مروری بر وضعیت باستان‌شناسی دره خرم‌آباد در دوره نوسنگی و مس‌و‌سنگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای باستانشناسی دانشگاه مازندران

2 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

چکیده

روشن شدن وضعیت باستان‌شناسی و توالی استقراری مناطق مختلف فرهنگی- جغرافیایی و معرفی آن به جامعه‌ی باستان‌شناسی ضرورتی انکارناپذیر است. دره‌ی خرم‌آباد به سبب شرایط مناسب و موقعیت ویژه آن دارای توالی استقرار از دوره‌های مختلف پیش‌ از تاریخ تا اسلامی است. تا پیش از این شواهد مربوط به دوره‌ی نوسنگی محدود به معرفی اشکفت سرخه‌لیزه بوده است. چرایی یافت نشدن استقرارهای فضای باز دوره‌ی نوسنگی در دره‌ی خرم‌آباد تا پیش از این و بررسی جایگاه نوسنگی این منطقه در غرب ایران به‌دنبال نتایج حاصل از این پژوهش، و همچنین بررسی کلی و چگونگی وضعیت و توالی استقراری منطقه در دوره‌ی مس‌وسنگ و ارتباط این استقرارها با همدیگر از پرسش‌ها و اهداف اصلی این پژوهش است. مبحث حاضر که به بررسی این دو دوره‌ی مهم از دوره‌های پیش از تاریخ دره‌ی خرم‌آباد پرداخته، تلاش نموده است تا با تکیه بر نظرات و پژوهش‌های باستان‌شناسان غربی در پیش از انقلاب و دو نمونه تاریخ رادیو کربن از دوره‌ی مس‌وسنگ قدیم، نتایج حاصل از بررسی‌های صورت گرفته در سالیان اخیر توسط باستان‌شناسان بومی و بازدید گزینشی از محوطه‌های این دو دوره در دره‌ی خرم‌آباد و جمع‌آوری مصنوعات سنگی و داده‌های سفالی از سطح آن‌ها، به بررسی دوره‌ی نوسنگی و مس‌وسنگ در دره‌ی خرم‌آباد بپردازد. براساس گونه‌شناسی مصنوعات سنگی و ابزارهای شاخص دوره‌ی نوسنگی همچون انواع ریزتیغه‌ها، سنگ‌مادرهای فشنگی با برداشت فشاری و وجود ابزارهای ساخته شده از سنگ ابسیدین که از سطح تپه رواهُل یافت شده، دوره‌ی نوسنگی در این منطقه با عنوان فاز «رواهُل» معرفی ‌می‌گردد. دوره‌ی مس‌وسنگ نیز بر پایه دوره‌بندی «الیزابت هنریکسون» از زاگرس‌مرکزی و با نگاه به فازبندی «فرانک هول» و «احمد پرویز» از دره‌ی خرم‌آباد و با نگاهی نو براساس تجزیه و تحلیل داده‌های سفالی و مقایسه گونه‌شناسی آن‌ها با گونه‌های سفالی معرفی شده از محوطه‌های کلیدی منطقه‌ی زاگرس‌مرکزی و مناطق فرهنگی هم‌جوار به سه دوره‌ی قدیم (فاز باغ‌نو)، میانه (فاز دارایی) و جدید (فازهای قمری، کنجی و ماسور) تقسیم‌‌بندی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Archaeology of Khorramabad Valley during the Neolithic and Chalcolithic Period

نویسنده [English]

  • mohamad bahrami 1
چکیده [English]

