شاکلۀ درودگری و تناسبات دَر و پنجره‌های چوبی ابنیۀ تاریخی شرق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه صنایع‌دستی، دانشکدۀ هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران (نویسندۀ مسئول).

2 دانشجوی دکتری، گروه صنایع‌دستی، دانشکدۀ هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

10.22084/nb.2023.27825.2592

چکیده

دَر و پنجره‌ها به‌عنوان پیمون در معماری ایرانی به‌کاررفته ونیز دو، سه، پنج و هفت‌دری‌ها دارای مفاهیمی خاص در اندازه و ابعاد و بسته به نوع بنا، حامل تزئینات فراوانی بوده که قاب‌ها از مهم‌ترین آن‌هاست. هدف این پژوهش، تبیین ساختار درودگری و تناسبات دَر و پنجره‌های ابنیۀ تاریخی شرق ایران است و به‌دنبال پاسخ بدین پرسش است که، ساختار درودگری و تناسبات دَر و پنجره‌های ابنیۀ تاریخی شرق ایران چیست؟ روش پژوهش به‌لحاظ هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت، توصیفی و تحلیلی بوده، گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و به‌ویژه میدانی و نمونه‌گیری، هدفمند نمونه‌های در دسترس است. نتایج حاصله را می‌توان در سه بحث ارائه کرد؛ 1. انواع فرم و طرح، 2. طراحی و تناسبات، 3. تزئینات. در بحث اول، فرم‌ها، تعداد لَت، طرح قاب به‌ترتیب در شش، پنج و شش دسته طبقه‌بندی می‌شوند. تعداد قاب‌ها بسیار فراوان بوده که شاکلۀ اصلی، تعیین محل قرارگیری دَر و پنجره با توجه به فضای داخلی بنا، تنظیم میزان ورود نور به داخل بنا و هم‌چنین ارزش‌گذاری فضاها و سبب ایجاد نظم و جلوگیری از یکنواختی دیداری می‌شود. بحث دوم، اساس ساخت دَر و پنجره و روزن‌ها، جریان باد و استفاده بهینه از نور طبیعی است که سبب تعیین ابعاد و اندازه‌ها شده است. تکنیک ساخت آلت و لقط و تمامی دَر و پنجره‌ها برمبنای تناسبات طلایی طراحی و اجرا شده و تفاوتی میان هیچ‌کدام نبوده و همگی از یک الگو تبعیت می‌کنند. در بحث سوم، تزئینات به سه دستۀ چوبی، فلزی، شیشه‌رنگی تقسیم‌شده و با توجه به نوع محل و فضای استفاده در بنا از الگوی خاص، زیبایی‌شناسی، اصول هندسه و تناسبات در طراحی و اجرا تبعیت کرده و همگی معرف هنر اسلامی هستند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Carpentry Patterns and Proportions of Wooden Doors and Windows in Historical Buildings in Eastern Iran

نویسندگان [English]

  • Alireza Sheikhi 1
  • Amir Hossein Abbasi Shokat Abad 2
1 Associate Professor, Department of Handicrafts, Faculty of Applied Arts, Iran University of Arts, Tehran, Iran
2 PhD student in Comparative-Analytical History of Islamic Art, Department of Handicrafts, Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Doors and windows are integral elements in Iranian architecture, with two, three, five, and seven-panel doors carrying specific meanings tied to the type of building. These features often include numerous decorations, with frames being among the most significant components. The aim of this research is to elucidate the structure of woodworking and the proportions of doors and windows in historical buildings of Eastern Iran. The research seeks to answer the question: What is the structure of woodworking and the proportions of doors and windows in these buildings? The research method is applied regarding its purpose and descriptive-analytical in nature. Data collection involves library research, particularly through field studies and purposeful sampling of accessible examples. The findings can be presented in three discussions: Types of Forms and Designs: This discussion categorizes forms, number of panels, and frame designs into six, five, and six categories, respectively. The abundance of frames is significant, as the main framework determines the placement of doors and windows relative to the building's internal space, regulating natural light entry and valuing spaces, thus creating order and preventing visual monotony. Design and Proportions: This section focuses on the fundamental construction of doors, windows, and openings, emphasizing air flow and optimal natural light usage, which influence dimensions and sizes. The construction techniques for all doors and windows follow golden proportions, ensuring uniformity across designs that adhere to a single pattern.Decorations: Decorations are classified into three categories: wooden, metallic, and stained glass. Depending on the type of location and usage within the building, these decorations follow specific patterns and aesthetic considerations, embodying principles of geometry and proportionality in design and execution, all reflective of Islamic art.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Woodworking
  • Doors and windows
  • Standard or scale
  • Golden proportions
  • Eastern Iran

مراجع

- اردلان، نادر؛ و بختیار، لاله، (1380). حس وحدت: نقش سنت در معماری ایرانی. تهران: انتشارات علم معمار.
- الهی، جواد، (1393). «تحول مفهوم پنجره در معماری ایران (نمونۀ موردی پنجرۀ اُرُسی)». همایش ملی معماری، عمران و توسعۀ شهری: 7-1.
- امرایی، مهدی، (1397). اُرُسی، پنجره‌هایی رو به نور. انتشارات: سمت.
- برادران‌رحمانیان، مینا، (1396). «بررسی مفهوم و کارکرد دَر و پنجره در معماری ایران (از دورۀ تیموری تا معاصر)». استاد راهنما: علیرضا شیخی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، مؤسسه آموزش عالی فردوس (منتشر نشده).
- بمانیان، محمدرضا؛ و اخوت، هانیه؛ و بقائی، پرهام، (1390). کاربرد هندسه و تناسبات در معماری. تهران: نشر نهله.
- بورکهارت، تیتوس، (1365). هنر اسلامی. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات سروش.
- پارسا، محمدعلی، (1390). «خاستگاه معماری جستاری در مفهوم پنجره در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی». مسکن و محیط روستا، 30(134): 75-94. https://sid.ir/paper/186066/fa
- پوپ، آرتور اپهام، (1338). شاهکارهای هنری ایران. انتشارات علمی و فرهنگی.
- پوراحمدی، مجتبی؛ یوسفی، مجتبی؛ و سهرابی، مهدی، (1390). «نسبت طول به عرض حیاط و اتاق‌ها در خانه‌های سنتی یزد: آزمونی برای نظر استاد پیرنیا دربارۀ مستطیل طلایی ایرانی». هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 47(3): 77-69. https://jfaup.ut.ac.ir/article_28932.html
- پیرنیا، محمدکریم، (1384). سبک‌شناسی معماری ایرانی. تهران: انتشارات سروش دانش.
- پیرنیا، محمدکریم، (1392). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: انتشارات گلجام.
- تکفلی، معصومه، (1392). «بررسی کارایی پنجره‌های معماری مسکونی سنتی اقلیم گرم و خشک در تأمین روشنایی داخلی». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران (منتشر نشده).
- خامه‌چیان، اسما؛ آزاد، مصطفی؛ و طاهباز، منصوره، (1397). «تحلیل هندسی و تناسبات پنجره‌های اُرُسی‌ها (نمونۀ موردی: هفت اُرُسی خانه‌های کاشان)». هنرهای صناعی ایران، 1(2): 5-23. https://hsi.kashanu.ac.ir/article_111647.html
- رضازاده‌اردبیلی، مجتبی، (1392). «بازشناسی کاربرد اصول هندسی در معماری سنتی، مطالعۀ موردی: قصر خورشید و هندسه پنهان آن». هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 18(1): 44-29. https://doi.org/10.22059/jfaup.2013.36355
- رید، هربرت، (1354). معنی هنر. ترجمۀ نجف دریابندی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
- زارعی، محمدابراهیم، (1392). «سنندج شهر اُرُسی؛ بررسی روند شکل‌گیری و گسترش هنر اُرُسی‌سازی براساس نمونه‌های موجود». معماری ایرانی، 2(4): 109-130. https://jias.kashanu.ac.ir/article_111718.html
- ساعدی، فرشته؛ و نژادابراهیمی، احد، (1396). «کنکاشی در نورگیرهای چوبی و ویژگی‌های آن در معماری ایرانی با مقایسۀ تطبیقی نورگیرهای چوبی امامزاده یحیی و امامزاده عباسی ساری». معماری سبز، 9(3): 80-71. http://greenarchitecture.ir/post.aspx?Id=525
- سلطان‌زاده، حسین، (1372). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- سلطان‌زاده، حسین، (1375). پنجره‌های قدیمی تهران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- شیخی، علیرضا؛ سامانیان، صمد؛ و آشوری، محمدتقی، (1391). «مطالعۀ تطبیقی هنر منبت معاصر در مراکز مهم منبت‌کاری ایران: اصفهان، گلپایگان، آباده، شیراز و سنندج». مطالعات تطبیقی هنر، 2(4): 1-16.
- عبادی، ندا؛ لولویی، کیوان؛ و اسکندری، سیامک، (1395). «سیر تحولات و تناسبات پنجره در معماری ایرانی». کنفرانس بین‌المللی فرهنگ، هنر و معماری اسلامی: 10-1.
- غلامی، مهدیه، (1396). «بررسی تزئینات در معماری سنتی ایران از دیدگاه کاربردی (نمونۀ موردی پنجرۀ اُرُسی)». کنگرۀ بین‌المللی علوم و مهندسی: 15-1.
- کلمبک، لیزا؛ و ویلبر، دونالد، (1374). معماری تیموری در ایران و توران. ترجمۀ محمدیوسف کیانی و کرامت‌الله افسر، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی.
- کمپفر، انگلبرت، (1363). سفرهای کمپفر. ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
- کیان، مریم، (1380). «چلنگر در هنرهای سنتی». کتاب ماه هنر، 45(46): 66-62.
- گودرزی، محمدمهدی؛ و بابازاده، سارا، (1390). «پنجرۀ اُرُسی چشم معماری ایرانی». همایش ملی سازه، راه، معماری: 10-1.
- محمدی، عرفان؛ و میرزازاده، معصومه، (1397). «بررسی سیر تکاملی پنجره و شیشه در معماری». کنفرانس بین المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران: 13-1. 
- معظمی، عاطفه؛ حسنی، لیلا، (1396). «اُرُسی؛ ‌چشم‌انداز هنر اصیل معماری ایرانی». رشد آموزش هنر، 49(65): 67-59.
- معماریان، غلامحسین، (1386). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی (گونه‌شناسی درون‌گرا). تهران: انتشارات سروش دانش.
- معماریان، غلامحسین، (1389). سبک‌شناسی معماری ایران. انتشارات سروش دانش.
- نجایی‌آبادی، فرناز؛ و موهبتی، محمد، (1395). «بررسی و شناخت معماری زیبایی پنجره‌های اُرُسی از گذشته تا عرصه حاضر معماری». اولین همایش هنر و صنعت در ساختمان عمران، معماری و شهرسازی: 11-1.
- والیانی، کیمیا، (1392). «پنجره‌های اُرُسی، تجلیگاه نور و زیبایی در پیوند درون و بیرون». سومین همایش ملی معماری داخلی و دکوراسیون: 9-1.
- یثربی، سیده سارا، (1398). «بررسی تناسبات سطح پنجره و فضای اصلی در دورۀ قاجار». دومین کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام: 7-1.
- Ardalan, N. & Bakhtiar, L., (2001). Sense of Unity: The Role of Tradition in Iranian Architecture. Tehran: elm Memar Publications. (In Prsian).
- Bamanian, M. & Akhot, H. & Beqaei, P., (2018). Application of geometry and proportions in architecture, Tehran: Nahle Publishing. (In Prsian).
- Burkhart, T., (1986). Islamic Art. Translated by: Masoud Rajabnia, Tehran: Soroush Publications.(In Prsian).
- Ebadi, N., Luloui, K. & Eskandari, S., (2015). “The evolution and proportions of windows in Iranian architecture”. International Conference on Islamic Culture, Art and Architecture: 1-10. (In Prsian).
- Elahi, J., (2013). “The evolution of the concept of window in Iranian architecture (case example of sash window)”. National Conference on Architecture, Civil Engineering and Urban Development: 1-7. (In Prsian).
- Gholami, M., (2016). “Investigation of decorations in traditional Iranian architecture from a practical point of view (case example of sash window)”. International Science and Engineering Congress: 1-15. (In Prsian).
- Godarzi, M. M. & Babazadeh, S., (1390). “The sash window of Iranian architecture”. National Conference on Structure, Road, Architecture: 1-10. (In Prsian).
- Kaempfer, E., (1984). Kaempfer's travels. Translated by: Kikavos Jahandari, Tehran: Khwarazmi Publications. (In Prsian).
- Khame Chian, A., Azad, M. & Tahbaz, M., (2017). “Geometrical analysis and window proportions of sashes (case example: seven sashes of Kashan houses)”. Iranian Art, 1(2): 5-23. (In Prsian). https://hsi.kashanu.ac.ir/article_111647.html
- Kian, M., (2001). “Lengar in traditional arts”. Book of Art Month, 45(46): 62-66. (In Prsian).
- Klumbek, L. & Wilbur, D., (1995). Timurid Architecture in Iran and Turan. Translated by: Mohammad Yusuf Keyani and Keramatullah Afsar, Tehran: Cultural Heritage Organization. (In Prsian).
- Memarian, G. H., (1998). “House Typology in Iran: With Special Reference to Shiraz”. Ph.D. thesis, The University of Manchester. (In Prsian).
- Memarian, G., (2007). Introduction to Iranian residential architecture (introverted typology). Tehran: Soroush Danesh Publications. (In Prsian).
- Memarian, G., (2010). Iranian Architectural Stylistics, Soroush Danesh Publications. (In Prsian).
- Moazzami, A. & Hasani, L., (2016). “Orosi; The vision of the original art of Iranian architecture”. The development of art education, 49(65): 9-67. (In Prsian).
- Mohammadi, E. & Mirzazadeh, M., (2017). “Evaluation of the evolution of windows and glass in architecture”. International Conference on Civil Engineering, Architecture and Urban Development Management in Iran, 1-13. (In Prsian).
