شواهد باستان شناختی حوزه آب گیر سد احمدبیگ لو، مشکین شهر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه شهرکرد

چکیده

سد احمدبیگلو در دامنه‌ی شمالی ارتفاعات سبلان در استان اردبیل و در شمال‌غربی ایران واقع شده است. این سد از نظر تقسیمات داخلی، جزو شهرستان مشکین‌شهر است و از مشکین‌چای مشروب می‌شود. بررسی باستان‌شناختی حوزه‌ی این سد، در تابستان 1387 با هدف شناسایی و ثبت هرچه سریع‌تر محوطه‌های حوزه‌ی آب‌گیری آن و سپس انجام مطالعات و کاوش‌های نجات‌بخشی این محوطه‌ها انجام شد. تعداد، نوع و وسعت محوطه‌های باستانی، ارتباط مکانی و زمانی و چگونگی توالی استقراری محوطه‌ها، از جمله پرسش‌های اساسی این طرح مطالعاتی بودند. در اجرای این پژوهش، مراحل انجام کار در دو مرحله‌ی کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفت. بررسی مزبور به‌صورت پیمایشی فشرده در محدوده‌ی حوزه‌ی آبگیر سد انجام گرفت و حاصل آن شناسایی 12 محوطه‌ی باستانی از دوران پارینه‌سنگی تا دوره‌های متأخر اسلامی بود. تاریخ‌گذاری محوطه‌ها براساس گونه‌شناسی و مطالعات مقایسه‌ای مجموعه‌های سطحی گردآوری شده انجام شد. مقاله‌ی مذکور بعد از ارائه‌ی نتایج بررسی، با توجه به آثار سفالی به‌دست آمده، فرهنگ‌ها و تداوم سنت‌های سفالی حوزه‌ی سد را مورد مطالعه قرار خواهد داد. با توجه به مطالعه‌ی محوطه‌های شناسایی شده، قدیمی‌ترین ادوار فرهنگی و استقرارهای اولیه‌ی این حوزه، دو محوطه‌ی باز (محوطه‌های شماره 3 و 5) دوره‌ی پارینه‌سنگی‌اند که نشانگر وجود شرایط زیست‌محیطی مناسب محل برای سکونت جوامع پارینه‌سنگی است. از جمله دیگر آثار شاخص، آثار دوره‌ی مس‌سنگ‌اند که در دو محوطه‌ی (محوطه‌های شماره 5 و 8)  به‌دست آمده‌اند. در دوره‌ی مفرغ و آغاز تاریخی (عصر آهن) 4 محوطه (محوطه‌های 3، 5، 7 و 8)، در دوره‌ی تاریخی، 11 محوطه (محوطه‌های شماره‌های 1، 3، 4، 5، 6، 7، 8، 9، 10، 11 و 12) و در دوره‌ی اسلامی نیز، 6 محوطه (1، 2، 3، 4، 9 و 12) دارای شواهد استقراری بوده‌اند. در محوطه‌های شماره 4 و 10، نمونه‌هایی از قبور کلان‌سنگی که در حوزه‌ی فرهنگی ‌شمال‌غرب ایران تعدادی از آن‌ها شناسایی و مطالعه شده‌اند، به‌دست آمد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Archeological Evidence of the Ahmad Baiglo Dam, Meshkinshahr

نویسنده [English]

  • mahmood heidarian
چکیده [English]

