کارکردهای موسیقی در میادین رزم و لشکرگاه ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران

2 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

چکیده

موسیقی از دیرباز، هم‌چون ابزاری تأثیرگذار در اجرای نقشه‌های نظامی به‌کار گرفته می‌شد و نوازندگان انواع سازها در آرایش لشکر، جایگاهی مشخص داشتند. این نوازندگان شامل طبالان، شیپور نوازان، تبیره زنان و نوازندگان دیگر سازهای رزمی (آلاتی که اصوات بلند و مهیب تولید می‌کردند) و همین‌طور نوازندگان دَف، بربط و سرودخوانان ‌می‌شدند که جایگاه ایشان، در آرایش لشکر بنابر وظیفه‌ای که بر عهده داشتند، تعیین می‌شد. نوازندگان سازهای پر سروصدا، در میدان‌های رزم و اردوگاه‌های نظامی، پیام‌ها و فرمان‌ها را به گوش سربازان می‌رسانده و یا با نواختن هم‌زمان سازها، وحشت و اضطراب را در دل دشمن به وجود می‌آوردند؛ از طرف دیگر، سرودخوانان و خنیاگران با سپاه همراه می‌شدند تا با نواختن نغمه‌های شاد و خواندن سرودهای ملی، حماسی و دینی قلب سربازان و فرماندهان را قوی سازند و با تقویت روحیه‌ی ایشان، اشتیاق به مبارزه و جان‌فشانی را در رزمندگان افزون کنند. مطالعه‌ی اهدافی که انواع مختلف موسیقی در میادین رزم و لشکرگاه‌ها تأمین می‌کرد، کمک برزگی به درک جایگاه موسیقی نزد ملت‌های کهن از جمله ایرانیان می‌کند و در نهایت، شناخت ما را از فرهنگ موسیقی ایران بهبود می‌بخشد. مقاله حاضر سعی دارد، ضمن معرفی انواع موسیقی میادین رزم و لشکرگاه‌ها و اهدافی که هر یک تأمین می‌کردِ،ِ یکی از این انواع، یعنی «موسیقی تشجیعی رزمی» را، به‌طور دقیق و همه جانبه مورد بررسی قرار دهد؛ به این‌منظور، ضمن ارائه شواهدی از رواج موسیقی تشجیعی نزد ایرانیان و اعراب از آغاز دوره ساسانی تا حمله‌ی مغول، ویژگی‌های این نوع موسیقی و اهداف آن در رزمگاه‌ها، تحلیل می‌شود. اطلاعات مورد نیاز در این رابطه، با بررسی روشمند متون و منابع نوشتاری قرون چهارم تا نهم هـ.ق.، اعم از نظم و نثر، به‌دست آمده که حاوی اشارات و شواهدی از به‌کار گرفتن موسیقی در رزمگاه‌ها، نزد ایرانیان و اعراب در طول دوران مورد مطالعه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Functions of Music in the Battlefields and Military Camps

نویسندگان [English]

  • Maryam Hossein ghorban 1
  • Firouz Mahjour 2
1
2 assistant professor
چکیده [English]

Both Iranian and Arab army chiefs and corps commanders would apply different types of music in the battlefields, barracks and military camps since very long time ago. Being aware of the influence music has, the campaign heads would benefit this tool to reach their own military goals i.e. encouraging soldiers to fight as well as uplifting them, terrifying the enemy, giving commands, conveying messages, spreading the war news to the soldiers, and eventually entertaining the combatants whenever they were not on duty. Over centuries, music has been employed as an effective tool in exerting military tactics; moreover, it is to be said that the musicians, playing either martial or non-martial instruments, had a particular position in the campaign arrangement. These musicians would include musicians who would play the other instruments with strident sounds such as horn blowers, drummers [players of Kūs (large kettledrums) or Tabīra (waisted drums)] besides those playing daf (Persian frame drum) and barbat/oud (Persian lute-like instrument) and singers whose positions in the campaign arrangement would be determined according to the task each of them had. Martial instrument musicians, in the battlefields and military camps would either spread news and messages to the soldiers or cause the enemy to scare by playing the musical instruments all together simultaneously. On the other hand, the singers and minstrels would accompany the army in order to unwind the campaign and encourage them to fight more zealously and also increase their enthusiasm about the war as well as the concept of self-sacrificing. This type of music could be called encouraging martial music which had some particular traits in terms of melody and content; in these songs, the warriors’ bravery and gallantry would be praised, while their fears and weakness would be bashed and criticized. Rantings (rajazxāni) in which the fighter boasts about his own and his ancestors’ gallantry in a rhythmic way or through singing is one of these kinds. Based on the musical principles, special lays which are both exciting and exhilarating are appropriate for uplifting soldiers and prompting them to fight. Using this above-mentioned encouraging martial music has a long-time background in ancient Iran; the signs of such a thing could be witnessed in the Achaemenid period in the wars of Cyrus with the Assyrians and subsequently during Sassanid period as well. This type of music was also very much in use by the Dark-Age Arabs. After Islam emerged, military consultants would still recommend commanders to continue applying this effective tool in the wars on the battlefields. Focusing on the objectives which were supposed to be achieved by the use of music in the battlefields and military camps is a great assistance to understand the true status of music in the opinion of ancient nations like Iran. It also will finally improve our insight into the Iranian musical culture. The present paper attempts to comprehensively peruse different types of music played in the battlefields and military camps, encouraging martial music in particular, in addition to the desired goals they would procure. Therefore, here, presenting some evidence of the existence and prevalence of encouraging martial music among both the Iranians and Arabs in the course of a period spanning from the rise of Sassanian kings to the Mongolian invasion, the traits of this type of music and the objectives it would cover on the battlefields is going to be analyzed. The necessary information in this regard has been collected through a systematical study on different texts and written material, both poetry and prose, which all belong to over the period from 4th to the 9th centuries A.H. These texts consist of references and evidence of employing music in the battlefields by both the Iranians and the Arabs during our subject period of time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • music
  • Military Camps
  • Battlefield
  • Sassanied Era
  • Islamic Era
- ابن‌اثیر، عزالدین، 1370، تاریخ کامل، ترجمه‌: محمد حسین روحانی، جلد 2 و 3، تهران: اساطیر.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن، 1375، مقدمه ، ج1، ترجمه‌: محمد پروین گنابادی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- ایرانی، اکبر، 1386، حال دوران، نگرش جامعه شناختی به موسیقی از جاهلیت تا آغاز عباسیان ، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- بلاذری، احمدبن یحیی، 1346، فتوح البلدان، بخش مربوط به ایران، ترجمه: دکتر آذرتاش آذرنوش، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- بینش، تقی، 1371، سه رساله‌ی فارسی در موسیقی (موسیقی دانشنامه‌ی علایی، اخوان الصفا، کنزالتحف)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- پلوتارک، 1380، ایرانیان و یونانیان، ترجمه و انتخاب: احمد کسروی، تهران: انتشارات جامی.
- تجبر، نیما، 1388، ز آواز ابریشم و بانگ نای، بررسی موسیقی بزمی و رزمی شاهنامه، تهران: آگاه.
- ثعالبی نیشابوری، 1368، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل، تاریخ ثعالبی مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، ج اول، ترجمه: محمد فضائلی، تهران: نشر نقره.
- دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، 1371، اخبارالطوال، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی. 
- ستایشگر، مهدی، 1376، واژه نامه موسیقی ایران زمین، ج2، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- شریف‌زاده، عبدالمجید، 1375، تاریخ نگارگری در ایران، تهران: حوضه هنری.
- ضیاِءآبادی، سید محمد، 1388، تفسیر سوره انفال، تهران: بنیاد خیریه الزهراء (س).
- طباطبایی، محمدحسین، 1383، تفسیر المیزان، ترجمه: سید محمد باقر موسوی همدانی، ج9، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- طبری، محمدبن جریر، 1374، تاریخ الرسل و الملوک یا تاریخ نامه‌ی طبری، گردانیده‌ی منسوب به بلعمی، به تصحیح و تحشیه‌ی محمد روشن، ج3و4، تهران: سروش.
- عیّوقی، 1343، ورقه و گلشاه، به اهتمام: ذبیح الله صفا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- غزالی، ابوحامد محمد، 1351، احیاء علوم دین، جلد دوم، ترجمه: مویدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- فارابی، محمد بن محمد، 1375، کتاب موسیقی کبیر، ترجمه‌: آذرتاش آذرنوش، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- فردوسی، ابوالقاسم، 1386، شاهنامه، به کوشش: جلال خالقی مطلق، دفتر هفتم، تهران: مرکز دایره‌ی المعارف بزرگ اسلامی.
- قابوس‌بن وشمگیر، عنصرالمعالی کیکاووس، 1347، منتخب قابوس‌امه، به اهتمام: دکتر غلامحسین یوسفی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- قزوینی، زکریابن محمد بن محمود، 1361، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، تصحیح نصرالله صبوحی، تهران: نشر عطار.
- کرمانی، احمد بن حامد، 1326، بدایع الازمان فی وقایع کرمان یا تاریخ افضل، به کوشش: مهدی بیانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 
- کریستین سن، آرتور امانوئل، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه‌ی رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر، 1378
- گزنفون، کوروش نامه، ترجمه‌ی رضا مشایخی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب،1350
- مبارکشاه، محمدبن منصوربن سعید معروف به فخر مدبر، 1346، آداب الحرب و الشجاعه‌ی، تصحیح: احمد سهیلی خوانساری، انتشارات اقبال.
- مراغی، عبدالقادر، 1370، شرح ادوار، به اهتمام: تقی بینش، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1349، التنبیه و الاشراف، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- مسکویه رازی، ابوعلی، 1369، تجارب الامم، ج اول، ترجمه: ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
- ملاح، حسینعلی، 1358، پیوند موسیقی و شعر، تهران: نشر فضا.
- ملاح، حسینعلی، 1354، تاریخ موسیقی نظامی ایران، تهران: هنر و مردم.
- میثمی، حسین، 1389، موسیقی عصر صفوی، تهران: متن.
- وجدانی، بهروز، 1376، فرهنگ موسیقی ایرانی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- Duchesne-Guillemin, 1993, les instrument de musique dans l’art Sassanide, Belgique: Imprimerie Orientaliste – Leuven.
- Farmer,HenryGeorge, 1938, ”The Instruments of Music on the Taq-I Bustan Bas-Reliefs”,Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland,No.3,PP.397-412