بررسی و مقایسۀ تطبیقی چهارتاقی خرم دشت کاشان با سایر بناهای مذهبی ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تهران

10.22084/nb.2024.28677.2641

چکیده

بدون شک در مطالعاتِ باستان‌شناختی مذهبی عصر ساسانی، آتشکده‌ها و چهارتاقی‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار هستند. آتش که در تعالیم دین زرتشت از عناصر مقدس و مورد احترام جامعۀ زرتشتی بود با رسمی شدن دین زرتشت آتشکده‌ها/ چهارتاقی به‌عنوان جلوگاه بارز تشریفات و آداب دینی در جامعۀ ساسانی نمایان گشتند. یکی از آتشکده‌های مهم دورۀ ساسانی در پهنۀ فرهنگی کاشان چهارتاقی خرم‌دشت است که با وجود شهرت چهارتاقی‌های دیگر این پهنه یعنی چهارتاقی نیاسر و آتشکدۀ ویگل به‌خوبی شناخته نشده است. چهارتاقی خرم‌دشت در جنوب‌شرقی شهر کاشان و مجاورت روستایی به همین نام بر تپه‌ ماهورهایی کم‌ارتفاع واقع شده است. بر اساس شواهد سطحی، به‌نظر می‌رسد چهارتاقی خرم‌دشت از نوع بناهای مرکب می‌باشد که شواهد بقایای معماری، امروزه در پیرامون چهارتاقی (شمال محوطه) دیده می‌شود. پژوهش حاضر درتلاش پاسخ به سؤالاتی همچون: بر پایۀ شواهد به‌جا مانده از معماری این بنا، آیا می‌توان کاربری آن را به‌عنوان آتشکده اثبات نمود؟ پلان معماری چهارتاقی خرم‌دشت از چه الگوی پیروی نموده است؟ و در نهایت براساس متون دینی زرتشتی چه نوع آتشی در این آتشکده فروزان بوده است؟ استوار است. بنابراین ماهیت پژوهش بنیادی با رویکرد توصفی و تحلیلی و با استفاده از روش پژوهش میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای در تلاش هستیم تا به پرسش‌های مذکور پاسخ دهیم. نتایج پژوهش نشان داد که تحلیل و مقایسۀ سبک‌شناسی معماری آتشکدۀ خرم‌دشت با دیگر نمونه‌های هم‌زمان ساسانی که نمایانگر شباهت‌های این اثر، از منظرهای مختلفی نظیر نقشه، در ساخت خود از الگویی مشابه نمونه‌های ساسانی بهره برده است و همچنین با وجود بقایای معماری هم‌جوار از جمله دالان طواف می‌توان کاربری آتشکده را برای آن متصور شد. با توجه به مراتب آتش در این دوره و روشن بودن آتش بهرام فقط در آتشکده‌های مهم و دائمی (سه آتشکدۀ معروف)، احتمالاً آتشی که در این مکان روشن بوده از نوع آتش محلی (آدران) و افروخته در مناسبات بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A comparative study and comparison of the Čahārṭāq of Khorramdasht Kashan with Sassanian religious monuments

نویسنده [English]

  • milad baghsheikhi
university of tehran
چکیده [English]

Undoubtedly, in the religious archeological studies of the Sassanid era, fire temples and Chartaqis arevery important. In the doctrines of the Zoroastrian religion, the fire was one of thesacredandrespectedelements of the Zoroastrian community, and with the legitimizationofZoroastrianreligion,firetemplesChartaqisappeared as a prominent scene of rituals andreligiouscustoms intheSassanidcommunity.Oneof the most critical fire temples of the Sassanid period intheKashan’sculturalzone is Chartaqi ofKhorram Dasht, which is not well known despite the fame ofotherChartaqis inthis area, such as Chartaqiof Niaser and the fire temple of Vigol. Chartaqi of KhorramDasht is located in the Southeast of Kashan City and near the village of the same name on the lowMoorlands. Based on the evidence, it seems that the Chartaqi of Khorram Dasht is a type of composite building, and traces of architectural remains can be seen today around the Chartaqi (North of the area).The current research, conducted through a combination of fundamental research with adescriptiveand analytical approach, as well as field research and library studies, seeks to answer thefollowingquestion: “Based on the evidence left from the architecture of this building, can it be proved thatitwas used as a fire temple?”, “What model has the architectural plan of Khorram Dashtfollowed?”andfinally, “According to Zoroastrian religious texts, what kind of fire was lit in this fire temple?” Based on theresults, the analysis and comparison of the architectural style of the fire temple of Khorram Dasht withother Sassanid contemporary samples show the similarities of this work from differentperspectives, such as the building plan, in such a way that it used an almost identical pattern as Sassanidsamples in its construction. Also, having examined the neighboring architectural remains, such as Tawaf corridors, it ispossible to imagine the use of the fire temple. Considering the levels of fire in thisperiod and the AtashBahram (Bahram fire) being lit only in the essential and permanent fire temples (threefamous firetemples), probably the fire that was lit in this place was of the local fire type (Adoran)andwas kindled onoccasions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sassanian Period
  • Fire Temple/ Chahar Taq
  • Khorramdasht
  • Kashan city