نظریه ای درباره انتظامهای هندسیِ معماری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری دانشکده‌ی معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران.

2 استاد گروه معماری، دانشکده‌ی معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی تهران، ایران

3 استادیار گروه معماری، دانشکده‌ی معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

مطالعات انجام شده در حوزۀ هندسه در معماری ایرانی بسیار دامنه­ دار و متفاوت است. در این مطالعات، هندسه به معانی گوناگون مورد نظر قرار گرفته، و تبعاً انواع مختلفی از انتظام هندسی در معماری ایران قابل شناسایی است. هر کدام از این انتظام های هندسی به طور منفرد در پیشینۀ پژوهش در معماری ایران مورد مطالعه فراوان قرار گرفته ­اند. اهمیت تبیین این انتظام های هندسی در نسبت با یکدیگر بسیار مهم و قابل توجه است و می ­تواند از بسیاری از خلط های رخ داده جلوگیری نماید.با توجه به توضیحات ارائه شده مسئله اصلی این پژوهش این است که: در آراء محققان معماری ایران، چه انواعی از انتظام هندسی را می‌توان شناسایی کرد؟ و فرضیه این پژوهش این است که انتظام های هندسی در معماری ایران، دارای اقسام و مراتب مختلفی است که تاکنون به صورت واضح و روشنی در کنار هم تبیین نشده­ اند. در این تحقیق با روش تحلیل محتوای کیفی، آراء محققان در حوزۀ هندسه مورد بررسی قرار گرفته است. انتخاب متون در این پژوهش، بر اساس انتخاب هدفمند از میان متونی که به شبکه مفاهیم پیوسته با هندسه (مقولات اولیه)، در معماری ایران مرتبط هستند انتخاب و کدگذاری اولیه شده است. سپس متون انتخابی بر اساس مشابهت های موضوعی طبقه بندی و نام گذاری شدند (مقولات محوری) و مجدداً همین مقولات محوری نیز در اساس مشابهت های موضوعی طبقه ­بندی و کدگذاری ثانویه شده ­اند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می ­دهد که انتظامهای هندسی موجود در معماری ایران عبارتند از؛  انتظام هندسی ابعاد انسانی، انتظام هندسی اقلیمی، انتظام هندسی نیارش، انتظام هندسی زیبایی شناسی فرمی و انتظام هندسی زیبایی­ شناسی آرایه ­ها. لازم به ذکر است که در نهایت این انتظام های هندسی در یک منظومه درهم تنیده و غیر قابل انفکاک به نام هندسه معماری ایرانی تبلور می ­یابند و لذا هدف اصلی از تبیین آنها کسب شناخت نسبت به هرکدام به صورت مجزا است که باعث تنویر ذهن و فهم ساز و کار آنها می شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Theory about Geometric Orders of Iranian Architecture

نویسندگان [English]

  • Saheb Mohamadianmansoor 1
  • Hadi nadimi 2
  • Zohre Tafazzoli 3
1 Ph.D. Student in Architecture, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University of Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Studies conducted in the domain of Iranian architecture are extensive as well as diverse. In these studies, different meanings of geometry are considered, and consequently, a wide variety of orders of Iranian architecture can be identifiable. Extensive studies are conducted on each of these geometrical orders of Iranian architecture. The importance of elaboration on these geometrical orders in comparison to each other is of great importance and considerable. Moreover, it would be able to prevent many of the errors that occurred. Taking into account the mentioned explanations, the underlying theme of this research is that what types of geometrical orders can be recognized among the votes of Iranian architectural research? This research is based on an assumption that geometrical orders of Iranian architecture have various types and levels which are elaborated till today. In this research, the qualitative content analysis method is applied to study the votes of the researcher. Choosing texts for this research and initial coding was based on the targeted selection among texts connected to the network of consistent concepts with geometry (basic concepts) in relation to Iranian architecture. Afterwards, selected texts were classified and named based on the similarities in fields (main topics), and again, these topics are secondly classified and named based on the similarities in fields. The results obtained from the geometrical orders of Iranian architecture include Geometrical orders of Human dimensions, climatic geometrical orders, geometrical orders of organization, aesthetic form geometrical orders and aesthetic arrays geometrical orders. It is noteworthy that these geometrical orders crystalize from the galaxy of Iranian geometrical architecture woven and impartible; therefore the primary goal of their identification is to gain cognition toward individually to shed light on them.
Keywords: Geometry, Geometric Order, Qualitative Content Analysis, Iranian Architecture.
 
Introduction
Although the geometry is a known concept and the most of researchers talk about geometry in Iranian architecture, the different spectrum of researcher’s vote indicates that when the topic of geometry in Iranian architecture is brought up it is not precisely clear that which one of the following topics is geometry. 
- Topics like module, modulation order and measurement
- Climatic orientation
- The geometry of Iranian structures
- Topics around symmetry, fitness, balance
- The geometry of Girih tiles and arabesque patterns
The main issue of this research is that what are different types of geometrical order in Iranian architecture? It should be said that all individual geometrical orders in Islamic-Iranian research literature of architecture are studied extensively but to merely explore each topic individually contributes to the appearance of many errors in real understanding and application of these geometrical orders. The assumption considered for this research is the variety in types and levels in Iranian architecture not identified together to date and not dealing with all geometrical orders together have led to lack of understanding of the real geometrical order. So the most critical questions of this research are:
What is the meaning of geometry, and which concepts are similar in the researcher’s vote?
What types of geometrical orders can be identified in votes of the Iranian researcher of the architecture?
Since the base of this research is to refer to the votes of researchers and texts obtained from the conducted researches, the content analysis of texts can be constructive as well as strategic. Moreover, as not the aim of this research is not only about the appearance of the message but the hidden content of is also attended and described the qualitative content analysis method is adopted. The qualitative content analysis method falls into inductive and deductive methods. In the inductive method, researchers trust in a wave of data to arrive at deep understanding. This status is referred to as inductive category (Iman Nooshadi 22:1391). In this research, the deductive method was applied to choose
The texts and then it was the inductive method implemented.
Text selection in this research is chosen and coded based on quality content analysis, in terms of targeted selection from the texts related to continuous concept networks (prime issues) in Iranian architecture.
Then, chosen texts are named and classified based on the similarities in the field (main topics) afterwards, a second classification and coding considering the field similarities were made. All of these classifications are identified and named as a geometrical order.
 
Discussion
- The definition of geometrical order and identification of a network of consistent concepts with geometry
The expression of geometrical order in this research is defined as below:
The geometrical order is the order of components belonging to a collection based on the principals and geometrical rules in line with attaining a goal.
To consider the geometrical definitions of the following topics as a “network of consistent content with geometry” was primarily identified and extracted by the name of primary topics.
- Size, value, amount
- Shape, pattern, face, direction
- Rules identifying sizes and shapes
-Semantic concepts
- Text adoption based on the network of consistent concepts with geometry (main topics) and primary coding
In the second step of this research by taking into account, the network of consistent concepts with geometry including size, shape, geometrical rules and semantic concepts (primary topics) the texts and votes of researchers in Iranian-Islamic architecture were studied. Parts of these studies about the primary concepts were extracted from the inside of studies (selected texts), and then those chosen texts were primarily recorded.
- Classification of the selected texts based on the similarities in fields (main topics)
In the third step of research based on the repetition frequency of the topics in the selected texts, each of primary topics extended to multiple branches. The extended branches of the primary topics in this research are called main topics.
- Classification of main topics based on the similarities in the fields and second coding
In the fourth step of this research after the study on the main topics, it was revealed that these topics could also be classified based on the similarities in the field. The main topics are related to the primary topics adapted from the definitions of the geometry, seen from another way round, considering the similarities in filed are related to the study perspectives, human dimensions, climate, نیارش, form aesthetic and array aesthetic. Finally, in the form of separated tables, each of which deals with the representation of a class and main topics of its subset the coding process is produced.
 
