TY - JOUR ID - 2583 TI - واکنش‌های فرهنگی جوامع پیش از تاریخ شمال ایران مرکزی به تغییرات اقلیمی هولوسن JO - پژوهش های باستان شناسی ایران JA - NB LA - fa SN - 2345-5225 AU - شیخ بیکلو اسلام, بابک AU - چایچی امیرخیز, احمد AU - ولی‌پور, حمیدرضا AD - دکترای باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران. AD - استادیار پژوهشکده باستان‌شناسی، تهران، ایران. AD - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. Y1 - 2019 PY - 2019 VL - 8 IS - 19 SP - 7 EP - 26 KW - شمال ایران مرکزی KW - تغییر اقلیم هولوسن KW - واکنش فرهنگی KW - سیلک KW - چشمه‌علی DO - 10.22084/nbsh.2019.15021.1665 N2 - در عصر هولوسن، با وجود افزایش پایداری اقلیمی نسبت به عصر آخرین یخبندان، اما تغییرات اقلیمی ناگهانی و شدیدی، به‌طور مکرّر و دوره‌ای، در مقیاس‌های جهانی و منطقه‌ای رخ داده‌اند؛ به‌طوری‌که بر فرهنگ و شیوه‌ی زندگی جوامع انسانی تأثیر گذاشته است. واکنش‌های انسانی مؤثر به این رویدادهای اقلیمی، همیشه از طریق سازگاری و یا مهاجرت ممکن بوده است. دوره‌های سرمایش و گرمایش که با پیامدهای طبیعی همچون: خشک‌سالی‌های شدید، توفان‌های گرد و غبار، امواج گرما و سرما، بارش‌های حدّی و وقوع سیل‌های سهمگین همراه بوده‌اند، به دلیل تخریب و کاهش محصولات کشاورزی، بروز قحطی، درگیری‌های اجتماعی، مهاجرت‌های گسترده، آوارگی، شیوع امراض کشنده و افزایش مرگ‌ومیر، بر روی سلامتی جسم و روان انسان‌ها نیز تأثیرات قابل‌ملاحظه‌ای داشته‌اند. این پژوهش در پی پاسخ‌گویی به این پرسش اصلی است که تغییرات اقلیمی ناگهانی و شدید هولوسن چگونه باعث تضعیف و اضمحلال فرهنگ‌های پیش‌از‌تاریخی منطقه‌ی فرهنگی شمال ایرانِ مرکزی شده‌اند؟ با توجه به این‌که مجموعه‌ی پیامدهای مذکور در جریان تغییر اقلیمی کنونی جهان (گرمایش زمین) در حال وقوع هستند و همچنین، از دوران تاریخی شواهد و مستنداتی در این‌خصوص، موجود است؛ این احتمال وجود دارد که فرهنگ‌های پیش‌از‌تاریخی نیز طی دوره‌های تغییر اقلیم به علل ذکر شده، دچار افول و فروپاشی شده‌ باشند. بنابراین، این پژوهش به ارتباط احتمالی فرهنگ-اقلیم در منطقه‌ی فرهنگی شمال ایرانِ مرکزی طی هزاره‌های هفتم تا پنجم قبل‌ازمیلاد می‌پردازد. بر طبق مطالعات دیرین‌اقلیم‌شناختی و اطلاعات باستان‌شناختی، در این مدت، وقوع دست‌کم چهار تغییر اقلیمی مؤثر محتمل است که می‌توانستند معیشت ساکنان این منطقه را دچار چالش و اختلال کنند. احتمالاً در بخش اعظمی از دوره‌ی فرهنگی سیلک I شرایط اقلیمی خشکی حاکم بوده است، ولی در اواخر این دوره و همچنین، مرحله‌ی چشمه‌علی قدیم، اقلیم نسبتاً معتدل و مرطوبی حاکم شده است. به‌نظر می‌رسد، بین حدود ۵۳۰۰-۵۰۰۰ ق.م.، اولین دوره‌ی شکوفایی فرهنگی در شمال ایرانِ مرکزی رخ داده باشد، و دومین دوره‌ی پیشرفت، مربوط به مرحله‌ی چشمه‌علی جدید، بین حدود ۴۷۰۰-۴۴۰۰ ق.م. بوده است. در اواخر هزاره‌ی پنجم قبل‌ازمیلاد یک افول فرهنگی و کاهش تعداد استقرارها در بیشتر نواحی این منطقه دیده می‌شود که احتمالاً در ارتباط با وقوع یک دوره‌ی خشک اقلیمی بوده است. UR - https://nbsh.basu.ac.ir/article_2583.html L1 - https://nbsh.basu.ac.ir/article_2583_d1c3828ec17571f9b01501b55dd31143.pdf ER -