In present discussion, it has been tried to provide a new chronology of Chalcolithic Period in Khorramabad Valley based on previous researches, theories, the results of recent explorations and also by collecting potsherds from our visited sites. For the first time the Neolithic era was introduced according to the cultural materials from the visited sites as the Roahol phase. Additionally, based on Elizabeth Henrickson’s classification and Frank Hole and some editions on it, the Chalcolithic period has been divided into three sub-eras such as Early Chalcolithic (Bagh-e No phase), Middle Chalcolithic (Daraei phase) and Late Chalcolithic (Ghamari, Konji and Masour phases). However, a new chronology has been carried out for each of the mentioned phases from the C14 dating, pottery analysis, regional and trans-regional chronologies. In present discussion, it has been tried to provide a new chronology of Chalcolithic Period in Khorramabad Valley based on previous researches, theories, the results of recent explorations and also by collecting potsherds from our visited sites. For the first time the Neolithic era was introduced according to the cultural materials from the visited sites as the Roahol phase. Additionally, based on Elizabeth Henrickson’s classification and Frank Hole and some editions on it, the Chalcolithic period has been divided into three sub-eras such as Early Chalcolithic (Bagh-e No phase), Middle Chalcolithic (Daraei phase) and Late Chalcolithic (Ghamari, Konji and Masour phases). However, a new chronology has been carried out for each of the mentioned phases from the C14 dating, pottery analysis, regional and trans-regional chronologies. In present discussion, it has been tried to provide a new chronology of Chalcolithic Period in Khorramabad Valley based on previous researches, theories, the results of recent explorations and also by collecting potsherds from our visited sites. For the first time the Neolithic era was introduced according to the cultural materials from the visited sites as the Roahol phase. Additionally, based on Elizabeth Henrickson’s classification and Frank Hole and some editions on it, the Chalcolithic period has been divided into three sub-eras such as Early Chalcolithic (Bagh-e No phase), Middle Chalcolithic (Daraei phase) and Late Chalcolithic (Ghamari, Konji and Masour phases). However, a new chronology has been carried out for each of the mentioned phases from the C14 dating, pottery analysis, regional and trans-regional chronologies. In present discussion, it has been tried to provide a new chronology of Chalcolithic Period in Khorramabad Valley based on previous researches, theories, the results of recent explorations and also by collecting potsherds from our visited sites. For the first time the Neolithic era was introduced according to the cultural materials from the visited sites as the Roahol phase. Additionally, based on Elizabeth Henrickson’s classification and Frank Hole and some editions on it, the Chalcolithic period has been divided into three sub-eras such as Early Chalcolithic (Bagh-e No phase), Middle Chalcolithic (Daraei phase) and Late Chalcolithic (Ghamari, Konji and Masour phases). However, a new chronology has been carried out for each of the mentioned phases from the C14 dating, pottery analysis, regional and trans-regional chronologies. In present discussion, it has been tried to provide a new chronology of Chalcolithic Period in Khorramabad Valley based on previous researches, theories, the results of recent explorations and also by collecting potsherds from our visited sites. For the first time the Neolithic era was introduced according to the cultural materials from the visited sites as the Roahol phase. Additionally, based on Elizabeth Henrickson’s classification and Frank Hole and some editions on it, the Chalcolithic period has been divided into three sub-eras such as Early Chalcolithic (Bagh-e No phase), Middle Chalcolithic (Daraei phase) and Late Chalcolithic (Ghamari, Konji and Masour phases). However, a new chronology has been carried out for each of the mentioned phases from the C14 dating, pottery analysis, regional and trans-regional chronologies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • KhorramAbad Valley
  • Lorestan
  • Chalcolithic
  • Neolithic

