مطالعۀ نقش عوامل محیطی در توزیع استقرارهای ایلام قدیم و میانۀ شهرستان اردل، با تأکید بر چشم انداز کارست

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

2 دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد اقلیم شناسی در برنامه ریزی محیطی، گروه جغرافیا، پردیس علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

عوامل محیطی همواره در شکل‌گیری و چگونگی استقرارهای انسانی نقش تعیین‌کننده‌ای داشته‌اند. یکی از این عوامل محیطی «کارست» نام دارد. مناطق کارستی شرایط جغرافیایی بسیار ویژه‌ای دارند که در این پژوهش برروی تأثیر کارست بر شکل‌گیری و تداوم استقرارهای ایلامی شهرستان اردل مطالعه شده است. ویژگی‌های چشم‌انداز کارست، مانند «خاک» نه‌چندان مناسب برای کشاورزی و دسترسی دشوار به آب سطحی، به‌گونه‌ای است که برای زندگی یک‌جانشینی چندان مناسب نیست؛ هم‌چنین عوامل جغرافیایی دیگر مرتبط با کارست از‌جمله شیب زمین، دوران زمین‌شناسی و ارتفاع از سطح دریا در مورد استقرارهای ایلامی شهرستان اردل به‌گونه‌ای هستند که تنها زندگی کوچ‌نشینی را در بخش‌هایی از این چشم‌انداز میسر کرده است. این درحالی‌ست که برخی از پژوهشگران زندگی کوچ‌نشینی در فلات ایران در دوران تاریخی را چندان ممکن نمی‌دانند؛ از این‌رو در پژوهش حاضر پرسشی که مطرح شده آن است که، نقش کارست در شکل‌گیری استقرارهای ایلام قدیم و میانه در شهرستان اردل به چه صورت بوده و این چشم‌انداز چه تأثیری در زندگی کوچ‌نشینی در این منطقه طی دورۀ ایلام قدیم و میانه داشته است؟ روش مدنظر در اینجا، ترسیم نقشه‌های GIS با مشخص کردن  گسترۀ کارست و  پراکنش محوطه‌های ایلامی  نسبت به آن‌ها  است. در کنار آن، توجه به منابع‌تاریخی نیز می‌تواند راهگشا باشد و شاید بتوان با مطالعه‌ی جای‌نام‌های ایلامی، برخی از جای‌نام‌های آن‌را در منطقۀ یادشده جایابی نمود؛ به‌عنوان نمونه برخی از محققان جای‌نام «لو.سو» را برای حدود منطقۀ بختیاری پیشنهاد داده‌اند. جای‌نامی که بخشی از منطقۀ «سیمشکی» بوده و احتمالاً مردمانی کوچ‌نشین داشته است؛ در واقع شهرستان اردل به‌عنوان بخشی از منطقۀ بختیاری با حداقل 65% استقرار کوچ‌نشینی در دورۀ ایلام که در پژوهش حاضر مشخص گردید، می‌تواند نمونه‌ای از معیشت کوچ‌نشینی در دورۀ ایلام قدیم و میانه و در منطقۀ سیمشکی در هزاره‌های سوم و دوم پیش‌ازمیلاد باشد که در چشم‌انداز کارست و با توجه به منابع محیطی آن شکل گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Effect of Natural Factors in Spatial Distribution of Archaeological Sites, During the Elamite Period Ardal; Case Study the Sites in Karst Landscape

نویسندگان [English]

  • Ali reza Khosrozadeh 1
  • Ali Aarab 2
  • Afshin Khosrosani 3
  • Mina Bahrami nia 4
1 Associate Professor, Department of Archeology, Faculty of Literature and Humanities, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
2 PhD Student in Archeology, Department of Archeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 M.A. in Archeology, Department of Archeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.
4 M.A. in Climatology in Environmental Planning, Department of Geography, Campus of Humanities and Social Sciences, Yazd University, Yazd, Iran.
چکیده [English]

Environmental factors have always played a significant role in the formation of human settlements. One of these environmental factors is karst. Karst regions have very specific geographical conditions. In this article, the impact of karst on the formation and continuation of Elamite settlements in Ardal County has been studied. Landscape features of karst, such as poor soil for agriculture and difficult access to surface water, are not suitable for sedentary life. Distribution of population and human settlements in a geographical area has a great influence on the structure and function of human activities. Not only will these distribution patterns be affected by social and cultural factors, they were highly dependent on natural phenomena; because nature is a context of human geographical activities. In this paper, we have studied and analyzed the role of environmental factors in spatial distribution and configuration of human settlements during the Elamite period in Ardal Count. Karst landscape is useful for nomadic people and we can understand such a life in Elamite era among the archaeological evidence and Mesopotamian inscriptions. Therefore, this study attempted to explore these regions from the Elamite era through an interdisciplinary approach involving archaeology, Archaeometry and history of northern Susa and Anshan.
Keywords: Karst, Ardal, Elamite Era, Lu. Su, Nomadism.
 
