شناسایی مراکز و ویژگی های فلزکاری شمال، مرکز و غرب ایران از آغاز سده ششم هـ.ق. تا هجوم مغول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه شاهد

2 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشگاه شاهد

3 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشگاه شاهد

چکیده

قرن ششم و اوایل قرن هفتم هـ.ق. یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ فلزکاری ایرانی است. به‌گواهی مدارک موجود، در فن ساخت و تزیین آثار فلزی این دوره، تحولاتی اساسی روی داده است. در صورتی که پیش از این، سهم و نقش فلزکاری خراسان در بروز این تحولات، براساس شواهد مادی و منابع مکتوب برجامانده، مشخص شده است، وضع فلزکاری دیگر مناطق و مراکز فرهنگی و صنعتی این دوره، ازجمله طبرستان، جبال، آذربایجان و شهرهای مهم آن‌ها، نامعلوم است. بر این اساس، هدف این مقاله، از یک سو، شناسایی مراکز شمالی، مرکزی و غربی این دوره از فلزکاری ایرانی و از سوی دیگر، معرفی ویژگی‌های متمایز تولیدات آن‌هاست. در این پژوهش برای تحقق هدف مذکور، از روش توصیفی-تحلیلی استفاده و مدارک به‌دست آمده در سه گروه طبقه‌بندی شده است: 1) آثار به‌دست آمده از شهرهای شمالی، مرکزی و غربی ایران، شامل یک قدح مفرغی به‌دست آمده از گرگان و یک طبقچه پایه‌دار به‌دست آمده از همدان؛ 2) آثار مرقوم به نام صنعتگران غربی، شامل یک پاتیل مفرغی که به‌دست یک صنعتگر قزوینی و یک اسطرلاب که به‌دست یک هنرمند اصفهانی ساخته شده است؛ 3) آثاری با ویژگی‌های سبک‌شناختی متفاوت از مکتب خراسان، شامل یک آبدان مفرغی به شکل گاو و گوساله و شیر. تحلیل مدارک برشمرده نشان می‌دهد که مهم‌ترین کارگاه‌های فلزکاری مرکز و غرب ایران در این دوره، به احتمال زیاد در همدان، قزوین و اصفهان مستقر بوده‌اند. درآغاز، طرح و تزیینات بیشتر تولیدات این کارگاه‌ها، زیر نفوذ زیبایی‌شناسی شمال‌شرقی است؛ اما، در سال‌های نزدیک با هجوم مغول، سبک متمایزی در فلزکاری این ناحیه شکل گرفته است که از مهم‌ترین ویژگی‌های آن، می‌توان به نزدیکی سبک تزیین آثار فلزی به شیوه نقاشی سفالینه‌های شهرهای مرکزی ایران اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Determination of Centers and Characteristics of Non-Khurasanian Metalwork During 12th and Early 13th Century

نویسندگان [English]

  • taher rezazadeh 1
  • habiboallah ayatoallahy 2
  • mohsen marasi 3
چکیده [English]

