Research on Molded Pottery in Zolfaabad Site of Farahan

Authors

1 Assistant Professor of Archaeological Research Institute of Cultural Heritage and Tourism Research Institute, Tehran, Iran.

2 M.A. of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Markazi Province, Arak, Iran.

3 Faculty member of Archaeological Research Institute of Cultural Heritage and Tourism Research Institute, Tehran, Iran.

Abstract

A distinctive characteristic of the Ilkhanid pottery is the high diversity of ceramic vessels produced in various styles and techniques. While the pottery with stamped decorations is among the popular types in the period, it has received less scholarly attention than other contemporary types. Importance of this historical data led us to examine the related material from Zolfabad in Farahan. The merits of studying the decorations of this type lie in the links between the Islamic and pre-Islamic Iran and the appearance of symbols inspired by Islamic thought on ceramics as well as the integration of the pre-Muslim and Mongolian cultures in its decorations. The study focuses on the stamped pottery excavated at Zolfabad to redeem the lack of sufficient information. As a descriptive and analytical research, it builds on both excavations and library studies to answer questions like: What are the main reasons behind the attribution of the Zolfabad stamped assemblages to the Ilkhanid period and to the local pottery workshops? And, to what extend do their decorations show influences from other cultures? Based on the discovery of Ilkhanid coinage, pottery with black underdrawing (Qalam Meshki), and Sultanabad ware, the pottery type in question dates to the Ilkhanid period. And, pesence of ceramic tripods, plugs (stoppers), wasters, and deformed fragments attest to their local production. Besides Iranian archetypal patterns, a series of motifs inspired by the Chinese-Mongolian culture, say tails of lions resembling dragon, are found on the contemporary material.
Keywords: Farahan, Zolfabad, Islamic Pottery, Stamped Patterns, Ilkhanid.
 
Introduction
The pottery of the 12th and 13th centuries AD display an unprecedented diversity in production techniques, decorations and prosperity (Tohidi 2003, 171), with many earlier patterns and techniques culminating in this period (Dimand 1977, 171). In fact, motifs and ornaments are a major aspect of the contemporary pottery art, and as various themes embellish exterior or interior surfaces in different techniques. A technique that came to the fore in the early centuries and particularly in the medieval Islamic period and combined Iranian and Islamic elements on the unglazed forms was the stamped pottery. Such vessels tend to have an exterior covered fully or in part with various floral and animal motifs and human figures as well as inscriptions. Excavations in 2009 and 2010 at Zolfabad of Farahan in the central Iranian plateau have produced in residential spaces stamped fragments that merit analysis because of their decorations. Here we set to study these fragments to partially redeem the existing lacuna.
Research Questions and Assumptions: This research will attempt to answer these questions: What are the main reasons behind the attribution of the stamped pottery of Zolfabad to the Ilkhanid period and to the local pottery workshops? And, to what extend do their decorations reflect impacts of other cultures?
Research Method: The method adopted a descriptive and analytical approach. Related data were gathered through library research from previous publications and were used as comparanda in analyzing the stamped pottery fragments excavated from Zolfabad.
 