Introduction
The geographical determinism has sometimes definitely restricted social development and opens up at times an opportunity to development social factors. Social conditions is always under the influence of environmental indicators and one of which is karst; indeed, one of the geographical determinants can be found in the so-called karst landscape. Karst structures are a part of those environments that due to their inherent sensitivity, specific hydrological and geomorphic complexities, it has not been possible to interfere with and therefore human beings have long tried to adapt themselves to this environment. However, about 25 per cent of the world’s population lives in karst areas (Veni et al. 2001: 69). Due to inadequate agricultural soil, demanding access to surface water, and complex geographic conditions (Telbisz et al. 2013: 140), karst areas have generally not been appropriate places for permanent settlement in the ancient times. However, the Zagros Mountains have been regarded as one of the most important dwelling regions of Iran from the distant past and all karst forms and features, including karst springs, forests, karen, cave and rocky shelters can be observed (Ghorbani 2015: 519). Chaharmahal and Bakhtiari Province, located in central Zagros, has a capacity of over 60% from the perspective of karst conditions (Raeisi 2014: 1-5). There are many karst springs in the province, among which the most famous ones are Pir Cave, Shalamzar, Farrokhshahr, Brom Lordegan, Dimeh, Sadan and Sarab Babahidar (Riahiipour & Khalili 2012). Of the karst formations located in this province, it can be refered to Asmari, Sarvak and Ilam ones (Chitsazan et al. 2016: 97).
Aims and research necessity: Regarding the issue of mobilization in the Iranian plateau, many archaeologists have addressed role of this lifestyle in the social structure of prehistoric societies (Alden 2015; Abdi 2003; Alizadeh et al. 2010); however, this lifestyle as an entity as a whole, and its formation under the influence of the karst landscape in the historical era (Ilam) have received little attention. Therefore, the present study seeks to address one of the most important prospects in central Zagros, namely karst, and also devote itself to study concerning mobilization using remote sensing, and historical sources including Elamite place names.
Research questions and assumptions: Considering the considered topic, in order to come to the favorable aims, the present article intend to addressed this question that has the geological situation of the region, especially the karst landscape structure, had any effect on the type of settlements of the old and middle Elam periods and how these impacts is visible in their nomadic subsistence?
Research method: In order to achieve the desired results, the role of environmental and geographical factors on how Elam’s period settlements using archaeological surveys of the region and their location in GIS maps are studied; also, the role of karst formations as one of the most important features of the earth in Chaharmahal and Bakhtiari province will be evaluated.
 
Karst landscape in Chaharmahal and Bakhtiari province and Ardal County
Karst landscape is one of the most important geological formations of Chaharmahal and Bakhtiari province. Despite the importance of this formation in the forming of ancient settlements, little attention has so far been paid in archaeology of Iran. The most important karst landscapes in Chaharmahal and Bakhtiari province are the Asmari-Ilam and Sarvak formations. This landscape is crucial in determining how ancient settlements has been located. Among sites under study in Ardal County and based on Esmaeili Jelodar’s and Khosrowzadeh archaeological surveys in two central and midland sections (Esmaeili Jelodar 2007; Khosrowzadeh 2008; 2009; 2010) and their location in GIS environmental maps, 56.25 per cent of identified settlements in the central part of Ardal (18 settlements) have been formed on the karst formation (figure 1 & 2). This figure is higher for the midland area and is equal to 74.6 per cent (56 settlements), which would be an interesting figure for the Elamite settlements in the region. Therefore, it can be said that throughout Ardal County, 65.4 per cent of the Elamites settlements have been formed on karst settlements (Figures 1 and 2). It is interesting to note that despite the importance of this landscape in Chaharmahal and Bakhtiari province, few archaeological sites of the province have been studied with such a view. It should be noted that karst not only played an environmental role in human settlements (in here Elam period) but also influenced the behavior, beliefs and social conditions of the inhabitants themselves (Stevanovic, 2015: 22). Therefore, locating the high percentage of Elamite sites on karst areas will be quite noticeable.
 
Conclusion
As identified, environmental factors have had a considerable role in the Elamite settlements of the Ardal County. In Ardal, karst and factors related to it can be known as the most significant reason behind dwelling in the Elam period; considering importance of this topic and lack of conducted studies so far concerning karst in ancient settlements of Charmahal Bakhtiari province, the article intends to examine this topic.
Karst is one of the important landscapes of the Zagros region; given the abundance of this landscape, the karst in archaeology has not been adequately studied in the way it deserved to. Caves, rock shelters, and abundant springs besides Cherts caused karst areas to be suitable for humans in the Paleolithic era. However, by reason of inappropriate soil for agriculture and demanding access to surface water, Karst areas has not been suitable for rural life and urbanization in historical epochs. Nevertheless, the existence of abundant pastures and springs in karst areas of Zagros are the appeals that has attracted human beings to this areas. In Ardal County, 65 per cent of the Elamite settlements has been located in the karst landscape; hence, it does not should appear very simplistic, but it should be studied correctly and with scientific approaches.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Karst
  • Ardal
  • Elamite Era
  • Lu. Su
  • Nomadism
- ارفعی، عبدالمجید، 1389، «سنگ‌نبشتۀ شیلهک-اینشوشینک از سولقان شهرکرد». مجلۀ زبان‌شناخت، سال اول، شمارۀ اول، صص: 1-10.
- اسمعیلی‌جلودار، محمداسماعیل؛ اعراب، علی، 1395، «پبشنهادی بر محدوده زبشَلی در دورۀ ایلام براساس داده‌های باستان‌شناختی و کتیبه‌های میان‌رودانی». مجلۀ پژوهش‌های علوم تاریخی، دورۀ 8، شمارۀ 2، صص: 1-20.
- اسمعیلی‌جلودار، محمداسماعیل؛ ذوالقدر، سعید، 1393، «تحلیل داده‌های کاوش در محوطۀ کوچ‌نشینی شهریاری II از دورۀ هخامنشی در منطقۀ بیرگانِ کوهرنگِ بختیاری». مجلۀ پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورۀ 4، شمارۀ 6، صص: 85-103.
- اسـمعیلی‌جلودار، محمداسـماعیل؛  هیبتیـان، فیـروزه، 1387، «گـزارش مردم‌شناسـی محـدودۀ مخـزن سـد و تونـل سـوم کوهرنـگ». تهـران: آرشـیو پژوهشـکدۀ باستان‌شناسـی (منتشر نشده).
- اسمعیلی‌جلودار، محمد‌اسماعیل، 1391 «چشم‌انداز باستان‌شناختی ساحل شرقی باتلاق گاوخونی». نامورنامه؛ مقاله‌هایی در پاسداشت یاد مسعود آذرنوش، به‌کوشش: حمید فهیمی و کریم علیزاده، تهران: ایران‌نگار، صص: 189-206.
- اسمعیلی‌جلودار، محمد‌اسماعیل، 1386، «گزارش بررسی و شناسایی باستان‌شناختی شهرستان اردل استان چهارمحال‌وبختیاری». تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی (منتشر نشده).
- اعراب، علی، ۱۳۹۲، «بررسی آجرنوشتۀ هوته لوتوش اینشوشیناک در موزۀ باستان‌شناسی شهرکرد». اولین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار، همدان: انجمن ارزیابان محیط‌زیست هگمتانه، صص: 7-18.
- براتی، غلامرضا، 1383، درآمدی بر جغرافیای خاک‌ها و مدیریت محیطی منابع خاک. چاپ اول، کرمانشاه: نشر طاق بستان.
- چیت‌سازان، منوچهر؛ کریمی‌وردنجانی، حسین؛ چرچی، عباس؛ کریمی، حاجی، 1395، «بررسی خصوصیات ژئومورفولوژی کارست زاگرس و مقایسه آن با مناطق آهکی ایران مرکزی». مجلۀ زمین‌شناسی کاربردی پیشرفته، شمارۀ 19، صص: 89-97.
- خسروزاده، علیرضا، 1388، «گزارش بررسی باستانشناختی بخش میانکوه، شهرستان اردل». فصل نخست، شهرکرد: مرکز اسناد میراث‌فرهنگی استان چهارمحال‌وبختیاری، (منتشر نشده).
- خسروزاده، علیرضا، 1389، «گزارش بررسی باستان‌شناختی بخش میان‌کوه، شهرستان اردل». فصل دوم، شهرکرد: مرکز اسناد میراث‌فرهنگی استان چهارمحال‌وبختیاری، (منتشر نشده).
- خسروزاده، علیرضا، 1390، «گزارش بررسی باستاݣݣن‌شناختی بخش میان‌کوه، شهرستان اردل». فصل سوم، شهرکرد: مرکز اسناد میراث‌فرهنگی استان چهارمحال‌وبختیاری، (منتشر نشده).
- خسروزاده، علیرضا؛ محمود حیدریان، محمدی، حمید، 1394، «محوطه‌های نویافتۀ دورۀ ایلام میانه در منطقۀ میان‌کوهِ شهرستان اردل، چهارمحال‌وبختیاری». پژوهش‌های ایران‌شناسی، سال 5، شمارۀ 1، صص: 81-65.
- خسروزاده، علیرضا؛ و حبیبی، حسین، 1394، «مطالعۀ الگوی استقراری دورۀ ساسانی دشت میان‌کوهی فارسان در استان چهارمحال‌وبختیاری». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 8، دورۀ 5، صص: 99-118.
- روستایی، کوروش، 1394، «گونه‌شناسی محوطه‌های باستانی منطقۀ کوهرنگ بختیاری». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 9، دورۀ 5، صص: 27-46.
- ریاحی‌پور، مهدی؛ خلیلی، خدیجه، 1391، «بررسی و مقایسه هیدروژئولوژی چشمه‌های کارستی معروف در استان چهارمحال‌وبختیاری». شانزدهمین همایش انجمن زمین‌شناسی، صص: 57-66.
- رییسی، فرشته، 1393، «شناسایی و پهنه‌بندی مناطق کارستی استان چهارمحال‌وبختیاری با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد مهندسی منابع طبیعی دانشگاه شهرکرد (منتشر نشده).
- علیزاده، عباس، 1387، شکل‌گیری حکومت عشایری و کوهستانی عیلام باستان. شهرکرد: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان چهارمحال‌وبختیاری.
- فورد، درک، 1392، «بیان ژئومورفولوژی کارست از دیدگاه جووان سویج». ترجمۀ رضا خوش‌رفتار، رشد آموزش جغرافیا، دورۀ 28، شمارۀ 1، صص: 30-35.
- قربانی، محمدصدیق، 1394، «چشم‌انداز کارست به مثابه شاخص استقراری در منطقه کامیاران (گذشته و اکنون)». پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، دورۀ 47، شمارۀ 4، صص: 517- 531.
- محمدی‌فر، یعقوب؛ ملازاده، کاظم؛ نوروزی، علی‌اصغر، 1395، «بررسی شواهد باستان‌شناختی دورۀ ایلام میانه در حوضۀ کارون علیا». مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 8، شمارۀ 2، صص: 131-150.
- نوروزی، علی‌اصغر، 1388، «مطالعات باستان‌شناسی در حوضۀ آبخیز کارون شمالی (استان چهارمحال‌وبختیاری)». مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 1، شمارۀ 2، صص: 161-175.
 
- Aarab, A.; Esmaeili Jelodar, M. E. & Khosrowzadeh, A., 2017, “A Suggestion For The Toponymy of Several Elamite Regions Including Zabshali, Tukrish and Lu. Su.‏”. Ankara  University Journal of Languages and History Geography, No. (57) 1, Pp: 1-20.
- Abdi, K., 2003, “The early development of pastoralism in the Central Zagros Mountains”. Journal of World Prehistory, No. 17(4), Pp: 395-448.‏ RGISI, 57(1).
- Alden, J. R., 2015, “DT Potts. Nomadism in Iran: from antiquity to the modern era”. xxv+ 558 pages, 21 b&w illustrations, 5 tables. 2014. Oxford: Oxford University Press; 978-0-19-933079-9 hardback£ 55, Antiquity, No. 89(346), Pp: 996-997.
- Alexander, E. C., 2012, The Impact of Karst on Agriculture, Conduits, Karst, and Contamination. –Addressing Ground Water Challenges 2012 MGWA Spring Conference.
- Alizadeh, A., 2010, “The Rise of the Highland Elamite State in Southwestern Iran: “Enclosed” or Enclosing Nomadism”. Current Anthropology, No. 51(3), Pp: 353-383.
- Alizadeh. A.; Ahmadzadeh, A. & Omidfar, M., 2016, Ancient settlement systems and cultures in the Ramhormoz plain, Southwestern Iran. Oriental Institute Publications, Chicago.
- Anabestani, A., 2011, “The role of natural factors in stability of rural settlements (case study Sabzevar country)”. Geography and Environmental planning, No. 40 (4), Pp: 89-104.
- Andrejchuk, V., 2005, “Karst as a settling factor, Hellenic Speleological Society”. Proceedings of the 14th International Congress of Speleology, 21-28 August 2005, Kalamos, Hellas, Vol. 1, Pp: 331-333.
- Carter, E., 1978, “Susa: Ville Royal”. Paléorient, No. 4, Pp: 197-212.
- Carter, E., 1996, Excavations at Anshan (Tal-e Malyan): The Midle Elamite period, Malyan excavation reports. Universitu Museun Monoghraphs 82, Philadelphia.
- Chitsazan, M.; Karimi Vardanjani, H.; Chrchi, A., & Karimi, H., 2017, “Geomorphological Karst characteristic in Zagros and comparison it with Calcareous soils in central part of Iran”. journal of   Advanced Applied Geology, No. 19, Pp: 89-97.
- De Miroschedji, P., 1980, “Le dieu élamite Napirish”. Revue d'Assyriologie et d'archéologie orientale, No. 74(2), Pp: 129-143.
- Ford, D., 2014, “Founding of karst Geomorphology”. Translate by: Reza Khosh Rafter, Roshd Joghrafiya, No. 28 (1), Pp: 30-35.
- Lovász, G. & Gyenizse, P., 2012, “Impact Of Karst Development On Settelment Network In Hungary And Croatia”. Karst Development, Vol. 2, No. 1, Pp: 21-28.
- Nickerson, J. L., 1983, “Intrasite variability during the Kaftari Period at Tale Malyan (Anshan), Iran”. Ph. D. dissertation, Department of Anthropology, Ohio State University.
- Olmstead, A. T., 1919, “The Babylonian Empire”. The American Journal of Semitic Languages and Literatures, No. 35(2), Pp: 65-100.
- Olmstead, A. T., 1919, “The Babylonian Empire”. The American Journal of Semitic Languages and Literatures, No. 35(2), Pp: 65-100.
- Parise, M. & Sammarco, M., 2015, “The historical use of water resources in karst”. Environmental Earth Sciences, No. 74(1), Pp: 143-152.
- Potts, D. T., 2014, Nomadism in Iran: From antiquity to the modern era. OUP Us.‏
- Potts, D. T., 1999, The Archaeology of Elam: Formation and Trasformation of an Ancient Iranian state. Cambridge University Press.
- Steinkeller, P., 1988, “On the Identity of the Toponym Lu.Su (. A)”. Journal of the American Oriental Society, No. 108(2), Pp: 197-202.
- Steinkeller, P., 1990, More on Lu.Su(.A)=Simaski. NABU 13.
- Stevanović, Z., 2015, “Karst Environment and Phenomena”. In: Karst Aquifers—Characterization and Engineering (Pp: 19-46). Springer International Publishing.
- Stevanovic, Z., 2015, Karst Aquifers - Characterization and Engineering. Springer.
- Telbisz, T.; Bottlik, Z.; Mari, L. & Petrvalská, A., 2013, “Human-Environment Relations in the Gemer-Turňa (Gömör-Torna) Karst Area and its Surroundings”. KARST DEVELOPMENT/KARSZTFEJLŐDÉS, No. 18, Pp: 137-153.
- Vallat, F., 1971, “Les documents 6pigraphiques de l'Acropole (1969-1971)”. Cahiers de la Delegation Archeologique Francaise en Iran, No. 1, Pp: 235-45.
- Veni, G.; DuChene, H. & Groves, C., 2001, Living with Karst: A Fragile Foundation. American Geological Institute Environmental Awareness Series 4. American Geological Institute, Alexandria.
- Vijić, J., 1893, “Das Karstphänomen. Versuch einer morphologischen Monographie”. Geographischen Abhandlung, Wien V(3), Pp:218–329.
- Wright, H. T., 1981, An Early Town on the Deh-Luran plain: Excavations at Tepe Frukhabad. Memoirs of the Museum of Anthropology 13. Ann Arbor: Museum of Anthropology, Universitu of Michigan.
- Zadok, R., 1991, “Elamite Onomastics”. SEL, No. 8, Pp: 225-237.
- Zaidi, M.; McCall, B. & Khosrowzadeh, A., 2006, “Survey of Dasht-e Rostam-e Yek and Dasht-e Rostam-e Do”. In: D. T. Potts and K. Roustaei (ed.s), The Mamasani Archaeological Project Stage 1: a Report on the First Two Seasons of the ICARUniversity of Sydney ExpediƟon. The 1st Season of Archaeological Survey of Farsan 3 to the Mamasani District, Fars Province, Iran, Chapter 5, Tehran.