12th and early 13th centuries are considered as a turning point in the history of Persian metalwork. In this period, Persian metalwork has undergone fundamental changes in terms of production and ornamentation; while casting was the popular method of production for most centuries in the early Islamic period of Iran, wares made of beaten bronze and brass were increasingly produced and therefore new forms and types of metal wares were introduced. Furthermore, vast and unprecedented application of inlay technique—hammering precious metals in the prepared surface of bronzes or brasses—made utterly functional vessels of base metal, as precious and luxurious as silver and gold wares. Inlaying bronzes and brasses with precious metals, not only substituted a multicolor surface for a dull one, facilitated application of various patterns and more themes which absorbed the skills of some of the best artists of the period. From the beginning of the 12th century until Mongol invasion in the second decade of the 13th century, Khurasan province in northeast of greater Iran was famous for producing luxurious inlaid bronzes and brasses. This has been ascertained by the fact that considerable pieces of the period have been signed by artisans whose nisbas associate them with cities located in the greater Khurasan, above all Herat. In addition, historical accounts of the 13th century provides a valuable evidence on Herat being a famous centers for production of inlaid metalwork. While the contribution of Khurasanian School of metalwork to above mentioned developments, it has been clearly determined, that the role of other industrial and cultural cities of these centuries, including Tabarestan, Jibal and Azerbaijan, in formation of this movement, has not yet been clarified. Still, outstanding contribution of some of these centers in Persian metalwork of previous centuries raises apt curiosity regarding probability of existence in these regions of metalworking workshops during the 12th and early 13th centuries. While material evidences highlight the importance of Tabarestan silver working industry during the early Islamic period and astrolabe industry in Isfahan assumed a high status after the 10th century, historical accounts point to outstanding base metal industry of Hamadan during pre-Mongol times - the 9th century writer Ibn Faghih calls attention to Hamadan Metalworkers` reputation and almost a century later Al-Muqaddasi refers to high-tin bronzes of the city. In this research, we are going to find out: 1) if there were other centers of metalwork in west of Khurasan as certain texts indicate and as earlier scholars have conjectured; and 2) if wares produced in these centers can be identified as such. Therefore the main goal of this essay is first to determine non-Khurasanian centers of metalwork of the period and then to introduce distinct features of their products. In order to meet this goal we have used descriptive-analytical method of research and categorized the extant evidences in three groups; 1) pieces found in non-Khurasanian regions of Iran; including a high-tin bronze bowl acquired from Gorgan and a footed dish from Hamedan; 2) pieces signed by craftsmen, associated with non-Khurasanian cities; including a huge cauldron made by a Gazwini artisan and an astrolabe of an Isfahani artist; and 3) pieces with different stylistic features compared to Khurasanian school of metalwork; including an aquamnile in the shape of a cow, its calf and a lion. Having analyzed these evidences, finally we came to conclude that the important non-Khurasanian metalwork centers of Iran in this period were active in Hamadan, Qazvin and Isfahan. At first, most of products of these workshops reveal northeastern aesthetistics regarding to their designs and decorations. However, after the beginning of the 13th century they constituted a distinct style of decoration that mostly influenced by central painted potteries and architectural ornaments of western Iran.   

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Metalwork
  • Western Iranian metalwork
  • Metalwork of pre Mongol period
  • Inlaid bronzes and brasses
- ابن اسفندیار (بهاء الدین محمدبن حسنبن اسفندیار کاتب)، 1366، تاریخ طبرستان. به تصحیح: عباس اقبال، تهران: انتشارات پدیده خاور. - ابن بلخی، 1374، فارسنامه، براساس متن: لسترنج و نیکلسن، توضیح و تحشیه از: منصور رستگار فسائی. شیراز: بنیاد فارسشناسی. - ابن فقیه (ابوبکر احمدبن محمدبن اسحاق همدانی)، 1349، البلدان (بخش مربوط به ایران، ترجمه: ح-مسعود، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. - افروغ، محمد و قانی، افسانه، 1392، «پژوهشی در شیوههای ساخت و مضامین مکتب فلزکاری موصل؛ مطالعه موردی: صندوقچه و شمعدان بدرالدین لؤلؤ»، مجله نگره، شماره 28، صص 27-39. - اوزرگین، کمال، 1389، «هنرمند سلجوقی، نقاش عبدالمؤمن الخویی»، ترجمه: علیرضا مقدم، کتاب ماه هنر، شماره 148، صص 14-23 - برزین، پروین، 1348، «معرفی چندنمونه از ظروف سفالی نوشتهدار و تاریخدار موزه ایران باستان»، مجله هنر و مردم، 8 (85)، صص 17-24. - شاهنامه فردوسی، 1385، به اهتمام: توفیق هاشم پور سبحانی. تهران: روزنه. - رضازاده، طاهر و آیتاللهی، حبیبالله و مراثی، محسن، 1392، «نقدی بر انتساب سه اثر از فلزکاری غرب ایران به مکتب موصل در نیمه اول قرن هفتم هـ.ق.؛ عورسوز ابوبکر سنی رازی، ابریق و شمعدان موزه ویکتوریا و آلبرت»، مجله نگره، شماره 27، صص 35-47. - العبیدی، صلاح حسن، 1391، آثار فلزی مکتب موصل در عصر عباسی، ترجمه: محمد افروغ و مسعود احمدی، جمال هنر. - کریمان، حسین، 1375، پژوهشی در شاهنامه، به کوشش: علی میر انصاری، تهران: سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکده اسناد. - کریمزاده تبریزی، محمدعلی، 1381، یادواره شهر خوی، لندن: مؤلف. - لکپور، سیمین، 1375، سفیدروی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. - مقدسی (محمدبن احمد المقدسی)، 1906، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، لیدن: بریل. - موسویلر، اشرفالسادات و نمازعلیزاده، سهیلا، 1391، چهرهنگاری سلجوقی؛ «تداوم فرهنگ بصری مانوی»، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، 13(4)، صص 85-105 - Allan, James W., 1982, Nishapur : metalwork of the early Islamic period. New York: Metropolitan Museum of Art. - Allan, James W., 1986, Metalwork of the Islamic world : the Aron collection. London: Sotheby’s. - Allan, James W., 1979, Persian metal technology, 700-1300 A.D. London: Published by Ithaca Press for the Faculty of Oriental Studies and the Ashmolean Museum, University of Oxford. - Carboni, Stefano, 1997, Following the Stars: Images of the Zodiac in Islamic Art. New York: Metropolitan Museum of Art. - Diakonov, M. M., 1938, Un Aquamanile en Bronze Date de 1206 Paper presented at the Troisième congrès nternational d’art et d’archéologie iraniens: mémoires, Leningrad. - Esin, Emel., 1969, " And", the Cup Rites in Inner-Asian and Turkish Art. In O. Aslanapa & R. Naumann (Eds.), Forschungen zur Kunst Asiens. In Memoriam Kurt Erdmann (pp. 224-261). Istanbul: Istanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi Yayinlari. - Ettinghausen, Elizabeth S., 2007, Analysing a Pictorial Narrative The Aquamanile in the Hermitage Museum in St Petersburg In J. Kröger, A. Hagedorn & A. Šālēm (Eds.), Facts and artefacts: art in the Islamic world (pp. 129-151): Brill. - Ettinghausen, Richard, 1957, The "Wade Cup" in the Cleveland Museum of Art, Its Origin and Decorations Ars Orientalis, 2, 327-366. - Fehérvári, Géza., 1976, Islamic metalwork of the eighth to the fifteenth century in the Keir Collection. London: Faber. - Fehérvári, Géza., 2000, Ceramics of the Islamic world in the Tareq Rajab Museum (Kuwait). New York ; London: I. B. Tauris. - Giuzalian, LT., 1968, The Bronze Qalamdan (Pen-Case) 542/1148 from the Hermitage Collection (1936-1965): To the Memory of My Teacher, Academician IA Orbeli. Ars Orientalis, 95-119. - Gladiss, Almut Von , & Kröger, Jens., 1985, Berlin Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz, Museum fur Islamische Kunst, Bd. 2: Metal, Stein, Stuck, Holz (Islamische Kunst: Loseblattkatalog unpublizierter Werke aus deutschen Museen) (Vol. 2). Mainz: Zabern. - Grabar, Oleg, 1968, the Cambridge History of Iran; The Saljuq And Mongol Periods, (Vol. 5). Cambridge: : Cambridge University Press. - Hartner, Willy., 1973-4, The Vaso Vescovali in the British Museum. Kunst des orients 9, 99-130. - Komaroff, Linda., 1992, The golden disk of heaven : metalwork of Timurid Iran. Costa Mesa, Calif.: Mazda. - Loukonine, Vladimir , & Lavnov, Anatoli, 2003, Persian Art; Lost Treasures; Confidential Concepts. . London: Sirocco. - Masterpieces of Islamic Art in the Hermitage Museum, 1990, Kuwait: Dār al-Āthāral-Islāmiyya. - Melikian-Chirvâni, Assadullah Souren, 1967, Trois manuscrits de l'Iran seldjoukide. Arts asiatiques, 16(1), 3-51. - Melikian-Chirvani, Assadullah Souren, 1970, Le Roman de "Varqe et Golsah.". Arts asiatiques(22), 1-264 - Melikian-Chirvani, Assadullah Souren, 1974a, Les Bronzes du Khorasan I. Studia Iranica 3, 29-50. - Melikian-Chirvani, Assadullah Souren, 1974b, The Westward Progress of Khorasanian Culture under the Seljuks In W. Watson (Ed.), The Art of Iran and Anatolia From the 11th to the 13th Century A. D. (pp. 110-125). London. - Melikian-Chirvani, Assadullah Souren, 1974c, The White Bronzes of Early Islamic Iran. Metropolitan Museum Journal, 9, 123-151. doi: 10.2307/1512659 - Melikian-Chirvani, Assadullah Souren, 1982a, Essias sur la sociologie de l`art Islamicque--I. Argenterie et feodalite dans l`iran medival,. In C. Adl (Ed.), Art et societe dans le monde iranien. Paris. - Melikian-Chirvani, Assadullah Souren., 1982b, Islamic metalwork from the Iranian world, 8-18th centuries (Victoria and Albert Museum catalogue). London: Her Majesty`s Stationary Office. - Migeon, Gaston., 1907, Manuel d'art musulman, II. Paris: Alphonse Picard et Fils. - Pancaroğlu, Oya., 2007, Perpetual glory: medieval Islamic ceramics from the Harvey B. Plotnick Collection: Art Inst of Chicago. - Pinder-Wilson, R. H., 1951, An Islamic Bronze Bowl. The British Museum Quarterly, 16(3), 85-87. - Pope, Arthur Upham, & Ackerman, Phyllis., 1938, A survey of Persian art from prehistoric times to the present (Vol. XII). London ; New York: Oxford University Press. - Raby, Julian, 2012, The Principle of Parsimony and the Problem of the 'Mosul School of Metalwork'. In V. a. R.-O. Porter, Mariam, F (Ed.), Art, Craft and Text (pp. 11-85). London: I.B. Tauris. - Reinaud, Joseph Toussaint., 1828, Description des monumens musulmans du cabinet de M. le Duc de Blacas et d`autre cabinets (Vol. 2). paris: L'imprimerie royale. - Rice, D. S., 1949, The Oldest Dated ‘Mosul’ Candlestick A. D. 1225. Burlington Magazine, 91(561), 334+336-341. - Rice, D. S., 1988, The Wade cup in the Cleveland Museum of Art. Costa Mesa, CA: Mazdâ Publishers. - Smithsonian Institution., 1964, 7000 Years of Iranian Art: Circulated by the Smithsonian Institution. Washington DC: Smithsonian Institution. - Soucek, Priscilla., 1986, Art in Iran vii. Islamic Pre-Safavid In E. Y. Shater (Ed.), Encyclopaedia Iranica (Vol. II, pp. 603-618). - Wellesz, Emmy., 1959, An Early al-Ṣūfī Manuscript in the Bodleian Library in Oxford: A Study in Islamic Constellation Images, Ars Orientalis, Vol. 3, 1-26 - Ward, R. M., 1993, Islamic metalwork. London: Published for the Trustees of the British Museum by the British Museum Press. - Watson, Oliver, 2004, Ceramics from Islamic lands: Thames & Hudson New York.