جغرافیای تاریخی پادشاهی الیپی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

متون دوره‌ی آشور نو طی نیمه نخست هزاره اول و فاصله‌ی سال‌های 866 تا 639 ق.م.، در منطقه غرب ایران به پادشاهی الیپی اشاره داشته‌اند؛ اما ابعاد وجودی این پادشاهی تاکنون ناشناخته باقی‌مانده است. به‌ویژه در رابطه با مباحث جغرافیای تاریخی الیپی به‌غیر از موقعیت نسبی آن در ارتباط با دیگر ایالت‌های غرب ایران، دیگر جنبه‌های جغرافیای تاریخی این پادشاهی (قلمرو، ایالت‌ها، مراکز حاکمیتی و ...) مبهم مانده است. در پژوهش حاضر با رهیافت تاریخی و با استفاده‌ی جامع از اطلاعات منابع تاریخی و داده‌های باستان‌شناسی و در پرتو سیمای جغرافیایی منطقه و نیز مطابقت داده‌های مختلف، تلاش شده بازسازی قابل اعتمادی از جغرافیای تاریخی پادشاهی الیپی ارائه گردد؛ هرچند محدودیت منابع اجازه‌ی پرداختن به جزییات را فراهم نمی‌سازد. براساس این مطالعه، اقوام ساکن لرستان شرقی در سال‌های آغازین هزاره اول ق.م.‌ توانسته‌اند‌ پادشاهی الیپی را تأسیس کنند و نقش مهمی در رخدادهای سیاسی هزاره اول منطقه، به‌ویژه در میدان رقابت دو قدرت آشور و ایلام، بر عهده بگیرند. با توجه به تحلیل‌های صورت گرفته، قلمرو پادشاهی الیپی در بیشتر طول حیات خود شامل محدوده‌ی اصلی پیشکوه لرستان بوده که به چند ایالت با مراکز حاکمیتی تحت عناوین «شهرهای‌ شاهی» و «شهرهای استحکامات‌دار» تقسیم می‌شده است. بر این اساس پادشاهی الیپی از شمال‌شرقی و شرق با ماد، از شمال با بیت‌همبان و از جنوب با ایلام مرز مشترک داشته است. با توجه به اقلیم خاص منطقه، شیوه‌ی معیشت اصلی ساکنان منطقه مبتنی‌بر دامداری و کوچ‌نشینی و در رتبه‌ بعدی کشاورزی بوده و حاکمان محلی در مرکزی چون باباجان‌تپه استقرار داشتند. در کنار دامداری و کشاورزی، فلزکاری در این منطقه رونق فراوان داشته و به‌نظر می‌رسد بیشتر مفرغ‌های مشهور لرستان به این پادشاهی تعلق داشته باشد. با توجه به مدارک زبان‌شناسی اکثر ساکنان این قلمرو کاسی‌زبان بوده و سابقه حضور طولانی در منطقه را داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Historical Geography of Ellipian Kingdom

نویسندگان [English]

  • kazem molazadeh 1
  • Alireza gudarzi 2
چکیده [English]

During the first half of the 1st millennium B.C, the inscriptions of the Neo-Assyrian Period from Ashur-nasirpal II (866) to Ashurbanipal (639 B.C.), had referred to Ellipian kingdom for ca.250 years. The first recorded of interaction between Assyria and Ellipi dates back to 866 BC, and certainly before which Ellipi was exist, because the royal Assyrian inscriptions mentioned only to such areas which they have political skirmish. Researchers of hundred years ago introduced the Ellipi kingdom as located in the east of neo- Assyrian empire reading of Assyrian inscriptions; they also briefly addressed in related research of the history and historical geography of western Iran and the Toponymy mentioned by the Assyrian texts. But, so far resorted to the inscriptions, except the general position of Ellipi in relation to other western Iran kingdoms, other aspects of Ellipian historical geography is still ambiguous; such as the exact scope of political institutions, economy and livelihood, religion and etc. of the given kingdom. As long as the lands of Ellipi accurately be rebuilt, the archeology of Ellipi including any stylistics of cultural material would be incomprehensible and impossible to prove. While about the contemporaneous neighbors such as Neo- Elamite, Mana and Media kingdoms there are good evidences. The resources available for historical geography of Ellipian kingdom is limited to historical texts and archaeological data; the historical data on one hand limited to Assyrian inscriptions, which often political sententious zoom describes their version of victories. On the other hand, no written documents from Babylonians and especially Elamite inscriptions have mentioned Ellipi while on the basis of some evidence there have been good relationship with Ellipi. But despite all problems listed above, studying historical geography of Ellipian kingdom, the balls and other neighbors, such as reviews material resources and political basins, others neighbors like Media and Elam, putting together all the evidence and information, can be obtain to have reliable reconstruction. Here, with the comprehensive utilization of historical sources and archaeological data in the light of the geographical features of the region, it is tried to have reliable reconstruction of historical geography of Ellipian kingdom based on new archaeological evidences and Assyrian texts. According to this study, Caspian people who lived in the Eastern Luristan by the beginning of the 1st millennium BC, have been able to establish the Ellipi kingdom. A great achievement for this people which even earlier of the Medes and Persians and contemporary with Manna were achieved. Kingdom of Ellipi include original range of Pish-kuh which from the north limited to the Grien mountains in Harhar, in the northeast to along the Grien and in the East to Oshtoran-kuh to Media, from the south in the basin Seymareh to Elam, in the West to Kabir-kuh and in the North-West to South Harsin to Bit-Hamban. Also kingdom of Ellipi consisted of several state government centers entitled “Royal Cities” and “Fortified Cities“. In addition, the special climate of the area provided an special nature of Ellipian kingdom. So, that most of the population of the territory have livelihoods on the basis of nomadic and livestock as well as the political elite of this state was habitant in very different places and smaller than other known centers neighbors, like Susa of Elamite and Hegmataneh of Media. One of these centers can be Baba Jan of level III which King of Ellipi where manage the kingdom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ellipian
  • Pishkoh Luristan
  • Luristan Pottery
  • Bīt-Barrūa
  • Elenzáš

مراجع

- استرابو، 1382، جغرافیای استرابو (سرزمین‌های زیر فرمان هخامنشیان)، ترجمه: همایون صنعتی‌زاده کرمانی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
- پرویز، احمد، 1385، «گزارش بررسی دشت سیلاخور شهرستان بروجرد»، فصل اول، آرشیو سازمان میراث فرهنگی (منتشر نشده).
- حسن‌پور، عطا، 1391، «کاوش نجات بخشی در گورستان  باباجیلان و گاهنگاری مطلق آن»، در: مجموعه مقالات هشتاد سال باستانشناسی ایران، به کوشش: یوسف حسن‌زاده و سیما میری، صص 191-216.
- دیاکونوف، ا.م، 1345، تاریخ ماد، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- جاوری، محسن، 1383، «محوطه باستانی گورتان»، نامه پژوهشگاه میراث فرهنگی، شماره6، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صص 35-44.
- سجادی، علی، بهرامی محمد، رجبی، نوروز، 1387، «گزارش دو فصل لایه‌نگاری محوطه‌ی قلعه فلک الافلاک خرم آباد»، مرکز اسناد میراث فرهنگی استان لرستان (منتشر نشده). 
- شیشه‌گر، آرمان، 1384، گزارش کاوش محوطه سرخ دم لکی، کوهدشت لرستان (فصل دوم – ششم)، چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشکده باستان‌شناسی.
- عبدالهی، مصطفی، سرداری‌زارچی، علیرضا، 1391،«گزارش مقدماتی فصل اول بررسی و شناسایی شهرستان ازنا»، گزارش‌های باستان‌شناسی (8)، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی باستان‌شناسی ایران: حوزه غرب، کرمانشاه، تهران: انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، صص 47-68.  