مراجع

- آلدن، جان، 1381، «دوره شوش III، در: باستان‌شناسی غرب ایران، فرانک هول، ترجمه: زهرا باستی، تهران : انتشارات سمت، صص: 339-316.
- ایزد پناه، حمید، 1362، آثار باستانی و تاریخی لرستان، 2 ج، چاپ اول، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
- بازگیر، بهروز و داوود داوودی، 1393، «گمانه‌زنی در در غارهای گیلوران، کلدر، قمری و پناهگاه صخره‌ای گر ارجنه، دره‌ی خرم‌آباد»، مقاله‌های کوتاه دوازدهمین گردهم‌آیی سالانه‌ی باستان‌شناسی ایران، صص: 74-71.
- بختیاری، ذبیح‌الله، 1385، «گزارش بررسی و شناسایی دهستان رباط نمکی شهرستان خرم‌آباد»، مرکز اسناد اداره‌ی کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان، (منتشر نشده).
- بهرامی، محمد، سبزی، موسی، نیکزاد، میثم، 1391، «معرفی سه محوطه جدید نوسنگی در پیشکوه لرستان»، مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، شماره 6و7، صص: 43-38.
بهرامی، محمد، 1395، «گزارش گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه شاهزاده عبدالله خرم‌آباد»، مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان، (منتشر نشده).
- پاتس، تی.، دنیل، 1385، باستان‌شناسی ایلام، ترجمه: زهرا باستی، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.
- پرویز، احمد، 1386، «گزارش بررسی دشت سیلاخور شهرستان دورود، دهستان چالان‌چولان»، مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان، (منتشر نشده).
- پرویز، احمد، 1388، «گزارش بررسی و شناسایی دهستان کره‌گاه غربی شهرستان خرم‌آباد»، مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان، (منتشر نشده).
- جوادی، محمدرضا، نوروز برازجانی، ویدا ، 1379، شناسایی مقدماتی تپه‌ها و معرفی غارهای دره خرم‌آباد، ج 1 و 2، گزارش های منتشر نشده مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان، انتشارات مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان.
- راولینسون، سر هنری، 1362، سفرنامه راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان)، ترجمه: سکندر امان‌اللهی بهاروند، مؤسسه انتشارات آگاه، تهران.
- رایت، هنری ت.، 1381، «پسکرانه‌های شوشان در دوران شکل‌گیری حکومت‌های نخستین»، در: باستان‌شناسی غرب ایران، فرانک هول، ترجمه: زهرا باستی، تهران : انتشارات سمت، صص 315-285..
- روستایی، کورش، بیگلری، فریدون، حیدری، سامان و وحدتی‌نسب، حامد، 1380، «گزارش مقدماتی بررسی باستلن‌شناختی محوطه‌های پارینه‌سنگی استان لرستان»، زمستان 1379، مجله‌ی باستان‌شناسی و تاریخ، سال شانزدهم، شماره اول، شماره پیاپی 31، صص 64-46.
- سجادی، علی، رجبی، نوروز و بهرامی، محمد، 1387، «گزارش دو فصل لایه‌نگاری محوطه قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد»، مرکز اسناد اداره‌ی کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری  استان لرستان، (منتشر نشده).
- طلایی، حسن، 1390، باستان‌شناسی پیش‌ازتاریخ بین‌النهرین، انتشارات سمت، تهران.
- طلایی، حسن، 1390، ایران پیش‌ازتاریخ: عصر مس‌وسنگی، انتشارات سمت، تهران.
- علی‌بیگی، سجاد، 1390، «تپه سراب‌یاوری: محوطه‌ای با سفال‌های بچه‌قورباغه‌ای دوره نوسنگی در غرب کرمانشاه»، مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، شماره 4و5، صص: 49-44.
- علیزاده، عباس، 1382، الگوهای استقرار و فرهنگ‌های پیش‌ازتاریخی دشت شوشان بر اساس تحلیل مجموعه‌ی حاصل از بررسی ف. ج. ل گرملیزا، ترجمه‌: لیلا پاپلی یزدی و عمران گاراژیان، انتشارات پژوهشکده‌ی باستان‌شناسی-معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
- علیزاده، عباس، 1383، منشأ نهادهای حکومتی در پیش‌ازتاریخ فارس: تل باکون، کوچ‌نشینی باستان و تشکیل حکومت‌های اولیه، ترجمه‌: کوروش روستایی، تخت جمشید: بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد.
- علی‌محمد اسفندیاری، آزرمیدخت، 1378، جایگاه فرهنگ چشمه‌علی در فلات‌مرکزی ایران، انتشارات معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
- فاضلی‌نشلی، حسن، 1385، باستان‌شناسی دشت قزوین از هزاره‌ی ششم تا هزاره‌ی اول قبل از میلاد، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
- پرویز، احمد، 1390، در: مقدمه‌ی کتاب خرم‌آباد، علیرضا فرزین، انتشارات فرهنگسرای میردشتی، تهران.
- کرمیان، غلامرضا؛ بیرانوند، مسعود و سجادی، علی، 1389، «گزارش تعیین عرصه و حریم تپه باستانی ماسور»، مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان، (منتشر نشده).
- گراوند، مرتضی، 1385، «گزارش بررسی و شناسایی دهستان کرگاه شرقی شهرستان خرم‌آباد»، مرکز اسناد میراث فرهنگی لرستان، (منتشر نشده)..
- گیرشمن، رومن، 1379، سیلک کاشان، ترجمه: اصغر کریمی، ج 1، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
- هول، فرانک، 1381، «باستان‌شناسی دوره روستانشینی»، در: باستان‌شناسی غرب ایران، فرانک هول، ترجمه: زهرا باستی، تهران : انتشارات سمت، صص: 156-50.
- وایز، هاروی و یانگ، کایلر، 1366، «بازرگانان شوشی»، ترجمه: یوسف مجیدزاده، مجله  باستان‌شناسی و تاریخ،  سال دوم،  شماره اول، صص 12-2.
- ویت، مری م. و دایسون، رابرت هنری، 1382، گاهنگاری ایران از 8000 تا 2000 پیش از میلاد، ترجمه‌: اکبر پورفرج و احمد چایچی امیرخیز، انتشارات نسل باران، کرمان.
 