The Ahmad Baiglo dam will built on the Meshkin Čai River located in Ahmad Baiglo sector of Meshkinshahr country, Ardabil province, northwestern Iran. With the support of the Iranian Center for Archaeological Research (ICAR), archaeological survey of this area conducted in summer 2009. The investigation was concentrated along the both banks of Meshkin Čai River near the village, over a stretch of 800×200 m. The studying area and Meshkinshahr, prior to the threat posed by the construction of the dam, had been much studied and was one of the most known reaches of the North of Iran from archaeological perspective. Previous archaeological works in this region consisted of an archaeological reconnaissance in 1889-1890 by De. Morgan, J. then C. A. Burney in 1977 Mashkinshahr survey, W. Kleiss and S. Kroll’s investigations in 1979, excavations at Shahr Yeri by A. R. Hozabri Nobari since 2005, excavation at 1st and 2nd millennium B.C. cemetery of Khoramabad in 2011 and 2012 and finally K. Hajizadeh excavation at 1st and 2nd millennium B.C. cemetery of Ghezel Ghaieh in 2014. In this zone, the human settlements at most periods have been focused on the rivers and water resources and hence the construction of the Ahmad Baiglo dam and the resulting 16000 square meters’ reservoir will cause immense damage to the archaeological heritage of the region. The project set out to recover as much information on ancient settlement in the region as time allowed through the study of all remains up to the present-day inhabitants. Rescue activities, multiplicity, extent, spatial distribution of the sites and introduce different cultural periods of the region and their continuity and discontinuance was the other aims of this project. Intensive walking survey of the region has revealed twelve new sites, which encompass a temporal range from Paleolithic through Islamic periods. There Twelve archaeological sites have been recorded, resulting, in a total rewriting of the history of occupation of this hitherto little known region over immediately pre-modern period as well as documenting some aspects of the life of the the last middle Paleolithic. Dating for these sites were performed according to typology and comparative studies based on collected superficial materials. Archaeological materials have been classified in three general groups; Prehistoric, Historic, and Islamic. Among the most significant results is the recognition of the entrance of this region by the middle Paleolithic population (sites number 3 and 5). None of the sites produced any pre-or non-ceramic evidence but two of them (5 and 8) show the Chalcolithic assemblage with the common pottery tradition in the northwest of Iran such as Dalma. Iron Age trace is recognidzed in four sites (sites number 3, 5, 7 and 8) and historic and Islamic periods have the most number of sites.    Among the material recovered is a large collection of human burial allowing a detailed study of the people who lived in the region in the past as well as the study of their settlements and artefacts? The discovery of two Kurgans (sites number 4 and 10), highlights the importance of the area in a focal point for megalithic and Kurgan culture and tradition in northwest Asia.  The distribution of the sites and their positions compare to the Meshkin Čai River indicate that this river has played an important role for the populations who used to live in this geographical region during the prehistoric and historic times. The investigation is now complete but the considerable amount of material and data and excavation of the major sites is currently being studied leading to full publication of the results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Archaeological survey
  • Archaeological Sites
  • Meshkinshahr
  • Ahmad Baiglo Dam
- ایروانی‌قدیم، فرشید، ممی‌زاده‌گیگلو سلیمان، 1391، «گونه‌شناسی و معرفی سفال‌های عصر آهن کورگان‌های جعفرآباد خداآفرین (فصل اول کاوش)»، مجله مطالعات باستان‌شناسی، شماره 2، دوره 4، پاییز و زمستان 1391، صص 33-50.
- ایروانی‌قدیم، فرشید، 1389، «گزارش حفاری فصل اول کاوش باستان‌شناسی کورگان‌های جعفرآباد»، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، تهران (منتشر نشده).
- پورفرج، اکبر، 1391، «تبیین و گاهنگاری کورگان‌های شرق شمال‌غرب ایران؛ براساس بررسی و کاوش در قلعه‌بوینی یوغون نیر»، مجله مطالعات باستان‌شناسی، شماره 1، دوره 4، بهار و تابستان 1391، صص 59-81.
- حاجی‌زاده، کریم، 1393، «کاوش نجات‌بخشی گورستان باستانی قیزیل‌قیه شهرستان مشکین‌شهر-شرکت آب منطقه‌ای اردبیل»، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، تهران (منتشر نشده).
- حصاری، مرتضی، علی‌یاری، احمد، 1391، «مطالعه و گونه‌شناسی قبور کلان‌سنگی و تپه‌ای (کورگان) استان اردبیل»، مجله مطالعات باستان‌شناسی، شماره 1، دوره 4، بهار و تابستان 1391، صص 113-130.
- حیدریان، محمود، 1387، «گزارش کامل  بررسی باستان‌شناختی حوزه آب‌گیری سد احمدبیگ‌لو (مشکین شهر)»، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، تهران (منتشر نشده).
- خسروزاده، علیرضا، عالی، ابوالفضل، 1383، «توصیف، طبقه‌بندی و تحلیل گونه‌شناختی سفال‌های دوران اشکانی و ساسانی منطقه ماه‌نشان (زنجان)»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی باستان‌شناسی ایران، انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی کشور (پژوهشکده باستان‌شناسی)، تهران.
- دمورگان، ژاک ماری، 1338، هیأت علمی فرانسوی در ایران، ترجمه: کاظم ودیعی، تبریز، گروارسازی شعاری تبریز.
- رضالو، رضا، 1386، «جوامع با ساختار سیاسی و اجتماعی در دوران مفرغ جدید در حوضه جنوبی رود ارس با بررسی موردی داده‌های باستان‌شناسی قلعه‌خسرو»،  پایان‌نامه دوره دکتری، گرایش پیش‌ازتاریخ دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده).
- رضالو، رضا، 1393، «کاوش گورستان باستانی خرم‌آباد، مشکین‌شهر»، مقالات دوازدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، تهران.
- رضالو، رضا، 1393، «کاوش نجات‌بخشی گورستان باستانی قیزیل‌قیه شهرستان مشکین‌شهر-شرکت آب منطقه‌ای اردبیل»، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، تهران (منتشر نشده).
- رئیسی، محمد، 1385، «گزارش پیشرفت کار طرح سد و شبکه آبیاری و زهکشی احمدبیگ‌لو (مرحله دوم)»، سازمان آب استان اردبیل (منتشر نشده).
- عابدینی، موسی، شبرنگ شنو، 1393، «ارزیابی فعالیت‌های نوزمین ساخت در حوضه‌ی آبخیز مشکین‌چای از طریق شاخص‌های ژئومورفولوژی»، جغرافیا و توسعه، شماره 35، تابستان 1393، صص 66-49.
- علایی‌طالقانی، محمود، 1385، ژئومورفولوژی ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات قومس.
- کاظم‌پور، مهدی، عمرانی، بهروز، رضالو، رضا، 1391، «نگرشی نو به گورهای کلان‌سنگی آذربایجان شرقی براساس یافته‌های محوطه زردخانه»، مجله مطالعات باستان‌شناسی، دوره 4، شماره 1، بهار و تابستان 1391، صص 155-174.
- کامبخش‌فرد، سیف‌الله، 1380، آثار تاریخی ایران، پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور.
- نیکنامی، کمال‌الدین، کاظم‌پور، مهدی، 1390، «گزارش باستان‌شناسی گمانه‌زنی و تعیین حریم محوطه زردخانه»، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، تهران (منتشر نشده).
- هرینک، ارنی، 1376. سفال ایران در دوره اشکانی، ترجمه: حمیده چوبک، تهران، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور (پژوهشگاه).
- هژبری‌نوبری، علیرضا، پورفرج، اکبر، 1384، «تبیین دوران نوسنگی و کالکولتیک منطقه‌ی اردبیل براساس داده‌های باستان‌شناسی قوشاتپه شهریری»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 2: 174.
- هژبری‌نوبری، علیرضا، 1384، «گزارش کاوش‌های انجام گرفته در محوطه‌ شهریری»، کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشکده باستان‌شناسی، تهران (منتشر نشده).
- هژبری‌نوبری، علیرضا، 1387، «گزارش کاوش‌های انجام گرفته در محوطه‌های لاریجان و طوعلی‌سفلی»، کتابخانه و مرکز اسناد پژوهشکده باستان‌شناسی، تهران (منتشر نشده).
 