- عبدالهی، مصطفی، نیکنامی، کمال‌الدین، حصاری مرتضی، سرداری‌زارچی، علیرضا، 1393، «روستانشینی و تغییرات فرهنگی جوامع شرق زاگرس مرکزی: کاوش باستان‌شناختی تپه قُلاگپ»، دو فصلنامه مطالعات باستان‌شناسی، دوره 6، شماره 1، بهار و تابستان 1393، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تهران، صص 67-86 .
- لوین، د. لوییس، 1381، عصر آهن، در باستان‌شناسی غرب ایران، به‌کوشش: فرانک هول، ترجمه: زهرا باستی، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
- کالمایر، پیتر، 1376، مفرغ‌های قابل تاریخ‌گذاری لرستان و کرمانشاه، ترجمه: محمد عاصمی، چاپ اول، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- گاراژیان، عمران، 1380، «گزارش بررسی و شناسایی نورآباد لرستان»، فصل اول و دوم، اداره کل میراث فرهنگی استان لرستان (منتشر نشده). 
- گاراژیان، عمران، عادلی، جلال، پاپلی، لیلا، 1384، «الگوی استقرار در دشت خاوه و منطقه میربگ زاگرس‌مرکزی: براساس بررسی‌های باستان‌شناختی منطقه»، دو فصلنامه‌ پیام باستان‌شناس، سال دوم، شماره چهارم، صص 21- 58. 
- مقدس، محمد، شریفی، عبدالمطلب، 1375، «بررسی و شناسایی مناطق تاریخی شهرستان بروجرد»، مرکز اسناد میراث فرهنگی استان لرستان (منتشر نشده).
- ملکزاده، مهرداد، 1385، «گزارش توصیفی مقدماتی سه فصل نخستین کاوش‌های نجات بخشی سنگ‌تراشان خرم‌آباد لرستان»، تهران/ خر‌م‌آباد: پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی و اداره میراث فرهنگی استان لرستان (منتشر نشده).  
- ملکزاده، مهرداد، ناصری، رضا، 1393، «نوشناخته‌هایی از فرهنگ عصرآهن پایانی در گونسپانِ پاتپه ملایر (از پس شش فصل کاوش میدانی)»، مجموعه مقالات همایش واکاوی پنجاه سال باستان‌شناسی ملایر 1393، گردآورندگان: علی خاکسار و اسماعیل رحمانی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صص 107-120.
- ملازاده، کاظم، طاهری‌دهکردی، معصومه، 1392، «مطالعه جغرافیای تاریخی ماد، پیش از تشکیل پادشاهی و گسترش آن (835-672 ق.م.)»، فصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال بیست و سوم، دوره‌ی جدید، شماره 20، پیاپی 110، صص 143-165.
- ملازاده، کاظم، 1393، باستان‌شناسی ماد، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.  
- ملازاده، کاظم، گودرزی، علیرضا، 1394، «تاریخ سیاسی پادشاهی الیپی»، مجله پژوهش های علوم تاریخی، سال 7، شماره 1، انتشارات دانشگاه تهران، صص 153-172.
- موسوی کوهپر، سید مهدی، جواد نیستانی و لیلا خسروی، 1387، «فرمانروایان ناشناخته دوران ایلام نو در لرستان (هزاره‌ اول ق.م.)»، فصلنامه تاریخ، سال سوم، شماره هشتم، صص 121- 141.
- موری، آر. اس، 1379، زیرخاکی‌های مفرغی قدیم ایران، ترجمه: داراب بیگی، چاپ اول، کرمانشاه: انتشارات کرمانشاه. 
- وحدتی، علی‌اکبر، 1385، «گزارش فصل اول بررسی باستان‌شناختی در شهرستان پلدختر لرستان»، مرکز اسناد میراث فرهنگی استان لرستان (منتشر نشده).
 
- Adachi, T., 2004, “Tentative Chronological Sequence of Bow-Tie Designs in Baba Jan III Painted Ware”, Orien: Report of society for near eastern studies in japan, vol.39, p.79-95.
- Alibaigi, S., A.M. “Shanbehzadeh & H. Alibaigi, 2012, " Discovery of A neo-Assyrian Rock-Relief at Mishkhas, Ilam province(Iran) ", Iranica Anitqua, No 47, pp. 29-40. 
- Arrian, 1983, Anabasis of Alexander, Volume II: Books 5-7, Indica, Translated by P. A. Brunt. Loeb Classical Library 269. Cambridge, MA: Harvard University Press. 
- Billerbeck, 1893, “The city is named in the Achaemenian documents from Susa in Mem”, Susa, vol. 9, No 65, Leipzig, pp. 45-142.
- Bryce, T., 2009, The Routledge Handbook of the people and places of ancient western Asia, The Near East from the early Bronze Age to the fall of the Persian empire, Taylor & Francis, New york.
- Calmeyer, P., 1973, “Relief bronzen im babylonischen Stil, Einewestiranische Werkstatt des 10”. Jahrhunderts, Abh. d. Bayer. Ak. d. Wiss.,Phil.-hist. Kl., N.S. 73.
- Cameron, George, G., 1936, History of early Iran, The University of  Chicago Press.
- De Miroschedji, P., 1986, “La lonalisation dde Madaktu et ľorganization politique de ľ Elam á ľ époque neo-élamite”, in: de Mayer, L., Gasche, H. and Vallat, F., eds. Fragmenta Historiae Elamicae: Mélanges offerts á M.j. Steve. Paris, PP. 209-225.
- Diodorus, S., 2010, The Persian wars to the fall of Athens, translated by: peter green, Published by: University of Texas Press. 
- Grayson, A. K., 1996, Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC II (858-745 BC), The Royal inscriptions of Mesopotamia: Assyrian Periods, Vol. 3, University of Toronto Press. 
- Grayson, A. K., Novotny, J., 2014, The Royal Inscriptions of Sennacherib, King of Assyria (704–681 BC), Part 2, The royal inscriptions of the Neo-Assyrian period; v. 3/2, Winona Lake, Indiana, Eisenbrauns.
- Goff, C., 1968, “Luristan in the first half of the first millennium B.C.”, Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies, vol. 6, pp. 126-32.
- Goff, C., 1970, “Excavations at BāBā  Jān1968: Third  Preliminary Report” , Iran, Published by: British Institute of Persian Studies, Vol. 8 ,  pp. 141-156.
- Goff, C., 1978, “Excavation at Baba Jan: the Pottery and Metal form levels III”, Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies, vol. XVI, pp. 29-67.
- Ikeda, Y., 1979, “Royal Cities and Fortified Cities”, Iraq, Vol. 41, No. 1 (Spring, 1979), Published by: British Institute for the Study of Iraq, pp. 75-87.
- King, L.W., Litt, D., M.A., 1915, Bronze reliefs from the gates of Shalmaneser: king of Assyria B.C. 860-825, London, Oxford  University Press.
- König, F.W., 1938, “Ellipi”, Reallexikon der Assyriologie, Vol. II, Berlin and Leipzig.
- Knudtzon, Jørgen. A., 1893, SAA 04, 077, British Museum, London, UK.
- Lanfranchi, G., 2003, “he Assyrian expansion in the Zagros and the local ruling elites”. in Lanfranchi, Roaf, and Rollinger (Eds), Continuity of Empire (?): Assyria, Media, Persia. Padua, pp. 80-118.
- Levine, L.D., 1972, Two neo-Assyrian stelae from Iran, Royal Ontario Museum, Toronto.
- Levine, L.D., 1974, “Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros II”, Iran, vol. XII, pp. 99-124.
- Luckenbill, D., 1927, Ancient records of Assyria and Babylonia, Historical records of Assyria: from the earliest to Sargon, vol. 2, The university of Chicago press.
- Medvedskaya, I.N., 1999, “Media and its neighbors I : the localization of ELLIP” , Iranica Anitiqua, vol. XXXIV, PP.53 – 70.