- Najai Abadi, F. & Mohabati, M., (2015). “Investigation and recognition of the beauty of sash windows from the past to the present field of architecture”. The first conference of arts and crafts in civil construction, architecture and urban planning: 1-11. (In Prsian).
- Omraei, M., (2017). Orosi, Windows facing the light. Publications: Samt. (In Prsian).
- Parsa, M. A., (2011). “The origin of architectural architecture in the concept of window in Persian language and Iranian culture”. Maskan and Mekhit Roosta magazine, 30(134): 75-94. (In Prsian). https://sid.ir/paper/186066/fa
- Pirnia, M., (2005). Iranian Architectural Stylology. Tehran: Soroush Danesh Publications. (In Prsian).
- Pirnia, M., (2012). Introduction to Islamic Architecture of Iran. Tehran: Goljam Publications. (In Prsian).
- Pope, A., (1959). Iran's artistic masterpieces. scientific and cultural publications. (In Prsian).
- Pourahmadi, M., Yousefi, M. & Sohrabi, M., (2013). “Ratio of length to width of courtyards and rooms in traditional houses of Yazd: a test for Professor Pirnia's opinion about the Iranian golden rectangle”. Journal of Fine Arts-Architecture and Urban Planning, 47(3): 69-77. (In Prsian). https://jfaup.ut.ac.ir/article_28932.html
- Rahmanian Bradaran, M., (2016). “Examining the concept and function of doors and windows in Iranian architecture (from the Timurid period to contemporary)”. Master's thesis, Ferdous Higher Education Institute. (In Prsian).
- Reed, H., (1975). The Meaning of Art. Translated by: Najaf Daryabandi, Tehran: Pocket Books. (In Prsian).
- Rezazadeh Ardabili, M., (2013). “Recognizing the application of geometric principles in traditional architecture, case study: Qasr Khurshid and its hidden geometry”. Journal of Fine Arts-Architecture and Urban Planning, 18(1): 29-44. (In Prsian).  https://doi.org/10.22059/jfaup.2013.36355
- Saedi, F. & Nejad Ebrahimi, A., (2016). “Exploring wooden skylights and its characteristics in Iranian architecture with a comparative comparison of wooden skylights by Imamzadeh Yahya and Imamzadeh Abbasi Sari”. Green Architecture, 9(3): 71-80. (In Prsian). http://greenarchitecture.ir/post.aspx?Id=525
- Sheikhi, A., Samanian, S. & Ashouri, M., (2008). “The Comparative Study of Contemporary Marquetry in Basic Centers of Marquetry in Iran: Abadeh, Shiraz, Isfahan, Golpayegan and Sanandaj”. Motaleat-e Tatbighi-e Honar (Biannual), 2(4): 1-16. (In Prsian).
- Soltanzadeh, H., (1993). Entrance spaces in traditional Iranian architecture. Tehran: Cultural Research Office. (In Prsian).
- Soltanzadeh, H., (1996). Tehran's Old Windows. Tehran: Cultural Research Office. (In Prsian).
- Takafoli, M., (2013). “Investigating the effectiveness of traditional residential architecture windows in hot and dry climates in providing indoor lighting”. Master's thesis, Faculty of Architecture and Urban Planning, Tehran University of Arts. (In Prsian).
- Valiani, K., (2012). “Orsi windows, the manifestation of light and beauty in the connection between inside and outside”. The third national conference of interior architecture and decoration: 1-9. (In Prsian).
- Yasrebi, S., (2018). “Investigation of the proportions of the window level and the main space in the Qajar period”. The second conference on civil engineering, architecture and urban planning of the countries of the Islamic world: 1-7. (In Prsian).
- Zarei, M. E., (2012). “Sanandaj city of Arsi; Investigating the process of forming and expanding the art of sashing based on the existing examples”. Iranian Architecture, 2(4): 109-130. (In Prsian). https://jias.kashanu.ac.ir/article_111718.html

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار