بررسی نظام معیشتی مردمان شمال غرب ایران در عصر آهن بر مبنای پژوهش‌ های باستان‌شناسی‌‌زیستی در تپه حسنلو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس

4 مدیر تحقیق (DR2) در مرکز ملی پژوهش های علمی فرانسه (CNRS) موزه ملی تاریخ طبیعی پاریس (MNHN)، آزمایشگاه مشترک باستان‌ جانورشناسی، باستان گیاه شناسی، رئیس گروه جوامع، جانوران و گیاهان آسیا و آفریقا

چکیده

شمال‌‌غرب ایران به‌عنوان یکی از مناطق کلیدی در مطالعات باستان‌‌شناسی ایران به‌ویژه در عصر آهن و دوره‌ی آغاز تاریخی همواره مورد توجه پژوهشگران مختلف بوده است. تپه‌ی حسنلو به سبب کاوش‌های گسترده و توالی گاهنگاری موجود در آن، از جمله مهم‌ترین محوطه‌های منطقه است که مطالعات به نسبت کاملی روی مواد فرهنگی مختلف آن به انجام رسیده است. بررسی نظام‌ معیشتیِ مردمان ساکن در این محوطه به‌‌طور هدفمند و جامع صورت نگرفته و پرداختن به آن ضرورت دارد. پرسش اصلی این است که کشاورزی، دامپروری و به‌‌طور کلی اقتصاد معیشتی در این دوره چه وضعیتی داشته است؟ نوشتار حاضر این هدف را دنبال می‌کند تا با استفاده از دانش باستان‌‌شناسی‌‌زیستی به بررسی الگوهای معیشتی و چگونگی برهمکنش انسان با زیست‌‌محیط خود طی عصر آهن در این محوطه به‌‌طور اخص، و شمال‌‌غرب ایران به‌‌طور اعم بپردازد. برای رسیدن به هدف فوق، از نتایج پژوهش‌های انسان‌شناسی‌‌زیستی، باستان‌‌گیاه‌‌شناسی و باستان‌‌جانورشناسی بهره گرفته شده است. سعی‌بر آن است که با ترکیب نتایج حاصل از مطالعات مذکور و همچنین یافته‌های باستان‌‌شناسی و مدارک تاریخی، نظام کشاورزی و دامپروری در این محوطه بازسازی شود. نتایج این پژوهش بیانگر وجود نظام کشاورزی و دامپروری توسعه‌‌یافته در تپه‌ی حسنلو در اواخر هزاره‌ی دوم و هزاره‌‌ی اول ق.م. است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Studying the Subsistence Economy of Northwestern Iran During the Iron Age Through the Bioarchaeological Researches at Tepe Hasanlou

نویسندگان [English]

  • Alireza Hejebri Nobari 1
  • Hossein Davoudi 2
  • Seyed Mehdi Mousavi Kouhpar 3
  • Marjan Mashkour 4
1 Professor in Archaeology, Department of Archaeology, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 PhD Candidate, Department of Archaeology, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
3 Associate professor at Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
4 Archéozoologie, Archéobotanique (UMR 7209), Sorbonne Universités, MNHN, UPMC, CNRS; CP55, 55rue Buffon 75005 Paris, France
چکیده [English]

Northwestern Iran is one of the key regions in the archaeological researches and the field of interest for many scholars, especially during the Iron Age and Proto-Historic period. The Iron Age, which covers the middle of the 2nd millennium B.C. to the middle of the 1st millennium BC, is a highly scrutinized period in terms of the evolution of cultures in the archaeology of Iran. The cultural, economy, and social developments during this age underlined the emergence of the Mannaean (Iron Age II) and Median (Iron Age III) governments, which consequently gave rise to the Achaemenid Empire in Iran. Iranian and Foreign archaeological studies who focused on this period paid attention to various subjects, such as cultural continuity or change from the Bronze Age to the Iron Age, the typology of material culture, settlement patterns, and the debate regarding the Indo-Iranian migration. Tepe Hasanlou is an important ancient site due to its long sequence occupation and extensive excavations, which relatively complete studies, have been conducted in its cultural materials, including architecture, metal objects, pottery, burials, seals, ornaments, and human skeletons. The subsistence economy of the site has not been studied purposefully and comprehensively. In this regard, this paper dealing with the subsistence patterns and the way of human interactions with environment, through the bioarchaeological researches at Tepe Hasnalou specifically and northwestern Iran generally. We used the results of biological anthropology, archaeobotany, and archaeozoology obtaining the given goals. The paper is attempting to synthesis the results of mentioned multidisciplinary studies with archaeological evidences and historical records in order to re-identifying the agricultural and animal husbandry systems. The acquaintance of modern agricultural and animal husbandry activities in northwestern Iran is another possibility, which is very important for the interpretation of ancient subsistence economy. Hence, the geographical landscape, the location of pastures, products of agricultural activities and livestock, and pastoral-nomadism strategies in the region to foraging the herds are introduced in the paper. Fortunately, substantial, large, and well-preserved animal remains from Tepe Hasanlu were kept and curated at the National Museum of Iran. This collection belongs to the last seasons of excavation in 1970, 1972 and 1974, which was not studied before. The floral remains and human skeletons have a better situation considering with conducted studies by physical anthropologists and archaeobotanists. These studies published in the different journals or reports of excavations could give us the general view and awareness about agricultural activities, dietary and nutrition of residence of Tepe Hasanlou, especially during the Late Bronze Age and Iron Age. Other evaluated evidence includes the ancient records of Neo-Assyrian Empire which are mentioned to the governments of the northwestern Iran during the 1st millennium B.C. These records indicated that, Tepe Hasanlou was a province of the Mannaean State with some cultural and political communications with northern Mesopotamia. On the basis of Assyrian records, sheep, cattle, horse, and two-humped camel were the dominant animals of the region. In the 1st millennium B.C., the ancient northwestern powers of Iran used these livestock as tribute to the New Assyrian Empire. In this regard, the current study attempts to compare this historical evidence with the results of bioarchaeological studies. The results indicate the existence of developed agricultural and animal husbandry systems at Tepe Hasanlu during the late 2nd and throughout the 1st millennia B.C. All such evidence supports the existence of a sedentary society that relied on animal husbandry and farming. The results of bioarchaeological, paleoclimatological, and palynological researches demonstrate the presence of socio-economical system of nomadic pastoralism and transhumance during the Iron Age, which probably was in communications with sedentary city societies such as Tepe Hasanlou.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Archaeozoology
  • Agricultur
  • Pastoral
  • Archaeobotany
- حاکمی، علی، راد، محمود، 1329، «کاوش‌های علمی در حسنلو سلدوز»، گزارش‌های باستان‌شناسی، جلد اول، صص: 41-66.
- خاماچی، بهروز، 1370، فرهنگ جغرافیایی آذربایجان شرقی: مناطق مهم جغرافیایی، تهران: انتشارات سروش.
- رضوی، مهدی، 1370، ایل قاراپاپاق: تاریخ، آداب، رسوم، فولکور و مونوگرافی، چاپ اول، چاپخانه اهل بیت.
- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1381، فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور: حوضه‌ی آبریز دریاچه‌ی ارومیه، جلد اول، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- طلایی، حسن، 1376، «پویایی فرهنگی در باستان‌شناسی ایران»، یادنامه‌ی گردهمایی باستان‌شناسی- شوش، 25-28 فروردین ماه 1373، پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صص: 259-266.
- علی‌پور، صمد، 1388، اطلس پارک ملی دریاچه‌ی ارومیه، سازمان حفاظت محیط زیست: اداره کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان غربی.
- قهرمانپور، یوسف، 1385، فرهنگ عامه ایل قره‌پاپاق، ارومیه: یاز.
- لطفی، احمد، 1391، دریاچه‌ی ارومیه تشریح شرایط پایه، ویرایش: مایکل موزر، ترجمه‌ی یاسمن اکبرزاده، سازمان حفاظت محیط زیست کشور: قلم آذین چاپ.
- مشکور، مرجان، 1381، «روندهای اقتصاد زیستی ایران بر پایه مطالعات باستان جانورشناسی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها»، مجموعه مقالات نخستین همایش باستان‌سنجی در ایران: نقش علوم پایه در باستان‌شناسی، تهران، صص: 17-33.
- ملازاده، کاظم، 1383، «باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی مانا»، رساله‌ی دکترای باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، (منتشر نشده).
- ملازاده، کاظم، 1394، «تأثیر کاربرد ساخته‌های آهنی در پیشرفت تکنولوژی و تحولات اجتماعی و اقتصادی جوامع عصر آهن پایانی (با تأکید بر غرب و شمال‌غرب ایران)»، جامعه‌شناسی تاریخی، دوره‌ی 7، شماره‌ی 1، صص: 205-225.
- وویت، مری، و دایسون، رابرت هنری، 1382، گاهنگاری ایران: از حدود هشت هزار تا دو هزار قبل‌ازمیلاد، ترجمه‌ی اکبر پورفرج و احمد چایچی‌امیرخیز، تهران: انتشارات نسل باران.
 
- Buikstra, J. E., 1977, “Biocultural Dimensions of Archaeological Study: A Regional Perspective”, in: R. L. Blakely (ed.), Biocultural Adaptation in Prehistoric America, University of Georgia Press, Athens: 67–84.
- Burney, Ch., 1994, “Contact and Conflict in North-Western Iran”, Iranica Antiqua 29: 47-62.
- Clark, J. G. D., 1972, Starr Carr: a Case Study in Bioarchaeology, Report 1, US: Module.
- Danti, M., 2103a, “The Late Bronze and Early Iron Age in Northwestern Iran”, in: Daniel T. Potts (ed.), The Oxford Handbook of Ancient Iran, Oxford University Press: 327-376.
- Danti, M., 2013b, Hasanlu V: The Late Bronze and Iron I Periods, Hasanlu Excavations Reports III, University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology Philadelphia.
- Danti, M. D., Voigt, M. M., Dyson, R. H., 2004, “The Search for the Late Chalcolithic / Early Bronze Age Transition in the Ushnu-Solduz Valley, Iran”, in: A. Sagona (ed.), A View from the Highlands: Archaeological studies in honour of Charles Burney, Ancient Near Eastern Studies, Suppl. 12: 583-616
- Danti, M., & Cifarelli, M., 2015, “Iron II Warrior Burials at Hasanlu Tepe, Iran”, Iranica Antiqua 50: 61-157.
- de Schauensee, M., 1989, “Horse Gear from Hasanlu”, Expedition 31 (2-3): 37-52.
- De Schauensee, M., (ed.), 2011, Peoples and Crafts in Period IVB at Hasanlu, Iran, Hasanlu Special Studies 4, Philadelphia: University of Pennsylvania Museum.
- Djamali, M., Beaulieu, J. L., Andrieu-Ponel, V., Berberian, M., Miller, N. F., Gandouin, E., Lahijani, H., Shah-Hosseini, M., Ponel, Ph., Salimian, M., & Guiter, F., 2009, “A late Holocene Pollen Record from Lake Almalou in NW Iran: Evidence for Changing Land-use in Relation to some Historical Eevents During the last 3700 Years”, Journal of Archaeological Science 36: 1364-1375.
- Dyson, R. H., 1960, “The Death of a City”, Expedition 2 (3): 2-11.
- Dyson, R. H., 1962, “The Hasanlu Project: Archaeologists, Working with Natural Scientists, Delineate line in a 1000 B.C. Town of Azerbaijan”, Science 135: 637-647.
- Dyson, R. H., 1963, “Hasanlu Discoveries, 1962”, Archaeology 16: 131-33.
- Dyson, R. H., 1965, “Problems of Protohistoric Iran as seen from Hasanlu”, JNES 24: 193-217.
- Dyson, R. H., 1968, “The Archaeological Evidence of the Second Millennium B.C. on the Persian Plateau”, The Cambridge Ancient History, Fasc. 66, Vol. II, Cambridge: Cambridge, University Press: 1-36.
- Dyson, R. H., 1972, “The Hasanlu Project, 1961-1967”, The Memorial Volume of the International Congress of Iranian Art and Archaeology, 1968, Vol. I: 39-58.
- Dyson, R. H., 1973, “Hasanlu”, Iran 11: 195-196.
- Dyson, R. H., 1984, “Summary of Work at Hasanlu and Hissar, 1970-1980”, Archiv for Orientforschung 29-30: 302-304.
- Dyson, R. H., 1989, “The Iron Age Architecture at Hasanlu: an Essay”, Expedition 31 (2-3): 107-127.
- Dyson, R. H., & Muscarella, O. W., 1989, “Construction the Chronology Historical Implications of Hasanlu”, Iran 27: 1-27.
- Dyson, R. H., & Pigott, V. C., 1975, “Hasanlu”, Iran 13: 182-185.
- Grayson, A. K., 1996, “Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC, II (858-745 BC)”, The Royal Inscription of Mesopotamia: Assyrian Periods, Vol. III. University of Toronto Press, Toronto Buffalo London.
- Harris, M. V., 1989, “Glimpses of an Iron Age Landscape”, Expedition 31 (2-3): 12-23.
- Hepper, F., 1996, “Timber Trees of Western Asia”, in: G. Herrmann (ed.), The Furniture of Western Asia, Ancient and Traditional, Mainz: Philipp von Zabern: 1-12.
- Kroll, S., 2013, “Hasanlu Period III - Annotations and Corrections”, Iranica Antiqua 48: 175-195.
- Larsen, C. S., 1997, Bioarchaeology. Interpreting Behavior from the Human Skeleton, Cambridge.
- Love, N., 2011, “The Analysis and Conservation of the Hasanlu IVB Textiles”, in: M. de Schauensee (ed.), Peoples and Crafts in Period IVB at Hasanlu Tepe, Iran, Hasanlu Special Studies 4, Philadelphia: University of Pennsylvania Museum: 43-56
- Luckenbill, D. D., 1926, Ancient Records of Assyria and Babylonia, Vol. I: Historical Records of Assyria from the Earliest Times to Sargon, the University of Chicago Press, Illinois.
- Luckenbill, D. D., 1927, Ancient Records of Assyria and Babylonia, Vol. II: Historical Records of Assyria from Sargon to the End, the University of Chicago Press, Illinois.
- Marcus, M. I., 1988, The Seals and Sealings from Hasanlu IVB, Iran, Ph.D. Dissertation in History of Art, University of Pennsylvania.
- Mashkour, M., Biglari, F., & Ghafouri, N., 2012, “The Osteoarchaeological Project of the National Museum of Iran: An Interim Report”, Iranian Archaeology 3: 72-76.
- Pigott, V. C., 1989, “The Emergence of Iron Use at Hasanlu”, Expedition 31 (2-3): 68-79.
- Porada, E., 1965, Art of Ancient Iran, Greystone Press.
- Reade, J., 1979, “Hasanlu, Gilzanu and Related Considerations”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 12: 175-182.
- Salvini, M., 1995, Geschichte und Kultur der Urartäer, Wiesbaden 1995.
- Selinsky, P., 2009, Death a Necessary End: Perspectives on Paleodemography and Aging from Hasanlu, Iran, Ph.D. dissertation, Department of Anthropology, the University of Pennsylvania.
- Stein, A., 1940, Old Routes of Western Iran, London.
- Toebbe, D. S., 2005, Measurement of Inclusion Biases in Archaeological Skeletal Collections: A Case Study of Hasanlu, Ph.D. dissertation, Department of Anthropology, Emory University.
- Tosi, M., 1975, “Hasanlu Project 1974: PaleobotanicalSurvey”, Iran 13: 185-186.
- Wright, L. E., & Yoder, C. J., 2003, “Recent Progress in Bioarchaeology: Approaches to the Osteological Paradox”, Journal of Archaeological Research 11 (1): 43-70.