- Moorey, R. S., 1974, Ancient Bronzes from Luristan, London. 
- Muscarella, O.w., 1981, “Surkh Dum at the Metropolitan Museum of Art: a mini – report”, Journal of Field Archaeology, Vol. 8, No. 3 , pp. 327-359.
- Overlaet, B., 2013, “Luristan during the Iron Age”, in: The Oxford Handbook of Ancient Iran, Ed. By D.T. Potts, Oxford University Press, pp. 377-399.
- Parpola, S., & Porter, M., 2001, The Helsinky Atlas of the Near East in the Neo Assyrian period, Finland : The Casco Bay Assyrological Institute and the Neo Assyrian Text Corpus project. 
- Pliny, 1968, Natural History, Translated by: H. Rackham, Harvard University Press.
- Plutarch, 1919, Alexander, Translation by. Bernadotte Perrin, Harvard University Press.
- Polyaenus, 1994, Stratagems, Translated by: Krentz and E. L. Wheeler, Chicago.
- Polybius, 1922, The Histories of Polybius, published in Vol. III of the Loeb Classical Library edition.
- Potts, D.T., 2001, “Madaktu and Badace”, Isimu 2, Universidad Autónoma de Madrid, pp.13-28.
- Potts, D.T., 2004, The Archaeology of Ellam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State, Cambridge World Archaeology, Cambridge University Press.
- Potts, D.T., 2006, “Elamites and Kassites in the Persian Gulf”, Journal of Near Eastern Studies, Vol. 65, No. 2, pp. 111-119.
- Reade, J., 1977, “Shikaft-i Gulgul: Its date and symbolism”, Iranica Antiqua, Vol.  XII, pp. 33-48.
- Saggs, H.W.F, 1958, “The Nimrud Letters”, Iraq, Published by: British Institute for the Study of Iraq, vol. 20, No. 2, pp. 182-212. 
-. Schaeffer, C. F. A., 1948 , Stratigraphie compare  et chronologie de L Asie occidentale, oxford university press, London.
- Schmidt, E.F., Van Loon, M.N., Curvers, H.H., 1989, The Holmes Expeditions to Luristan, Oriental Institute Publication, Chicago.   
-Schrader, E., 1878, Keilinschriften und geschichtsforschung(German Edition), University of Michigan Library.
- Siddall, L., 2013, The Reign of Adad-nīrārī III: An Historical and Ideological Analysis of An Assyrian King and His Times, Leiden, Brill.
- Strabo, (1917-32), Geography, Translated by: H. L. Jones (ed.), Perseus Project at Tufts University.
- Streck, M., 1900, “Das Gebiet der heutigen Landschaften Armenien, Kurdistan und West persien nach den babylonisch-assyrischen Keilinschriften”, zeitschrift für Assyriologie und verwandte Gebiet XV, pp. 257-382.
- Tadmor, H., 1994, The Inscriptions of Tiglath-Pileser III king of Assyria, The Israel Academy of Sciences and Humanities, Jerusalem.
- Vallat, F., 1993, Les noms géographiques des sources suso-élamites, Wiesbaden: RGTC 11. 
- Wilson, J.V. K., 1962, “The Kurba'il Statue of Shalmaneser III”, Iraq, Published by: British Institute for the Study of Iraq, Vol. 24, No. 2, pp. 90-115.
- Wiseman, D.J., 1958, “The vassal-treaties of Esarhaddon”, Iraq, vol. 20, No. 1, pp. 1-99.  
- Young, T. C., 1966, “survey in western Iran 1961”, journal of near eastern studies, vol. 25, pp.228-230. 
70. Young, T. C., 1967, “The Iranian Migration into the Zagros”, Iran, Journal of the British Institute of Persian Studies, vol. V, pp. 13- 34.
- Zadok, R., 2002, “The Ethno-Linguistic Character of Northwestern Iran and Kurdistan in the Neo-Assyrian Perio”, Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies, Vol. 40 , pp. 89-151.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار