تاثیر نقوش تزیینی دوره ساسانی بر تزیینات معماری بناهای اوایل اسلامی در نیشابور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

2 کارشناس ارشد دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

نیشابور یکی از مهم‌ترین مراکز هنری جهان اسلام در ایران است. در حقیقت بخش گسترده‌ای از هنر اوایل اسلامی ایران از کاوش‌های موزه متروپولیتن در نیشابور آشکار گردیده و یکی از دلایل اهمیت این ناحیه، آثار به‌دست‌آمده از آن است. ازجمله‌ی این آثار مجموعه بناهای اوایل دوره‌ی اسلامی است که دارای تزیینات گسترده‌ای خصوصاً در زمینه‌ی گچ‌بُری و نقاشی هستند. برخی از این نقاشی‌ها و گچ‌بری‌ها دارای سبک‌ها و نقوش ساسانی می‌باشند؛ بنابراین به‌خوبی می‌توان در آن‌ها تداوم، گسترش و شکوفایی سبک‌های هنری ساسانی را در دوره‌ی اسلامی مشاهده کرد. دوره‌ی ساسانی یکی از درخشان‌ترین دوران هنر و تمدن ایران است که تأثیر هنری آن تا قرن‌ها پس از سقوط این سلسله برجهان اسلام باقی‌ماند، به‌طوری‌که با مشاهده‌ی بسیاری از آثار هنری و تزیینات معماری اوایل اسلام درمی‌یابیم که در این آثار تا چه اندازه از موضوعات ساسانی استقبال شده است. میزان خلاقیت مسلمانان در شکل‌گیری نقوش اوایل اسلام و نوع تغییرات مفاهیم اقتباس شده از دوره‌ی ساسانی توسط آنان مهم‌ترین مسئله‌ای است که در جریان این پژوهش باید به آن پاسخ داده شود. در این راستا هدف از پژوهش حاضر معرفی کلی تزیینات به‌کار رفته در بناهای اوایل اسلامی نیشابور و مقایسه‌ی آن‌ها با نمونه‌های مشابه ساسانی و مشخص نمودن میزان تأثیر هنر ساسانی در شکل‌گیری آن‌ها است. این پژوهش به‌روش توصیفی، تحلیلی-تطبیقی انجام پذیرفته است. نتایج حاصل از این بررسی حاکی از آن است که نقوش به‌کار رفته در تزیینات بناهای اوایل اسلامی در نیشابور تا حدود زیادی متأثر از نقش‌مایه‌های تزیینی دوره‌ی ساسانی است. این تأثیرپذیری را در سه گروه از نقش‌مایه‌های انسانی، گیاهی و حیوانی می‌توان مشاهده کرد؛ البته در کنار این تأثیرپذیری، با شکل‌گیری فرهنگ اسلامی نقوش جدیدی نیز توسط مسلمانان ایجاد شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Effect of Sassanid’s Decorative Paintings on the Architectural Decoration of Early Islamic Buildings in Neyshabur

نویسندگان [English]

  • maryam mohammadi 1
  • azam dini 2
1 Assistant Professor of Archaeology Department, Bu-Ali University of Hamedan
2 M.A. Graduated of Archaeology Department, Bu-Ali University of Hamedan
چکیده [English]

