تهران: انشارات دانشگاه تهران.
5
- سرداریزارچی، علیرضا، و طاهری، محمدحسین، 1394، «گزارش کاوش باستانشناسی تل مشکریم شهرستان سمیرم»، تهران: پژوهشکدهی باستانشناسی (منتشر نشده).
6
- سرداریزارچی، علیرضا، و طاهری، محمدحسین، 1394، «کاوش باستانشناسی تل مشکریم، شهرستان سمیرم»، چهاردهمین گردهمایی سالیانه باستانشناسی ایران، تهران: انتشارات پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری، صص: 242-245.
7
- سلمانزاده، حسین، کاوش، حسینعلی، فاضلینشلی، حسن، و بهشتی، سید ایرج، 1392، «نتایج آزمایشات پتروگرافی نمونههای سفالی تپه گراتزیانی»، مطالعات باستانشناسی، دورهی ششم، شمارهی 1، صص: 55-66.
8
- گلستانیفرد، فرهاد، 1383، روشهای شناسایی و آنالیز مواد، تهران: دانشگاه علم و صنعت.
9
- محمدیفر، یعقوب، و عرب، احمدعلی، 1392، «مطالعه ترکیب سفال کلینکی دورهی اشکانی منطقهی همدان با استفاده از سه روش: PIXE, XRF و XRD با هدف تعیین میزان تشابه و تمایز»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، سال سوم، شمارهی 4، صص: 57-76.
10
- نقشهی زمینشناسی 000 250: 1 بروجن، انتشارات شرکت ملی نفت.
11
- نقشینه، امیرصادق، حاتمی، الناز، و نیکروانمتین، هومن، 1393، «مطالعه پتروگرافی سفال عصر آهن غارهاتو»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، سال سوم، شمارهی 5، صص: 63-78.
12
- ویت، مری، و رابرت دایسون، 1382، گاهنگاری ایران از هشتهزار تا دوهزار قبلازمیلاد، ترجمهی احمد چایچیامیرخیز و اکبر پورفرج، تهران: انتشارات سمیرا (میراث مکتوب).
13
- Alizadeh, A., 2006, The Origins of State Organizations in Prehistoric Highland Fars, Southern Iran: Excavations at Tall-e Bakun, Oriental Institute Publications, Vol.128. The Oriental institute of the University of Chicago: Chicago.
14
- Marghussian, A. K., Fazeli Nashli, H. & Sarpoolaki, H., 2008, “Chemical-Mineralogical Analyses and microstructural studies of Prehistoric pottery from Rahmatabad, South-west Iran”, Archaeometry, 50: 1-15.
15
- Sardari, A., Fazeli Nashli, H., Hejebri Nobari, A., Khatib Shahidi, H.& Rezaei, A., 2011, “Northern Fars during the Bakun Period: Archaeological Evidence from the Eghlid District”, Journal of Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan (AMIT), Vol. 43.
16
- Shepard, A. O., 1956, Ceramics for the Archaeologist (No. 609, p. 1971). Washington, DC: Carnegie Institution of Washington.
17
- Sumner, W. M., 1994, “The Evolution of Tribal Society in the Southern Zagros Mountains, Iran”, In Stein, G. & Rothman, M.S. (eds), Chiefdoms and Early States in the Near East: The Organizational Dynamics of Complexity. Pp. 47-65. Prehistory Press: Madison.
18
- Taylor, H., 2007, The Stein Collection: Periodisation of Bakun period survey material collected by Sir Marc Aurel Stein in Highland Fars, Iran, Unpublished MA dissertation, Institute of Archaeology, UCL.
19
- Tite, M. S., 1972, Methods in physical examination in archaeology, Seminar Press.
20
- Weeks, L., Petrie, C.A. & Potts, D. T., 2010, “Ubaid- Related- Related? The “Black-On-Buff” Ceramic Traditions of Highland Southwest Iran”, In: Robert A. Carter & Graham Philip, (ads) Beyond the Ubaid, Studies in Ancient Oriental Civilization, No. 63, Oriental Institute of University of Chicago, Chicago.
21
ORIGINAL_ARTICLE
برهمکنش های فرهنگی میان مکران، کرمان و حوزه ی هیرمند در عصر مفرغ بر مبنای داده های سفالی
سرزمین مکران بخشهای جنوبی بلوچستان را دربر میگیرد که اکنون میان ایران و پاکستان تقسیم شده است. امروزه در آن بخش از این سرزمین که در ایران قرار دارد شهرستانهای چابهار، نیکشهر و ایرانشهر واقع شدهاند. طی بررسیهای باستانشناسی در نیکشهر 44 محوطهی باستانی از دوران مفرغ شناسایی گردید که نشانگر غنی بودن این منطقه از نقطهنظر استقرارهای هزارهی سوم قبلازمیلاد است. پژوهش حاضر بر آن است تا با مطالعهی نمونههای سفالی مکشوف از این محوطهها و مقایسهی آنها با سفالهای سایر محوطههای همعصر و همجوار، میزان برهمکنشهای فرهنگی آنها را بهمنظور شناخت روند و حرکت جریانهای فرهنگی مورد بررسی قرار دهد. سؤال عمده در پژوهش حاضر این است که، برهم کنش ها و ارتباطات فرهنگی حوزهی مکران با چه سرزمینهایی بوده است؟ فرضیهی اصلی در پاسخ به این پرسش، این است که، با توجه بهموقعیت جغرافیایی حوزهی مکران، بیشترین تعاملات و برهمکنش های فرهنگی با سرزمینهای هممرز در شمال (بلوچستانِ ایران، بلوچستانِ پاکستان، سیستان) و غرب (کرمان) برقرار بوده است. از اینرو بهدلیل تنوع گونههای سفالی، تعداد 277 قطعه سفال شاخص مربوط به عصر مفرغ پس از انجام مستندنگاریهای لازم با سفالهای محوطههای شاخص همزمان در مناطقی همچون کرمان (تپه یحیی)، بلوچستان ایران (بمپور) و حوزهی فرهنگی رود هیرمند (شهرسوخته، رودبیابان، گردن ریگ و موندیگک) مقایسه گردیدند. نتایج بهدست آمده حکایت از آن دارد که سفال حوزهی مکران در هزارهی سوم قبلازمیلاد بیشترین مشابهت و همسانی را با سفالهای محوطهی باستانی بمپور و منطقه کرمان دارند. ارتباط با بمپور کاملاً منطقی و طبیعی بهنظر میرسد بهدلیل اینکه هر دو ناحیه در مجاورت و کنار یکدیگر قرار گرفتهاند. اما ارتباطات گستردهی مکران با حوزهی کرمان به احتمال نشان از حرکت موج فرهنگی آن منطقه بهسمت شرق و در امتداد سرزمینهای واقع در میان فلات ایران و شبهقارهی هند دارد. همچنین نمونههای بررسی شده نشان میدهد که حوزهی فرهنگی هیرمند نیز در تعامل فرهنگی ویژهای با حوزهی مکران بوده است. از اینرو، بهنظر میرسد که حوزهی مکران یکی از مسیرهای ارتباطی و نقطه اتصال محوطههای حوزهی هیرمند با محوطههای حوزهی سند و کرانههای دریای مکران بوده است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2180_a591fe68a08d50f428da8654c316614e.pdf
2018-02-20
81
100
10.22084/nbsh.2017.4835.1185
مکران
عصر مفرغ
برهمکنش فرهنگی
گونه شناسی سفال
مناطق همجوار
روح اله
شیرازی
rouhollah.shirazi@lihu.usb.ac.ir
1
استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
LEAD_AUTHOR
مهدی
دهمرده پهلوان
mehdi_dahmardeh@yahoo.com
2
دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
AUTHOR
- حصاری، مرتضی و سرلک، سیامک، 1395، «پیکرکهای گلی انسانی نویافته استان هرمزگان، حوزه فرهنگی بلوچستان: جنوب شرق ایران»، هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شمارهی 67، صص: 31-40.
1
- رهبر، مهدی، 1381، «گزارش بررسی باستانشناسی درهی بمپور»، گروه باستانشناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان با همکاری سازمان میراثفرهنگی کشور، محفوظ در آرشیو سازمان میراثفرهنگی کشور (منتشر نشده).
2
- سرلک، سیامک، 1386، «گزارش نخستین فصل کاوشهای تممارون: باستانشناسی دشت میناب، استان هرمزگان»، تهران: پژوهشکدهی باستانشناسی، سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری (منتشر نشده).
3
- شیرازی، روحاله، و دهمرده پهلوان، مهدی، 1393، «روابط فرهنگی بلوچستان ایران و پاکستان در هزارهی سوم قبلازمیلاد بر اساس بررسیهای جدید باستانشناسی در مکران ایران»، فصلنامه مطالعات شبهقارهی هند، سال ششم، شمارهی 20، صص: 43-64.
4
- شیرازی، روحاله، 1388، «گزارش بررسی باستانشناسی شهرستان نیکشهر، محفوظ در آرشیو اسناد سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان (منتشر نشده).
5
- شیرازی، روحاله، 1389، «گزارش بررسی باستانشناسی شهرستان چابهار»، محفوظ در آرشیو اسناد سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان (منتشر نشده).
6
- عنانی، بهرام، شیرازی، روحاله، یوسفی، صاحب، 1393، «ارتباطات فرهنگی منطقهی سرایان در هزارههای چهارم و سوم ق.م.؛ نتایج کاوش در محوطهی کلهکوب سرایان، خراسان جنوبی»، خراسان بزرگ، سال پنجم، شمارهی 17، صص: 59-67.
7
- وحدتی، علیاکبر، فرانکفورت، آنری-پل، 1389، «گزارش مقدماتی گمانهزنی در تپه دامغانی سبزوار»، بهار 1387، مجلهی باستانشناسی و تاریخ، سال 24، شمارهی 2، شمارهی پیاپی 48، صص: 17-36.
8
- Ascalone, E., 2008, “Cultural interactions among Mesopotamia, Elam, Transelam and Indus civilization. The evidence of a cylinder/stamp seal from Jalalabad (Fars) and its significance in the historical dynamics of south-eastern Iran”, In: (H. Kühne, R. M. Czichon and F. J. Kreppner) eds, Proceedings of the 4th International Congress of the Archeology of the Ancient Near East, Wiesbaden, Harrassowitz Verlag, 255-276.
9
- Baghestani, S., 1997, Metallene compartmentsiegel aus Ost-Iran, Zentralasien und Nord-China. Rahden.
10
- Besenval, R., 1994, “Le peuplement de l’ancienne Gédrosia, de la protohistoire à la période islamique: travaux archéologiques récents dans le Makran Pakistanais”, Comptes Rendus de l’Académie des Inscriptions et des Belles Lettres, Paris, 513-535.
11
- Besenval, R., 1997, “The chronology of ancient occupation in Makran”, In: (R. Allchin and B. Allchin) eds, South Asian Archaeology 1995, Delhi, Oxford and IBH, 199-215.
12
- Caldwell, J. R., 1967, Investigation at Tal-i Iblis, Illinois, Illinois State Museum.
13
- Casal, J.-M., 1961, Fouilles de Mundigak, Paris, Klincksieck.
14
- Cleuziou, S. & Vogt, B., 1985, “Tomb A at Hili north (United Arab Emirates) and its materials connections to southeastern Iran and the greater Indus Valley”, In: (J. Schotmans and M Taddei) eds, South Asian archaeology 1983, Naples, Istituto Universitario Orientale, 249-277.
15
- Cortesi, E., Tosi, M., Lazzari, A. & Vidale, M., 2008, “Cultural relationships beyond the Iranian Plateau: the Helmand civilization, Baluchistan and the Indus Valley in the 3rd millennium BCE”, Paléorient 34/2: 5-35.
16
- De Cardi, B., 1968, “Excavations at Bampur, S.E. Iran: A Brief Report”, Iran 6: 135-155.
17
- De Cardi, B., 1970, Excavation at Bampur, a Third Millennium settlement in Persian Baluchistan 1966, Anthropological Papers of the American Museum of Natural History 51/3, New York,.
18
- Desset, F., Vidale, M., & Alidadi Soleimani, N., 2013, “Mahtoutabad III (Province of Kirman, Iran): an "Uruk Material" related assemblage in eastern Iran”, Iran 51: 131-164.
19
- Didier, A., 2013, La production céramique du Makran (Pakistan) à l’âge du Bronze ancien. Contribution à l’étude des peuplements des régions indo-iraniennes, Paris, De Boccard (Mémoires des Missions Archéologiques Françaises en Asie centrale et en Asie moyenne XIV).
20
- Fairservis W., 1961, Archaeological studies in the Seistan basin of southwestern Afghanistan and eastern Iran, Anthropological Papers of American Museum of Natural History, vol. 48, New York.
21
- Hakemi A., 1997, Excavations at Shahdad, a Bronze center in Iran, Roma, IsMEO.
22
- Jarrige, J. F., Didier, A. & Quivron, G., 2011, “Shahr-i Sokhta and the chronology of the Indo-Iranian regions”, Paléorient 37/2: 7-34.
23
- Kohl, P. & Pottier, M. H., 1990-1992, “Central Asian material from Baluchistan and southeastern Iran at the end of the third millennium BC: some preliminary observations”, Persica 14: 91-102.
24
- Kulke, H. & Rothermund, D., 1998, History of India, London, Rutledge.
25
- Lamberg-Karlovsky, C. C., 1968, “Survey and Excavation in the Kirman Area, Iran 6: 167-8.
26
- Lamberg-Karlovsky, C. C. & Kohl, P., 1971, “The early Bronze Age of Iran as seen from Tepe Yahya”, Expedition 13/3-4: 14-21.
27
- Lamberg-Karlovsky, C. C., & Potts, D. T., 2001, Excavations at Tepe Yahya, Iran: The Third Millennium. American School of Prehistoric Research Bulletin 45, Cambridge, Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University.
28
- Lamberg-Karlovsky, C.C. & Tosi, M., 1973, “Shahr-i Sokhta and Tepe Yahya: tracks on the earliest history of the Iranian Plateau”, East and West 23 (1/2): 21-57.
29
- Madjidzade, Y., 2003, Jiroft, The earliest oriental civilization, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance.
30
- Majidzadeh, Y., 2008, “Excavations at Konar Sandal in the region of Jiroft in the Halil Basin: first preliminary report (2002–2008)”, Iran 46: 69–104.
31
- Méry, S., 1994, “La céramique, témoin de la dynamique culturelle en Arabie durant la Protohistoire”, In: (D. Binder and J. Courtin) sous la direction, Actes du colloque international terre cuite and société: la céramique, document technique, économique, culturel, XIVe rencontres Internationales d’Archéologie et d’Histoire d’Antibes, Juan-les-Pins, Editions APDCA, 395-406.
32
- Mortazavi, M., 2006, “The Bampur Valley: a new chronological development”, Ancient Asia 1: 53-61.
33
- Perrot, J., 2003, “L'iconographie de Jiroft”, Dossiers d’Archéologie, Jiroft fabuleuse découverte en Iran, October 2003: 96-114.
34
- Perrot, J. & Madjidzadeh, Y., 2005, “L'iconographie des Vases et objets En chlorite de Jiroft (Iran)”, Paléorient 31/2: 123-152.
35
- Potts, D. T., 2003, “Tepe Yahya, Tell Abraq and the chronology of the Bampur sequence”, Iranica Antiqua XXXVIII: 1-24.
36
- Pricket, M. E., 1986, “Man, land and water: settlement distribution and development of irrigation agriculture in the upper Rud-i Gushk drainage, southeastern Iran”, Unpublished Ph.D. thesis presented to the Department of Anthropology, University of Harvard, Cambridge, Massachusetts.
37
- Rapson, E. J., 1922, The Cambridge History of India, Cambrige, Cambridge University Press.
38
- Sajjadi, S. M., Frouzanfar, F., Shirazi, R. & Baghestani, S., 2003, “Excavation at Shahr-i Sokhta First Preliminary Report on the Excavation of the Graveyard 1997-2000”, Iran XLI: 21-98.
39
- Salvatori, S. & Vidale M., 1997, Shahr-i Sokhta 1975-1978: Central Quarter Exavations, Roma, IsiAo.
40
- Sarianidi V., 2006, Marguş: Turkmenistan (ancient oriental kingdom in the old delta of Murghab river), Ashkhabat.
41
- Shaffer, J. G., 1978, Prehistoric Baluchistan, New Delhi, B. R. Publishing Corporation.
42
- Salvatori, S. & Vidale, M., 1982, “A brief surface survey of the protohistoric site of Shahdad (Kirman, Iran)”, Rivista di Archeologia 6: 5-10.
43
- Stein, S. A., 1937, Archaeological Reconnaissances in North-western India and Southeastern Iran. London, Macmillan.
44
- Tosi, M., 1968, “Excavations at Shahr-i Sokhta, a chalcolithic settlement in the Iranian sistan”, Preliminary report on the First campaign. East and West 18: 9–66.
45
- Tosi, M., 1969, “Excavations at Shahr-i Sokhta. Preliminary report on the second campaign, September-December 1968”, East and West 19/3–4: 283–386.
46
- Tosi, M., 1976, “The dating of Umm AnNar culture and a proposed sequence for Oman in the third millennium B.C.”, Journal of Oman Studies 2: 81-92.
47
- Tosi, M., 1983, Prehistoric Sistan 1, Rome, IsMEO Rep. Mem. XIX.
48
- Tosi, M., Malek Shahmirzadi, S. & Joyenda, M. A., 1992, “The Bronze Age in Iran and Afghanistan”, In: (A. H. Dani and V. Masson) eds. History of Civilizations of Central Asia, vol. 1, Paris, UNESCO Publishing, 191-223.
49
- Vahdati, A., 2011, “Excavations at Tepe Chalow, northern Khorasan. Iran”, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 53: 236-241.
50
ORIGINAL_ARTICLE
تدفین عصر آهن در مرکز فلات ایران مطالعه ی موردی: محوطه ی سفالین، پیشوا
با نگاهی به پیشینهی مطالعات عصر آهن مرکز فلات ایران متوجه میشویم، مرکز فلات ایران میتواند بهعنوان یک محور مطالعاتی عصر آهن بهویژه منطقهی تهران، ورامین، پیشوا و جوادآباد در مرکز فلات ایران، جاییکه محوطهی سفالین در آن واقع است، باشد. محوطهی سفالین در شمال شهر پیشوا و شرق دشت ری (دشت ورامین-پیشوا) قرار دارد. این محوطه هرچند بهخاطر مواد فرهنگی استقراری از دورهی آغاز نگارش بیشتر شناخته شده، ولی شواهد باستانشناسی، دالبر استفادهی جامعهی عصر آهنی از این محوطه نیز میباشد. در این محوطه تاکنون بخش استقراری و قبرستان عصر آهنی که در مرکز فلات ایران تا حدودی شناخته شده هستند، بهدست نیامده است، اما شاهد تدفینهای منفرد و پراکنده در این محوطه هستیم. در این پژوهش تدفین و گورنهادههای عصر آهنی که از کارگاههای مختلف کاوش و همچنین یافتههای سطحی بهدست آمده، طبقهبندی و سپس جایگاه سفالین در این عصر و منطقه شرق دشت ری در کنار استقرارگاههای عصر آهنی مرکز فلات ایران، در یک نگاه کلی مورد بازبینی و ارزیابی قرار میگیرد. در این بازبینی هدف شناخت جوامع عصر آهنی بهویژه در مرکز فلات ایران و ارتباطشان با نظریههای مختلف درخصوص این جوامع است. پرسش اساسی این پژوهش، چگونگی ارتباط تدفینهای عصرآهن سفالین براساس گورنهادهها با تفاوتهای تکنولوژیکی جوامع عصر آهنی با سایر استقرارگاههای شاخص در مرکز فلات ایران است. در این بررسی تدفین و سنتهای مرتبط با آن، بهعنوان بازتابی از جنبههای روحانی/ آیینی فرهنگهای بشری بههمراه گورنهادههای آن در بازسازی جوامع عصر آهن بهویژه ساختار جوامع و طبقات اجتماعی به ما کمک شایانی مینمایند. از اینرو، هدف نهایی این پژوهش آن است با تمام شباهتهای فرهنگی، بتواند تا چشماندازی پیرامون چگونگی و نحوهی پراکندگی استقرارگاههای عصر آهنی در مرکز فلات ایران بهویژه در دشت ورامین-پیشوا پیشنهاد نماید.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2181_06042794c752d3be50b0ae3f509d3f87.pdf
2018-02-20
101
116
10.22084/nbsh.2018.8093.1354
تپه سفالین
عصر آهن
تدفین
دشت ورامین-پیشوا
مرکز فلات ایران
مرتضی
حصاری
mhessari@aui.ac.ir
1
دانشیار دانشکده ی مرمت دانشگاه هنر اصفهان و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
LEAD_AUTHOR
- تهرانیمقدم، احمد، 1373، «گورستان هزارهی اول قبلازمیلاد پیشوا»، یادنامهی گردهمایی شوش، جلد اول. صص: 53-62.
1
- پوربخشنده، خسرو، 1382، «گزارش فصل سوم کاوش در محوطهی باستانی فرهنگ سفال خاکستری تپه صرم، استان قم، بخش کهک، روستای صرم»، پژوهشکدهی باستانشناسی (منتشر نشده).
2
- حصاری، مرتضی، اکبری، حسن، 1386، «گزارش مقدماتی کاوش محوطهی سفالین پیشوا»، گزارشهای باستانشناسی شمارهی 7، جلد اول، پژوهشکدهی باستانشناسی، پژوهشگاه سازمان میراثفرهنگی، صص: 165-200.
3
- حصاری، مرتضی، 1387، «دومین فصل کاوش تپه شغالی»، سازمان میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی (منتشر نشده).
4
- حصاری، مرتضی، 1392، «گزارش بررسی پیمایشی پیشوا، استان تهران»، دانشگاه هنر اصفهان (منتشر نشده).
5
- حصاری، مرتضی، 1393، «گزارش بررسی پیمایشی جنوب پیشوا، بخش جواد آباد، استان تهران»، دانشگاه هنر اصفهان (منتشر نشده).
6
- سرلک، سیامک، عقیلی، شیرین، 1383، «گزارش لایهنگاری محوطهی باستانی قلیدرویش جمکران قم»، گزارشهای باستانشناسی شمارهی 3، پژوهشکدهی باستانشناسی، سازمان میراثفرهنگی، صص: 59-96.
7
- فهیمی، حمید، 1382، «عصر آهن در سیلک: گزارش مقدماتی بررسی سفالهای عصر آهن در سیلک، نقره کاران سیلک»، گزارش فصل دوم طرح بازنگری سیلک، بهکوشش: صادق ملکشهمیرزادی، سازمان میراثفرهنگی کشور، پژوهشکده باستانشناسی، صص: 79-127.
8
- طلایی، حسن، 1376، «پویایی فرهنگی در باستانشناسی ایران»، یادنامهی اولین گردهمایی باستانشناسی ایران، شوش. انتشارات سازمان میراثفرهنگی کشور، تهران. صص: 259-263.
9
- طلایی، حسن، 1381، «سنتها و شیوههای تدفین در عصر آهن ایران»، (حدود 1450-800 ق.م.)، مجلهی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص: 173-192.
10
- طلایی، حسن، 1387، عصر آهن ایران، انتشارات سمت. تهران.
11
- کامبخشفرد، سیفالله، 1370، تهران سه هزار و دویست ساله، انتشارات فضا.
12
- مجیدزاده، یوسف، 1389، کاوشهای محوطه باستانی ازبکی جلد اول: هنر و معماری، اداره کل میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان تهران.
13
- مرادی، ندا، 1389، «مجموعهی هزارهی اولی تپه سفالین- پیشوا»، پایاننامهی کارشناسیارشد، دانشگاه آزاد تهران مرکزی.
14
- مظاهری، خداکرم، 1385، «ظهور آهن»، پیام باستانشناس، بهار و تابستان، شمارهی 5، صص: 31-58.
15
- مهرکیان، جعفر، 1374، «افق نوین در پژوهشهای سفال خاکستری»، مجلهی میراثفرهنگی، شمارهی 3، صص: 5-74.
16
- ملکشهمیرزادی، صادق، 1356، «گزارش مقدماتی فصل اول و دوم حفاری تپه سگزآباد»، مجلهی مارلیک، شمارهی 2، صص: 81-98.
17
- واندنبرگ، لوئی، 1338، «دومین و سومین گزارش گمانهزنی و کاوش در چند تپهی ماقبل تاریخی مرودشت، خضرک، توابع گورستان خوروین»، ترجمهی جواد کامبیز، گزارشهای باستانشناسی مجله 4، تهران، صص: 279-331.
18
- Dittmann, R., 1990, “Eisenzeit I und II in West und Nord-West Iran zeitgleich zur Karum-Zeit Anatolians?”, Archäologische Mitteilunge aus Iran 23, 105-138.
19
- Dittmann, R., 2001, “Kontinuitäten und Diskontinuitäten im archäologischen Befund: Reflexionen von Migrationem”. In R. Eicjmann und H. Parzinger(eds): Migration und Kulturtransfer. Der Wandel vorder und zentralasiatischen Kulturen im Umbruch vom 2, zum 1, vorchristlichen Jahrtausen, Bonn, 291-299.
20
- Dyson, R. H., 1989, “The Iron Age Architecture at Hassanlu: An Essay”, Expedition 31, 2-3, 107-127.
21
- Dyson, R. H. & Muscarella, O. W., 1989, “Constructing the Chronology and Historical Implications of HassanluIV”. Iran 27, 1-27.
22
- Ghirshman, R., 1938, Foilles de Sialk, Paris.
23
- Fazeli, H., Coningham, R. A., Young, R. L Gillmore, G.K. & Maghsoudi, M., 2007, “ Socio-economic Transformations in the Tehran Plain: Final season of Settlements Survey and Excavations at Tepe Pardis”, Iran, Vol. XLV, 267-285.
24
- Henrickson, R., 1987, “GodinIII and the Chronology of Central Western Iran, ca 2600-1400 B.C.”, in F.Hole(ed), The Archaeology of Western Iran. Settlement and Society from Prehistory to the Islamic conquest, Washington, 205-277.
25
- Hessari, M., 2011, “New Evidence of the Emergence of Complex Societies Discovered on the Central Iranian Plateau”, Iranian Journal of Archaeological Studies1:2, 35-48.
26
- Kleiss, K., 1983, “Khowrabad und Djamgaran, zwei vorgeschichtliche Siedlungen am Khowrabad und Djamgaran, zwei vorgeschichtliche Siedlungen am Westran des zentraliranischen Plateaus”, Archäologische Mitteilunge aus Iran 16, 69-104.
27
- Kleiss , K., 1997, “Fundorte des 2. und 1. Jahrtausendes v. Chr. mit grauer Ware in Iran”, Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan 29, 3-64.
28
- Medvedskaya, I. N., 1982, Iran: Iron age I, B.A.R inteinational sevies 126, Oxford.
29
- Mousawi, A., 2001, “La Région de Téhéran á ľaube de ľáge du fer. Reflexions et commentaires sur les nécroples du IIe millénaire av, J-C”, Iranica Aniqua 36, 151-212.
30
- Musche, B., 1992, Vorderasiatischer Schmuck von den Anfängen bis zur Zeit der Achaemeniden, (ca. 10. 000- 330). Leiden.
31
- Overlate, B., 2003, The Early Iron Age in the Pusht-i Kuh, Luristan. Leuven.
32
- Schmidt, E. F., 1937, Excavation at Tepe Hissar, Iran. Philadelphia
33
- Young, T. C., 1967, “The Iranian migration into Zagros”, Iran 4, 11-34.
34
- Vandenberghe, L., 1964, La nécropole de Khurvin, Leiden.
35
- Vandenberghe, L.,1981, Luristan. Vorgeschichtliche Bronzekunst aus Iran, München.
36
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی و مطالعه ی استقرارهای هزاره ی اول قبل ازمیلاد در حوضه ی زاب کوچک
رودخانهی زابِ کوچک از کوههای شمالغرب ایران سرچشمه میگیرد و در امتداد کوه های مرزی ایران-عراق جریان می یابد و درنهایت وارد شمال عراق می شود. باتوجه به اهمیت رودخانهی زاب در شکل گیری استقرارهای مختلف و آگاهی از تعداد محوطه ها در هزارهی اول ق.م.، جایگاه و نوع ارتباط آنها با محوطه های کلیدی و گذرگاههای منطقه، این حوضه مورد بررسی قرارگرفت. تعداد 16 محوطه مربوط به هزارهی اول ق.م. شناسایی شد. 12 محوطه در قسمت شمالی حوضه و 4 محوطه در جنوب حوضه قرار دارند. بیشتر استقرارها در مکان هایی با استعداد مناسب کشاورزی و دامداری واقعاند. تراکم محوطه در قسمت شمالی بیشتر مشهود است. نحوهی الگوی استقرار، کاملاً تحتتأثیر عوامل جغرافیایی است و درجاییکه محیط مناسب باشد استقرارهای بزرگ و اصلی شکل می گیرند و مابقی محوطه ها کوچکتر و بهنوعی در درجهی دوم اهمیت هستند. هرچند محوطهی ربط در جنوب حوضه، وسعت نسبتاً قابلتوجهی دارد، اما باید توجه داشت که پتانسیلهای محیطی، جغرافیایی و امنیتی به محوطه ها اجازه نمیدهد که بسیار وسیع شوند. این حوضه در این برههی زمانی حدفاصل مرزهای مانا و آشور در غرب بوده و از طرف شمال با اورارتو هم مرز بوده است و شاید محوطهی اورارتویی گرده سوره در برهه ای آخرین قلعهی مرزی با این حوضه بوده است. گذرگاهها نیز نقش بسیار مهمی در ارتباطات و تهاجمات احتمالی منطقه داشته اند. گذرگاه حاجعمران در شمال حوضه نیز مسیر ارتباطی بسیار مناسبی با شمال بین النهرین است که بهاحتمال زیاد بخشی از هجوم های آشور از طریق این تنگه صورت می گرفته است که امروزه نیز بهترین و آسانترین مسیر ممکن برای تردد است. باتوجه حملات زیاد آشوریها به منطقه، محوطه های بزرگ و کلیدی همچون ربط، شین آباد و پسوه، دارای دیوار بزرگ دفاعی محیطی بودهاند که در هنگام تهاجمات مردم با احشام و ثروت خود در آنجا پناه می گرفته و تا رفع خطر بهمقابله می پرداخته اند.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2182_fc3c90f172416837ba96039a815a26ca.pdf
2018-02-20
117
130
10.22084/nbsh.2017.14909.1660
هزاره ی اول قبل ازمیلاد
شمال غرب ایران
حوضه ی رودخانه ی زاب
بررسی باستان شناسی
علی
بیننده
alibinandeh@gmail.com
1
استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا
LEAD_AUTHOR
- حیدری، رضا، 1386، «نتایج دومین فصل پژوهشهای باستانشناختی در محوطه باستانی ربط سردشت 1385»، گزارشهای باستانشناسی، پژوهشکده باستانشناسی، شمارهی 7 ج 1. صص: 201-230.
1
- خضری، سعید، 1379، جغرافیای طبیعی کردستان مکریان با تاکید بر حوضهی زاب، ویراست اول، ناقوس، تهران.
2
- خطیبشهیدی، حمید، 1377، «کشف استل اورارتویی مرگه کاروان»، مدرس، شمارهی 8، صص: 2-20.
3
- کارگر، بهمن،1383، «قالایچی: زیرتو مرکز مانا لایه IB، 1381-1378»، مجموعهمقالات همایش بینالمللی باستانشناسی ایران: حوضه شمالغرب، خرداد/ بهار، ارومیه، ایران، صص: 245-229.
4
- ملازاده، کاظم، 1390، «پادشاهی مانا: نگاهی بهساختارهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی مانا بر پایهی آگاهیهای باستانشناسی و جغرافیای تاریخی»، باستانپژوهی، شمارهی 7، صص: 45-53.
5
- نیکنامی، کمالالدین، خطیبشهیدی، حمید، و سعیدیهرسینی، محمدرضا، 1386، «تئوریها و تکنیکهای مدلسازی پیشبینی (تخمین )مکانها و پراکنشهای سایتهای پیشازتاریخی در پهندشتهای باستانشناختی با کاربرد GIS و رگرسیون لجستیک مطالعه موردی: حوضهی رودخانه گاماساب زاگرسمرکزی»، فصلنامه علمی-پژوهشی دانشکده ادبیات و علومانسانی دانشگاه تهران، شمارهی 184.صص: 212-193.
6
- هژبرینوبری، علیرضا، و عفیفی، ریحانه، 1388، «مطالعه و توصیف آجرهای لعابدار مکشوف از سه فصل کاوش محوطه ربط»، پیام باستانشناس، شمارهی 11، صص: 47-68.
7
- نقشینه، امیرصادق، طلایی، حسن، و نیکنامی، کمالالدین، 1391، «گورستان عصر آهن چنگبار»، پژوهشهای باستانشناسی ایران، سال اول، شمارهی 1، صص: 105-122.
8
- Afifi, R. & Heidari, R., 2010, “Reflections on glazed bricks from Rabat Tepe II, Iran”, Aramazd: Armenian Journal of Near Eastern Studies, Vol. 5[2]: 152–187.
9
- Binandeh, A., Nobari, A. H., Neyestani, J. & Vahdati Nasab, H., 2012, “New Archaeological Research in North West of Iran, Prehistoric Settlement of Little Zab River Basin”, International Journal of Humanities, Vol. 19(2): 27-42.
10
- Binandeh, A., Kargar, B. & Khanmohamadi, B., 2017, “Mannaean Art: Some Glazed Bricks from Qalaichi, Iran”, Aula Orientalis 35(2): 213-222.
11
- Dyson, R. H. Jr., 1971, “Excavations at Tepe Hasanlu, Iran”, American Journal of Archaeology 75 (2): 200.
12
- Dyson, R. H., Jr., & Young, T. C., 1960, “The Solduz Valley, Iran: Pisdeli Tepe, Antiquity, Vol. 40: 19–27.
13
- Hamlin, C., 1975, “Dalma Tepe”, Iran British Institute of Persian Studies, Vol. 13: 111-127.
14
- Jakubiak, K., 2004, “Some Remarks on Sargon II,s Eighth Campaign of 714 B.C., Iranica Antiqua, Vol.39: 191-202.
15
- Kargar, B. & Binandeh, A., 2009, “A preliminary report of excavations at Rabat tepe (NW-Iran)”, Iranica Antiqua, Vol. XLIV: 113-129.
16
- Khatib-shahidi, H., 2006, “Recent Investigations at Hasanlu and Reconsideration of its Upper Strata”, International Journal of Humanities, Vol. 13: 17-28.
17
- Levin, L.D., 1974, “Geografical studies in the Neo-Assyrian Zagros”, Iran British Institute of Persian Studies,Vol. 12: 99-124.
18
- Marf, Dlshad A., 2014, “The temple and the city of Musasir/Ardini: New aspects in the light of new Archaeological Evidence”, Subartu Journal Vol. VIII: 13-29.
19
- Matney, T., MacGinnis, J., Wicke, D. & Köroğlu, K., 2015, “Sixteenth Preliminary Report on Excavations at Ziyaret Tepe (Diyarbakır Province)”, 2013 Season, Kazı Sonuçları Toplantısı 36(1): 255-272
20
- Muscarella, O. W., 1971b, “Qalatgah: An Urartian Site in Northwestern Iran”, Expedition, Vol. 13(3-4): 44-49.
21
- Muscarella, O. W., 1968, “Excavation at Dinkha Tepe 1966”, Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 27(3): 96-187.
22
- Muscarella, O. W., 1969, “The Tumuli at Se Gridan: A Preliminary Report”, Metropolitan Museum Journal, Vol. 2: 5-25.
23
- Muscarella, O. W., 1971a, “Sé Girdan”, Iran British Institute of Persian Studies, Vol. 9: 169-70.
24
- Muscarella, O. W., 1973, “Excavation at Agrab Tepe”, Metropolitan Museum Journal, Vol. 8: 47-76.
25
- Muscarella, O. W., 1974, “The Iron Age at Dinkha Tepe, Iran”, Metropolitan Museum Journal, Vol. 9: 35-90.
26
- Muscarella, O. W., 2003, “The Chrnology and Culture of Se Gridan: Phase III”, Ancient Civilizations from Scythia to Siberia, International journal of Comparative Studies in History and Archaeology, Vol. 9: 31-117.
27
- Nobari, A. H., Binandeh, A., Neyestani, J. & Vahdati Nasab, H., 2012, “Excavation in Lavin Tepe in Northwest Iran”, Ancient Near Eastern Studies, Vol.49: 95-117.
28
- Reade J. & Finikel, I., 2014, “Between Carchemish and Pasargadae: Recent Iranian Discoveries at Rabat, in From Source to History: Studies on Ancient Near Eastern Worlds and Beyond Dedicated to Giovanni Battista Lanfranchi on the Occasion of His 65th Birthday on June 23”, S. Gaspa, A. Greco, D. Morandi Bonacossi, S. Ponchia, R. Rollinger eds., Münster, AOAT 412: 581-596.
29
- Reade, J., 1995, “Iran in Neo Assyrian Geography, In: Neo Assyrian Geography, ed by Mario Liverani, Roma: 31-44.
30
- Voight, M. M, 1983, Haji Firouz Tepe the Neolithic Settlement, The University Museum, University of Pennsylvania.
31
- Zimanesky, P.E, 1990, “Urartian Geography and Sargon Eighth Campign”, Journal of Near Eastern Studies, Vol.46: 1-21.
32
ORIGINAL_ARTICLE
مطالعات میکروسکوپی برروی اشیاء آهنی باستانی به دست آمده از کاوش های باستان شناسی شمال ایران
در این مقاله، ریزساختار تعدادی اشیاء آهنی باستانی با استفاده از روشهای میکروسکوپی و میکرو آنالیز شامل متالوگرافی و میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به آنالیز طیفسنجی پراش اشعهی ایکس (SEM-EDS) مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف از مطالعهی این اشیاء، شناسایی ریزساختار و روشهای مورد استفاده در ساخت این اشیاء است. نمونههای مورد مطالعه شامل 3 شئ آهنی متعلق بهمحوطهی پهلوج (ساسانی) و 2 شئ آهنی متعلق بهمحوطهی لفورک (عصر آهن III) واقعدر منطقهی لفور استان مازندران است که در طرح نجاتبخشی سال 1387 بهمنظور احداث سد البرز، مورد کاوش قرار گرفتند. سؤال مطرح شده در پژوهش این است که، آیا از روشی مشابه در دورههای مختلف جهت تولید اشیاء آهنی در منطقه مورد مطالعه استفاده شده است؟ دلیل انتخاب این نمونهها، کشف آنها از دو محوطهی نزدیک بههم در منطقه و متعلق به دو دورهی مختلف، جهت مطالعهی تفاوتها و شباهتهای احتمالی تکنیک تولید و استفاده از آهن در ساخت اشیاء در دوران باستان است. مشاهدات میکروسکوپی و نتایج آنالیز عنصری نمونهها، نشان میدهد که اشیاء مذکور دارای خلوص بالای آهن هستند که میتوان این خلوص بالا را مربوط به دمای بالای کوره و میزان کار زیاد برروی اشیاء دانست. آخالهای کشیده و کرویشکل مشاهده شده در ریزساختار اشیاء حاوی میزان نسبتاً زیادی از عناصر آهن و اکسیژن هستند؛ علاوهبر این، وجود عناصر دیگر نشاندهندهی ناخالصی موجود در ترکیب آخالها است. در تصاویر تهیه شده از نمونههای مورد مطالعه بهروش میکروسکوپی، ساختار فریتی، دانههای متفاوت از لحاظ اندازه و آخالهای پراکنده در اندازههای مختلف دیده میشود. تفاوت در اندازهی دانههای فریتی و آخالها نشاندهندهی انجام کار گرم متناوب و میزان متنوع چکشکاری است. نمونهای متفاوت از محوطهی پهلوج، دارای ساختار سوزنیشکل، لایهای و تیرهرنگ، با ساختار مارتنزیتی است. بهطورکلی شواهد بهدست آمده از نتایج نمونههای مورد بررسی، بیانگر استفاده از آهنِ کارشده برای ساخت اشیاء آهنی دو محوطه است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2183_6cda81a6bc88c622462422bf2996b59e.pdf
2018-02-20
131
147
10.22084/nbsh.2017.13218.1579
شمال ایران
آهن باستانی
عصر آهن III
ساسانی
مطالعه ی فنی
روش های میکروسکوپی
علیرضا
جعفری
alireza_jafarii1988@yahoo.com
1
کارشناسی ارشد دانشگاه هنر اصفهان
AUTHOR
امید
عودباشی
omid.oudbashi@yahoo.com
2
استادیار دانشگاه هنر اصفهان
LEAD_AUTHOR
مهدی
عابدینی عراقی
arash.iraqi@gmail.com
3
کارشناس ارشدسازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان مازندران
AUTHOR
- احسانی، محمدتقی، 1386. هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
1
- استوارت، باربارا، 1393، روشهای تجزیهی مواد در مرمت و حفاظت آثار تاریخی، ترجمهی مسعود باقرزاده کثیری، تبریز: دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
2
- امینصدری، رضا، 1390، «حفاظت و مرمت داس آهنی (متعلق به موزه ملی ایران)»، پایاننامهی کارشناسی مرمت آثار، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان.
3
- شیرمردی، شادی، 1393، «مطالعه و حفاظت و مرمت یک شئ آهن به محوطهی قلاگوری سیمره لرستان»، پایاننامهی کارشناسی مرمت آثار، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان.
4
- عابدینیعراقی، مهدی، 1387، «فصل دوم مطالعات باستانشناسی محوطه سد البرز لفور شهرستان سوادکوه»، مازندران: سازمان میراثفرهنگی و صنایعدستی و گردشگری (منتشر نشده).
5
- فونتانا، مارس جی، و گرین، نوربت دی، 1373، مهندسی خوردگی، ترجمهی احمد ساعتچی، اصفهان: انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه صنعتی اصفهان، چاپ اول.
6
- نقوی، سوگند، 1391، «بررسی فنی چهار نمونه خنجر آهنی متعلق به محوطهی تاریخی سنگتراشان خرمآباد و ارائه طرح حفاظت و مرمت آنها، پایاننامهی کارشناسیارشد مرمت آثار، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان.
7
- گلستانیفرد، فرهاد، بهرهور، محمدعلی، و صلاحی، اسماعیل، 1389، روشهای شناسایی و آنالیز مواد، تهران: دانشگاه علم و صنعت، چاپ چهارم.
8
- Buchwald, V. & Wivel, H., 1998, “Slage Analysis as a Methood for the Characterzation and Provenancing of Ancient Iron Object”. Department of Metallurgy, Building 204, Technical University of Denmark, 2800 Lyngby, Denmark, MATERIALS CHARACTERIZATION 40:73–96.
9
- Dillmann, P., BalasubraManiam, R. & Beranger, G., 2002, Characterization of Ancient Indian Iron and Entrapped Slag Inclusions Using Electron, Photon and Nuclear Microprobes, Bull, Mater. Sci. Vol.24, No.3, June.
10
- Narain, shyam. K. & Jain, K., 2009, Iron Artifacts History, Metallurgy, Corrosion and Conservation, Agam Kala Prakashan.
11
- Oudbashi,O., Emami, S. M. & Davami, P., 2012, “Bronze in Archaeology: A Review of theArchaeometallurgy of Bronze in Ancient Iran”, Copper Alloys- Early Applications and Current Performance-Enhancing Processes, Collini, L. (Ed.,), Rijeka, InTech Open Access, 153-178.
12
- Pingitore, G., Cerchiara, T., Chidichimo, G., Castriota, M., Gattuso, C. & Marino, D., 2015, “Structural characterization of corrosion product layers on archaeological iron artifacts from VignaNuova, Crotone (Italy)”, Journal of Cultural Heritage 16, 372–376.
13
- Rehren, T., Belgya, T., Jambon, A., Kali, G., Kasztovszky, Z., Kis, Z., Kovacs, I., Maroti, B., Torres, M.M., Miniaci, G., Pigott, V.C., Radivojevic, M., Rosta, L., Szentmiklosi, L. & Szokefalvi-Nagy, Z., 2013, “5,000 years old Egyptian iron beads made from hammered meteoritic iron”, Journal of Archaeological Science 40, 4785-4792.
14
- Scott, D. A., 1991, Metallography and Microstructure of Ancient and Historic Metals. The Getty Conservation Institute.
15
- Scott, D. & Eggert, G., 2009, Iron and Steel in Art, Corrosion Colorant, Conservation, London: Archetype Publication.
16
- Thornton, C. P., 2009, “The Emergence of Complex Metallurgy on the Iranian Plateau: Escaping the Levantine Paradigm”, Journal of World Prehistory 22, 301-327.
17
- Neff, D., Dillmann, P., Descostes, M. & Beranger, G., 2006, Corrosion of Iron Archaelogical Artefacts in Soil: Estimation of the Average Corrosion Rates Involving Analytical Techniques and Thermodynamic Calculation, Corrosion Science.
18
- Neff, D., Dillmann, P., Bellot-Gurlet, L. & Beranger, G. 2005, Corrosion of Iron Archaeological Artefacts in Soil: Characterisation of the Corrosion System, Corrosion Science.
19
- Bachmann, H. G., 1982, The IdentifiCation of Slage from Archaeological Sites, Occasional Publication No 6 the Institute of Archaeology. London.
20
- Barrena, M. I., Gomez de Salazar, J. M. & Soria. A., 2008, “Raman Iron axes manufacturing technology. Departamento de Ciencia de los Materiales, Facultad de Ciencias Quimicas, Universidad Complutense de Madrid, 28040 Madrid, Spain”, Nuclear Instruments and Methods in Physics Research B 266. 955–960.
21
ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی علمی مطالعات تطبیقی و ساختاری به نمونه ای از هنر پیکره سازی تزیینی در آثار فلزی دوره ی ایلامی
مبادلات فرهنگی بین امپراتوری ایلام و بینالنهرین موجب خلق آثار هنری مشابه، بهخصوص در هنر پیکرهسازی شده است. در بسیاری از آثار این دوره، نشانهی احترام بهخدای بزرگتر در اشکال مختلف پیکرهها مشهود است. از جمله آثار ارزشمند دورهی ایلامی میتوان به کلاهخود مفرغی متعلق به موزهی رضا عباسی تهران با سه پیکرهی تزیینی روی آن اشاره نمود. این اثر، مشابه با کلاهخود موجود در موزهی متروپولیتن نیویورک بوده، از مجموعهی خصوصی خریداری و به موزه منتقل شده و تاکنون مطالعهی و پژوهش خاص و منسجمی در مورد آن انجام نگرفته است. با توجه بهشواهد ظاهری، فرضیهی استفاده از آلیاژی متفاوت با بدنهی کلاهخود بهعنوان پوشش فلزی سطح پیکرهها و گُلمیخهای اطراف کلاهخود و استفاده از مادهی آلی در بدنهی پیکرههای تزئینی مطرح بوده است. بر ایناساس مطالعهای علمی با استفاده از روشهای میکروسکوپ نوری و روبش الکترون مجهز به سیستم تجزیهی عنصری (SEM-EDX) و با هدف تجزیهوتحلیل این اثر فاخر بهمنظور پاسخگویی به سؤالات مطرح در زمینهی دورهی تاریخی تکنیک بهکار برده شده در ساخت این اثر و مواد مورد استفاده در آن صورتگرفته است. براساس مطالعات تطبیقی صورتگرفته، کلاهخود احتمالاً متعلق به دورهی ایلام میانی است. بررسیهای علمی انجام شده نشان میدهد بدنهی اصلی کلاهخود از برنز قلع و بهروش ریختهگری و چکشکاری ساخته شده است. در ساخت بدنهی پیکرهها از مادهی قیر طبیعی استفاده شده که بهمرور زمان فرسوده شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد بدنهی ساخته شده از مواد آلی پیکرهها با فلز نقرهمطلا پوشیده شده و بهمرور زمان دچار خوردگی شدهاند. همچنین تصاویر میکروسکوپی نشاندهندهی بهکارگیری لیف طلا با فن حرارتدهی در روند پوششدهی نقرهی بهکار رفته بر سطح پیکرهها بوده است و در این فرایند حرارتی، انتشار طلا در لایهی نقره صورتگرفته است. گلمیخهای تزیینی دورتادور کلاهخود در برخی قسمتها جلای فلزی داشته، اما در بسیاری موارد پوشیده از محصولات خوردگی سبز رنگ مس بوده و از آلیاژ نقره با مقادیری مس ساخته شدهاند.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2184_b72e7ff83ccc342881c64b7c1c6e13c1.pdf
2018-02-20
149
162
10.22084/nbsh.2018.10785.1467
دوره ی ایلامی
کلاه خود
پیکره های تزیینی
نقره مطلا
پرستو
نعیمی طرئی
pnaiemy@yahoo.com
1
محقق حفاظت پژوهشکده ی حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی
LEAD_AUTHOR
رسول
وطن دوست حقیقی
rasoolvatandoust@yahoo.com
2
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنر و معماری تهران
AUTHOR
صدیقه
قدرت آبادی
t_ghodratabady@hotmail.com
3
کارشناس ارشد پژوهشکده باستان شناسی
AUTHOR
اسماعیل
همتی ازندریانی
hemati30@yahoo.com
4
دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان
AUTHOR
- ابراهیمیپور فرسنگی، مریم، و نادعلیان، احمد، 1391، «بازتاب باورهای مرتبط با آب در آثار هنری ایلامیان»، فصلنامهی علمی-پژوهشی نگره، 21، صص: 94-85.
1
- آمیه، پیر، 1372، تاریخ ایلام، ترجمهی شیرین بیانی، مؤسسهی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
2
- پاتس، دانیل، 1385، باستانشناسی ایلام، ترجمهی زهرا باستی، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
3
- پرادا، ادیت، 1383، هنر ایران باستان (تمدنهای پیش از اسلام)، ترجمهی یوسف مجیدزاده، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
4
- حاجمحمدرضایی، عباس، ۱۳۷۷، راه و آسفالت، انتشارات آدنا،چاپ اول، ۱۳۴.
5
- دادور، ابوالقاسم، و صادقیطاهری، علی، 1393، «بررسی نقشمایههای مردانه در تمدن ایلام (از اوایل هزارهی سوم تا اواسط هزارهی اول ق.م.)»، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، دورهی 19، شماره 2، صص: 26-17.
6
- زاهدی، محمدرضا، ۱۳۸۳، «کاربرد قیر طبیعی در ایران باستان»، دومین همایش قیر و آسفالت ایران، تهران، مؤسسه قیر و آسفالت ایران، دانشکدهی فنی دانشگاه تهران.
7
- زاهدی، محمدرضا، 1383، «معادن و منابع قیر طبیعی و تجارت آن در خاور نزدیک براساس متون و شواهد باستانشناختی»، باستان پژوهی، شمارهی 12، صص: 43-47.
8
- صراف، محمدرحیم، 1372، نقوش برجسته ایلامی، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.
9
- صراف، محمدرحیم، 1387، نقوش برجسته ایلامی، تهران، انتشارات سمت.
10
- گانتر، سی، و جت، پل، 1383، فلزکاری ایران در دوران هخامنشی، اشکانی، ساسانی، ترجمهی حیدرآبادیان، گنجینه هنر.
11
- مجیدزاده، یوسف، 1380، تاریخ و تمدن بینالنهرین، جلد سوم، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
12
- مجیدزاد، یوسف، 1370، تاریخ و تمدن ایلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
13
- محمودیان، حبیبالله، 1391، نگاهی به عصر طلایی برنز در ایران، www.ilamtoday.com/news.
14
- نعیمیطرئی، پرستو، 1393، «تحلیلی بر فرایند تُردی در آثار فلزی (مطالعات ریزساختار و بررسی رفتار خوردگی)»، مجموعه مقالات یازدهمین همایش حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی-فرهنگی و تزیینات وابسته به معماری، صص: 43-35.
15
- نگهبان، عزتالله، 1372، حفاری هفتتپهی دشت خوزستان، تهران: نشر سازمان میراثفرهنگی.
16
- نوغانی، سمیه، 1391، «بررسی نشانههای تصویری لوح «زن ریسنده» متعلق به دوران ایلام جدید»، فصلنامهی علمی-پژوهشی نگره، شمارهی 23، صص: 41-31.
17
- هینتس، والتر، 1388، دنیای گمشده عیلام، ترجمهی فیروز فیروزنیا، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ چهارم.
18
- Connon, J., 1999, “Use and trade of bitumen in antiquity and prehistory: molecular archaeology reveals secrets of past civilizations”, Philosophical Transactions of the Royal Society B, 354, 33-50.
19
- Lins, A., 2000, “Gilding techniques of the Renaissance and after”,in book: Gilded Metals, Archetype publication Ltd, London.
20
- Muscarella, O. W., 1988, “Ancient near eastern artifacts in The Metropolitan Museume of Art”, The Metropolitan Museume of Art, New York, 226-227.
21
- Potts, D.T., 2016, The archaeology of Elam: formation and transformation of an ancient Iranian state, Cambridge university press, second edition.
22
- Scott, D, A., 1983, “The deterioration of gold alloys and some aspects of their conservation”, Studies in Conservation, 28(4). 194-203.
23
- Selwyn, L., 2000, “Corrosion chemistry of gilded silver and copper”, in book: Gilded Metals, Archetype publication Ltd, London.
24
- Wanhill, R.J.H., 2005, “Embrittlement of Ancient Silver”, Journal of Failure Analysis and Prevention, 5(1), 41-54.
25
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی سنت های تدفینی در دوره ساسانی بر اساس یافته های باستان شناسی
مطالعه و کنکاش دربارهی سنتهای تدفینی و آداب مربوط به آن، همواره اطلاعات ارزشمندی در ارتباط با فرهنگ معنوی جوامع انسانی در اختیار پژوهشگران قرار میدهد. در ادوار مختلف تاریخ زندگی بشر شیوههای بسیار متنوعی جهت دفن اجساد شکلگرفته که در راستای آموزههای دینی، قوانین حکومتی، جبر محیطی، نوع اقلیم و غیره رواج یافته است. در دوران ساسانی نیز شاهد چنین تنوعی در سنتهای تدفینی هستیم؛ البته در این دوران با رسمیشدن آیین زرتشت بهعنوان دین رسمی امپراتوری، عرضهداشت جسد در هوای باز، تنها شیوهی تدفین قابلقبول حکومت بود و اجرای دیگر شیوههای تدفین، مجازاتهای سنگینی درپی داشت. اما باتوجه به گستردگی قلمرو ساسانی، تنوع شرایط محیطی و وجود جمعیتۀای مذهبی (مسیحی، یهودی، بودایی و ...) بهنظر میرسد در این دورهشیوه های گوناگونی از تدفین اعمال شده باشد. پژوهش پیشِرو قصد دارد بهشیوهی کتابخانهای و برمبنای بررسیها و کاوشهای باستانشناسی گزارش شده، به این پرسش پاسخ دهد که انواع شیوههای تدفین در این دوره چگونه بوده و بر این مبنا به طبقهبندی و گونهشناسی انواع مختلف تدفین در سرتاسر امپراتوری ساسانی میپردازد تا در این راستا درک بهتری از فرهنگ تدفین دورهی ساسانی ارائه گردد. این تدفینها از نظر ساختاری به انواع مختلفی ازجمله: صخرهای، چالهای، خمرهای، خشتی و آجری، سنگچین و قبوری بدون ساختار مشخص، تقسیم میشوند. نمونههایی از چنین شیوههای تدفین در بخشهایی از ایران کنونی، آسیای مرکزی، بینالنهرین و حوزهی جنوبی خلیجفارس شناسایی شده است؛ بنابراین هدف از پژوهش حاضر، ارائهی انواع سنتهای تدفینی بهمنظور شناخت هر چه بیشتر ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعهی دوران ساسانی است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2185_3b208c61d816cc6e68e2258b287b9d82.pdf
2018-02-20
163
181
10.22084/nbsh.2018.7875.1348
شیوه های تدفین
گونه شناسی
شواهد باستان شناسی
ساسانیان
مرضیه
شعرباف
marzieh.sharbaf@yahoo.com
1
دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان
AUTHOR
سامر
نظری
nazarisamer@yahoo.com
2
دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان
LEAD_AUTHOR
- ترومپلمن، لئو، 1372، «قبور و آیین تدفین در دورهی ساسانی»، ترجمهی مولود شادکام، مجلهی باستانشناسی و تاریخ، سال هشتم، شمارهی اول، صص: 29-37.
1
- تفضلی، احمد، 1376، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
2
- جعفری، محمدجواد، 1386، «گورهای کوه رحمت: مدارکی در زمینهی شیوههای تدفین دورههای هخامنشی تا ساسانی در فارس»، مجلهی باستانشناسی و تاریخ، سال 21، شمارهی 2 و سال 22، شمارهی 1، شماره پیاپی 42 و 43، صص: 60-67.
3
- حیدرپور، آزاده، و رهبر، مهدی، 1388، «کشف یک برج خاموشی از دورهی ساسانی در بندیان و بررسی سفالنوشتهی بهدستآمده از آن»، فصلنامهی اثر، شمارهی 46، صص: 15-24.
4
- خسروزاده، علیرضا و عالی، ابوالفضل، 1384، «گزارش توصیفی فصل دوم بررسی و شناسایی شهرستان بردسیر»، گزارشهای باستانشناسی (4)، صص: 159- 176.
5
- خسروزاده، علیرضا، 1386، «مروری بر گورهای سنگچین جنوبشرق ایران»، نامهی پژوهشگاه، شمارهی 20 و 21، صص: 89-104.
6
- سرفراز، علیاکبر و فیروزمندی، بهمن، 1388، باستانشناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی، تهران: مارلیک، چاپ پنجم.
7
- سورتیجی، سامان، 1390، «معرفی شیوهی تدفینی از دورهی ساسانی در قلعه کنگلو واقعدر سوادکوه مازندران»، مجلهی مطالعات باستانشناسی، دورهی 3، شمارهی 2، شمارهی پیاپی 4، صص: 77-92.
8
- شیپمان، کلاوس، 1384، مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمهی کیکاوس جهانداری، تهران: نشر فروزان روز، چاپ اول.
9
- کریستنسن، آرتور، 1385، ایران در زمان ساسانیان، ترجمهی رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر، چاپ پنجم.
10
- مولسون، تیا، 91-1390، «شواهدی از عرضهداشت اموات در هوای آزاد از دو استخواندان ساسانی مکشوف از بوشهر»، ترجمهی مهدخت فرجامیراد، پژوهشهای باستانشناسی مدرس، سال سوم و چهارم، شمارهی ششم و هفتم، صص: 123-133.
11
- میر فتاح، علیاصغر، 1367، «گورستان شغاب: عرضهداشت در هوای آزاد و دفن بهشیوهی استخواندان»، اثر، صص: 41-61.
12
- نصرالهزاده، سیروس، 1385، «کتیبههای پهلوی کازرون»، تهران: کازرونیه.
13
- نصرالهزاده، سیروس، و جاوری، محسن، 1381، «مزارنوشتههایی نویافته بهپهلوی ساسانی از چشمهناز سمیرم»، نامهی ایرانباستان، سال دوم، شمارهی 2، صص: 71-76.
14
- نصرالهزاده، سیروس، و محمدی، همت، 1390، «گورنوشتهای دیگر از کازرون: کتیبهی بُخُنگ (کازرون 15)»، زبانشناخت، سال دوم، شمارهی دوم، صص: 59-68.
15
- یارشاطر، احسان، 1389، تاریخ ایران کمبریج از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ترجمهی حسن انوشه، جلد سوم، بخش دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
16
- Andersen, S.F. & Salman, M. I., 2006, “The Tylos Period burials in Bahrain”, Proceedings of the Seminar for Arabian Studies 36: 111-124.
17
- Andersen, S.F., 2007, The Tylos Period Burials in Bahrain, Vol. 1. The Glass and Pottery Vessels, Denmark: Aarhus University Press.
18
- Balcer, J. M., 1978, “Excavations at Tal-i Malyan: Part 2, Parthian and Sasanian Coins and Burials (1976)”, Iran 16: 86-92.
19
- Bivar, A. D. H., 1970, “Appendix: The Sasanian Coin from Qūmis”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 2: 156-158.
20
- Boucharlat, R., 1991, “Pratiques funéraires à l’époque Sassanide dans le sud de l’Iran”, In: Histoire et cultes de l’Asie centrale préislamique, P. Bernard & F. Grenet (eds.), Paris: 71-78.
21
- Boucharlat, R., & Haerinck, E., 2011, Tombes d'époque parthe (Chantiers de la Ville des Artisans), Mémoires de la Délégation Archéologique en Iran, Tome 35, Mission de Susiane, Brill.
22
- Burney, Ch., 1970, “Excavations at Haftavan Tepe 1968: First Preliminary Report”, Iran 8: 157-173.
23
- Burney, Ch., 1973, “Excavations at Haftavan Tepe 1971: Third Preliminary Report”, Iran 11: 153-172.
24
- Cavallero, M., 1966, “The Excavations at Choche (the presumed Ctesiphon) Area 2”, Mesopotamia 1: 63-81.
25
- Cavallero, M., 1967, “The Excavations at Choche - Area 2”, Mesopotamia 2: 48-56.
26
- Cereti, C. G. & Gondet, S., 2015, “The Funerary Landscape between Naqsh-e Rostam and Estakhr (Persepolis Region). Discovery of a New Group of Late Sasanian Inscribed Rock-Cut Niches”, Iranica Antiqua 50: 367- 403.
27
- Ehrich, R. W., 1939, “Appendix E: The Later Cultures at Yorgan Tepa”, In: Nuzi, R. Starr (ed.), Vol. 1: 545-569.
28
- Farjamirad, M., 2015a, “Do Gur-e Dopa: The Sasanian Twin Pillar Ossuaries at Shoush Village, Kohgiloyeh va Boyer Ahmad (Iran)”, Iranica Antiqua 50: 357-365.
29
- Farjamirad, M., 2015b, “Influence of Social Class Division on the Sasanian Burial Rituals (224-650 A.D.)”, Broadening Horizons 4: A Conference of young researchers working in the Ancient near East, Egypt and Central Asia, University of Torino, October 2011, G. Affanni et al. (eds.), British Archaeological Reports, BAR International Series: 149-153.
30
- Ghirshman, R., 1971, Bîchàpour. Vol. I, Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
31
- Gibson, G., 1981, Uch Tepe I, Tell Razuk, Tell Ahmed al-Mughir, Tell Ajamat, Chicago.
32
- Golding, M., 1984, “Artefacts from Later Pre-Islamic Occupation in eastern Arabia”, Atlal 8: 165-169.
33
- Grenet, F., 1984, Les pratiques funéraires dans l'Asie centrale préislamique, de la conquête grecque à l'islamisation, Paris.
34
- Grenet, F., 1990, “Burial II: Remnants of Burial Practices in Ancient Iran”, Encyclopaedia Iranica 4: 559-561.
35
- Grenet, F. & Khasanov, M., 2009, “The Ossuary from Sangyr-tepe (Southern Sogdiana): Evidence of the Chionite Invasions”, Journal of Inner Asian Art & Archaeology 4: 69-81.
36
- Gropp, G., 1969, “Vier Ostodan-Inschriften bei Estachr”, In: Altiranische Funde und Forschungen, W. Hinz (ed.), Berlin, 229-263.
37
- Gropp, G. & Nadjmabadi, S., 1970, “Bericht ūber eine Reise in West- und Sudiran”, Archaeologische Mitteilungen Iran 3: 173-230.
38
- Hansman, J. & Stronach, D., 1970, “A Sasanian Repository at Shahr-I Qūmis”, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 2: 142- 155.
39
- Hoffmann, G., 1880, Auszüge Aus Syrischen Akten Persischer Märtyrer, Leipzig.
40
- Huff, D., 1988, “Zum problem zoroastrischer Grabanlagen in Fars. I. Gräber”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 21: 145–176, Pls 44–55.
41
- Huff, D., 1991, “Zoroastrisch-Sasanidische Grabanlagen in Fars”, In: Gulf-Archaeology, Mesopotamia, Iran, Kuwait, Bahrain, United Arab Emirates and Oman, K. Schippmann, A. Herling & J.-F. Salles (eds.), Internationale Archäologie 6: 89-94.
42
- Huff, D., 1992, “Zum Problem Zoroastrischer Grabanlagen in Fars II. Das Saulenmonument von Pengan”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 25: 207-217, Pl.48-51.
43
- Huff, D., 1998, “Fire altars and astodans”, In: The Art and Archaeology of Ancient Persia, New Light on the Parthian and Sasanian Empires, V. Sarkhosh Curtis, R. Hillenbrand and J.M. Rogers (ed.), 74–83, pls VIII–X. London.
44
- Huff, D., 2004, “Archaeological Evidence of Zoroastrian Funerary Practices”, In: Zoroastrian Rituals in Context, M. Stausberg (ed.), Leiden: 593-630.
45
- Jasim, A. K., Hamza, H. A. & Altaweel, M. R., 2006, “Tell Abu Shijar, near Aqar Quf: Summary of Excavations”, Akkadica 127: 155-166.
46
- Kästner J.-M., 1987, “Circular tomb SH 100”, In: Shimal 1985/1986.Excavations of the German Archaeological Mission in Ras Al-Khaimah, U.A.E. A Preliminary Report, B. Vogt and U. Franke-Vogt (eds.), Dietrich Reimer Verlag, 45–48,figs 29–30.
47
- Kamada, H. & Ohtsu, T., 1988, “Report on the Excavations at Songor A, Isin-Larsa, Sasanian and Islamic Graves”, Al-Rafidan 9: 135-172.
48
- Kennet, D., 2007, “The decline of eastern Arabia in the Sasanian Period”, Arabian Archaeology and Epigraphy 18: 86–122.
49
- Kleiss, W., 1976, “Beobachtungen in der Umgebung von Persepolis und Naqš-i Rustam”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 9: 131-150, pl. 38-40.
50
- Kleiss, W., 1978, “Felsgräber südostlich Behbahan”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 11: 87-89.
51
- Kutterer, A., Jasim, S.A. & Yousif, E., 2015, “Buried far from home: Sasanian graves at Jebel al-Emeilah (Sharjah, UAE)”, Arabian archaeology and epigraphy 26: 43-54.
52
- Mouton, M., 2008, La péninsule d'Oman de la fin de l'Age du fer au début de la période Sassanide, Society for Arabian Studies Monographs n°6, BAR International Series 1776, Archaeopress, oxford.
53
- Negro Ponzi, M., 1972, “Glassware from Abu Skhair (Central Iraq)”, Mesopotamia 7: 215-237.
54
- Potts, D., 1996, “A re-examination of the late period graves at Yorgan Tepe (Nuzi)”, In: Owen D.I., Wilhelm G., (eds.), The Richard F.S. Starr memorial volume, Bethesda: 319-334.
55
- Potts, D., 1997, “Late Sasanian Armament from Southern Arabia”, Electrum 1: 127-136.
56
- Pugachenkova, G. A., (1994), “The Form and Style of Sogdian Ossuaries”, Bulletin of the Asia Institute, New Series, Vol. 8, the Archaeology and Art of Central Asia Studies from the Former Soviet Union: 227-243.
57
- Reade, J. E., 1973, “Tell Taya (1972-73): Summary Report”, Iraq 35 (2): 155-187.
58
- Roaf, M., 1984, “Excavations at Tell Mohammed 'Arab in the Eski Mosul Dam Salvage Project”, Iraq 46 (2): 141-156.
59
- Shaffer, J. G. & Hoffman, M. A., 1976, “Kinship and Burial among Kushano-Sasanians: A Preliminary Assessment”, East and West 26 (1/2): 133-152.
60
- Simpson, St. J. & Molleson, Th., 2014, “Old Bones Overturned: New Evidence for Funerary Practices from the Sasanian Empire”, In: Regarding the Dead: Human Remains in the British Museum, Fletcher, A., Antoine, D. and Hill. J. D. (eds.), British Museum Press.
61
- Starr, R., 1939, Nuzi: report on the excavations at Yorgan Tepa near Kirkuk, Iraq, Vol. 1: Text, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
62
- Starr, R., 1937, Nuzi: report on the excavations at Yorgan Tepa near Kirkuk, Iraq, Vol. 2: Plates and Plan,. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
63
- Stein, A., 1936, “An archaeological tour in the ancient Persis”, Iraq 3, Part 2: 111–225.
64
- Stronach, D., 1966, “The Kūh-i-Shahrak Fire Altar”, Journal of Near Eastern Studies 25 (4): 217-227.
65
- Stronach, D., 1968, “Tepe Nush-i-Jan and Shahr-i-Komis”, Iran 6: 162.
66
- Tofighian, H., Khademi Nadooshan, F. & Mousavi, M., 2011, “Sasanians in the Persian Gulf According to Archaeological Data”, Sasanika Archaeology 4: 1-5.
67
- Trümpelmann, L., 1984, “Sasanian Graves and Burial Customs”, In: Arabie Orientale, Mésopotamie et Iran méridional de l'Age du Fer au début de la période Islamique. Éditions Recherche sur les civilisations, Paris: 318-329.
68
- Vanden Berghe, L., 1953, “Monuments récemment découverts en Iran méridional”, Bibliotheca Orientalis 10: 5-8.
69
- Vanden Berghe, L., 1968, A la découverte des civilisations de l'Iran ancien: Textes et documents, Brussels.
70
- Vanden Berghe, L., 1970, “Luristan: Prospections archeologiques dans la region de Badr”, Archeologia 36: 10-21.
71
- Vanden Berghe, L., 1972, “Recherches archéologiques, dans le Luristan”, Iranica Antiqua 9: 1-48.
72
- Vanden Berghe, L., 1984, “L'autel du feu de Qanat-I Bagh”, In: Orientalia J. Duchesne-Guillemin Emerito Oblata, Acta Iranica 23, Leiden: 511-518, pl. 60-64.
73
- Whitcomb, Donald S., 1985, Before the Roses and the Nightingales, Excavations at Qasr-i Abu Nasr, Old Shiraz, New York: The Metropolitan Museum of Art.
74
- Whitehouse, D., 1972, “Excavations at Siraf: Fifth Interim Report”, Iran 10: 63-88.
75
- Zarins J., al-Mughannam A.S. & Kamal, M., 1984, “Excavations at Dhahran South – the tumuli field (208–92), 1403 AH/1983. A Preliminary Report”, Atlal 8: 25–54.
76
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی روند شکلگیری قنات دولتآباد یزد بر اساس اسناد مکتوب و دادههای باستانشناسی
محمدتقیخان بافقی، حاکم یزد در دورهی زندیه بود که باغ دولتآباد را در شهر یزد احداث کرد. او برای آبادانی هرچه بیشتر باغ، قناتی را بههمیننام جاری ساخت. براساس وقفنامهی برجایمانده، قنات دولتآباد از حوالی شهر مهریز در فاصلهی 35 کیلومتری جنوبغربی شهر یزد سرچشمه میگرفته است. اکثر محققان ازجمله ایرج افشار، قدمت قنات دولتآباد را حدود دویست سال و طول آنرا درمجموع 70 کیلومتر ذکر کردهاند؛ بدینترتیب که چندین رشته قنات در شهر مهریز بههم میپیوسته و بعد از مشروب کردن این شهر، توسط راهرو زیرزمینی و با طی مسافتی حدود 35 کیلومتر بهشهر یزد میرسیده است. این قنات در محلهی آبشاهی و خرمشاه یزد مورد استفاده واقع میشده و سرانجام باغ دولتآباد را مشروب مینموده است. مهمترین سؤال مطرح شده این است که تمام قنات دولتآباد توسط محمدتقیخان احداث شده و یا اینکه او با تعمیر و احیای قنوات قبلی موجب تغییر مسیر و نام آنها شده است؟ با بررسیهای انجام شده در میراث مکتوب ازجمله تواریخ محلی شهر یزد و وقفنامهی موجود و همچنین بازدیدهای میدانی و بررسیهای باستانشناختی، مشخص گردید که قدمت ساخت قنات دولتآباد بهدورهی شاه شجاع مظفری (آلمظفر) بازمیگردد. حدود دو قرن بعد محمدتقیخان، قنات آبشاهی را خریداری یا تصرف کرده و ضمن احیاء آن، با افزایش طول مسیر قنات، از آب آن برای آبادانی باغ دولتآباد بهرهگرفته و موجب تغییر نام قنات آبشاهی به دولتآباد شده است؛ همچنین دو یخچال خرمشاه و دولتآباد درون شهر یزد وجود داشته و از آب قنات دولتآباد بهره میبردهاند، که هر دو یخچال طی سیسال اخیر تخریب شدهاند. نکتهی دیگر اینکه این قنات بعد از مشروب ساختن باغ، چرخ آسیابی را بهگردش درمیآورده و تا باغ جنتآباد ادامه داشته و طول آن بیشک بیشتر از 70 کیلومتر بوده است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2186_8aceab88a0e6c992930294ad0d8df539.pdf
2018-02-20
183
202
10.22084/nbsh.2017.6080.1252
شهر یزد
قنات دولت آباد
محمدتقی خان
اسناد مکتوب
داده های باستان شناسی
علی اصغر
رمضان زاده
ramezanzadeh@ut.ac.ir
1
مدیر مرکز بین المللی ایرانشناسی جهاد دانشگاهی علامه طباطبایی
LEAD_AUTHOR
محمد حسن
بهنام فر
behnamfarb@gmail.com
2
استادیار مجتمع آموزش عالی اسفراین
AUTHOR
- ابنحوقل، 1345، صورةالأرض، ترجمه و تصحیح: دکتر جعفر شعار، تهران: مؤسسهی انتشارات امیرکبیر.
1
- اصطخری، ابواسحق، 1373، مسالک و ممالک، ترجمهی اسعدبنعبدالله تستری، بهکوشش: ایرج افشار، تهران: مجموعهی انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
2
- افشار، ایرج، 1348، یادگارهای یزد: معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستانی، تهران: انجمن آثار ملی.
3
- افشار، ایرج: 1374، یزدنامه، جلد اول، تهران: فرهنگ ایران زمین.
4
- آیتی، محمدحسین: 1317، تاریخ یزد یا آتشکده یزدان، یزد: گلبهار.
5
- تفتی، مرتضی، 1381، معرفی برخی از ابنیه آبی استان یزد، یزد: روابط عمومی شرکت سهامی آب منطقهای یزد.
6
- جعفری، جعفربنمحمدبنحسن: 1343، تاریخ یزد، بهتصحیح: ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
7
- حسینییزدی، سید رکنالدین، 1365، جامع الخیرات، ترجمهی سید جعفر غصبان، یزد: اداره کل حج و اوقاف و امور خیریه.
8
- حسینی، اکرم، 1382، سیمای میراثفرهنگی یزد، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور (پژوهشگاه).
9
- حیدرنتاج، وحید، 1389، باغ ایرانی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
10
- خادمزاده، محمدحسن، 1387، معماری دورهی آلمظفر یزد، تهران: نشر همپا با مشارکت سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان یزد.
11
- رفیعیسرشکی، بیژن، رفیعزاده، ندا، و رنجبرکرمانی، علیمحمد، 1382، فرهنگ مهرازی (معماری) ایران، تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
12
- طربنائینی، محمدجعفربنمحمدحسین: 1353، جامع جعفری (تاریخ یزد در دوران نادری، زندی و عصر سلطنت فتحعلی شاه)، بهکوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
13
- فضلالله همدانی، رشیدالدین، 1356، «وقفنامه ربعرشیدی»، زیر نظر: مجتبی مینوی و ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملی.
14
- فیاض، محمدرضا، 1392، «نسلی بازمانده از استادکاران قنات(19)»، هفتهنامه ندای یزد، شمارهی 1288، 23 مهر 1392، ص. 3.
15
- فیاض، محمدرضا، 1393، «نسلی بازمانده از استادکاران قنات(59)»، هفتهنامه ندای یزد، شمارهی 1331، 8 مهر 1393، ص. 2.
16
- کاتب، احمدبنحسینبنعلی، 2537، تاریخ جدید یزد، بهتصحیح: ایرج افشار، تهران؛ امیرکبیر.
17
- مستوفیبافقی، محمدمفیدبنمحمود، 1340، جامع مفیدی، بهکوشش: ایرج افشار، تهران: کتابفروشی اسدی.
18
- یزدانی، کرامت، و سمساریزدی، علیاصغر، 1390، «نقش وقفنامهی قنات دولتآباد یزد در پایداری مدیریت قنات»، همایش بینالمللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، دوم اسفندماه، یزد.
19
ORIGINAL_ARTICLE
گونهبندی شیوه طراحی و ساخت دربها و سردرهای بافت تاریخی رشت از دوره قاجار تاکنون
ورودیها، یکی از بخشهای مهم ساختمانها هستند که در قالب درب و سردر ساخته میشوند. بهنظر میرسد امروزه نحوهی ساخت و طراحی این بخش، متحولشده و از غنای گذشته برخوردار نیست؛ اما میتوان با شناخت، گونهبندی و بازتولید شیوهها و نگارههای پیشین، اقدامی مهم در راستای احیای هویت فرهنگی و معماری شهرهای کشورمان برداشت. مسئلهای که این پژوهش بدان میپردازد، چگونگی گونهبندی دربها و سردرهای یک بافت تاریخی است. مطالعهی موردی پژوهش، بافت مرکزی رشت، بهعنوان یکی از شهرهای قدیمی کشور میباشد. باتوجه مسئلهی مذکور، هدف پژوهش «تدوین معیارهای لازم بهمنظور گونهبندی دربها و سردرهای یک بافت تاریخی و تطبیق آن در مورد بافت تاریخی شهر رشت» میباشد. اطلاعات پژوهش حاضر، براساس پیمایش نگارنده در بافت تاریخی رشت و با ابزار «عکسبرداری» و همچنین مطالعات کتابخانهای جمعآوری شده است. در این پژوهش، ابتدا چارچوبی مشتمل بر ویژگیهای کارکردی، تزیینی و تناسباتی درب و سردرها پیشنهاد میگردد؛ سپس تصاویر گرفتهشده توسط نگارنده، بر چارچوب تعریفشده، با روش توصیفی-تحلیلی، عرضه میگردد. پژوهش نشان میدهد که باتوجه بهتحولات سیاسی، اجتماعی و فنّاورانه رُخداده در ایران و شهر رشت، میتوان ساخت و طراحی درب و سردر بافت تاریخی رشت را برمبنای ششگونهی تفکیک نمود: از دورهی قاجار و ماقبل برمبنای گونهی تاریخی، سالهای 1300 تا 1340 بر مبنای گونهی سنتی ساده و پُرکار، سالهای 1340 تا 1370 برمبنای گونهی تلفیقی و تقلیدی و دورهی متأخر برمبنای گونه مدرن. مقایسهی ویژگیهای این گونهها نشان میدهد که اگرچه طراحی و ساخت ورودی تجلی کالبدی، تلاشی برای انجام یک عملکرد، القای مفاهیم اجتماعی و فرهنگی موجود در یک فرهنگ و همچنین نمایش جایگاه اجتماعی و پایگاه مذهبی سازنده یا مالک ساختمان میباشد، اما با گذشت زمان و متأثر از تحولات اقتصادی، اجتماعی و فناوری، بهتدریج شیوههای سنتی طراحی درب و سردر زوالیافته و بهسمت کممایگی و تبدیلشدن ورودی از یک مکان به یک تیغه سوقیافته است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2187_fef3f6c142bc7d9902d945b067deb098.pdf
2018-02-20
203
218
10.22084/nbsh.2017.6202.1260
گونه بندی شیوه ی ساخت و طراحی
درب و سردر
بافت تاریخی
شهر رشت
کاظم
افرادی
kazem55@ymail.com
1
دانشجوی دکترای شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشکده ی شهرسازی، دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
- بهزادفر، مصطفی، 1387، هویت شهر؛ نگاهی به هویت شهر تهران، تهران: نشر شهر،چاپ دوم.
1
- پاکزاد، جهانشاه، 1390، تاریخ شهر ایران تا پیش از قرن نوزدهم، تهران: آرمانشهر.
2
- پاکزاد، جهانشاه، 1389، سیر اندیشهها در شهرسازی2، جلد دوم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
3
- حبیبی، محسن، 1383، از شار تا شهر، تهران: دانشگاه تهران: چاپ پنجم.
4
- خاکپور، مژگان، انصاری، مجتبی، و طاهریان، علی، 1389، «گونه شناسی خانههای بافت قدیم شهر رشت»، هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شمارهی 41، صص: 42-29.
5
- سلطانزاده، حسین، 1371، فضاهای ورودی خانههای تهران قدیم، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
6
- سلطانزاده، حسین، 1372، فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
7
- کارمونا، متیو، هیت، تیم، تیسدل، تنراک و استیون، 1391، فضاهای شهری-مکانهای عمومی، ترجمهی فریبا قرائی، مهشید شکوهی، زهرا اهری و اسماعیل صالحی، تهران: دانشگاه هنر.
8
- کمالی، محمدرضا، 1389، «بررسی معماری دورهی قاجار»، دانش مرمت و میراثفرهنگی، سال پنجم، شمارهی 4، صص: 54-47.
9
- گلکار،کورش. 1390. آفرینش مکان پایدار»، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
10
- پرویزی، الهام و پورمند، حسنعلی، 1391، «تجلی عالم مثال در تزیینات معماری عصر صفوی (مطالعهی موردی: مسجد جامع اصفهان)»، آرمانشهر، شمارهی 9، صص: 44-31.
11
- حسینی، هاشم، 1390، «کاربرد تزیینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه شیخ صفیالدین اردبیلی»، مطالعات هنر اسلام، شمارهی 14، صص: 24-7.
12
- حسینی،هاشم، و فراشیابرقویی، حسین، 1393. «تحلیل جنبههای نمادین شیعی در تزیینات مسجد جامع یزد»، نگره، شمارهی 29، صص: 43-33.
13
- دوستی مطلق، پیوند، 1388، «بررسی تاریخچه ورودی»، آرمانشهر، شمارهی 2، صص: 104-91.
14
- قائم، گیسو، 1388، «پیام چلیپا بر سفالینههای ایران»، صفه، شمارهی 49، صص: 46-39.
15
- کبیری، علی، 1391، «نظریه نمادین بودن زبان قرآن»، رشد قرآن، دورهی دهم، شمارهی 2، صص: 18-12.
16
- مظفریپور، نجمه، 1393، «شناسایی مؤلفههای تأثیرگذار در منظر ورودی کاربریهای تجاری و مذهبی بر ارتقای حس دعوتکنندگی (مطالعه موردی محدودهی تجریش تهران)»، پژوهشهای منظر شهری، سال اول، شمارهی 1، صص: 24-17.
17
- محمدزاده، مهدی، و علیزاده میرازکلایی، سمیه، 1392، «تجزیهوتحلیل تزیینات فلزی درب ورودی مدرسه چهارباغ اصفهان»، پژوهش هنر، سال 3، شمارهی 5، صص: 49-39.
18
- محمدی، رضا و رجبی، محمدعلی. 1389. «بررسی کتیبههای سردر ورودی منازل تهران از دوره قاجار تاکنون»، نگره، شماره 15، ص27-19.
19
- ولیزادهاوغانی، محمدباقر، و ولیزادهاوغانی، اکبر، 1391، «تکریم مهمان و جلوه آن در ساختار فضایی خانههای سنتی ایران»، معرفت اخلاقی، سال سوم، شمارهی 4، صص: 115-103.
20
- حقدوست، هلن، 1392، «محلههای قدیمی شهرها و ضرورت حفظ و نگهداری آنها، پایگاه خبری تحلیلی شاهد شمال، بازیابی شده در: 2/7/93.
21
- شریفی، علیاکبر، 1392، «بررسی و تحلیل دیوارنگاری در دوره قاجار»، سایت مامیترا، بازیابی شده در: 31/6/93.
22
- وبسایت لاهیگ (www.lahig.com)، 1391، «اطلاعیه همایش بافتهای فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی گیلان»، بازیابی شده در: 2/7/93.
23
- وبسایت گروه طراحی معماری نواندیشان، 1392، «حمام حاجی در محله ساغری سازان رشت»، بازیابی شده در 28/6/93.
24
- موسوی، میرحامد، 1392، «وبلاگ شهر باران» (www.cityrain.com)، بازیابی شده در: 28/6/93.
25
- خبرگزاری گیلان (www.guilannews.ir)، 1392، «مسجد شیخ صفی، تاریخیترین مسجد رشت»، بازیابی در3/7/93.
26
- خبرگزاری فارس، بازیابی شده در: 7/93.
27
- www. Panoramio.com: Resualt for “Rasht Old Doors” search; View in: 15/10/2014
28
ORIGINAL_ARTICLE
باز زنده سازی باغ نشاط شهر فیروزه بر اساس مستندات تاریخی و محیطی
باغ ایرانی نتیجهی تعامل میانِ کُنش انسان و فضای فیزیکی و طبیعتی است که تأثیر ابعاد اجتماعی و فرهنگی یک سرزمین در آن تبلور یافته است. اهمیت باغها بهدلیل ساختار طبیعی برگرفته از اندیشه و تفکر انسان است. باغ ایرانی علاوهبر جنبهی کشاورزی و تأمین نیازهای مادی انسانها، بهصورت مجموعهای از عناصر زنده و غیرزنده تجلی مییابد که در کنار محیطی آراسته و مزین پاسخدهندهی نیازهای روحی انسانها است. باغ با ترکیب عواملی نظیرِ زمین، آب، گیاهان و... شکل میگیرد. گستردگی باغ ایرانی، موقعیت استقرار و جغرافیای محل قرارگیری و اقلیم منطقه، دورههای تاریخی و تلفیق محیط طبیعی و مصنوع و ارتباط باغ با مفاهیم عرفانی و نظم کیهانی سبب شکلگیری دیدگاههای مختلفی درزمینهی مطالعه باغ ایرانی شده است، براین اساس سه دیدگاه در جهت تفسیر باغ قابلشناسایی است: نگرش فلسفی-عرفانی، تاریخی، و فیزیکی-طبیعی. مطالعه و برخورد با آثار تاریخی، نیازمند بازنگری است و رویکردهای جدید در شناسایی آثار تاریخی ضروری بهنظر میرسد. نگرش فیزیکی-طبیعی از دریچهی جدیدی بهجنبههای طبیعی و محیطی عناصر موجود در باغ و شکلگیری و تداوم آن مینگرد. بهنظر میرسد که استفاده از نگرش فیزیکی طبیعی و ترکیب آن با روش فهرستبرداری درک معناداری از شناخت و تحلیل تاریخی باغ بهدست میدهد. آیا نگرش فیزیکی طبیعی توأم با فهرستبرداری میتواند بهشناخت و تحلیل و دستیابی به درک معنادار کمک کند. بههمین دلیل در این تحقیق با تأکید بر نگرش فیزیکی-طبیعی، با ترکیب روشهای مطالعهی باغ بر پایهی روش فهرستبرداری به مطالعهی باغ تاریخی «نشاط» پرداخته شده است، باغ نشاط شهر فیروزه در شمار باغهای تاریخی ایران و متعلق به اواخر دوران قاجار و اوایل پهلوی است که در سه کیلومتری شهر فیروزه و ۲۰ کیلومتری شهر نیشابور قرارگرفته است. هدف، باززندهسازی باغ تاریخی در راستای احیاء و حفاظت منظر تخریبشده براساس مستندات تاریخی و موقعیت منطقه و بازگرداندن آن بهچرخه زندگی است. بههمین دلیل با ترکیب روشهای مطالعهی باغ میتوان اطلاعات همهجانبه و کاملی از روند احداث، تکامل باغ و اصول حفاظت و مرمت آنها بهدست آورد. در این مطالعه فیشهای فهرستبرداری پایهی اولیهی مطالعات قرارگرفته و سایر روشها بهتناسب موضوعات و کاربردها با آن ترکیبشدهاند.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2188_3ae83e59006047d45ea7b1b1102bc239.pdf
2018-02-20
219
238
10.22084/nbsh.2017.12656.1551
باغ تاریخی
باغ ایرانی
نگرش فیزیکی-طبیعی
فهرست برداری
مستندات تاریخی و محیطی
میترا
خیاط مقدم
moghaddam731@gmail.com
1
کارشناسی ارشد مهندسی طراحی محیط دانشگاه تهران
LEAD_AUTHOR
هما
ایرانی بهبهانی
h.irani@ut.ac.ir
2
استاد گروه مهندسی طراحی محیط زیست دانشکده محیط زیست تهران
AUTHOR
حسن
دارابی
darabih@ut.ac.ir
3
استادیار گروه مهندسی طراحی محیط زیست دانشکده محیط زیست تهران
AUTHOR
- اردلان، نادر، و بختیار، لاله، 1380، حس وحدت: نقش سنت در معماری ایرانی، ترجمهی حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک.
1
- ارگنجی، حسن، و برآبادی، محسن، 1380. «گزارش ثبتی باغ نشاط(تقیآباد)»، ادارهی میراث فرهنگی شهرستان نیشابور (منتشر نشده).
2
- ایرانیبهبهانی، هما، و سلطانی، حسین، 1382، «شاخصها و ویژگیهای باغسازی دوران قاجار در تهران»، مجلهی محیطشناسی، شمارهی 30، صص: 81-99،
3
- ایرانیبهبهانی، هما، 1392، «درآمدی به حفاظت و نگهداری باغهای تاریخی»، فصلنامهی معماری و ساختمان، شمارهی 35، صص: 125-120.
4
- ایرانیبهبهانی، هما، و شکوهیدهکردی، ژاله، و سلطانی، رضوان، 1392، «روش شناخت و مستندسازی باغهای تاریخی ناشناختهی ایران»، مجلهی محیطشناسی، شمارهی 39، صص: 145-156.
5
- پورتر، ایو، 1384، «باغهای بهشتی و فرشهای باغی؛ دیدار استعارهها»، ویژهنامهی همایش و نمایشگاه باغ ایرانی، مجلهی موزهها، شمارهی 41.
6
- پیرنیا، محمدکریم، 1373، «باغهای ایرانی»، مجلهی آبادی، شمارهی 15، صص: 1-11.
7
- جاهدی، لیلا، و سیده، نفیسه، 1393، «دو منظر مهاجر؛ بازآفرینی منظر دو باغ گورکانی در دهلی و کابل»، مجلهی منظر، شمارهی 26، صص: 11-6.
8
- جوادی، محمدرضا، و جواهریان، فریار، 1383، باغ ایرانی حکمت کهن منظر جدید، موزهی هنرهای معاصر تهران، انتشارات موزه هنرهای معاصر تهران.
9
- حناچی، پیروز، 1388، راهنمای مدیریت برای محوطههای میراث جهانی، نشر دانشگاه تهران.
10
- حیدرنتاج، وحید، و منصوری، سیدامیر، 1388، «نقدی بر فرضیه الگوی چهارباغ در شکلگیری باغ ایرانی»،مجلهی باغ نظر، شمارهی 12، سال ششم/ پاییز و زمستان، صص: 17-30.
11
- خوانساری، مهدی، مقتدر، محمدرضا، و یاوری، مینوش، 1383، باغ ایرانی، بازتابی از بهشت، انتشارات پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری.
12
- راسخی، مجید، 1391، باغهای اسلامی معماری، طبیعت و مناظر، انتشارات روزنه.
13
- سابتلنی، ماریا اوا، 1387 الف، «باغ ایرانی: واقعیت و خیال»، ترجمهی داود طبایی، مجلهی گلستان هنر، شمارهی 12، صص: 16-29.
14
- سابتلنی، ماریا اوا، 1387 ب، «گلشن راز. باغ ایرانی و بیان شاعرانهی عرفان»، مجلهی گلستان هنر، شمارهی 12، صص: 34-46.
15
- سعیدی، ایمان، و دارابی، حسن، 1393، «طراحی منظر دانشگاهی با رویکرد تابآوری در شرایط بحران آب، نمونهی موردی: دانشگاه ملایر»، مجلهی محیطشناسی، شمارهی 40، صص: 1066-1051.
16
- شاهچراغی، آزاده، 1390، پارادایمهای پردیس: درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تهران.
17
- شیرازی، باقر آیتاللهزاده، 1382، «مجموعهی تاریخی-فرهنگی باغ عمارت مسعودیه»، مجموعهمقالات دومین کنگرهی تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد پنجم، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، صص: 93-24.
18
- صبا، مهیندخت، 1385، باغهای ایران و کوشکهای آن، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
19
- عالمی، مهوش، 1383، «باغ و باغ سازی در گفتگو با مهوش عالمی»، مجلهی موزه، ویژهنامه همایش و نمایشگاه باغ ایرانی، شمارهی 41، صص: 38-45.
20
- عالمی، مهوش، 1387، «باغهای شاهی صفوی صحنهای برای نمایش مراسم سلطنتی و حقانیت سیاسی، مجلهی گلستان هنر، شمارهی 12، صص: 48-68.
21
- عبدی، کامیار، 1358، «شکلگیری باغ سلطنتی پاسارگاد و تأثیر آن در باغ سازی ایران»، مجلهی اثر، شمارهی 22-23، صص: 54-75.
22
- علائی، علی، 1391، «باغ ایرانی از منظر پوپ شرح و تحلیلی بر مقاله «باغها» درمجموع سیری در هنر ایران (از دوران پیشازتاریخ تا امروز)»، فصلنامهی کیمیای هنر، شمارهی 2، صص: 65-86.
23
- علیاحمدی، علیرضا، و غفاریان، وفا، 1382، «اصول شناخت و روش تحقیق (با نگاهی بهمطالعات تاریخی)»، فصلنامهی علمی-پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شمارهی 47-46، صص: 241-266
24
- ماجدی، حمید، امجد، حسین، و بهمنپور، هومن، 1392، «باز زندهسازی اماکن تاریخی فرهنگی (مطالعهی موردی: هتل باغ مشیرالممالک شهر یزد)»، مجلهی علوم و تکنولوژی محیط زیست، شمارهی 4، صص: 119-132.
25
- متدین، حشمتالله، 1389، «علل پیدایش باغهای تاریخی ایران»، مجلهی باغنظر، شمارهی 15، صص: 62-51.
26
- متینخواه، سید حمید، شامخی، تقی، خواجهالدین، جمالالدین، جعفری، محمد، و جلالیان، احمد، 1382، «ایجاد روشی برای شناسایی و ثبت سیستمهای موجود اگروفارستری مطالعهی موردی: استان کهکیلویه و بویراحمد»، مجلهی منابع طبیعی ایران، شمارهی 56، صص: 213-229.
27
- میرفندرسکی، محمدامین، 1384، «باغ ایرانی چیست؟ باغ ایرانی کجاست؟»، مجلهی موزهها، ویژهنامهی همایش و نمایشگاه باغ ایرانی، شمارهی 41، صص: 4-13.
28
- نعیما، غلامرضا، 1385، باغهای ایران که ایران چو باغی است خرم بهار، انتشارات پیام.
29
- هانت، جاندیکسون، 1392، «باغ، مفهوم نخستین انسان»، مجلهی نظر، شمارهی 23، صص: 33-35.
30
- هروی، ابونصر، 1347، ارشاد الزراعه، ترجمهی محمد مشیری، انتشارات دانشگاه تهران، گنجینه متون ایران.
31
- AKTC., 2007, Humayun’s Tomb - Sundar Nursery - Hazrat Nizamuddin Basti, Aga Khan Trust for Culture (AKTC).
32
- Alemi, m., 2007, “A Catalogue of Known Gardens in Safavid Iran”, dumbarton Oaks. 1-5
33
- Al-Hamaiedeh, H. & Bino, M., 2010, “Effect of treated grey water reuse in irrigation on soil and plants”, Desalination, 256, 115-119.
34
- Amede, T., Awulachew, S. B., Matti, B. & Yitayew, M., 2014, “Managing Rainwater for Resilient Dry land Systems in Sub- Saharan Africa, Review of Evidences”, Springer, 517-540.
35
- Beattie, J., 2016., “Gardens at the frontier: new methodological perspectives on garden history and designed landscapes”, Studies in the History of Gardens & Designed Landscapes, 36. doi:10.1080/14601176.2015.1076665.
36
- Bell, S., 2012, Landscape: pattern, perception and process, Routledge.
37
- Carneiro, A. R. S., (2005), “The conservation of historical gardens in a multidisciplinary context: the “Cactário da Madalena”, Recife, Brazil”, City & Time 1(2).
38
- Conan, M., 1986, “Nature into art: gardens and landscapes in the everyday life of Ancient Rome”, The Journal of Garden History, 6(4), 348-356.
39
- Conan, M., 1999, “Perspectives on garden histories”, Dumbarton Oaks, 21.
40
- Conan, M., 2007a, “Middle East garden traditions: unity and diversity: questions, methods and resources in a multicultural perspective”, Vol 31. Dumbarton Oaks.
41
- Conan, M., 2007b, “Sacred gardens and landscapes: ritual and agency”, Vol. 26, Dumbarton Oaks.
42
- Conan, M., 2009, “Gardens and landscapes: at the hinge of tangible and intangible heritage Intangible heritage embodied”, Springer .pp. 53-78.
43
- Halbrooks, M. C., 2005, “The English Garden at Stan Hywet hall and gardens: interpretation, analysis, and documentation of a historic garden restoration”, HortTechnology, 15(2), -196-213.
44
- ICOMOS, 1981, HISTORIC GARDENS (THE FLORENCE CHARTER 1981), International Council on Monuments and Sites.
45
- Jacques, D., 1997, “The progress of garden archaeology”, The Journal of Garden History, 17(1), 3-10.
46
- Kellert, S. R., & Wilson, E. O., 1995, The biophilia hypothesis, Island Press.
47
- Koch, E., 1997, The Mughal Waterfront Garden. In Gardens in the Time of the Greac Muslim Empires: Theony and Desing, Attilio Petruccidi (Ed), Leiden, Newyork: E.j.Brill.
48
- Moynihan, E. B., 1979, Paradise as a garden: in Persia and Mughal India, Afghan Digital Libraries.
49
- Petruccioli, A., 1998, “Rethinking the Islamic Garden”, Transformation of Middle Eastern Natural Environment: Legacies and Lessons, ed. Jane Coppock and Joseph A. Miller. New Haven: Yale University Press,349-363.
50
- Petruccioli, A. E., 1997, Gardens in the time of the Great Muslim Empires: theory and design, EJ Brill. 7.
51
- Porteous, J. D., 2013, Environmental aesthetics: Ideas, politics and planning, Routledge.
52
- Safiullin, L., Bagautdinova, N. & Safiullin, N., 2015, “Historical and Cultural Heritage and Region's Economic: Case Study Central and Eastern Russia”, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 188, 151-156.
53
- Sales, J., 1995, “Garden Restoration Past and Present”, Garden History, 23(1), 1-9
54
- Stronach, D., 1989, The Royal Garden at Pasargadae: Evolution and Legacy, Archaeologia Iranica et Orientalis, 1.
55
- Subtelny, M. E., 1986, “A taste for the intricate: The Persian poetry of the late Timurid period, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 136, 56-79.
56
- Subtelny, M. E., 1997, “Agriculture and the Timurid Chaharbagh: The Evidence from a Medieval Persian Agricultural Manual”, Gardens in the Time of Great Muslim Empires, 110-128.
57
- Turner, T., 2008, Twenty Four Historic Styles of Garden Design, www.Gardenvisit.com.
58
- Walerzak, M., Swierk, D., Krzyzaniak, M. & Urbanski, P., 2015, “A method of analysis and valorisation of historic green space arrangements in rural areas in Poland”, Bulgarian Journal of Agricultural Science, 21(3),.
59
- Wegen. D. H. van., 2011, “Doing ‘Green Heritage’: towards a Theory of Conservation for Historical Gardens”, Symposium at Sypesteyn Castle, the Netherlands on 10 September 2010.
60
- Wells, J. C. & Baldwin, E. D., 2012, “Historic preservation, significance, and age value: A comparative phenomenology of historic Charleston and the nearby new-urbanist community of I'On”, Journal of Environmental Psychology, (4) 32, 384-400.
61
- Wescoat Jr, J. L., 2011, The Changing Cultural Space of Mughal Gardens, A Companion to Asian Art and Architecture, 201.
62
- Wohlwill, J. F., 1976, “Environmental aesthetics: The environment as a source of affect”, Human behavior and environment: Advances in theory and research, 1, 37-86.
63
ORIGINAL_ARTICLE
سازوکارِ تاریخی حفظ موقوفات در ایران
بخش قابلتوجهی از میراثفرهنگیِ ایران، میراثِ وقف است. اموال موقوفه، اغلب دایر و آباداند و در میان آنها آثاری دیده میشود که عمرشان به بیش از هزار سال میرسد. این سخن، بدان معنیست که میراث وقف نسبت به سایر آثار تاریخی، کمتر دستخوش نابودی، تحریف، تعطیل، و تصرف شده است. وقف بر پایهی انفاق مالِ قابلِ بقاء و انتفاع مستمر و استفادهی متناوب از منافع آن در امور خیریه ایجاد میشود و مال موقوفه از هرگونه نقل و انتقالِ ارادی و قهری و سایر تصرفات مصون میماند. پرسش اصلی این مقاله این است که، عوامل دوامِ وقف چیست و چگونه میراث وقف از تخریب و نابودی در امان مانده است؟ مفروض نگارندگان این است که، وقف، در طی زمان صاحب سازوکار مدیریتیِ محافظتمحوری شده که بهمدد همین سازوکار تا حد قابلتوجهی از آسیب برکنار مانده است. هدف این مقاله، شناخت سازوکارِ تاریخی مدیریت و حفظِ میراث وقف است که میتواند به فراهم آمدن زمینهای برای حفظ میراث وقف و دفع آفاتِ آن در روزگار حاضر بیانجامد. وقف، سابقهی طولانی در ایران دارد و مقولات مهّم وقف در فقه مذاهب، وضعی متفاوت پیدا کرده است. اما در بحث حفظ میراث وقف، بررسی تجربهی تاریخی وقف نشان میدهد رویکرد وقف در حفظ موقوفات نسبتاً یکسان است و در بستر مذاهب و یا در ادوار تاریخی تغییر اساسی نداشته است. هر موقوفه، برنامهی مدیریتی دارد که بهآن وقفنامه میگویند. در اکثر وقفنامهها، حفظ و تعمیر موقوفه بر سایر مخارج مقدم شمرده شده و هرگونه تبدیل و تغییر در شروط وقف را منع کردهاند. برای نگارش این مقاله، موقوفات متعددی اعم از منقول و غیرمنقول و وقفنامههای بسیاری را بررسی کردیم که عمدتاً به فارسی تحریر شده بودند. مطالعهی موقوفات و وقفنامهها نشان میدهد که تمهیدات مشابهی برای مدیریت و حفظ موقوفات وجود داشته است.
https://nbsh.basu.ac.ir/article_2189_6383dc77ade7dfef73181d7b8ac75235.pdf
2018-02-20
239
257
10.22084/nbsh.2018.12450.1541
وقف
میراث وقف
سازوکار حفظ موقوفات
بقای عین
تعمیر موقوفات
فرهاد
نظری
fnazari54@yahoo.com
1
دانشجوی دکتر مرمت آثار/ دانشگاه هنر اصفهان
LEAD_AUTHOR
احمد
صالحی کاخکی
salehi.k.a@aui.ac.ir
2
دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان
AUTHOR
- ابهری علیآباد، حمید، و رضائیان، عبدالله، 1385، «لزوم انطباق موارد جواز بیع عین موقوفه در قانون مدنی ایران با فقه اسلامی»، در: مقالات و بررسیها، شمارهی 80، صص: 11-32.
1
- احمدی، نزهت، 1376، «وقفنامههای بانوان در دورهی صفوی»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 19 و 20، صص: 98-103.
2
- احمدی، نزهت، 1390، در باب اوقاف صفوی (مجموعه مقالات). تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
3
- افشار، ایرج، 1384، «ارتباط وقف و تاریخ»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 50، صص: 64-71.
4
- افشار، ایرج، 1357، «وقفنامهی مدرسهی سلطانی کاشان»، در: فرهنگ ایرانزمین، شمارهی 23، صص: 95-108.
5
- افشار، ایرج، 1389، سواد و بیاض، تهران: اساطیر، 2ج.
6
- افشار، ایرج، شیخالحکمایی، (و.) عمادالدین، 1389، اسناد معماری ایران، کتابچهی املاک اینجوی فارس، دفتر دوم، مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن»، تهران.
7
- فلسفی، نصرالله، 1369، زندگانی شاه عباس اوّل، تهران: علمی.
8
- انزابینژاد، رضا، و همکاران، 1388، بیست وقفنامه از خراسان، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
9
- اهلرز، اکارت، 1374، «موقوفات دینی و شهر شرق اسلامی»، در: وقف میراث جاویدان، ترجمهی محمدحسن ضیاء توانا و مصطفی مؤمنی، شمارهی 10، صص: 50-53.
10
- ایمانیه، مجتبی، 1376، «صورت وقفنامهی کتاب و مدرسهای از دورهی صفویه»، در: وقف، میراث جاویدان، شمارهی 19 و 20، صص: 110-112.
11
- آذرپی، سعید، 1388، مروری بر اصطلاحات وقف، تهران: شرکت چاپ و انتشارات اسوه.
12
- آگاهینامه، 1354، تهران: سازمان ملّی حفاظت آثار باستانی ایران، شمارهی 2، ص. 9.
13
- برادران، دلاور، 1373، «فرهنگ حقوقی وقف (مشتمل بر توضیح اصطلاحات حقوقی، قواعد، موضوعات و احکام وقف و سایر اصطلاحات»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 6، صص: 54-75.
14
- برکت، محمد، 1382، «قدیمترین وقفنامه در شیراز»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 41-42، صص: 42-50.
15
- بکائی، محمدحسین، 1377، کتابشناسی وقف، تهران: معاونت فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه.
16
- بهشتی، سیدمحمد، قیومی بیدهندی، مهرداد (و.)، 1389، فرهنگنامهی معماری ایران در مراجع فارسی، تهران: مؤسسهی تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن»، 2ج.
17
- پرنده، غلامرضا، 1391، کتابچهی وقف؛ آنچه در مورد وقف باید بدانیم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
18
- تویسرکانی، سیداحمد، 1376، «اختلاف نظر دو فقیه همعصر در یک مسألهی وقفی»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 19و 20، صص: 48-55.
19
- جعفری، یعقوب، 1382، «بررسی فتوای ملا احمد نراقی دربارهی بطلان وقف اقباض و ردّیه سید شفتی بر آن»، در: وقف، میراث جاویدان، شمارهی 43 و 44، صص: 92-99.
20
- جعفری ضهرندی، محمد، 1378، «تولیت وقف و مدیریت دولتی»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 27، صص: 40-47.
21
- جناتی، محمدابراهیم،1373، «وقف از دیدگاه مبانی اسلامی»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 5، صص: 48-51.
22
- حجت، مهدی، 1380، میراثفرهنگی در ایران، سیاستها برای یک کشور اسلامی، تهران: سازمان میراثفرهنگی کشور.
23
- حسنی، هاشم معروف، 1380، وصیت و وقف (و ارث زوجه و عول تعصیب در فقه اسلامی)، ترجمهی عزیز فیضی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
24
- حسینیاشکوری، سیدصادق، 1388، اسناد موقوفات اصفهان، قم: ممع ذخائر اسلامی، 12ج.
25
- حکمت، علیاصغر، 1337، نقش پارسی بر احجار هند، فهرستی از کتیبهها و خطوط فارسی بر لوح سنگهای هندوستان، کتابفروشی ابنسینا، تهران.
26
- خسروی، محمدعلی، 1384). هفت وقفنامه: گزیدهای از یکصدوهفتاد سال وقفنامهنویسی دو دورهی صفوی، تهران: صائن.
27
- خوندمیر، غیاثالدین بن همامالدین، 2535، دستورالوزراء، با تصحیح و مقدمهی سعید نفیسی، تهران: انتشارات اقبال.
28
- درجی، حسن، 1390، بهینهسازی موقوفات؛ راز ماندگاری، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
29
- رحمانی، محمد، 1379، «شخصیت حقوقی وقف»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 30، صص: 50- 66.
30
- رشیدالدین فضلالله، 1358، سوانحالافکار رشیدی، بهکوشش: محمدتقی دانشپژوه، تهران: دانشگاه تهران.
31
- رشیدالدین فضلالله، 2536، وقفنامه ربع رشیدی، بهکوشش: مجتبی مینوی و ایرج افشار. تهران: انجمن آثار ملّی.
32
- رضایی، امید، 1384، «وقفنامهی میرزاجلالالدین محمد حکیم جنابذی»، در: وقف، میراث جاویدان، شمارهی 50، صص: 56-63.
33
- سپنتا، عبدالحسین، 1346، تاریخچه اوقاف اصفهان، ادارهی کل اوقاف استان اصفهان، اصفهان.
34
- سعدی، مصلح بن عبدالله، 1393، بوستان، با تصحیح و مقدمهی محمدعلی فروغی، تهران: صمد.
35
- شاملو، ولیقلی بن داوودقلی، 1371-1374، قصصالخاقانی، تصحیح و پاورقی دکتر سیدحسن ساداتناصری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، 2ج.
36
- شهابی، علیاکبر، 1343، تاریخچه وقف در اسلام، تهران: ادارهی کل اوقاف.
37
- شیخالحکمایی، عمادالدین، 1388، اسناد معماری ایران، دفتر اول، تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
38
- شیخالحکمایی، عمادالدین، 1373، «معرفی قرآن خطّی مسجد جامع سمنان»، در: وقف، میراث جاویدان، شمارهی 5، صص: 56-57.
39
- طراز، عبدالوهاب، 1341، «کتابچه موقوفات یزد»، بهکوشش: ایرج افشار، در: فرهنگ ایران زمین، شمارهی 10، صص: 5-118.
40
- عبدالحلیم عمر، محمد، 1389 «نظام وقف اسلامی و نظامهای مشابه در جهان غرب»، در: وقف میراث جاویدان، ترجمهی علی زاهدی، شمارهی 69، صص: 113-146.
41
- عتیقی، محمد کل عبیدالله، عزالدین تونی، خالد شعیب، 1388، فرهنگ اصطلاحات وقف، ترجمهی عباس اسماعیلیزاده، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
42
- علیمحمدی اردکانی، جواد، 1386، پژوهشی در زیلوی یزد، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
43
- قائممقامی، جهانگیر، 1348، یکصدوپنجاه سند تاریخی، از جلایران تا پهلوی، تهران: ستاد بزرگ ارتشتاران.
44
- قائم مقامی، جهانگیر، 1350، مقدمهای بر شناخت اسناد تاریخی، تهران: انجمن آثار ملّی.
45
- قزوینی رازی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل، 1358، نقض معروف به بعض مثالب النواصب فی نقض «بعض فضائح الروافض»، بهتصحیح میرجلالالدین محدث، تهران: انجمن آثار ملّی.
46
- قلیزاده، احد، 1387، «تحلیل نحوه ارتباط عین موقوفه با واقف و آثار آن قبل و بعد از زوال وقف در حقوق مدنی ایران»، در: مقالات و بررسیها، شمارهی 89، صص: 99-120.
47
- کاتوزیان، ناصر، 1379، «تحول نهاد وقف و دورنمای آینده آن»، در: مجلهی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شمارهی 48، صص: 71-94.
48
- کاتوزیان، ناصر، 1391، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران: نشر میزان.
49
- کاتوزیان، ناصر، و عباسزاده، محمدهادی،1392، «حسن نیت در حقوق ایران»، در: حقوق، شمارهی 3، صص: 167-186.
50
- الکبیسی، محمدعبید، 1364، احکام وقف در شریعت اسلام، ترجمهی احمد صادقی گلدار، ساری: اداره کل حج و اوقاف و امور خیریه استان مازندران.
51
- کریمیان، علی، 1378، اسناد موقوفات آستان قدس رضوی در هرات (1181-1360 هـ.ق.) تهران: سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکدهی اسناد.
52
- کسایی، نورالله، 1363، مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن، تهران: امیرکبیر.
53
- مسرت، حسین، 1387، «بررسی وقف و نیکوکاری در آبانبارهای ایران (بهویژه یزد)»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 63، صص: 60- 76.
54
- مسرت، حسین، 1388، «وقفنامهی آب انبار شش بادگیری یزد»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 67، صص: 82-89.
55
- مصاحب، غلامحسین، 1387، دایرةالمعارف فارسی، تهران: امیرکبیر.
56
- منتجبالدین بدیع، علی بن احمد، 1384، عتبهالکتبه: مجموعه مراسلات دیوان سلطان سنجر، بهتصحیح و اهتمام: محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران: اساطیر.
57
- میرزا رفیعا، محمدرفیع بن حسن، 1385، دستورالملوک میرزا رفیعا، بهکوشش و تصحیح: محمداسماعیل مارچینکوفسکی، ترجمهی علی کردآبادی، با مقدمهی منصور صفتگل، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
58
- نجمرازی، عبدالله بن محمد، 1381، مرموزات اسدی در مزمورات داوودی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
59
- نظامالملکطوسی، ابوعلی حسن بن خواجه، 2537، سیاستنامه، با حواشی و یادداشتها و اشارات و تصحیح: علامه فقید محمد قزوینی، با تصحیح مجدد: مرتضی مدرسی، تهران: زوار.
60
- نظیف، مجتبی، 1381، «اعتبار قصد قربت در وقف». در: وقف، میراث جاویدان، شمارهی 37، صص: 69-82.
61
- لاله، هایده، 1380، «پیشنهادی برای احیا و معرفی میراث وقف و کارآمد کردن آن بهعنوان ابزار پژوهش»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 33 و 34، صص: 133-138.
62
-هاشمینسب، سیدمحمدمهدی، 1379، «مبانی مدیریت موقوفات در اسلام»، در: وقف میراث جاویدان، شمارهی 30، صص: 122-130.
63
- Lambton, Ann K. S., 2002, “Wakf (III in Iran)”, in: The Encyclopaedia of Islam, 2nd edition, E.J. Brill, Leiden.
64