TY - JOUR ID - 3991 TI - شواهدی از کارکرد آئینی-روحانی صدف دریایی نوع کجک (Cowrie) در بافت های باستانی ایران از هزارۀ سوم تا پایان هزارۀ اول پیش ازمیلاد بر پایۀ رهیافت قوم باستان شناسی JO - پژوهش های باستان شناسی ایران JA - NB LA - fa SN - 2345-5225 AU - ناصری, پریسا AU - مترجم, عباس AD - دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران. AD - دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 12 IS - 33 SP - 115 EP - 142 KW - باستان شناسی مرگ KW - صدف KW - کوژک KW - قوم باستان شناسی DO - 10.22084/nb.2021.23478.2283 N2 - پوستۀ سخت‌گونه‌ای از صدف‌های دریایی موسوم به «Cowrie» که در زبان فارسی به نام‌های متعدد ازجمله «کجک» یا «کوژک» و... نامیده می‌شود تاکنون در نهشت‌های باستانی فراوانی از هزارۀ سوم تا هزارۀ اول پیش‌ازمیلاد به‌دست‌آمده است، در تمامی گزارش‌های منتشره صرف همراهی این اشیاء با دیگر تزئینات شخصی آن‌ها را به‌عنوان «تزئینات شخصی» معرفی کرده‌اند؛ درحالی‌که این پرسش مطرح است که چگونه در طول زمانی بیش از پنج‌هزار سال این سنت تزئینی باقی‌مانده است و آیا با توجه به این‌که برخی اقوام بومی امروزی اعتقادی فراتر از جنبۀ زیبایی‌شناسی به صدف کوژک دارند؛ می‌توان این اعتقادات را بازماندۀ آئین‌های کهن‌تر محسوب نمود؟ بر این‌اساس این فرض مطرح می‌گردد که تداوم استفاده از یک شئ غیربومی در طول زمان مرتبط با یک امر آئینی-اعتقادی است چرا به‌طور هم‌زمان دامنۀ چنین پدیده‌ای به‌صورت استفاده در بافتارهای نیایشی و تدفینی نه‌فقط در مرزهای فرهنگی ایران، بلکه در مناطق وسیعی از حوزۀ لوانت شرقی و خاورمیانه نیز قبلاً گزارش‌شده است. مطالعۀ میدانی نشان می‌دهد که این اشیاء را صرفاً برای کودکان بدون توجه به جنسیت و در افراد بالغ صرفاً برای زنان به‌کار می‌گیرند که نشان از وجود نوعی تابوی جنسیتی و سنی برای آن است و اعتقاددارند همراهی این اشیاء با فرد علاوه‌بر جنبۀ زیبایی‌شناسی خاص، موجب دفع چشم‌زخم، رفع نحوست و جذب خیروبرکت می‌شوند. این پدیده در بافتارهای باستانی به‌صورت حضور کوژک‌ها در گورهای زنان و کودکان در گزارش‌های کاوش دیده می‌شود؛ اما هیچ نشانه‌ای برای کاربری این صدف‌ها به‌عنوان یک کالای منزلتی که تعلق به طبقۀ خاصی از افراد جامعه باشد دیده نشده است. ازنظر روش‌شناسی در این پژوهش از روش توصیفی-تاریخی و هم‌چنین روش قوم‌نگاری به‌صورت مشترک استفاده‌شده است در یک تجزیه‌وتحلیل تطبیقی روشن می‌شود که اهداف متصور برای این کجک‌ها در هر دو گروه، یعنی بافتارهای قوم‌شناسی امروزی و بافتارهای باستانی، مرتبط با نگرش آئینی و روحانی است.   UR - https://nbsh.basu.ac.ir/article_3991.html L1 - https://nbsh.basu.ac.ir/article_3991_dd7669db27d64c0d96dd8bc521f4000b.pdf ER -