Zolfabad Stamped Pottery
With an area of over 100 hectares, Zolfabad is a major Islamic site in the Farahan plain of Arak. The site is locally called the ruins or the subterranean city of Zolfabad (Nemati 2009).
The diversified decorations on the stamped pottery of Zolfabad attest to the continuation of the pre-Islamic motifs in the Islamic period and the integration of Iranian and Mongolian culture in the Ilkhanid period. Patterns include a variety of human figures, floral, animal and geometric motifs and inscriptions often used in combination or occasionally singly. Animal motifs were either applied singly or together with floral and geometric motifs and human figures on the vessels (Kiani 1998, 76). A description of the motifs recorded on the stamped pottery from Zolfabad is followed.
Lion: As one of the widely used motifs on the Islamic pottery, it carries the same meaning that it conveyed in the pre-Islamic times (Dadvar 2014, 10).
Fish: It is represented by two swirling fish. At Zolfabad it is rendered in the same manner that is seen on the Saljuq and Ilkhanid glazed pieces.
Sun Face: The sun assumes a paramount place in Iranian mythology. An earliest Iranian religion to attach special significance to the sun is the Mithraism. Mithra is an ancient Indo-Iranian deity, who is highly regarded in Avesta, and to whom is dedicated the tenth Yasht (Bahar 1996, 80). The motif occurs on the Ilkhanid pottery, including a fragment from Zulfabad, in the form of a human face.
Inscriptions: Inscriptions are among fashionable decorative elements on the stamped pottery of Zolfabad. The incomplete nature of the fragments render their inscribed contents unreadable, but drawing on the instances on the glazed and unglazed ceramics from the Saljuq and Ilkhanid sites, they probably include specimens. Coming from glazed and non-glazed pottery in the Seljuk and Ilkhanid period sites, they appear to include aphorisms, a repetition of a certain word, or a single letter. A few motifs classifiable as pseudo-inscriptions, are in Persian and Arabic, in Kufic and Naskh scripts.
Birds: Throughout the Islamic period, birds occur on pottery as painted or stamped patterns, implying various concepts. The tradition continued at Zolfabad on the stamped pottery in the underglaze technique.
Floral Motifs: In Iran, the earliest floral motifs are found on pottery, seals and stones. The Iranian world is laden with plant imagery (Hall, 2001: 286).
Khatai: They abound on the stamped pottery of Zolfabad, usually interspersed with geometric motifs. They tend to be four-, six- or eight-petalled flowers, and cypress (Figs. 24-29).
Arabesque: Other recurring ornaments on the stamped pottery of Zolfabad include isolated and repetitive tendrils framed by filler circles.
Geometric Motifs: Geometric motifs are among the most common and earliest patterns used on pottery. They were widely used in all pottery centers since the prehistory.
Moon: Symbols and geometrical marks on pottery sometimes denote natural phenomena. Of these, scattered rings and concentric circles with a corona around them to represent rain and fertility, are interpreted as symbols of the moon (Samadi 1997, 23). On the stamped pottery of Zolfabad, they occur as the symbols of moon both singly and associated with the sun.
 
Conclusions
Our findings suggest stamping as a technique used to ornament unglazed pottery at Zolfabad. The pottery type shows a variety of human, floral, geometric and animal motifs and inscriptions. Such pieces are deemed local products based on the excavated evidence such as clay molds, plugs (stoppers), tripods, deformed pieces and wasters. Also, discovery of Ilkhanid coins from the residential area of the site as well as ceramics like pottery with black underdrawing (Qalam Meshki), lusterware and Sultanabad ware argue indisputably for an Ilkhanid date for the stamped pieces. Remarkable about the stamped decorations is the lavish use of pre-Islamic symbols that prevailed particularly in Saljuq and Ilkhanid Iran. Though in the Islamic period many of pre-Islamic symbols assumed new concepts based on the Islamic thought, those recorded on the Zolzabad material show no indications of the domination of Islamic culture save a few arabesque and khatai (floral) designs. The same is true of the Chinese-Mongolian culture. While following the Mongolian conquest Chinese symbols began to occur on a large scale on Iranian ceramics, especially glazed pottery, they appear to have found far less favor in the stamped pottery of Zolfabad than Iranian symbols. In this period, some motifs of the eastern Mongols, like dragons that symbolized the emperor and human figures, emerged in Iranian art.