- Algaze, G., 1993 , The Uruk world System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamia Civilization. Chicago: University of Chicago press.
- Beale, T. W., 1978. “Beveled Rim Bowls and Their Implications for Change and Economic Organization in the Later Fourth Millenniom B.C.”, JNES 37: 289-313.
- Berman, J., 1978, The 1978 Khorramabad Survey, Preliminary Report, Iranian Center for Archaeological Research, Tehran.
- Brookes, I., Levine, L. D. & R. Denell, 1982, “Alluvial Sequence in Central West Iran and Implications for Survey”, Journal of Field Archaeology 9, pp. 285-99.
- Garfinkel, Y., 2000, “The Khazineh Painted Style of Western Iran”, Iran 38, pp. 57-69.
- Contenau, J., and Girshman, R., 1935, Fouilles de Tepe Giyan, Paris, Paul Geuthner.
- Field, H., 1951, “Reconnaissance in Southwestern Asia”, Journal of Anthropolgy, vol. 7, pp: 86-102.
- Goff.c.l 1971 ,” Luristan before the Iron age”, Iran 9, pp. 131-152.
- Griffiths, H., Sehwalb, A., Stevens, R., 2001, “Environmental Change in Southwestern Iran: the Holocene Ostracod Fauna of Lake Mirabad, The Holocene” 11.6 2001, pp. 757-764.
- Henrikson, E. F., 1985, “An Updated Chronology of the Central Zagros Chalcolithic”, Iran XXIII. pp. 63-123.
- Henrikson, E. F., 1991, “The Chalcolithic Period in the Zagros Highlands”, in: Encyclopedia Iranica, vol. 4, Fase 3, Ceramic IV: PP. 278-282.
- Herzfeld, E., 1929, “Bericht Uber Archaeology Beobachtungen im Sudlichen Kurdistan und in Luristan”, AMI 1, PP. 65-67. 
- Hole, F. and  K. V Flannery and  J. A. Neely , 1969 , Prehistory and Human Ecology of The Deh Luran plain. Memoir no. 1. Ann Arbor : University of Michigan Museum of Anthropology.
- Hole, F. 1994, “Interregional Aspects of the Khuzistan Aceramic-Early Pottery Neolithic Sequence (Synthesis Contribution)”, In H.G.Gebel and S.K. Kozlowski (eds), neolithic chipped stone industries of the fertile crescent. 101060 Berlin: Ex Oriente. pp. 101-160.
- Hole, F., 2007, “Cycles of Settlement in the Khorramabad Valley in Luristan”, Iran, in: Settlement and Society Essays Dedicated to Robert Mccormick Adams, Edited by: Elizabeth C. Stone, Cotsen Institute of Archaeology, University of California, Los Angeles and The Oriental Institute of the University of Chicago, pp. 63-82.
- Howell, R., 1979, “Surveyo f the MalayerP lain”, Iran, Vol. XVII, P. 157.
- Kirkbride, D. 1971, “A Preliminary Report. An Early Ceramic Farming Settlement in Marginal North Central Jazira, Iraq”, Iraq, Vol. 34: 3-15.
- Kleiss, W., 1975, “Vorislamiche Ruinen im Nordichen Zagros”, AMI 8, pp: 133-140.
- Levine, L and Young, C. J. 1986, “A Summary of the Ceramic Assemblages of the Central Western Zagros from the Middle Neolithic to the Late Third Millenium B.C.” Colloques Internationaus CNRS, Prehistoire de la Mesopotamie, 15- 53, Editions du CNRS. Paris, 1986.
- Levin, L., & M. Mcdonald, 1977. “The Neolithic and Chalcolithic Period in Mahidasht”, Iran vol XV.
- Meldgaard, J., Mortensen, P., Thrane, H., 1963, “Excavations at Tepe Guran, Luristan”, Acta Archaeological, Vol. XXXIV.
- Mc Donald, M. M. A, 1979, “An Examination of Mid-Holocene Settlement Patterns in the Central Zagros Region of Western Iran”, Ph.D. diss., University of Toronto.
- Mortensen, P., 1976. “A survey of Prehistoric Settlements in northern Luristan”, Acta Archaeilogica 45: 1-47.
- Pullar, J., 1990, “Tepe Abdul Hossain: A Neolithic Site in Western Iran”, Excavations 1978, Oxford: BAR International Series 563.
- Wright, Henry. T, J. Neely, G. A. Johnson and J. Speth., 1975, “Early Fourth Millennium Developments in Southwestern Iran”, Iran 13: pp. 129 – 148.
- Wright, H., T., and Gregory. A., Johnson, 1987, “Population, Exchange and Early State Formation in Southwestern Iran”. American Anthropology. 77 : 267 – 89.
- Young.T.C., 1966, “Survey in Western Iran 1961”, Journal of Near Eastern Studies, no. 25, pp. 228-230.
- Young.T.C., 1969, Excavation at Godin Tepe, first progress report, Royal Ontario museum.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار