Typology and Chronology of the Pottery of the Old City of Qaen based on Archaeological Excavations

Authors

1 Assistant Professor, Department of Archeology, Faculty of Arts, University of Birjand, Birjand, Iran.

2 Archaeologist, Lasting Face of Cultural Heritage, Retired by Khorasan Razavi Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts, Mashhad, Iran

3 Archaeology Expert, Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Organization of South Khorasan, Birjand, Iran.

10.22084/nb.2024.27064.2560

Abstract

Abstract
Old Qaen stands as a prominent city in Quhistan (South Khorasan), having undergone significant transformations during the Islamic period. Although the city is frequently mentioned in historical chronicles, accurate information regarding its ancient location has been sought through archaeological excavations. The analysis of pottery recovered between 2012 and 2016 by Rajab-Ali Labbaf has provided archaeologists with essential data concerning the founding and various historical phases of the old city of Qaen. The objective of this analytical research was to identify the pottery types present in the area, establish the settlement chronology, and examine its connections with other regions. To achieve this, 177 potsherds from the excavations were initially classified, and subsequently, 55 representative pieces were selected for detailed typological and chronological study. Research findings concerning pottery reveal that Qaen was established in the early Islamic centuries and persisted through the mid-Safavid period, with the Seljuk period identified as its most prosperous era. The quality of pottery produced in this region was on par with that of other notable pottery centers in Iran. However, the lack of golden pottery (zarrin fam), silhouette, and enamel (Mina’i) ware points to a shortfall in the expertise of Qaen’s potters regarding these types. Additionally, Qaen has established significant trans-regional links with regions including Khorasan, Sistan, and Jazmurian.
Keywords: Old City of Qaen Old City, Tepe Shahzadeh Hossein, Pottery, Typology.
 
Introduction
Pottery artifacts represent a significant category of small finds that offer critical insights into ancient civilizations through their examination. These artifacts reveal various aspects, including stylistic choices, construction techniques, the integration of color in designs, motif types, and even the ritualistic and religious perspectives. Consequently, the analysis of pottery unearthed from archaeological sites is of paramount importance to archaeologists. This research employs a descriptive-analytical methodology of a historical nature to investigate the potsherds discovered at Jameh Mosque and the mound of (Tepe) Shahzadeh Hossein, which was excavated by Rajab Ali Labaf Khaniki in this region. Historical records indicate that in 29 A.H., the area of Quhistan (Southern Khorasan) was conquered by Muslims, leading to a significant influx of Arab settlers, particularly in Qaen, which emerged as one of the principal cities in Quhistan. The presence of Arab populations and the establishment of peaceful relations with Muslims facilitated the construction of a mosque in Quhistan, likely the first in Qaen. This development suggests that the settlement in the old city of Qaen continued throughout the Islamic period, particularly during the early phase of Islam, establishing it as a key city in Quhistan. To gain a deeper understanding of the ancient city of Qaen, extensive surveys and excavations have been undertaken, uncovering artifacts and information from various Islamic epochs. Notably, pottery from the Islamic period has been discovered, which can yield significant insights regarding the area under study.
The central objective of this research is to chronologically categorize and identify the stylistic features of the pottery from here, thus addressing the following research inquiries: 1. What time period does the pottery chronology of the ancient city of Qaen reveal, and what is the quality of the pottery? 2. What transcultural connections can be identified in the pottery style of the ancient city of Qaen during the Islamic period? Accordingly, a total of 177 pottery artifacts were unearthed from the remnants of the ancient city, including trenches 1 to 7, the area behind the Mousavi house, the Talebi house, “Chah Ert” and “Tepe Shahzadeh Hossein”. Out of these, 55 exemplary pieces were selected for in-depth study due to their capacity to provide substantial information to the researchers. The selection process was informed by several criteria, including the condition of the artifacts, the production techniques utilized, the characteristics of the decorative designs, the composition of the clay paste, and the forms of pottery. Following this, all 55 artifacts were systematically classified, photographed, sketched, and analyzed through both typological and chronological frameworks.
Research Method: This fundamental investigation is characterized by a descriptive-analytical approach with a historical lens. The data collection is executed through two primary avenues: field studies and library research. Data pertaining to pottery has been gathered from the Southern Khorasan Cultural Heritage’s pottery archive, in addition to archaeological reports from the years 1385 (2006) to 1391 (2012). The study’s statistical population consists of 55 pottery items selected from a total population of 177 artifacts, which were discovered in the vicinity of the ancient city, specifically from locations including trenches 1 to 7, the boreholes next to Mousavi’s house, Talebi’s residence, Chah Ert, and the Tappeh known as Shahzadeh Hossein.
 
Discussion
This research involved systematic classification and graphical representations of all ceramics, during which their technical characteristics were meticulously recorded. This foundational work enabled a thorough analysis of the statistical population. Following this, the ceramic styles and techniques were further investigated in relation to adjacent areas and key pottery production centers located at a distance. The objective was to identify the local stylistic elements and to compare them with imported samples found in the region. The pottery types identified included unglazed plain and unglazed decorated wares, plain glazed and glazed decorated wares, all of which demonstrated a high standard of quality in design and glazing. The results indicated that the pottery from this region was comparable to that produced in other centers, reflecting the stylistic influences of neighboring regions. Nonetheless, the lack of enamel (Mina’i) and silhouette wares pointed to a deficiency in the production of these specific forms within the area.
 
Conclusion
Historically, Qaen has been acknowledged as a vital and extensive area within Qahistan, frequently referred to by its elders as a formidable and significant city. Chronicles from the fourth century AH suggest that Qaen was a preeminent city and the focal point of Qahistan, distinguished by its exceptional artisans. This flourishing period lasted until the end of the Seljuk dynasty, when conflicts between the Simjorian and Seljuq powers precipitated a decline in artistic production. However, the Ilkhanid era heralded a restoration of order following the disruptions of the Mongol period, leading to a revitalization of the arts in Iran. Studies of Qaen’s pottery indicate that the region was one of the foremost centers during the Islamic period, characterized by extensive interactions with the Greater Khorasan, Sistan, South Makran, and Jazmurian areas. The analysis of pottery from this region, when juxtaposed with artifacts from Syria, the UAE, Tajikistan, and Afghanistan, reveals significant cultural and artistic connections, indicating a broad network of interaction with these distant areas. The typological and chronological examination of the pottery suggests that the old city of Qaen thrived during three distinct periods: the early Islamic era (2 to 4 AH), the middle Islamic period (5 to 7 AH), particularly during the Seljuq dynasty, and continued through the Ilkhanid and Timurid periods, extending into the mid-Safavid era (7-12 AH). In terms of craftsmanship, the pottery from this region, characterized by its black, blue, and white painted designs, as well as decorative metalwork and the Nishaburi style, demonstrates a level of quality that is competitive with other prominent pottery centers. Notably, this study highlights the absence of silhouette and enamel (Mina’i) painted-on-glaze wares, indicating a lack of production in this specific style within the region.

Keywords

Main Subjects

References

- ابن‌اثیر، عزالدین علی، (بی‌تا). تاریخ بزرگ اسلام ایران. ترجمۀ علی هاشمی‌حائری، تهران: انتشارات ساکت.
- ابن‌حوقل، محمدبن علی، (1353). صورة‌الارض. ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 
- اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، (1384). مسالک و ممالک. ترجمۀ ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 
- امیرحاجلو، سعید؛ و سقایی، سارا، (1397). «گسترش و تنوع گونه‌های سفال دوران اسلامی در سکونت‌های دشت نرماشیرکرمان». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 8 (19): 226-207. https://doi.org/10.22084/nbsh.2019.17433.1823
- امیرحاجلو، سعید؛ و صدیقیان، حسین، (1399). «مطالعۀ باستان‌شناختی سفال‌های دوران اسلامی محوطۀ قلعه‌سنگ، شهر قدیم سیرجان». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 10 (25): 180- 155. https://doi.org/10.22084/nbsh.2020.18449.1896
- انوری‌مقدم، امیر؛ فرجامی، محمد؛ محمودی، علی‌اصغر؛ و سروش، محمدرضا، (1399) «گونه‌شناسی سفال‌های نقش‌افزوده قلعه کوه قاین». هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، 26 (4): 100-89. https://doi.org/10.22059/jfava.2021.315703.666624
- آموزگار، یوسف، (1371). «تاریخچه مختصر اعراب جنوب خراسان (منطقه عرب‌خانه)». پژوهشنامه فرهنگ و ادب، 2 (6): 18-49.‌ 
- آیتی، محمدحسین، (1371). بهارستان در تاریخ و تراجم رجال قهستان. تهران: انتشارات فردوسی. 
- بازورث، کلیفوردادموند، (1381). تاریخ ایران کمبریج (از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان). ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر. 
- بخشی، مهدی، (1394). «تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی منطقۀ قاین از حمله مغول تا روی کارآمدن قاجار». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند (منتشر نشده).
- بهنام‌فر، محمدحسن؛ و ملایی، مصطفی، (1391). «جغرافیای تاریخی قهستان از طاهری تا سلجوقی». پژوهش در تاریخ، 3 (2): 5-36.https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22516131.1393.4.14.1.1
- بی‌نام، (1364). جهانگشای خاقان. به‌کوشش: الله دتا مظطر، جلد 1، تهران: انتشارات مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان. 
- تاریخ سیستان، (1373). ویرایش: جعفر مدرس‌صادقی، تهران: انتشارات نشر مرکز.
- توحیدی، فائق، (1378). فن و هنر سفالگری. تهران: انتشارات سمت.
- جعفری، فرشید؛ شهیدانی، شهاب؛ و جعفری، علی، (1393). «نگاهی نو به جغرافیای تاریخی قهستان در قرون نخستین اسلامی». خراسان بزرگ، 5 (15): 63-81. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22516131.1393.4.14.1.1
- چوبک حمیده، (1383) «تسلسل فرهنگی جازموریان - شهر قدیم جیرفت در دورۀ اسلامی». رسالۀ دکتری باستان‌شناسی دوران اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (منتشر نشده).
- حافظ ابرو، (1349). جغرافیای حافظ ابرو (ربع خراسان و هرات). به‌کوشش: مایل هروی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 
- حافظ ابرو، (1378). جغرافیای حافظ ابرو. تصحیح: محمدصادق سجادی، جلد سوم، تهران: میراث مکتوب. 
- حدودالعالم، (1363). حدودالعالم من المشرق الی المغرب. تصحیح: منوچهر ستوده، تهران: طهوری.
- حسین‌نیاامیرکلائی، هانیه؛ موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ عطایی، مرتضی؛ و مهاجری‌نژاد، عبدالرضا، (1399). «مطالعۀ نمونه‌های سفالین شهر تاریخی ناتل». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 4 (14): 99-85.
- خانمرادی، مژگان، (1400). «طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال‌های مکشوف از سومین فصل کاوش پل بیستون». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 12 (35): 223-246. https://doi.org/10.22084/nb.2021.24570.2347
- خدادوست، جواد؛ موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ تقوی، عابد؛ و پورعلی‌یاری‌گوکی، شهین، (1396). «بررسی و مطالعۀ تحلیلی سفالینه‌های محوطۀ مالین، شهرستان باخرز (خراسان رضوی)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 7 (13): 172- 157.  https://doi.org/10.22084/nbsh.2017.6934.1289
- خواندمیر، (1379). تاریخ حبیب السیر فی اخبار البشر (ذکر سلطان حسین میرزا بایقرا)، جلد سوم. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران. 
- دمشقی، شمس‌الدین محمد بن ابی طالب انصاری، (1357). نخبة الدهر فی عجائب البر و البحر. ترجمۀ سید حمید طبیبیان، تهران: بنیاد فرهنگستان ادب و هنر ایران.
- رضانژاد، حسین، (1380). «شناخت و معرفی سفال‌های ارگ تابران توس». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (منتشر نشده). 
- رضوی، ابولفضل، (1388). شهر، سیاست و اقتصاد در عهد ایلخانیان. تهران: انتشارات امیرکبیر. 
- رهبـر، مهـدی، (1391). «هفتمیـن فصـل کاوش بنـای ناتمـام ساسانی-کاروانسـرای ایلخانـی بیسـتون». مرکـز اسـناد پایـگاه میـراث جهانـی بیسـتون  (منتشر نشده).
- زارعی، ابراهیم؛ عامریان، حمید؛ و نیک‌گفتار، احمد، (1395). «طبقه‌بندی گونۀ سفالینه‌های لعاب‌دار قرن 2- 4ه‍.ق. کشف شده از شهر تاریخی بلقیس (اسفراین‌کهن)». مطالعات باستان‌شناسی، 8 (1): 76-57. https://doi.org/10.22059/jarcs.2016.59495
- زارعی، محمدابراهیم؛ و شریفی، مهناز، (1397). «مطالعه آثار یافت شده سده‌های میانی دورۀ اسلامی تپه امیرشارلق براساس نخستین فصل کاوش باستان‌شناختی». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 2 (6): 102-85. https://doi.org/10.30699/PJAS.2.6.85
- زور، مریم، (1391). «مطالعه نمونه‌های سفالین جمع آوری شده از سطح محوطه‌های دوران اسلامی در شهرستان نیک-شهر و چابهار». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (منتشر نشده).
- سایکس، سرپرسی، (1363). سفرنامۀ ده‌هزار میل در ایران. ترجمۀ حسین سعادت نوری، تهران: گسترش فرهنگ و مطالعات. 
- سجادی، نیلوفرالسادات، (1399). «گونه‌شناسی و مطالعه تحلیلی سفال‌های دوران اسلامی حاصل از فصل اول و دوم کاوش در قلعه دختر شهر کرمان». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه جیرفت، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (منتشر نشده). 
- سروش، محمدرضا، (1385). «گزارش آوار برداری تپه مزار شاهزاده حسین». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی (منتشر نشده).
- سهرابی‌نیا، احمد؛ و تقوی، عابد، (1398). «شهر قدیم سیرجان در قرون 7-8ه‍.ق. با استناد به قراین تاریخی و یافته‌های سفالی». مطالعات باستان‌شناسی، 11(2): 153- 163. https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.73112 
- شادلو، شیوا؛ و چیت‌سازیان، امیرحسین، (1390). «جستاری بر سفال گامبرون». نگره، 2، 57-45. https://www.magiran.com/p1093712
- شاطری، میترا؛ و حیدری، زهرا، (1394). «سفال گونه مقاشی زیرلعاب با استناد به کتاب عرایس الجواهر و نفایس الاطایب». نگارینه هنر اسلامی، 2 (7 و 8): 40-30. https://doi.org/10.22077/nia.2015.646
- شاطری، میترا؛ هایده، لاله؛ و چوبک، حمیده، (1398). «بازنگری در طبقه‌بندی و تاریخ‌گذاری سفال گونه نقش کنده در گلابه اسگرافیتو در ایران دورۀ اسلامی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 9 (21): 188- 173. https://doi.org/10.22084/nbsh.2019.18240.1887
- شاهسوارانی، وحید؛ و صفاکیش، حمیدرضا، (1394). «چیستی و ماهیت سفال منصوب به نوع آمل». دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، بیرجند: 15-1. 
- شبان‌کاره‌ای، محمد بن علی ابن محمد، (1364). مجمع النشاد. به‌تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: انتشارات امیرکبیر. 
- شراهی، اسماعیل؛ و صدیقیان، حسین، (1398). «مطالعه باستان‌شناختی سفال‌های قرون میانی اسلامی دست کند زیرزمینی تهیق خمین». مطالعات باستان‌شناسی پارسی، 3 (8): 158-141. https://doi.org/10.30699/PJAS.3.8.141 
- شریفی، فرشته؛ و زارعی، محمدابراهیم، (1400). «بررسی و مطالعه سفال‌های دورۀ اسلامی- استان کردستان». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 15: 211-189. https://doi.org/10.30699/PJAS.5.15.189
- صالحی‌کاخکی، احمد؛ و صدیقیان؛ حسین، (1392). «بررسی روند تولید سفالینه‌های آبی و سفید در ایران طی ادوار مختلف اسلامی». پژوهش هنر، 3 (5): 13-2. 
- عطایی، مرتضی؛ موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ و کول‌آبادی؛ راحله، (1391). «سفال منقوش گلابه‌ای (انواع، گستردگی، تاریخ‌گذاری)». نگره، 7 (23): 87 -71. https://negareh.shahed.ac.ir/article_56.html
- فرجامی، محمد، (1390) «خلاصه گزارش دو فصل کاوش باستان‌شناختی در شهر تاریخی بلقیس اسفراین». موج دریای معرفت: مجموعه چکیده‌ها و برگزیدۀ مقالات همایش بین‌المللی شیخ آذری: 460-430. 
- فرجامی، محمد؛ و محمودی‌نسب، علی‌اصغر، (1399). «بررسی و تحلیل یافته‌های باستان‌شناسی فصل چهارم کاوش محوطه کهنک، شهرستان سربیشه خراسان جنوبی». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 4 (14): 123-101. https://doi.org/10.30699/PJAS.4.14.101
- فرقانی، محمدفاروق، (1381). تاریخ اسماعیلیان قهستان. تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- قائینی، فرزانه، (1376). سفالینه‌های جرجان، کلودکرباسی، موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور. 
- کاشانی، ابوالقاسم عبدالله، (1386). عرایس الجواهر و نفایس االطایب. به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات المعی.
- کامبخش‌فرد، سیف‌الله، (1386). سفال و سفالگری در ایران (از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر). تهران: ققنوس. 
- کمال‌هاشمی، رضا، (1390). «مطالعه سفال‌های دوران اسلامی مکشوفه از شهر بلقیس». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی (منتشر نشده).
- کوچی، امیر؛ خواجه‌میرزا، محمود؛ و اسدبیگی، اردشیر، (1398). «جایگاه مدرسه در کیفیت آموزش ولایت قهستان از سلجوقی تا صفویه». مطالعات هنراسلامی، 15(36): 224- 242. https://doi.org/10.22034/ias.2020.104211
- کیانی، محمدیوسف؛ و کریمی، فاطمه، (1364). هنر سـفالگری دورۀ اسلامی ایران، چاپ اول. تهران: مرکز باستان‌شناسی ایران
- گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود، (1363). تاریخ گردیزی (زین الخبار). مصحح: عدالحی حسینی، تهران: انتشارات کتاب. 
- گروبـه، ارنسـت، (1384). سـفال اسـلامی، جلـد هفتـم از گزیدۀ 10 جلـدی مجموعـه هنـر اسلامی، گـردآوری ناصر خلیلـی. ترجمـۀ فرناز حائـری، تهران: نشـرکارنگ.
- لباف‌خانیکی، رجبعلی، (1386). «گزارش گمانه‌زنی به‌منظور تعیین حدود شهر قدیم قاین با محوریت مسجد جامع». جلد 1. خراسان جنوبی: اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشر نشده).
- لباف‌خانیکی، رجبعلی، 1386، گزارش گمانه‌زنی به‌منظور تعیین حدود شهر قدیم قاین با محوریت تپه شاهزاده حسین، جلد 2. خراسان جنوبی: اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشر نشده).
- لسترنج، گای، (1383). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های شرقی خلافت. ترجمۀ محمود عرفان؛ تهران: علمی و فرهنگی.
- محمدی، مریم؛ و رضائی، مصطفی، (1400). «بررسی و تحلیل گونه‌شناختی سفال‌های محوطۀ آنداجین دشت همدان در ادوار سلجوقی و ایلخانی». مطالعات باستان‌شناسی دوران اسلامی، 2 (2): 116-95. https://doi.org/10.22080/jiar.2021.22290.1010 
- محمدی‌فر، یعقوب؛ و بلمکی، بهزاد، 1387، «هنر سفالگری در دورۀ صفوی، بررسی تکنیک و نقش‌مایه‌های هنری». هنرهای زیبا، 35: 102-93.
- محمودی‌نسب، علی‌اصغر، (1397). «بررسی باستان‌شناختی بخــش دیهـوک و دهستان پیرحاجات شهرسـتان طبـس». بیرجنـد: مرکـز اسـناد ادارۀ کل میراث‌فرهنگی، گردشـگری و صنایع‌دستی اسـتان خراسـان جنوبـی (منتشر نشـده).
- مرادی، حسن؛ و کریمیان، حسن، (1399). «طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال‌های دوران اسلامی دشت نیریز، استان فارس». مطالعات باستان‌شناسی، 12 (3): 291-271. https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.255521.142551
- مرتظایی، محمد، (1383). «گزارش مقدماتی نخستین فصل کاوش‌های باستان‌شناختی در محوطه جرجان». گزارش باستان‌شناسی 3، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی. 
- مستوفی‌قزوینی، حمدالله بن ابی بکر، (1396). نزهة القلوب، المقاله الثلاثه (در صفت بلدارن و ولایات و بقایع). به‌اهتمام: گای لسترنج. تهران: نشر دنیای کتاب. 
- مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد، (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. ترجمۀ علینقی منزوی، جلد دوم، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
- موخواه، آذر؛ مراثی، محسن؛ رجبی، محمدعلی؛ و حسینی، سیدرضا، (1400). «مطالعۀ تطبیقی ویژگی‌های فن طرح و نقش ظروف سفالی نیشابور و سمرقند در سدۀ سوم تا ششم هجری‌قمری». پژوهشنامه خراسان بزرگ، 11 (44): 102-85. https://doi.org/10.22034/jgk.2021.142489
- موسوی‌حاجی، سید رسول؛ توسلی، محمدمهدی؛ شیرازی، روح الله؛ و زور، مریم، (1392). «گونه‌شناختی و معرفی سفالینه-های دوران اسلامی بلوچستان (مکران جنوبی)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 3 (5): 140-121. https://nbsh.basu.ac.ir/article_708.html
- موسوی‌حاجی، سید رسول؛ و عطایی، مرتضی، (1389). «مطالعه مجموعه‌ای از نمونه‌های سفالین سیستان». زاهدان: اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان (منتشر نشده).
- موسوی‌حاجی، سیدرسول، خادمی‌ندوشن، فرهنگ؛ و هاشمی‌زرج‌آبادی، (1388). «ژئوپلتیک تاریخی قهستان در دوران اسلامی». پژوهش‌های تاریخی، 2(5): 172- 200. https://ensani.ir/fa/tag/44301/%D9%82%D9%87%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 
- مومن‌خانی، کامبیز، (1379). «بررسی اشکال و نقوش تزئینی سفال و آثار فلزی ایران در دورۀ سلجوقی). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر (منتشر نشده).
- مهجور، فیروز؛ و صدیقیان، حسین، (1388). «بررسی سفال‌های محوطه مشکین‌تپه پرندک در استان مرکزی». پیام باستان‌شناس، 6 (12): 120- 105. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20084285.1388.6.12.7.9
- مهرجویان، سیما، (1400). «باستان‌سنجی تحلیلی سفالینه‌های محوطه تون منطقه فردوس با رویکردی بر کانی‌شناسی و تجزیه‌و‌تحلیل رنگدانه‌ها». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه بیرجند، دانشکدۀ هنر (منتشر نشده).
- میرزائی، بنفشه، (1390). «بررسی نقوش تصویری سفالینه‌های دورۀ سلجوقی در ایران». پایان‌نامۀ ارشد پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرکزی، دانشکدۀ هنر و معماری (منتشر نشده).
- ناصرخسرو، ابومعین حمیدالدین، (1354). سفرنامه حکیم ناصرخسرو. به‌کوشش: محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات انجمن. 
- نظری قهفرخی، زینب؛ هاشمی‌زرج‌آباد، حسن؛ فرزین، سامان؛ و عنانی، بهرام، (1397). «تحلیل باستان‌شناسی زیست‌محیطی دشت سرایان در دوران اسلامی (براساس مدل‌های استقراری)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 8 (17): 200-181. https://doi.org/10.22084/nbsh.2018.14677.1651
- ولی‌نژندبنابی، صادق؛ و اسکندرزاده، منوچهر، (1396). «شرحی بر سفال آبی و سفید عصر صفویه». باستان‌شناسی - واحد شوشتر، 11: 75-69.
- ویلی، پیتر، (1386). آشیانه عقاب (قلعه‌های اسماعیلی در ایران و سوریه). ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات فرزان. 
- Allan, J. W., (1955). Islamic Art In The Ashmolean Museume. Volume X, Part Two, London: Oxford University Press.
- Amirhajlu, S. & Saghaei, S., (2018). “Expansion and Variety of Pottery Types in Islamic Settlements of Normashir Plain, Kerman”. Pazhohesh –HA-YE Bastanshenasi Iran, 8(19): 207-226. (In Persian).https://doi.org/10.22084/nbsh.2019.17433.1823
- Amirhajlu, S., & Sedighian, H., (2020). “Archaeological Study of Islamic Pottery from Qal’eh Sang Site, Old City of Sirjan”. Pazhohesh –HA-YE Bastanshenasi Iran, 10(25): 155-180, (In Persian). https://doi.org/10.22084/nbsh.2020.18449.1896
- Amuzgar, Y., (1992). “A Brief History of the Arabs of Southern Khorasan (Arab Khaneh Region)”. Research Journal of Culture and Literature, 2(6): 18-49. (In Persian).
- Anonymous. (1985). Jahangoshay Khaghan. Edited by: Allah Deta Moztar, Vol. 1. Tehran: Publications of the Persian Research Center of Iran and Pakistan. (In Persian).
- Anonymous. (1994). Tarikh-e Sistan. Edited by: Jafar Modarres Sadeghi, Tehran: Nashr-e Markaz Publications, (In Persian).
- Anvari Moghadam, A., Farjami, M., Mahmoudi, A. A. & Soroush, M., (2020). “Typology of Added Ornament Pottery of Qaleh Kuh of Qaen”. Fine Arts - Visual Arts, 26(4): 89-100, (In Persian). https://doi.org/10.22059/jfava.2021.315703.666624
- Ataei, M., Mousavi Haji, S. R. & Koolabadi, R., (2012). “Glazed Painted Pottery (Types, Extent, Dating)”. Negareh, 7(23): 71-87, (In Persian). https://negareh.shahed.ac.ir/article_56.html
- Ayati, M. H., (1992). Baharestan in the History and Biography of Qohestan Men. Tehran: Ferdowsi Publications, (In Persian).
- Bakhshi, M., (2015). “History of Political, Social and Cultural Developments of Qaen Region from the Mongol Invasion to the Rise of the Qajar Dynasty”. Master’s thesis, Faculty of Literature and Humanities, University of Birjand, (In Persian).
- Behnamfar, M. H. & Mollaei, M., (2012). “Historical Geography of Qohestan from Tarahari to Seljuk”. Research in History, 3(2): 5-36, (In Persian). https://pdtsj.ut.ac.ir/article_70668_602dfd36cb1b3d441f807e9bea7ebe72.pdf
- Bosworth, C. E., (2002). The Cambridge History of Iran (From the Coming of the Seljuks to the Collapse of the Ilkhanid State). Translated by Hassan Anousheh. Tehran: Amirkabir, (In Persian).
- Choubak, H., (2004). “Cultural Succession of Jazmourian - Old City of Jiroft in the Islamic Period”. Doctoral dissertation, Islamic Archeology, Tarbiat Modares University, Faculty of Literature and Humanities, (In Persian).
- Cooper, E., (2000). Ten Thousand Years of Pottery. London: the British Museum.
- Fairservis, JR.W., (1961). Archaeology Studies In The Sistan Basin Of South-Western Afghanistan And Eastern Iran. Vol 48, Part 1, Newyork. 
- Farjami, M. & Mahmoudi Nasab, A. A., (2020). “Investigation and Analysis of Archaeological Findings of the Fourth Season of Excavation of Kohanak Site, Sarbisheh County, South Khorasan”. Parseh Journal of Archaeological Studies, 4(14): 101-123, (In Persian).  https://doi.org/10.30699/PJAS.4.14.101
- Farjami, M., (2011). “Summary Report of Two Seasons of Archaeological Excavation in the Historical City of Belqis Esfarayen”. Moj-e Daryay-e Marefat: Collection of Abstracts and Selected Articles of the Sheikh Azari International Conference: 430-460, (In Persian).
- Fehervari, G., (1973). Islamic pottery: A comprehensive study based on the Barlow collection. London: Faber and Faber limited
- Fehervari, G., (2000). Ceramics Of The Islamic Word In The Tareq Rajab Museum, I. B Tauris Publishers London: Newyork.
- Forghani, M. F., (2002). History of the Ismailis of Qohestan. Tehran: Publications of the Association of Cultural Works and Benefactors, (In Persian).
- Ghaeni, F., (1997). Potteries of Gorgan, Claude Kerbasi, Abgineh and Pottery Museum of Iran. Tehran: Cultural Heritage Organization of the Country, (In Persian).
- Golombek, L., Mason, R. B. & Bailey, G. A., (1966).  A New Approach to the Chinoiserie Ceramics of Fifteen – And Sixteenth – Century Iran. Mzda publishers,  Toronto. 
- Grube, E. J., (1994). Cobalt And Luster, The First Centuries of Islamic Pottery. Published In: The Unaited State, By The Nour Foundation In Assocation With Azi Muth Editions and Ouford University Press Inc, New York.
- Grube, E., (2005). Islamic Pottery. Volume VII of the selected ten-volume collection of Islamic Art collected by: Nasser Khalili. Translated by: Farnaz Haeri, Tehran: Karang Publishing, (In Persian).
- Hafez Abro. (1970). Geography of Hafez Abro (Quarter of Khorasan and Herat. Edited by: Mail Heravi, Tehran: Iranian Culture Foundation.
- Hafez Abro. (2008). Geography of Hafez Abro. Edited by: Mohammad Sadegh Sajjadi, Vol. 3. Tehran: Miras Maktoob, (In Persian).
- Hitchcock, E., (1948). Islamic Pottery From The Ninth To The Fourteen Centuries A.D. In: The Collection, Sir. E. Hitchcock, With An Introduction by: A. Lane, (Faber and Faber Limited), London. 
- Hossein-Nia Amirkolaei, H., Mousavi Haji, S. R., Ataei, M. & Mohajeri Nejad, A., (2020). “Study of Pottery Samples from the Historical City of Natel”. Parseh Journal of Archaeological Studies, 4(14): 85-99, (In Persian).
- Hudud al-Alam. (1984). Hudud al-Alam min al-Mashriq ila al-Maghrib. Edited by: Manouchehr Sotoodeh. Tehran: Tahouri, (In Persian).
- Ibn Athir, A. A., (n.d.). The Great History of Islam and Iran. Translated by Ali Hashemi Haeri. Tehran: Saket Publications, (In Persian)
- Ibn Hawqal, M. Al., (1974). Surat al-Ardh. Translated by: Ja’far Shoar. Tehran: Iranian Culture Foundation, (In Persian).
- Istakhri, A. I. I., (2005). Masalik wa al-Mamalik. Translated by: Iraj Afshar. Tehran: Translation and Publication Book Company, (In Persian).
- Jafari, F., Shahidani, Sh. & Jafari, A., (2014). “A New Look at the Historical Geography of Qohestan in the Early Islamic Centuries”. Great Khorasan Magazine, 5(15): 63-81, (In Persian). https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22516131.1393.4.14.1.1
- Kamal Hashemi, R., (2011). “Study of Islamic Period Pottery Discovered from the City of Belqis”. Master’s thesis in Archeology, University of Sistan and Baluchestan, Faculty of Literature and Humanities, (In Persian).
- Kambakhsh-Fard, S., (2007). Pottery and Pottery in Iran (From the Beginning of the Neolithic to the Contemporary Era). Tehran: Phoenix, (In Persian).
- Kashani, A. A., (2007). Arayes al-Javaher wa Nafaes al-Atayeb. Edited by: Iraj Afshar. Tehran: Al-Ma’i Publications, (In Persian).
- Kennet, D. & Krahl, R., (2004). Sasanian and Islamic pottery from Ras al _ khimah (e Book versio). Durhan University.
- Khanmoradi, M., (2021). “Classification and Typology of Pottery Discovered from the Third Season of Excavation of the Bistoon Bridge”. Archaeological Research, 12(35): 223-246, (In Persian). https://doi.org/10.22084/nb.2021.24570.2347
- Khodadoust, J., Mousavi Haji, S. R., Taghavi, A. & Pourali Yari Goki, Sha., (2017). “Investigation and Analytical Study of Pottery from Malin Site, Bakhraz County (Razavi Khorasan)”. Pazhohesh –HA-YE Bastansjenasi Iran, 7(13): 157-172, (In Persian). https://doi.org/10.22084/nbsh.2017.6934.1289
- Kiani, M. Y. & Karimi, F., (1985). Art of Pottery in the Islamic Period of Iran. First Edition. Tehran: Iranian Archeology Center, (In Persian).
- Kouchi, A., Khajeh Mirza, M. & Asadbeigi, A., (2019). “The Role of School in the Quality of Education in Qohestan Province from Seljuk to Safavid”. Islamic Art Studies, 15(36): 224-242, (In Persian). https://doi.org/10.22034/ias.2020.104211
- Labbaf Khaniki, R., (2007). Report of sounding to determine the boundaries of the old city of Qaen with a focus on the Grand Mosque. Vol. 1. South Khorasan: Cultural Heritage Organization, (In Persian).
- Labbaf Khaniki, R., (2007). Report of sounding to determine the boundaries of the old city of Qaen with a focus on Shahzadeh Hossein Tappeh. Vol. 2. South Khorasan: Cultural Heritage Organization, (In Persian).
- Le Strange, G., (2004). Historical Geography of the Lands of the Eastern Caliphate. Translated by Mahmoud Erfan. Tehran: Scientific and Cultural, (In Persian).
- Mahjoor, F. & Sedighian, H., (2009). “Study of Pottery from the Meshkin Tapeh Parandak Site in Markazi Province”. Payam Bastanshenas, 6(12): 105-120, (In Persian). https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.20084285.1388.6.12.7.9
- Mahmoudi Nasab, A. A., (2018). “Archaeological Survey of the Dihok District and Pir Hajat District of Tabas City”. Birjand: Documentation Center of the General Department of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of South Khorasan Province (Unpublished), (In Persian).
- Mehrajooyan, S., (2021). “Archaeometric Analysis of Pottery from the Toneh Site in Ferdows Region with an Approach to Mineralogy and Pigment Analysis”. Master’s thesis in Archeology, University of Birjand, Faculty of Art, (In Persian).
- Mirzaei, B., (2011). “Study of Pictorial Motifs of Seljuk Period Pottery in Iran”. Master’s Thesis in Art Research, Islamic Azad University, Central Branch, Faculty of Art and Architecture, (In Persian).
- Moghaddasi, Abu-A. M. Ibin-A., (1982). Ahsan al-Taqasim fi Ma’rifat al-Aqalim. Translated by: Ali Naghi Monzavi, Vol. 2. Tehran: Company of Authors and Translators, (In Persian).
- Mohammadi, M. & Rezaei, M., (2021). “Investigation and Typological Analysis of Pottery from Andajin Site, Hamadan Plain in the Seljuk and Ilkhanid Periods”. Journal of Islamic Archaeological Studies, 2(2): 95-116, (In Persian). https://doi.org/10.22080/JIAR.2021.22290.1010 
- Mohammadifar, Y. & Balmaki, B., (2008). “Pottery Art in the Safavid Period, A Study of Techniques and Artistic Motifs”. Fine Arts, 35: 93-102, (In Persian). 
- Mokha, A., Marasi, M., Rajabi, M. A. & Hosseini, S.R., (2021). “A Comparative Study of the Technical and Design Features of Nishabur and Samarkand Pottery Vessels in the Third to Sixth Centuries AH”. Journal of Quarterly Bulletin of Great Khorasan, 11(44): 85-102, (In Persian). https://doi.org/10.22034/jgk.2021.142489
- Momenkhani, K., (2000). “Investigation of Decorative Forms and Motifs of Pottery and Metal Works of Iran in the Seljuk Period”. Master’s thesis in Art Research, Tarbiat Modares University, Faculty of Art, (In Persian).
- Moradi, H. & Karimian, H., (2020). “Classification and Typology of Islamic Period Pottery of Neyriz Plain, Fars Province”. Archaeological Studies, 12(3):  271-291. https://doi.org/10.22059/jarcs.2020.255521.142551
- Mortazaei, M., (2004). Preliminary Report of the First Season of Archaeological Excavations in the Site of Gorgan. Archaeological Report 3. Tehran: Archeology Research Institute, (In Persian).
- Mostofi Qazvini, H. A. A. B., (2017). Nozhat al-Gholub, al-Maqala al-Thalatha (In the Description of Cities and Provinces and Events). Edited by: Guy Le Strange. Tehran: Nashr-e Donya-ye Ketab, (In Persian).
- Mousavi Haji, S. R., & Ataei, M., (2010). Study of a Collection of Pottery Samples from Sistan. Zahedan: General Department of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Sistan and Baluchestan, (In Persian).
- Mousavi Haji, S. R., Tavassoli, M. M., Shirazi, R. & Zoor, M., (2013). “Typology and Introduction of Islamic Pottery of Balochistan (Southern Makran”. Pazhohesh –HA-YE Bastanshenasi Iran, 3(5): 121-140, (In Persian). https://nbsh.basu.ac.ir/article_708.html
- Mousavi Haji, S. R.,  Khademi Nodooshan, F. & Hashemi Zarj Abadi, H., (2009). “Historical Geopolitics of Qohestan in the Islamic Era”. Historical Research, 2(5): 172-200, (In Persian). https://ensani.ir/fa/tag/44301/%D9%82%D9%87%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86
- Naser Khosrow, A. H., (1975). Safarnama of Hakim Naser Khosrow. Edited by Mohammad Dabir Siaghi. Tehran: Anjoman Publications, (In Persian).
- Nazari Ghahfarrokhi, Z., Hashemi Zarj Abad, H., Farzin, S. & Anani, B., (2018). “Archaeological Analysis of the Environmental Environment of Sarayan Plain in the Islamic Period (Based on Settlement Models)”. Pazhohesh –HA-YE Bastanshenasi Iran, 8 (17): 181-200, (In Persian). https://doi.org/10.22084/NBSH.2018.14677.1651 
- Priestman, S., (2013). “A Quantitative Archaeological Analysis of Ceramic Exchange in the Persian Gulf and Western Indian Ocean”. Ph.D. Thesis, University of Southampton. 
- Rahbar, M., (2012). “Seventh Season of Excavation of the Unfinished Sasanian-Ilkhanid Caravanserai of Bistoon”. Document of the Bistoon World Heritage Site, (Unpublished), (In Persian).
- Razavi, A., (2009). City, Politics and Economy in the Ilkhanid Era. Tehran: Amirkabir Publications, (In Persian).
- Rezanajad, H., (2001). “Recognition and Introduction of Pottery of Arg Tabran of Toos”. Master’s thesis, University of Tehran, Faculty of Literature and Humanities, (In Persian).
- Sajjadi, N. Al-S., (2020). “Typology and Analytical Study of Islamic Period Pottery Resulting from the First and Second Seasons of Excavation in the Girl’s Castle of Kerman City”. Master’s thesis, University of Jiroft, Faculty of Literature and Humanities, (In Persian).
- Salehi Kakhki, A., Sedighian, H. & Montazer Zohouri, M., (2013). “Investigating the Production Process of Blue and White Pottery in Iran during Different Islamic Periods”. Honar-e-Pazhouh, 3(5): 2-13, (In Persian).
- Schnyder, R., (1974). “Medieval Incised and Carved Wares from North West Iran”. In: William Watson, ed. The Art of Iran and Anatolia from the 11th to 13th Century AD, Colloquies on Art and Archaeology in Asia, University of London.
- Shabankareh-i, Mb. AIb. M., (1985). Majma al-Ansad. Edited by: Mir Hashem Mohaddes, Tehran: Amirkabir Publications, (In Persian).
- Shadloo, S. & Chitsazian, A. H., (2011). “A Study on Gambron Pottery”. Negareh, 2:  45-57, (In Persian). https://www.magiran.com/p1093712
- Shahsavarani, V. & Safakish, H., (2015). “The Nature and Essence of Pottery Attributed to the Amol Type”. Second National Conference on Archeology of Iran, Birjand: 1-15, (In Persian).
- Sharaei, E. & Sedighian, H., (2019). “Archaeological Study of Islamic Middle Ages Pottery from the Underground Hand-dug of Tahiq, Khomein”. Parseh Journal of Archaeological Studies, 3(8): 141-158, (In Persian). https://doi.org/10.30699/PJAS.3.8.141 
- Sharifi, F. & Zarei, M. E., (2021). “Investigation and Study of Islamic Period Pottery - Kurdistan Province”.Parseh Journal of Archaeological Studies 15: 189-211, (In Persian). https://doi.org/10.30699/PJAS.5.15.189
- Shateri, M. & Heidari, Z., (2015). “Underglaze Magashi Pottery with Reference to the Book Arayes al-Javaher wa Nafaes al-Atayeb”. Negarineh Islamic Art, 2 (7 & 8): 40-30, (In Persian). https://doi.org/10.22077/nia.2015.646
- Shateri, M., Hayedeh, L. & Choubak, H., (2019). “Revisiting the Classification and Dating of Sgraffito Pottery in Iran during the Islamic Period”. Pazhohesh –HA-YE Bastansjenasi Iran, 9(21): 173-188, (In Persian). https://doi.org/10.29252/jcpp.9.1.173
- Shepared, A. O., (1956). Ceramics For The Archeologist. Carnegie institution of Washington D.C. 
- Sohrabinia, A. & Taghavi, A., (2019). “The Old City of Sirjan in the 7-8th Centuries AH Based on Historical Evidence and Pottery Findings”. Archaeological Studies, 11(2): 153-163, (In Persian). https://doi.org/10.22059/jarcs.2019.73112
- Soroush, M. R., (2006). “Report on the Removal of Debris from the Tomb of Shahzadeh Hossein Teppeh”. Archive of the General Department of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of South Khorasan, (In Persian).
- Tohid, F., (1999). The Art of Pottery. Tehran: Samt Publications, (In Persian).
- Treptow, T., (2007). Daily life ornamented the mediaeval Persian city of Reyy. Chicago: The oriental institute museum of the University of Chicago.
- Vali Nezhad Bonabi, S. & Eskandarzadeh, M., (2017). “A Description of Blue and White Pottery of the Safavid Era”. Scientific Quarterly of Archeology - Shushtar Unit, 11: 69-75, (In Persian).
- Watson, O., (2004). Ceramics from Islamic Lands. Thames & Hudson Ltd, London.
- wilkinson, Ch., (1973). Nishapur: Pottery of The Early Islamic Period. The Metropolitan Museum of Art, New York.
- Willy, P., (2007). Eagle’s Nest (Ismaili Castles in Iran and Syria). Translated by: Fereydoun Badrei, Tehran: Farzan Publications, (In Persian). https://doi.org/10.22084/nbsh.2018.14677.1651
- Zarei, E., Amerian, H. & Nikgoftar, A., (2016). “Classification of Glazed Pottery Types of the 2nd-4th Centuries AH Discovered from the Historical City of Belqis (Ancient Esfarayen)”. Archaeological Studies, 8(1): 57-76, (In Persian). https://doi.org/10.22059/jarcs.2016.59495
- Zarei, M. E. & Sharifi, M., (2018). “Study of Artifacts Found from the Middle Centuries of the Islamic Period of Amir Sharloq Hill Based on the First Season of Archaeological Excavation”. Parseh Journal of Archaeological Studies, 2(6): 85-102, (In Persian). https://doi.org/10.30699/PJAS.2.6.85
- Zoor, M., (2012). “Study of Pottery Samples Collected from the Surface of Islamic Period Sites in Nikshahr and Chabahar Counties”. Master’s thesis in Archeology, University of Sistan and Baluchestan, Faculty of Literature and Humanities, (In Persian).
pazhoheshha-ye Bastan shenasi Iran
Volume 14, Issue 43
2025
Pages 191-233

Files

Share

How to cite

Statistics