- Burney, C., 1962, “Excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan”, 1961: Second  Preliminary Report. Iraq, 24: 134-149.
- Burney, C., 1964, “The Excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan”, 1962: Third Preliminary Report. Iraq, 26: 54-61.
- Burney, C., 1979, “Meshkinshah Survey”, Iran, 17:150.
- Burney, C., and David. M. Lang., 1971, The people of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus, London: Widenfeld and Nicholson.
- Burton Brown, T., 1951, Excavations in Azerbaijan, 1948. London: John Murrary.
- Dyson, R. H, & Young, T. C. Jr., 1960, “The solduz valley Iran: Pisdeli tepe”. Antiquity 34: 19-28.
- Hamlin, C., 1974, “The Early second millennium ceramic assemblage of Dinkha Tepe”, Iran, Vol. XII, pp: 125-153.
- Ingraham, M. L., & Summers, G., 1979, “Steale and settlements in the Meshkinshahr plain” AMI 12: 67-114.
- Kleiss, W., & Kroll, S., 1979, “Ravaz und Yakhvali. Zwei befestigate platze des 3”, Jahrtausends. Archologische Mitteilungen aus Iran 12: 27-47.
- Young, Jr. T. Cuyler. 1965. “A Comparative Ceramic Chronology for Western Iran, 1500-500 B.C.,” Iran 3: 53-83.