Location of the Ancient City of Shapurkhast Based on the Archaeological Evidences and the Written Historical Resources

Authors

Abstract

Abstract
The ancient city of Shapurkhast has been one of the Islamic cities on the western of Iran that has been attributed to the Sasanian period and developed at early Islamic era. According to the historical sources (the 3rd to 8th A.H), it has been constructed by Shapur I the Great and is located on the ancient routes of Hamedan to Khuzestan. The present research analyzes the data derived from the historical resources and archaeological evidences in order to study and determine the location of this ancient city and investigate the factors in settling in the area. Since there has not been much research about the city from the formation to the fall, and available research are relatively old and so new comprehensive research has not been done on the city with archaeological viewpoint and also some reports about it have not published, we will try to use the archaeological evidences, the written sources and the historical maps aiming to provide suitable information about this unknown city. The results of this study imply that 1. Shapurkhast has been an Islamic city that its foundation has been made at pre-Islamic periods. It was an important city at Sasanian period and the summit of the development and prosperity of it has been the 4th A.H that it had a key role at the western of Iran as the capital of Al-e Hasnuye and its Castle had been as royal property treasury of Badr-Ibn-E Hasnuye based on historic sources. 2. Islamic city of Shapurkhast is located at the place of current Khorram Abad valley (Qazi Abad, kouy-E- Felestin districts and around of Minaret at the southeast of Khorram Abad city). 3. It seems that Shapurkhast has been abandoned at the 7th or 8th A.H at Ilkhanid era and modern Khorram Abad began to function as the central town of the region.
Keywords: Location, City of Shapurkhast, KhorramAbad Valley, Archaeological Evidences, Historical Sources.
 
Introduction & Method
Archaeological studies of the ancient cities play a significant role in understanding the formation, development and fall of cities in the different historical periods. The investigation on finding the exact location of the ancient cities is one of the interest’s fields of researchers. This study deals with the formation, development and peak situation and then the fall of Shapurkhast city. The information about Sassanid- Islamic cities are rare, in comparison with the large number of the cities have survived from these periods, investigating on Shapurkhast as one of presumably Sassanid- Early Islamic cities could complete the information and the details about urbanism of Sassanid- Islamic periods. Moreover, this city has been one of the important cities at the Sasanian and Islamic periods especially at 4th century A.H, so it is necessary that it be investigated. A review of preliminary literature shows that the past studies are primarily focused on locating city only with concise and short introduction. In addition, the history of city is thought to belonged to the Sassanid era. The most important question in this research is that where was this city exactly located and is it possible to locate Shapurkhast to the place of modern Khorram Abad city?
By developoing of Khorram Abad, deposits of Shapurkhast are remained underneath the urban fabric. Remnants of the old city have been found at the southern and southeastern parts of the modern city especially from the excavations carried out in 2007. In addition, these remains are observable in the aerial photo of modern Khorram Abad in 1956. Having appropriate environmental conditions and also lying at the middle of west to east and north to south communication routes, the south plain of Khorram Abad has potentially provided suitable living conditions for human population. The Environmental and ecological conditions are the most important factors for the collapse of this city.
 
Historical texts
The historical texts in this research are divided into 3 categories: 1. Resources of the 3rd and 4th AH/ 10th AD-, 2. Resources of the 5th and 6th AH/ 11th and 12th AD, 3. Resources of the 7th and 8th AH/ 13th and 14th AD-. The oldest source that has mentioned Shapurkhast is Al-Buldan of Ibn al-Faqih (290 AH/ 903 AD) (Ibn al-Faqih Hamadani, 1970: 25). Hamza al-Isfahani (first half of the 4th century AH/ 10th AD), in mentioning the news of the kings of Iran, wrote the cities built by Shapur, the son of Ardeshir, Sassanid Dynasty. There is no mention of the city in any of the texts of the 5th century AH/ 11th AD, but its name again appears in the texts in the sixth century AH/ 12th AD. The written information from the city of Shapurkhast is devided into four categories: A. The informations that refer to the location of the city and its distances to other cities in ancient routes. B. Information about the history of construction of the city. C. Based on these texts, it is possible to understand the period of the fall and destruction of the city, because its name disappears after the 8th century AH/ 14th AD, and in spite of the fact that it was an extended city in the past, it became a village during this period and gradually declined. c. With the study of historical texts, it is clear that the majority of the texts referring to the city of Shapurkhast were related to the 4th century AH/ 10th AD. d. Based on these texts, it is possible to understand the period of the fall and destruction of the city.
 
The archaeological evidences
1. Survey in 2000 and 2016: In a survey which was carried out by the Cultural Heritage Organization of Lorestan in Khorram Abad gorge in 2000, and its results were held in two volumes at the Document Center of the organization, a total of 45 archaeological sites were identified in the gorge. Based on the information obtained from this survey as well as a survey carried out by the authors in Khorram Abad gorge in 2016, these sites were classified and studied.
2. Excavation in 2007: In the excavation of Pa-Menar site in the southeast of Khorram Abad, which was under the supervision of Jalal Adeli in 2007, the remnants of Islamic era of Shapurkhast were discovered. This area was at the east of Brick Minaret. The remnants date back to the 3rd, 5th and 6th centuries AH/ 10th, 11th and 12th AD.
 
Conclusion
It is clear from the historical sources that Shapurkhast has been a city in the western Iran in a region named “Jebal” or “Lor Mountains” where matches with our studied location, Khorram Abad valley, based on distances indicated in the historical sources. Archaeological findings are the evidences for locating the city as well. We can locate the traces of Shapurkhast in the Islamic period located at the southeastern of Khorram Abad in Qazi Abad, Kooy-e- Felestin and around Brick Minaret and these quarters are parts of this ancient city. the location of the city before the Islamic era needs more research. So, we have not reached the pre-Islamic layers at excavated area.

Keywords

Main Subjects


- ابن‌اثیر، عزالدین ابوالحسن علی، 1351، الکامل فی‌التاریخ، ترجمه‌ی علی هاشمی حائری، جلد 15، تهران: علمی.
- ابن‌بلخی، 1363، فارسنامه، به اهتمام و تصحیح: گای لسترنج و زینولد آلن نیکلسون، تهران: دنیای کتاب.
- ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمدبن حوقل، 1345، صوره‌ی‌الارض، ترجمه‌ی جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ابن‌خلدون، 1368، العبر تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه‌ی عبدالمحمد آیتی، جلد 4، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ابن‌خلدون، 1383، العبر تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه‌ی عبدالمحمد آیتی، جلد 3، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ابن‌فقیه همدانی، ابوبکر احمدبن محمدبن اسحاق، 1349، مختصر‌البلدان، ترجمه‌ی ح مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ادموندز، سیسیل جان، 1362، یادداشت‌هایی درباره لرستان، مندرج در دو سفرنامه درباره لرستان، ترجمه‌ی سکندر امان‌اللهی بهاروند و لیلی بختیار، تهران: بابک.
- اصطخری، ابواسحاق ابراهیم‌بن محمد، 1373، ممالک و مسالک، ترجمه‌ی محمدبن اسعدبن عبدالله تستری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، 1367، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح: محمد اسماعیل رضوانی، 3 جلد، تهران: دنیای کتاب.
- ایزدپناه، حمید، 1376، آثار باستانی و تاریخی لرستان، جلد 2، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- بنداری اصفهانی، قوام‌الدین فتح‌بن علی، 2536، تاریخ سلسله سلجوقی (زبده‌النصره و نخبه‌العصره)، ترجمه‌ی محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- بهرامی، محمد؛ و فاضلی‌نشلی، حسن، 1395، «مروری بر وضعیت باستان‌شناسی دره‌ی خرم‌آباد در دوره‌ی نوسنگی و مس‌وسنگ»، فصلنامه‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بوعلی‌سینا، دوره‌ی 6، شماره‌ی 10، صص: 46-27.
- بیشاپ، ایزابلا لوسی، 1375، از بیستون تا زردکوه بختیاری، ترجمه‌ی مهراب امیری، تهران: سهند و آنزان.
- بی‌نام، 1318، مجمل‌التواریخ والقصص، به تصحیح: ملک‌الشعرای بهار و به همت محمد رمضانی، تهران: کلاله خاور.
- بی‌نام، ١٣٧٠، جغرافیای لرستان، پیشکوه و پشتکوه (1300ه‍.ق.)، به کوشش: سکندر امان‌اللهی بهاروند، خرم‌آباد: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان.
- پرویز، احمد، 1380، «پل و تحول آن در قلمرو ابوالنجم بدربن حسنویه (قرن چهارم هجری)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه تهران (منتشر نشده).
- پورغلام، معصومه؛ خاکباز، ناهید، 1376، «سکه‌های ضرب شاپورخواست»، شقایق، سال اول، ش 3 و 4، صص: 126-121.
- جوادی، محمدرضا؛نوروزبرازجانی، ویدا، ١٣٧٩، «شناسایی مقدماتی تپه‌ها و معرفی غارهای دره خرم‌آباد»، جلد 1 و 2، گزارش‌های منتشر نشده مرکز اسناد میراث‌فرهنگی لرستان.
- جوینی، عطاء‌ملک‌بن محمد، ١٣87، تاریخ جهانگشای جوینی، به تصحیح: محمدبن عبدالوهاب قزوینی، تهران: هرمس.
- جیهانی، ابوالقاسم‌بن احمد، 1368، اشکال‌العالم، ترجمه‌ی علی‌بن عبدالسلام کاتب، مشهد: آستان قدس رضوی.
- چریکف، ١٣٧٩، سیاحتنامه مسیو چریکف، ترجمه‌ی آبه‌کار مسیحی، تهران: امیرکبیر.
- حمزه اصفهانی، حمزه‌بن الحسن، 1367، تاریخ پیامبران و شاهان (تاریخ سنی ملوک‌الارض و الانبیاء)، ترجمه‌ی جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
- دالوند، حمیدرضا، 1388، تاریخ و معماری دژ شاپورخواست (قلعه فلک‌الافلاک)، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
- دوبد، کلمنت اگوستوس بارون، ١٣٧١، سفرنامه لرستان و خوزستان، ترجمه‌ی محمدحسین آریا لرستانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- ساکی، علی‌محمد، ١٣٤٣، جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان، خرم‌آباد: محمدی.
- سجادی، علی، فرزین، علیرضا، 1382، قلعه فلک‌الافلاک (دژ شاپورخواست)، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- سهرابی، محمد، 1386، شهر و شهرنشینی در ایران (جامعه‌شناسی شهری)، خرم‌آباد: شاپورخواست.
- شوشتری جزایری، عبدالطیف‌بن ابوطالب، 1363، تحفة‌العالم و ذیل‌التحفه. به اهتمام: صمد موحدی، تهران: طهوری.
- شیروانی، زین‌العابدین‌بن اسکندر، 1342، بستان‌السیاحه، تهران: کتابخانه سنایی و محمودی.
- عادلی، جلال، 86-1385، گزارش کاوش پامنار خرم‌آباد، سازمان میراث‌فرهنگی استان لرستان.
- عبدلی‌فرد، فریدون، 1383، چاپارخانه‌ها و راه‌های چاپاری در ایران، جلد 2، تهران: هیرمند.
- عطاری کرمانی، عباس، 1386، تاریخ شهرهای ایران، تهران: نشر آسیم.
- عکس هوایی آرشیو سازمان نقشه‌برداری کشور.
- فلامکی، منصور، 1366، «شکل‌گیری شهرهای ایران»، در: شهرهای ایران، محمدیوسف کیانی، جلد 2، انتشارات جهاد دانشگاهی، صص: 21-1.
- قاسمی، سید فرید، 1382، تاریخ خرم‌آباد، خرم‌آباد: افلاک.
- قوچانی، عبدالله، 1373، «قلمرو حکومت ابوالنجم بدربن حسنویه به استناد سکّه‌ها»، باستان‌شناسی و تاریخ، سال هشتم، ش دوم، شماره پیاپی 16، صص: 65-46.
- کاتالوگ آرشیو سازمان میراث‌فرهنگی استان تهران.
- کاتالوگ آرشیو سازمان میراث‌فرهنگی استان لرستان.
- کریمیان، حسن، 1385، «هویت کالبدی و بصری شهرهای ساسانیان»، در: مجموعه مقالات سومین کنگره معماری شهرسازی ارگ بم، جلد 5، سازمان میراث‌فرهنگی کشور، صص: 6-5.
- کریمیان، حسن؛ سقایی، سارا، 1392، «مکان‌یابی، تعیین فرم و سازمان فضایی شهر کلار در سده‌های نخستین اسلامی بر اساس شواهد باستان‌شناختی»، مطالعات باستان‌شناسی، دوره‌ی 5، شماره‌ی 1، صص: 87-69.
- محمدی‌اصل، محمد؛ کشوری، فاطمه، 1393، «از شاپورخواست تا خرم‌آباد (بررسی سیر تطور تاریخی و مکانی شهر شاپورخواست)»، تهران: دومین کنگره بین‌المللی سازه، معماری و توسعه شهری، صص: 14-1.
- مستوفی قزوینی، حمدالله، 1362 الف، نزهة‌القلوب، به سعی و اهتمام: گای لیسترنج، تهران: دنیای کتاب.
- مستوفی قزوینی، حمدالله، ١٣٦٢ ب، تاریخ گزیده، به اهتمام: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
- مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد، 1361، احسن‌التقاسیم فی معرفة‌الاقالیم، ترجمه‌ی علینقی منزوی، بخش دوم، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
- مورگان، ژاک ژان ماری دو، 1338، هیأت علمی فرانسه در ایران، مطالعات جغرافیایی (جغرافیای غرب ایران)، ترجمه‌ی کاظم ودیعی، جلد 2، تبریز: چهر.
- مهریار، محمد، 1378، اسناد تصویری شهرهای ایران دوره قاجار، تهران: دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- مهجور، فیروز؛ و اسلامی‌نسب، مهتاب، 1393، «روند توسعه‌ی شهر خرم‌آباد از عصر صفوی تا عصر پهلوی بر اساس تحلیل های GIS»،  فصلنامه‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بوعلی‌سینا، دوره‌ی 4، شماره‌ی 6، صص: 194-175.
- مینورسکی، ولادیمیر فئودورویچ، 1372، تعلیقات بر حدودالعالم من المشرق الی المغرب، ترجمه‌ی میرحسین شاه، با مقدمه: و. بارتولد، تصحیح: مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهرا.
- نجم‌الملک، عبدالغفاربن علی محمد، 1341، سفرنامه خوزستان، به کوشش: محمد دبیر سیاقی، تهران: علی‌اکبر علمی.
- هول، فرانک، 1352، دوره پیش از تاریخ در جنوب غربی ایران، لرستان، ترجمه‌ی سکندر امان‌اللهی بهاروند، خرم‌آباد: اداره فرهنگ و هنر استان لرستان.
- یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله یاقوت ابن عبدالله، ١٣٦٢، برگزیده مشترک یاقوت حموی، ترجمه‌ی محمدپروین گنابادی، تهران: امیرکبیر.
- یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله یاقوت ابن عبدالله، 1383، معجم‌البلدان، ترجمه‌ی دکتر علینقی منزوی، جلد 2، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
 
- Blair, S., 1992, The monumental inscriptions from early Islamic Iran and Transoxiana, New York: Brill-Leiden.
- Herzfeld, E., 1929, “Bericht über archäologische Beobachtungen im südlichen Kurdistan und in luristan”, AMI, vol. 1: pp. 65-75.
- Jaubert, j. & Biglari, F., 2004, “Paléolithique Supérieur Ancien: Yafteh (Khorramabad)”, Mission Archeologique francaise en IRAN, Tehran, S.I: pp. 110-124.
- Speth, j., 1971, “Kunji cave”, IRAN, vol. 9: pp. 172-176.
- Stein, S. A., 1969, Old routes of western Iran, Ed. Andrews, Fred H., New York: Greenwood Press.