پیدایش گنبد اورچین در معماری سلجوقی و سیر تحول آن در دوره‌های متاخر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

2 گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی هنر اسلامی تبریز

3 استاد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

10.22084/nb.2023.27923.2598

چکیده

گنبدهای اورچین یکی از گونه ‌های رایج گنبد سازی در ایران در کنار سایر گنبدهای نار و رُک می‌ باشد که نمود ساختاری جدید و فناوری عصر خود بوده ‌اند. همچنین برخی از پژوهشگران اشاره دارند که پیدایش این نوع گنبد به عصر سلجوقی باز می‌ گردد. به همین خاطر شناخت سیر تحول ایجاد شده از دوره سلجوقی تا بعد از آن در ساختار گونه ‌های گنبد اورچین مورد اهمیت می ‌باشد. به ‌طوری که هدف پژوهش به گونه شناسی درکنار شناسایی تغییرات در هندسه گنبد اورچین توجه داشته و عوامل موثر بر شکل‌ گیری گنبدهای اورچین را مورد مطالعه قرار می‌دهد. در این مسیر پاسخ گویی به سوال ها"چه عواملی بر شکل ‌گیری گنبد اورچین در دوره سلجوقی نقش داشته است؟" و "سیر تغییر در عوامل موثر بر شکل‌ گیری گنبدهای اورچین بیانگر چیست و چگونه اند؟" جنبه‌ای دیگر از انجام این پژوهش در کنار اهداف تحقیق، محسوب می‌گردد. روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی است که اطلاعات لازم از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و پیمایش ‌های میدانی، جمع ‌آوری شده ‌اند. یافته ‌های تحقیق نشان داد: مولفه‌ های مختلفی بر پراکنش گونه‌ های مختلف گنبدهای اورچین تاثیر گذار بودند و این مولفه‌ ها در معماری دوره‌ های بعد تداوم یافته ‌اند که نمودی از نمادهای معماری دوره سلجوقی می‌تواند در ساختار گنبد اورچین باشد. همچنین گنبدهای اورچین با حفظ ویژگی‌ های معماری سلجوقی در خود، زمینه ساختار نوینی در این عصر را ایجاد کرده و در دوره‌ های بعد با حفظ ماهیت، گونه‌ های متنوعی از پوشش اورچین را به وجود آورده ‌اند. این تغییر و تحولات از دوره سلجوقی شروع شده و عمدتاً با ماهیتی ساده نسبت به دوره‌ های بعد از خود ایجاد شده ‌است. به‌ طوری که می‌توان اوج هندسه پیچیده و تکامل اجزای گنبد را مرتبط با دوره‌ های بعد از سلجوقی در نظر گرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Origin of Urchin dome in the Seljuk architecture and the evolution in in later periods

نویسندگان [English]

  • Ahmad Sarrafzadeh 1
  • ahad NEJAD EBRAHIMI 2
  • Minou Gharehbaglou 3
1 PHD Student of Islamic Architecture, Department of Architecture and Urbanisim, Tabriz Islamic Art University, Iran
2 Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Design of Islamic Art of Tabriz
3 Professor, Department of Architecture and Urbanisim, Tabriz Islamic Art University, Iran
چکیده [English]

Urchin domes are one of the most important types of dome construction in Iran, along with Nur and Rok domes, which were the manifestation of a new structure and technology of their era. Some researchers point out that the origin of this type of dome goes back to the Seljuk era. So that the purpose of the research is typology and identification of changes in the geometry of Urchin Dome, along with answering the research questions. In this way, answering the questions "What factors played a role in the formation of the Urchin dome during the Seljuk period?" and "What is the course of changes in the factors affecting the formation of Urchin domes?" It is another aspect of conducting this research.

The research method in this study is descriptive and analytical, which was formed by examining the components affecting Seljuk architecture, and its effect on Urchin domes is explained. Then, they are analyzed by typology and classification of Urchin domes in a historical course. Based on the findings of the research, there are various components that have influenced the distribution of different types of Urchin domes and have been used as aspects related to Seljuk architecture. These components continued in the later periods and are a manifestation of preserving the values of the Seljuk period in the structure of the Urchin dome. The results show that Urchin domes, by preserving the features of Seljuk architecture, created the context of a new structure in this era, and in the following periods, preserving the essence, created various types of Urchin domes. These changes and transformations started from the Seljuk period and were mainly created with a simple nature compared to the periods after it. So that the peak of complex geometry in dome components can be related to the post-Seljuq period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dome in Iranian architecture
  • Urchin Dome
  • Seljuk architecture