مطالعه ی کاروانسراهای درون شهری دوره ی قاجار همدان نمونه ی موردی: کاروانسرای حاج صفرخانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

2 آموزشکده فنی و حرفه ای سما واحد همدان

چکیده

کاروانسراهای درون‌شهری، محل مبادلات کالاهای تجاری و نیز مکانی امن برای اقامت مسافران و تجار بوده است. این کاروانسراها، عمدتاً در جنب بازار و مرتبط با بازارها بوده‌اند. در میان بازارهای ایران، بازار همدان به‌لحاظ موقعیت شهر همدان، اهمیتی قابل‌توجه داشته است. این بازار محل دادوستد کالاهایی بوده که از شرق به غرب و از شمال به جنوب حمل می‌شده و همچون چهارراهی رفت‌وآمدهای تجاری کشور و حتی در سطح بین‌المللی (جاده‌ی ابرایشم) را شامل می‌شده است. با وجود اهمیت بازار و کاروانسراهای درون‌شهری همدان، مطالعاتی جامع درباره‌ی آن‌ها صورت نگرفته است. این نوشتار به پژوهش تحلیلی درباره‌ی «کاروانسرای صفرخانی» پرداخته ‌است. ماهیت و روش تحقیق در این پژوهش، از نوع تحقیقات تاریخی-تحلیلی است و اطلاعات مورد نیاز، به دو شیوه‌ی میدانی و اسنادی جمع‌آوری شده و مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. مسأله‌ی اصلی این پژوهش را می‌توان در قالب پرسشی این‌گونه طرح نمود که چه عواملی در شکل‌گیری و ساختار این کاروانسرا مؤثر بوده‌اند؟ پیش‌فرض تحقیق، این را نشان می‌دهد که تحول مهمی در ساختار اقتصادی شهر همدان در اواخر دوره‌ی قاجار رُخ‌داده و روابط با نقاط مختلف کشور و همچنین کشورهای پیرامونی زمینه‌ی توسعه‌ی این‌گونه بناها را فراهم آورده که مکان‌یابی آن را تحت‌تأثیر قرار داده است. نتیجه‌ی تحقیق نشان‌داد که کاروانسرای صفرخانی در ساختاربندی فضایی کاری منحصربه‌فرد محسوب می‌شود. این بنا از نوع کاروانسراهای تجاری است که متأثر از شرایط اقلیمی شمال‌غرب ایران ساخته شده است. بر این‌اساس، ویژگی‌های معماری دوره‌ی قاجار در ساختار معماری و تزیینات آن قابل درک است. ویژگی‌های معماری بومی ساخت؛ در ترازبندی طبقات و میانسرا و همچنین نوع به‌کارگیری مصالح و ساخت پوشش طبقات و همچنین کاربری تجاری در نوع سامان بخشیدن به طبقات و ارتباط حجره‌ها با یکدیگر استفاده‌ی بهینه از کاربرد زمین در جنب بازار همدان بوده است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Studies of the Caravansary Inside City of Hamadan Qajar Period Case Study Caravansara Haj-Safarkhany

نویسنده [English]

  • saeed piri 1
چکیده [English]

Iran is an ancient country with a long history in art and architecture presenting innovative and creative works embedded in different parts. The heritage of effort to ceate wonders representing faith and belief in god and indicator of culture and civilization.The architect artists created mosque for worship ,school for education and Baazar for trade and economic affairs and carvansara for rest of trades and merchants.Iranian baazar is a unified fabric of different elements with a service-trade approach embracing the heart of economics and life in the city.One of these elements is carvansara as the inns on the way dating back to achemenian era.Due to different climates in Iran and distance between cities , the presence of plaes for rest and food provision was necessary without which paving long distances between cities was impossible.In this research ,the history and architecture of and carvansara are paid attention to and carvansara Safrkhani is chosen to get the details of this kind of building and pathology of building.Library documents along with field observations were reied on to get the historical trend of carvansara in Iran and pathologies of this building in restoration. Iranian civilization as other civilizations, convoys were always on the road and traveling. Institutions providing aid stations in certain areas of the road with a long time ago, during the Achaemenid Cyrus was launched. In the words of Herodotus’ invention of Iranians in different sections of roads, stations were set up with Bashgvh guest houses and roads are safe. As always in traffic took place. Number of stations with Sardis to Susa 111 Post Road house number was. “Due to the diversity and beauty of the buildings, many scholars and experts in the field of art, architecture, caravanserais of Iran’s most important architectural landmarks successes and professor of Iranian players in the creation of these buildings have pioneering and Mobtaker. In this article we will cover in this context Caravansary INNS Haj-Safarkhany is studied in this province. INNS can help identify and restore them from being destroyed due to lack of knowledge or forgetting to prevent infection. The introduction and repair and restoration and rehabilitation of caravanserais investigations have been conducted. The research question is: Is this house plan forms the passage of time and changes to street and has changed? In this method, field studies and documentation library and research is descriptive. In general, the evolution and spread of caravanserais in different periods depending on the social, economic, religious, and the acquisition and development has been associated with the above. The inn has held various functions in the past, has caused different names to these buildings is housed in the dictionary, including Karbat, ligaments, and Khan’s tent. Inn combines Caravan (meaning a group of passengers) and house (meaning house or place), in other words we can say that the caravan inn building to accommodate the inn room and porch addition of the clause and the barn and Storage is often called the sheath entrance to the house is a small market and the entrance was a clean room that is dedicated to Karvansalar. Sometimes towers located on both sides of the house and ligaments during the defense and security of the toll taken. Karvansrahayy for keeping horses and cattle that have been used to Rabat, they may watch or ra ra Arab ligament is Pat. Pat way or path past the house, the ligaments in addition to water storage tank and several rooms around the courtyard engulfed and passengers can have one or more nights in the Byasaynd. December Zrpatgan feet and was also the root.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Carvansara
  • Climat
  • Mason Historical
  • Haj-Safarkhani Carvansara
  • Hamedan
- پوپ، آرتور ابهام، آکرمن، فیلیس، 1387، سیری در هنر ایران، ج 1، تهران: انتشارات شرکت علمی و فرهنگی.
- پیرنیا، محمدکریم، 1371، تحقیق در معماری گذشته ایران، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
- پیرنیا، محمدکریم، افسر، کرامت الله، 1352، راه و رباط، تهران: انتشارات سازمان ملی - حفاظت آثار باستانی.
- پیرنیا، محمدکریم، معماریان، غلامحسین، 1384، آشنایی با معماری اسلامی ایران (ساختمان‌های درون شهری و برون شهری)، تهران: سروش دانش.
- توسلی، محمود، 1381، ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، تهران: پیوند نو.
- زارعی، محمدابراهیم، 1376، «طرح پژوهشی: بررسی آثار معماری اسلامی در استان همدان»، دانشگاه بوعلی‌سینا (منتشر نشده).
- زارعی، محمدابراهیم، 1387، «ساخت بازار همدان»، فصلنامه فرهنگ مردم (ویژه‌نامه‌ی همدان)، سال هفتم، شماره‌ی 26، صص 47-59.
- زارعی، محمدابراهیم،1390، «ساختار کالبدی-فضایی شهر همدان از آغاز دوره‌ی اسلامی تا پایان دوره‌ی قاجار بر اساس مدارک و شواهد موجود»، مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران (نامه‌ی باستان‌شناسی)، شماره 1، دوره‌ی اول، پاییز و زمستان، صص 57-82.
- سیرو، ماکسیم، 1944، کاروانسراهای ایران و ساختمان‌های کوچک میان‌راه، ترجمه: عیسی بهنام، تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
- سیوری، راجر، 1363، ایران عصر صفوی، ترجمه: کامبیز عزیزی، تهران: انتشارت سحر.
- شاردن، ژان، 1364، سیاحت‌نامه، ج 4، ترجمه: محمد عباسی، تهران: اتشارات سمت.
- عمید، حسن، 1369، فرهنگ فارسی عمید، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
- کیانی، محمدیوسف، و کلایس، ولفرام، 1362، فهرست کاروانسراهای ایران، ج اول، تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
- کیانی، محمدیوسف، 1384، تاریخ هنر و معماری ایران در دوره اسلامی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
- ویلبر، دونالد. ن.، 1346، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه: عبدالله فریار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب،
- هادی‌زاده کاخکی، سعید، 1389، کاروانسرا در ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- هیلن‌براند، رابرت، 1377، معماری اسلامی، فرم، عملکرد و معنی، ترجمه: ایرج اعتصام، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهرداری تهران.
-تکمیل‌همایون، ناصر، 1369، «کاروانسرا در فرهنگ ایران»، مجله‌ی تحقیقاتی تاریخی، سال اول و دوم، شماره‌ی 4 و 5، صص 207 و 206.
-قبادیان، وحید، 1384، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
-گیرشمن، رومن، 1369، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه: محمد معین، تهران: علمی-فرهنگی.