Conclusion
This research is aimed at the recognition of the geometrical orders in Iranian architecture and in response to research questions, the following results were obtained. To answer the first research question raised following the production of the geometry definition and recognition of concepts having a common meaning with geometry in Iranian architecture it became revealed that the following topics as a network of consistent meaning with geometry are classified as merely quantitative to entirely qualitative in different levels including:
- Size, value, amount
- Shape, pattern, face, direction, sample forms
- Rules identifying sizes and shapes
- Semantic concepts
To respond to the second and central question of this research, what types of geometrical order in votes of the Iranian researcher of the architecture can be identified? It can be said that by taking into consideration the performed analysis in this research, the five following geometrical order can be determined in the votes of the Iranian researcher of the architecture.
- Geometrical order of human dimension
- Geometrical order of Climate
- Geometrical order of structure
- Geometrical order of aesthetic form
- Geometrical order of decorations aesthetic
Comparison between the extracted results from the two domains of the common concepts with geometry and different geometrical order in architecture (geometrical examples) shows that geometry in both areas of concepts and examples have various levels and principles suggesting the inherent potentials of geometry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geometry
  • Geometric Order
  • Qualitative Content Analysis
  • Iranian Architecture
  • ابوالقاسمی، لطیف؛ 1390، «هنجار شکل یابی معماری اسلامی ایران»، معماری ایران دوره اسلامی، محمد یوسف کیانی، تهران: انتشارات سمت، 379-394.
  • اردلان، نادر؛ بختیار، لاله؛ 1379، حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی، ترجمه­ی حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک.
  • ایمان، محمد تقی؛ نوشادی، محمود رضا؛ 1391، «تحلیل محتوای کیفی»، پژوهش، سال سوم، شماره دوم، ص15-44.
  • بزرگمهری، زهره؛ 1385، هندسه در معماری، تهران: سبحان نور، سازمان میراث فرهنگی کشور.
  • بزنووال، رولان؛ 1379، فن آوری طاق در خاور کهن، ترجمه­ی سید محسن حبیبی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
  • بلخاری، حسن؛ 1388، هندسه خیال و زیبایی، پژوهشی در آرای اخوان الصفا درباره حکمت هنر و زیبایی، تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
  • بورکهارت، تیتوس؛ 1386، مبانی هنر اسلامی، ترجمه و تدوین امیر نصری، تهران: انتشارات حقیقت.
  • بهپور، باوند؛ 1384، «الگوهای مورد استفاده در طراحی معماری و تزئینات دوره قاجار»، مجله معمار، ش 30، فروردین و اردیبهشت، ص 98-107.
  • بهشتی، محمد؛ قیومی بیدهندی، مهرداد؛ 1388، فرهنگ نامه معماری ایران در مراجع فارسی، جلد 1، اصطلاحات و مفاهیم، تهران: انتشارات تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
  • پارسی، فرامرز؛ 1391، «روش طراحی در معماری تاریخی ایران»، مجله معمار، ش 72، فروردین و اردیبهشت، ص 70-76.
  • پوردیهیمی، شهرام؛ 1390، زبان اقلیمی در طراحی محیطی پایدار، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  • پوراحمدی، مجتبی؛ 1390، «نسبت طول به عرض حیاط و اتاقها در خانه های سنتی یزد»، مجله هنرهای زیبا، شماره 47، پاییز، ص 69-77.
  • پیر نیا، محمد کریم؛ 1390، بازچاپ اثر 24 و 20، چفدها و طاقها و گنبد در معماری ایران، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی.
  • پیرنیا، محمد کریم؛ معماریان، غلامحسین؛ 1386، سبک شناسی معماری ایرانی، تهران: نشر سروش دانش.
  • پیرنیا، محمد کریم؛ 1378، آشنایی با معماری اسلامی ایران، تدوین غلامحسین معماریان، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
  • توسلی، محمود؛ 1383، هنر هندسه، پویایی اشکال، احجام کروی ابوالوفای بوزجانی، تهران: انتشارات پیام.
  • حجازی، مهرداد؛ مهدی زاده، سراج؛ 1388، مرمت گوشه سازیهای گنبدهای ایرانی نقطه تبلور حضور همزمان معماران و مهندسین سازه، شیراز: هشتمین گنگره بین اللملی مهندسی عمران.
  • راسل، برتراند؛ 1340، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه­ی نجف دریا بندری، تهران: انتشارات آوند دانش.
  • رئیس زاده، مهناز؛ مفید، حسین؛ 1374، احیای هنرهای از یاد رفته، تهران: انتشارات مولی.
  • زارعی، محمد ابراهیم؛ حاتمی مجد، فائزه؛ محمدیان منصور، صاحب؛ 1396، خانه های قدیمی همدان، همدان: انتشارات حوزه هنری.
  • زارعی، هانی؛ دیگران؛ 1396، «بازشناسی الگوی طراحی خانه های تاریخی شیراز در دوره قاجاریه با رویکرد اقلیمی»، مجله پژوهش های باستان شناسی ایران، شماره 13، تابستان، ص 225-242.
  • سالینگروس، نیکوس ایِ؛ 1387، یک نظریه معماری، ترجمه­­ی سعید زرین مهر و زهیر متکی، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
  • شعرباف، اصغر؛ 1385، گره و کاربندی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور، سبحان نور.
  • طاهباز، منصوره؛ 1392، دانش اقلیمی طراحی معماری، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  • عادل مهربان، مرضیه؛ 1394، مروری بر تحلیل محتوای کیفی و کاربرد آن در پژوهش، اصفهان: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان اصفهان.
  • فرامرزی، سینا؛ 1395، مداقه ای در هندسه و سازه ی کاربندی، رساله کارشناسی ارشد معماری، استاد راهنما: محمد رضا بمانیان، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  • قبادیان، وحید؛ 1377، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • کرفتر، فردریش؛ 1388، طرح‌های بازسازی تخت جمشید، ترجمه­ی فرانک بحرالعلومی، تهران: بنیاد پژوهشی پارسه، پاسارگاد.
  • کریچلو، کیت؛ 1389، تحلیل مضامین جهان شناختی نقوش اسلامی، ترجمه­ی سید حسن آذرکار، تهران: انتشارات حکمت.
  • الکساندر، کریستوفر؛ 1390، سرشت نظم، گزیده جلد اول، ساختارهای زنده در معماری، ترجمه­ی رضا سیروس صبری و علی اکبری، تهران: پرهام نقش.
  • کسمایی، مرتضی؛ 1382، اقلیم و معماری، اصفهان: نشرخاک.
  • محمدیان منصور، صاحب؛ 1386، «سلسله مراتب محرمیت در مساجد ایرانی»، مجله هنرهای زیبا، شماره 29، بهار، ص 59-68.
  • محمدیان منصور، صاحب؛ فرامرزی، سینا؛ 1390، «گونه شناسی و تدوین ساختار هندسی کاربندی در معماری ایران»، مجله هنرهای زیبا، شماره 48، زمستان، ص 97-109.
  • محمدیان منصور، صاحب؛ فرامرزی، سینا؛ 1391، «مقایسه نظم شبه تناوبی شاه گره با ساختار شبه بلوری سیلیکون»، مجله تجسمی هنرهای زیبا، شماره 50، تابستان، ص 69-80.
  • محمدیان منصور، صاحب؛ فرامرزی، سینا؛ 1392، «بررسی وجود نظم شبه تناوبی در ساختار پتکانه»، مجله تجسمی هنرهای زیبا، دوره 18شماره 2، تابستان، ص 43-54.
  • معماریان، غلامحسین؛ 1385، آشنایی با معماری مسکونی ایرانی، گونه شناسی درونگرا، تهران: انتشارات سروش دانش.
  • معماریان، غلامحسین؛ صفایی پور، هادی؛ 1391، معماری ایرانی، نیارش، تهران: نغمه نو اندیش.
  • ملازاده، کاظم؛ محمدیان منصور، صاحب؛ جوانمردی، فاطمه؛ خدابنده، مریم؛ 1395، «بررسی تناسبات و نظام پیمون در معماری دوره ماد: مطالعه موردی محوطه نوشیجان»، نشریه جستارهای باستان شناسی ایران پیش از اسلام. جلد 1، شماره 2، پیاپی 2، پاییز و زمستان، ص 79-93.
  • نجیب اوغلو، گلرو؛ 1387، هندسه و تزیین در معماری اسلامی، ترجمه­ی مهرداد قیومی بید هندی، تهران: انتشارات روزنه.
  • ندیمی، هادی؛ 1378، «حقیقت نقش»، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد دوم. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه).
  • نصر، سید حسین؛ 1384، دین ونظام طبیعت، ترجمه­ی محمد حسن فغفوری، تهران: انتشارات حکمت.
  • نصر، سید حسین؛ 1389، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه­ی رحیم قاسمیان، تهران: حکمت.
  • نقره کار، عبدالحمید؛ 1387، درآمدی بر هنر اسلامی در معماری و شهرسازی، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
  • نوایی، کامبیز؛ حاجی قاسمی، کامبیز؛ 1390، خشت و خیال، تهران: سروش.
  • ویلبر، دونالد نیوتن؛ 1393، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • هاتفی شجاع، سمیه؛ 1394، «میزان تعمیم پذیری نظریه ساختار زنده کریستوفر الکساندر، مطالعه موردی : چهارباغ و باغ های اصفهان»، باغ نظر، سال دوازدهم شماره36، آذر و دی، ص 41-52.
  • Roaf, Michael, 1978, "Persepolitan Metrology", London16: 67-78.
  • Alexander C, 2002, The Nature of Order an Essay on the Art of Building and the Nature of the Universe: Book I - The Phenomenon of Life, Berkeley, CA: The Center for Environmental Structure.
  • George, A.R, 1995, "the bricks of E-Sagil", Iraq 57: 173-197.
  • Kaplan, Craig, 2002, "Computer Graphics and Geometric Ornamental Design, for the degree of Doctor of Philosophy", Ph.D. Thesis, University of Washington.
  • Peter J. Lu; Paul J. Steinhardt, 2007, "Decagonal and Quasi-crystalline Tilings in Medieval Islamic Architecture", Science 315: 1106-1110.