TY - JOUR ID - 2512 TI - دربندِ کُولا؛ آوردگاه راهبردی اسپهبدان تبرستان در برابر اعراب JO - پژوهش های باستان شناسی ایران JA - NB LA - fa SN - 2345-5225 AU - توفیق, سامان AU - فیروزمندی, بهمن AU - مرتضایی, محمد AD - دکترای باستان شناسی و مدیر پروژه غار-دژ اسپهبد خورشید مازندران AD - استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تهران AD - دانشیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری Y1 - 2018 PY - 2018 VL - 8 IS - 18 SP - 123 EP - 140 KW - تبرستان KW - سوادکوه KW - دربندِ کولا KW - اِسپَهبَدونداد هورمزد DO - 10.22084/nbsh.2018.15372.1688 N2 - در اقلیم کوهستانی ایران زمین، داشتن تنگ یا دربند، به‌ویژه در هنگام مواجهه با لشکریان انبوه، امتیازی ویژه و حتی برگ برنده محسوب می‌شد. «دربند» یا «تنگ» به معبری باریک اطلاق می‌شد، ‌که از میان دو کوه با دیواره‌های بلند بگذرد و با ایجاد بند دفاعی و استقرار تیراندازان و سربازان در بالا در دو سوی تنگ، از آن پاسداری می‌شد. از نامی‌ترین و راهبردی‌ترین دربندهای تاریخ‌سازِ ایران، می‌توان به دربندِ کولا در تبرستان اشاره کرد، که دروازه‌ی ورود به کوهستان قارِن و شَروین بود و در پایان دوره‌ی ساسانی و سده‌های نخست چیرگی اعراب، آوردگاه و کانون کشمکش‌های اسپهبدان تبرستان با سپاهیان اموی و عباسی گردید. اینک اما جایگاه دربندِ کولا بر ما آشکار نیست و در دهه‌های گذشته، کوشش پژوهشگران و نظریات پراکنده برای روشن نمودن موضع این جای‌نام، راه به‌جایی نبرد. مهم‌ترین پرسش این پژوهش این است که دربندِ کولا کجاست؟ بنابراین هدف بنیادی این پژوهش، شناسایی این جایگاه گمشده در هزارتوی تاریخ است، که با بهره‌گیری ا‌ز بررسی میدانی، مطالعات جغرافیای تاریخی و با روش توصیفی- تحلیلی از میان گزینه‌های احتمالی انجام پذیرفت. با توجه به فقدان منابع در مورد دربندِ کولا، نگارندگان با کنکاش در متون تاریخی به‌زحمت سطور مرتبط با این جای‌نام را یافته و در رسیدن به جایگاه این دربند از آن بهره جستند. همچنین با بررسی‌های میدانی، دربندهای کهن و راهبردی در پهنه‌ی البرز شرقی در بخشی که در حوزه‌ی مازندران است، شناسایی شد، تا با مطابقت با نشانه‌های داده شده از متون تاریخی، امکان تطبیق با دربندِ کولا بررسی گردد و پرده‌ی‌ ابهام در مورد جایگاه این دربند برداشته گردد. UR - https://nbsh.basu.ac.ir/article_2512.html L1 - https://nbsh.basu.ac.ir/article_2512_c3f3230ef2d153020630dd820a44cc8f.pdf ER -