Nishapur is one of the great important artistic centers of the Islamic world in Iran located in the western part of the Khorasan province. The City was built in the Sasanian era and its name is taken from New Shapur. Nishapur be came Tahirid capital in th 9th century A.D. and flourished throught the 10th century in the Samanian period. In Saljuk dynasty, it kepts importance too. Our information about early Islamic Art in Iran are coming through the excavations of the Metropolitan Museum of Art in this city. The excavation by Walter Hauser, Josef Optun and Charles Wilkinson begun from year 1935 and couducted until year 1940. A final season of its excavation has been down in year of 1947. The results of excavations of the Metropolitan Museum of Art in Nishapur Site have came out in a book with title of “Nishapur: some early Islamic buildings and their Decorations” that was published by Charles Wilkinson. In fact, widespread part of the Art Iran in the early Islamic ages was appeared by the excavations of the Metropolitan Museum in Nishapur. One of these Reasons being important are relics that discovered from there. Some of these relics of buildings assemblages is remained from the early Islamic period contain the vast ornaments, especially Stucoo and Wall Painting. Some of this stucco and wall paintings have had trace of Sasanian styles and motifs. Thus, it can truly be seen in them a developed and continued Sasanian artificially styles and flourishing them in the Islamic period. The Sasanian period is one of the gold ages in the Iranian culture and Art. However, with the formation of Islam, the dynasty Sasanian fell politically down, but the impact of their culture is remained until the later centuries. Looking a lot of Art works including the metalworks, potteries and architectural ornaments such as stucco, wall painting and so on that is dated back to the early Islamic centuries, we can find out that How it has borrowed from works of Sasanian. The aims of this present paper are the introduction of all ornaments used in the buildings of early Islamic Nishapur firstly, then to compare them with the comparable Sasanian cases and finally to specify the effect of Sasanian Art in the formation of artworks. But the question is to express whether Islamic artistst to create these motifs was influenced to imitate the motifs of Sasanian dynasty or they have a creativity in addition to their ancesstor’s methods? In this survey that are done on the four separated part (Sabz Pushan tepe, Madraseh tepe, Takestan tepe and Kanat tepe), we will be introducing the ornament and ornamental motifs of four mounds of Ancient Nishapur. In every part, first we study methods and motifs of their ornaments, then the motifs will be compared with the Sasanian artworks and at the end of discourse about every mound, it will be provided a comparable table of motifs of both Sasanian and Islamic Period todetermine the influences of Sasanian cases on the Islamic’s artworks. This study is based on description, analysis and comparison of data. The results of this investigation indicate that the motifs used in the ornaments of the early Islamic in Nishapur are influenced of their antecedents of Sasanian age. These impacts can be seen in the Three classes of motifs. The three classes are consisting of human, plant and animal motifs but as we told about these ancient traces, it was created new motifs under the influence of Islamic culture, too. Of these motifs, it can be pointed to Kufi inscriptions, as a new method of ornaments, geometrical motifs, plant motifs and some of symbols such as Solomons Seal or David Star.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nishapur
  • Architectural Decoration
  • Ornaments
  • Sasanian Motifs
- الهی، محبوبه، ۱۳۸۴، «تأثیر هاله تقدس دوره‌ی ساسانی بر هاله مسیحیت»، نگره، شماره‌ی ۱، صص: ۶۵-۵۷.
- پوپ، آرتور. آ، ۱۳۷۳، معماری ایران، ترجمه‌ی غلامحسین صدری‌افشار، تهران: انتشارات فرهنگیان.
- ریاضی، محمدرضا، ۱۳۸۲، طرح‌ها و نقوش لباس‌ها و بافته‌های ساسانی، تهران: گنجینه هنر.
- شراتو، امبرتو؛ و بوسایلی، ماریو، ۱۳۸۳، هنر پارت و ساسانی، ترجمه‌ی یعقوب آژند، تهران، انتشارات مولی.
- گیرشمن، رومن، ۱۳۷۰)، هنر ایران در دوره‌ی پارت و ساسانی، ترجمه‌ی بهرام فره‌وشی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- گیرشمن، رومن، ۱۳۷۸، بیشاپور، جلد دوم، «موزاییک‌های بیشاپور»، ترجمه‌ی اصغر کریمی، تهران: پژوهشگاه
- لک‌پور، سیمین، ۱۳۸۹، کاوش‌ها و پژوهش‌های باستا‌ن‌شناسی دره‌شهر، تهران: پازینه.
- محمدی، مریم؛ نیستانی، جواد؛ موسوی‌کوهپر، سید مهدی، و هژبری نوبری، علیرضا، 1390، «مطالعه‌ی گونه‌شناسی، عناصر و اجزای معماری ایران در دوره ساسانی»، مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، گروه باستان‌شناسی دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی‌سینا، شماره‌ی 1، دوره‌ی اول، پاییز و زمستان، صص: 103-83.
- محمدی‌فر، یعقوب؛ و امینی، فرهاد، ۱۳۹۴، باستا‌ن‌شناسی و هنر ساسانی، تهران: شاپیکان.
- ندیم، فرناز، 1386، «نگاهی به نقوش تزئینی در هنر ایران»، هنر و معماری، رشد و آموزش هنر، شماره‌ی 10، تابستان، صص: 19-14.
 
- Baltrušaitis, J., 1977, Sasanian stucco, in A survey of Persian art, Vol. II, ed by: A. U. Pope & P. Ackerman, Tehran, Sroush.
- Bericht, V., 1933, Die Ausgrabungender Zweiten Ktesiphon Expedition, Berlin, Islamische Kunstabteilung Der Staatlichen Museen.
-Compareti, M., 2006, Some recent studies on sasanian religious art, annali di ca' foscari, xlv, 3.
- Dimand, M. S. & Hauser, W., Upton, J. M., Wilkinson, C. K., 1937, The Īrānian Expedition The Museum's Excavations at Nīshāpūr, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 33, No. 11, Part 2, pp. 1+3-23.
- Dimand, M. S. & Wilkinson, C. K., 1937, The Īrānian Expedition, 1936: The Excavations at Nīshāpūr, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 32, No: 10, Part 2, 1+3-22.
- Dimand, M. S., 1938, “Samanid Stucco Decoration from Nishapur”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 58, No. 2, pp. 258-261.
- Dimand, M. S., Hauser, W., Upton, J. M. & Wilkinson, C. K., 1938, The Īrānian Expedition, 1937: The Museum's Excavations at Nīshāpūr, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 33, No: 11, Part 2, 1+3-23.
- Dimand, M. S., 1941, “A Review of Sasanian and Islamic Metalwork in A survey of Persian Art Sasanian and early Islamic Metalwork”, by: J. Orbeli; A.U. Pope; P. Ackerman; Metalwork of Later Islamic period by: R. Harari, Art Islamica, vol.8,192-214.
- Flury, S., 1930, La mosquée de nāyin, Syria, T. 11, Fasc. 1 , pp. 43-58
- Hamilton. R. W., 1953, “Carved Plaster in Umayyad Architecture”, Iraq, Vol. 15, No. 1, pp. 43-55.
- Hauser, W., 1937, The Plaster Dado from Sabz Pūshān, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 32, No. 10, Part 2, 23-36.
- Hauser, W. & Wilkinson, C. K., 1942, The Museum's Excavations at Nīshāpūr, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 37, No: 4, 81+83-119.
- Kröger. O., 1978, Stucco, in the Royal hunter by Oliver Harper, New York, The Asia Society
- Orbeli, J., 1977, Sasanian & Early Islamic metalwork, in A survey of Persian Art, by: A.U Pope, & P. Ackerman, Vol II, Tehran, Sroush, 716- 770.
- Schmidt, J. H., 1937, “Figürliche sasanidische stuckdekorationen aus Ktēsiphon”, Art Islamic, Vol. 4, 174-187.
- Thompson, D., 1976, Stucco fron Chal Tar Khan –Eshqabad near Rayy? Colt,  Archaeological Institute Publication, London
- Upton, J., Wilkinson, M. & Charles K., 1936, The Persian Expedition 1934-1935: Excavations at Nīshāpūr, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, Vol. 31, No: 9, 171+176-182.
- Wilkinson, C. K., 1947, Fashion and Technique in Persian Pottery, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series, Vol. 6, No: 3, 99-104.
- Wilkinson, C. K., 1986, Nishabur, some early Islamic building and their decoration, The Metropolitan museum of art,New York.
-www.metmuseum.org