Keywords

References

- اعتماد‌السلطنه، محمدحسن‌خان، 1367، مرات البلدان. به‌کوشش: عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- اسدی، علی، 1391، «پژوهشی دربارۀ سفال‌های سدۀ آغازین دورۀ اسلامی شهر استخر فارس. پژوهش‌ها درباره تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران. به‌کوشش: شهرام زارع، تهران: بصیرت، صص: 219-195.
- اکبری، فاطمه، 1375، «پیشینۀ نقوش بروی سفالینه‌های ایران». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران، دانشکدۀ هنرهای زیبا.
- امیرحاجلو، سعید؛ سقایی، سارا، 1397، «گسترش و تنوع گونه‌های سفالی دوران اسلامی در سکونت‌های دشت نرماشیر کرمان». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 19، صص: 226-207.
- امیری، مصیب؛ موسوی‌کوهپر، سیدمهدی؛ خادمی‌ندوشن، فرهنگ، 1391، «طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفالی‌های ساسانی-اسلامی بیشاپور-مطالعۀ موردی: سفال‌های فصل نهم کاوش». مطالعات باستان‌شناسی، شمارۀ 5، صص: 32-1.
- براری، میثم، 1393، سفال و سفالگری در تبرستان 1 (سفال ساری). اصفهان: نشر گلدسته.
- بهار، مهرداد، 1375، پژوهشی در اساطیر ایران (پاره نخست و دویم). تهران: آگاه.
- بهرام‌پور، نسرین، 1388، بررسی نمادهای مقدس ایرانی در سفال. تهران: نشر شهر آشوب.
- بهرامی، مهدی، 1327، صنایع ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- پوپ، آرتوراپهام، ۱۳۳۸، شاهکارهای هنر ایران. ترجمۀ پرویز خانلری، تهران: انتشارات فرانکلین.
- پوپ، آرتوراپهام، 1387، سیری در هنر ایران. جلد 4 و 9، ترجمۀ گروهی از مترجمان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- پوربخشنده، خسرو، 1367، «گزارش گمانه‌زنی و تعیین حریم محوطۀ زلف‌آباد». پژوهشکدۀ باستان‌شناسی (منتشر نشده).
- پورداوود، ابراهیم، 1377، یشت‌ها. جلد اول،تهران: انتشارات اساطیر.
- توحیدی، فائق، 1382، فن و هنر سفالگری. چاپ دوم، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
- حاتم، غلامعلی، 1374، «نقش و نماد در سفالینه‌های کهن ایران». فصلنامۀ هنر، شمارۀ 28، صص: 355 تا 378.
- حسینی، سیدهاشم، 1390، «بازتاب و تحلیل نگارۀ اژدها در سفالینه‌ها و کاشی دوران اسلامی ایران». فصلنامۀ نگره، شمارۀ 19،صص: 61-49.
- حسینی، سیدهاشم، 1396، «بازتاب انواع صورت‌های فلکی در سفالگری دوران اسلامی تا دورۀ صفوی و تطبیق آن‌ها با نمونه‌های موجود در کتاب صورالکواکب عبدالرحن صوفی». فصلنامۀ نگره، شمارۀ 41، صص: 125-112.
- خسروزاده، علیرضا، ۱۳۸۳، «گزارش توصیفی فصل اول بررسی و شناسایی شهرستان بردسیر». گزارش‌های باستان‌شناسی3، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، صص: ۱۳۱-۱۵۴.
- خدادوست، جواد؛ موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ تقوی، عابد؛ پورعلی، یاری؛ گوکی، شهین، 1396، «بررسی و مطالعۀ تحلیلی سفالینه‌های محوطۀ مالین؛ شهرستان باخزر (خراسان رضوی)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورۀ 7، شمارۀ 13، صص: 157-172.
- چوبک، حمیده، 1391، «سفالینه‌های دورۀ اسلامی-شهر کهن جیرفت». مطالعات باستان‌شناسی، شمارۀ 5، صص: 112-83.
- چوپک، حمیده، 1383، «تسلسل فرهنگی جازموریان - شهر قدیم جیرفت در دورۀ اسلامی». رسالۀ مقطع دکتری باستان‌شناسی دوران اسلامی، دانشگاه تربیت‌مدرس (منتشر نشده).
- دادور، ابوالقاسم،1393، «نقوش و نمادهای گیاهی و حیوانی در سفالینه‌های دورۀ اسلامی ایران». فصلنامۀ علمی نگارینه هنر اسلامی، شمارۀ 4، صص: 18-4.
- دژم‌خوی، مریم، 1386، «نظری اجمالی بر سفال قالب‌زده عصر سلجوقی». مجلۀ باستان‌پژوه (نشریه هسته علمی باستان‌شناسی دانشگاه تهران)، سال 9، شمارۀ 15، صص: 31-27 .
دولتی،مریم؛ ملازاده، کاظم، 1397، «طبقه‌بندی و تحلیل باستا‌ن‌شناسانه اشیای سرخ‌دم لری». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 18، صص: 82-63.
- دیماند، موریس اسون، 1356، راهنمای صنایع اسلامی. ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: علمی و فرهنگی.
- ذاکرین، میترا، 1390، «بررسی نقش خورشید بر سفالینه‌های ایران». هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شمارۀ 46، صص: 33-23.
- ذکاء، یحیی؛ سمسار، محمدحسن، 1372، آثار هنری ایران، تهران: نخست وزیری.
- رجبی، نوروز، 1394، «یافته‌های باستان‌شناسی فصل دوم کاوش محوطۀ مادآباد-مرودشت». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 9، صص: 194-175.
- روح‌الامینی، محمود، 1387، آئین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز. تهران: نشر آگاه.
- رضی، هاشم، 1374، آئین میترائیسم. تهران: نشر بهجت.
- رنجبران، محمدرحیم؛ بختیاری، ذبیح‌الله، 1392، «گزارش نهایی فصل اول و دوم، از دور چهارم کاوش‌های باستان‌شناختی تپه هگمتانه». همدان: آرشیو پایگاه میراث‌فرهنگی هگمتانه (منتشر نشده).
- سامی، علی، 1350، «کاخ پذیرایی کورش بزرگ در پاسارگاد». مجلۀ هنر و مردم، شمارۀ 107 و 108، تهران: وزارت فرهنگ وهنر.
- شراهی، اسماعیل، 1387، «گزارش گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و حریم محوطۀ زلف‌آباد فراهان». آرشیو ادارۀ کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان مرکزی (منتشر نشده).
- شراهی، اسماعیل، 1389، «گزارش فصل دوم کاوش در محوطۀ زلف‌آباد فراهان». آرشیو ادارۀ کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان مرکزی (منتشر نشده).
- شراهی، اسماعیل؛ صدیقیان، حسین، 1398، «مطالعه باستان‌شناختی سفال‌های قرون میانی اسلامی دست‌کند زیرزمینی تهیق خمین». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، شمارۀ 8، صص: 158-141.
- صدیقیان، مهیندخت، ١٣٨٦، فرهنگ اساطیری- حماسی ایران. جلد ۱، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.
- صمدی، مهرانگیز، 1376، نقش ماه در ایران. تهران: انتشارت علمی- فرهنگی.
- عباسیان، میرمحمد، 1379، تاریخ سفال و کاشی در ایران. چاپ دوم، تهران: گوتنبرگ.
- عضدالملک، علیرضا، 1370، سفرنامۀ عضدالملک به عتبات. تهران: مؤسسۀ پژوهش و مطالعات فرهنگی.
- کامبخش‌فرد، سیف‌الله، 1380، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. تهران: ققنوس.
- کریمی، فاطمه؛ کیانی، محمدیوسف، 1364، هنر سفالگری در دورۀ اسلامی. تهران: مرکز باستان‌شناسی ایران.
- کریمی، شکیلا، 1398، «نمادشناسی نقش مرغابی سانان در آثار هنری ایران». فصلنامۀ هنر و تمدن شرق، شماره 26، صص: 30-21.
-کمشکی، ندا؛ امیرحاجلو، سعید، 1398، «مطالعۀ سفال‌های قالبی عصر سلجوقی در نمایشگاه ارگ قدیم بم». چهارمین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بیرجند، صص: 16-1.
- کیانی، محمدیوسف، 1377، هنر سفالگری دورۀ اسلامی ایران. تهران: انتشارات سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- کیانی، محمّدیوسف ،1379، پیشینه سفال و سفالگری در ایران. تهران: انتشارات نسیم دانش.
- گروپ، ارنست جی، 1384، سفال اسلامی. ترجمۀ فرناز حائری، تهران: نشر کارنگ.
- گروه کارشناسان موزۀ ملی ایران، 1369، «نگاهی به موزۀ ملی ایران». زیر نظر: احمد تهرانی‌مقدم، موزه‌ها، شمارۀ 9 و 10، صص: 13-2.
-  گیرشمن، رومن،1372، ایران از آغاز تا اسلام. ترجمۀ محمد معین، تهران: انتشارات علمی-فرهنگی.
- محمدحسن، زکی، 1384، هنر ایران در روزگار اسلامی. ترجمۀ محمد ابراهیم اقلیدی، تهران: صدای معاصر.
- محمدی، مریم؛ شعبانی، محمد، 1395، «معرفی و تحلیل سفال‌های دوران اسلامی محوطۀ زینوآباد-بهار، همدان». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 11، صص: 150-135.
- مستوفی قزوینی، حمدالله، 1381، نزهة‌القلوب. به‌کوشش: سید محمد دبیر سیاقی، تهران: حدیث امروز.
- مرتضایی، محمد، 1386، «مطالعۀ زیرساخت‌های طبیعی و فرهنگی در شکل‌گیری شهر گرگان(جرجان)در دورۀ اسلامی با مطالعۀ موردی کاوش در محوطۀ اسلامی شهر گرگان(جرجان)». رسالۀ دکتری، استاد راهنما: محمدیوسف کیانی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده).
- مورگان، پیتر، 1384، «سفال خمیر سنگی ایرانی دوران سلجوقی». مجموعۀ سفال اسلامی، گردآوری: ناصر خلیلی و استفان ورونیت، تهران: نشر کارنگ، صص: 143-137.
موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ توسلی، محمدمهدی؛ شیرازی، روح‌الله؛ زور، مریم، 1392، «گونه‌شناختی و معرفی سفالینه‌های دورۀ اسلامی بلوچستان (مکران جنوبی)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 5، صص: 140-120.
- مهجور، فیروز؛ صدیقیان، حسین، 1388، «بررسی سفال‌های محوطۀ مشکین‌تپۀ پرندک در استان مرکزی». پیام باستان‌شناس، شمارۀ 12، صص: 120 -105.
- مهجور، فیروز؛ ابراهیمی‌نیا، محمد؛ صدیقیان، حسین، 1390، «بررسی باستان‌شناسی سفال‌های دورۀ اسلامی محوطۀ باستانی نچیر خانلق ری». مطالعات باستان‌شناسی، شمارۀ 4، صص: 192-173.
- میرزائی، عبدالله، 1391، «بررسی سیر تکامل اسلیمی در هنر ایران (دورۀ ساسانی تا قرن هفتم)». کتاب ماه هنر، شمارۀ 164، صص: 57-54.
- نعمتی، محمدرضا، 1391، «فصل اول کاوش‌های باستان‌شناسی زلف‌آباد فراهان». چکیده مقالات یازدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران، تهران: انتشارات پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی کشور .
- نعمتی، محمدرضا، 1388، «گزارش فصل اول کاوش‌های باستان‌شناسی زلف‌آباد فراهان». تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی  (منتشر نشده).
- نعمتی، محمدرضا، 1386، «گمانه‌زنی و تعیین حریم محوطۀ باستانی مشکین‌تپۀ شهرستان زرندیه شهر پرندک». تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی  (منتشر نشده).
- نعمتی، محمدرضا، 1397، «گمانه‌زنی و پیگردی تپه سرقلعۀ روستای لواسان بزرگ». تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی (منتشر نشده).
- نعمتی، محمدرضا، 1398، «ساماندهی و کاوش تپه خاتونلر روستای مهردشت ملارد». تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی (منتشر نشده).
- ویلسن آلن، جیمز، 1383 ، سفالگری اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته‌فر، تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات هنر اسامی.
- وولف، هانس، 1372، صنایع‌دستی کهن ایران. مترجم: سیروس ابراهیم‌زاده، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
- هال، جیمز، 1380، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
- هژبری، علی، 1398، «طرح یک سؤال، آیا تپه میل آتشکده ری است؟ بررسی گاهنگاری و کاربری بنایی موسوم به تپه میل، دشت ری». جشن‌نامه دکتر فیروز باقرزاده، به‌کوشش: احمد محیط‌طباطبایی و شاهین آریامنش، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، صص: 266-225.
- همتی‌ازندریانی، اسماعیل؛ خاکسار، علی؛ شعبانی، محمد، 1396، «بررسی و تحلیل سفال‌های دورۀ اسلامی مجموعه دستکند زیرزمینی سامن ملایر». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 13، صص: 206-189.
- یاحقی، محمدجعفر، 1369، فرهنگ اساطیر  و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: انتشارات سروش.
- یوسف‌وند، یونس؛ غفارپور، لیلا؛ میری، فرشاد، 1394، «بررسی و تحلیل سفال قالب‌زدۀ محوطۀ اسلامی شادیاخ نیشابور». مطالعات هنر بومی، شمارۀ4، صص: 78-59.
 
- Brunner, Ch. J., 1978, sasnian stamp seals in the metropolitan museum of art. Newyork.
- Fehervari, G., 2000, Ceramics of the Islamic word. I, btauris publishers. London.
- Khalili, N. D, 2005, The timeline history of Islamic artand architecture. worth press, uk.
- Priestman, S. M. N., 2013, “A Quantitative Archaeological Analysis of Ceramic Exchange in the Persian Gulf and Western Indian Ocean”. Ph.D. Thesis, University of Southampton.
-Treptow, T, 2003, Daily life ornamented the mediaeval Persian city of Reyy. Chicago: the oriental institute museum of university of Chicago.
-Wilkinson, C. K., 1973, Nishapur pottery of the early islamicperiod. The metropolitan museum of art. Newyork
- Whithcomb, D. S., 1973, Before the Roses and Nightingales Excavations
at Quasr i Abu Nasr Old Shiraz. The Metropolitan Museum of Art, New York.
pazhoheshha-ye Bastan shenasi Iran
Volume 10, Issue 26 - Serial Number 26
December 2020
Pages 119-140

Files

Share

How to cite

Statistics