تحلیل و گاهنگاری پیشنهادی شهر اشکانی «شهرتپه» چاپشلو در شهرستان درگز، شمال شرق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای باستان شناسی، دانشگاه تهران، عضو هیأت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه نیشابور

2 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشگاه تهران

3 استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

«شهرتپه» یکی از محوطه‌های اشکانی شمال‌شرق ایران در شهرستان درگز است. با استناد به بررسی‌های باستان‌شناسی، این محوطه، یکی از وسیع‌ترین محوطه‌های اشکانی این حوزه‌ی جغرافیایی است؛ به‌علاوه، با استناد به کاوش‌های باستان‌شناسی، این محوطه، یکی از محوطه‌های مهم اوایل دوره‌ی اشکانیان در شمال‌شرقی ایران است. شباهت یافته‌های باستان‌شناسی شهرتپه با محوطه‌ی نسا، به‌همراه وسعت محوطه (حدود 70 هکتار) و یافته‌های باستان‌شناسی آن، نشان می‌دهد شهرتپه از محوطه‌های مهم دوره‌ی اشکانیان در شمال‌شرق ایران است. به‌دلیل همین اهمیت است که بعضاً از این محوطه، به‌عنوان یکی از محوطه‌های احتمالی معرف «دارا» در اوایل دوره‌ی اشکانیان یاد می‌شود؛ لذا در پژوهش پیشِ‌رو تلاش می‌گردد، ضمن بررسی و ارزیابی داده‌های باستان‌شناسی شهرتپه، و جایگاه آن در تاریخ اوایل دوره‌ی اشکانی، اهمیت این محوطه در مطالعات باستان‌شناسی اشکانیان در شمال‌شرق ایران مورد بحث و ارزیابی قرار گیرد. به‌علاوه، تلاش شده بدین پرسش پاسخ داده شود که آیا شهرتپه می‌تواند یکی از محوطه‌های احتمالی معرف شهر دارا اشکانی باشد؟ و یا به‌عبارت کلی‌تر، آیا می‌توان این شهر مهم اوایل دوره‌ی اشکانی را در حوزه‌ی جغرافیای سیاسی امروزی درگز جستجو نمود؟ پاسخ به موارد فوق از این منظر حائز اهمیت است که از اشکانیان در شمال‌شرقی ایران، اطلاعات معدود و پراکنده‌ای در دست است؛ لذا مطالعات باستان‌شناسی شهرتپه می‌تواند تاحدودی در پاسخ به پرسش‌های تاریخی و باستان‌شناسی اشکانیان در شمال‌شرقی ایران راهگشا باشد. رویکرد پژوهش حاضر در پاسخ به پرسش‌های فوق، داده‌های باستان‌شناسی مرتبط با اشکانیان در شهرستان درگز و محوطه‌ی شهرتپه است. به‌علاوه، در کنار داده‌های باستان‌شناسی، از متون کلاسیک در پاسخ به مکان‌یابی احتمالی شهر دارا در منطقه‌ی درگز استفاده گردیده است. براساس موارد یاد شده در بالا، شهرتپه به‌واسطه‌ی وسعت و داده‌های فرهنگی از جمله ظروف و قطعات سفالی مطالعه شده، تزیینات معماری شامل آجرهای منقوش و وجود یک منطقه‌ی صنعتی شناسایی شده در آن، احتمالاً یکی از مهم‌ترین محوطه‌های اوایل دوره‌ی اشکانی در شمال‌شرق ایران است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analyzing and Dating in North-East Iran: Proposed Parthian City Shahr-Tappeh, Chapeshlou Township Dargaz

نویسندگان [English]

  • Hasan Nami 1
  • Bahman Firoozmandi 2
  • MohammadEsmaeil Esmaeili Jelodar 3
1 Member of Science Committee / Neyshabour University
2 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران
چکیده [English]

Shahr Tappeh is one of the Parthian sites in the district of Darreh Gaz, near the Iran-Turkmenistan border. Data from archaeological surveys shows that the site is one of the largest Parthian sites in the northeast region of the Iranian Plateau. In addition, archaeological excavations indicate that Shahr Tappeh was one of the most important Parthian sites in the region. The site is limited on two sides by riverbeds, while on the south and north was protected by massive ramparts, probably made of sun-dried bricks and chineh. There are also traces of a moat behind the fortifications. In somewhere near the center of the site, there is a 7m high mound, evidently remains of a monument of some sort. It is possible that this mound represents the acropolis of the site, seat of the high rank chief or governor of the city. Our investigation at the site including a surface systematic sampling. The most frequent finds were ceramic fragments, in addition to some kiln wasters, gypsum plaster and impressed designs bricks. The designs are heavily weathered so the original motifs could not be identified. Similar bricks with impressed designs have been discovered at the type site of Nisa in Turkmenistan. The high frequency of kiln wasters in a quadrant indicated that this point of the site would be industrial quarter of the ancient town. Testing this hypothesis, we opened three small trenches. Although we could not reach the lower strata, due to have efficiency of time and the budget, we could recover numerous kiln wasters and deformed pieces of glass, evidently related to glass workshop, which strongly indicate that our hypothesis on the industrial character of the quadrant could be right. The recovered finds through excavations show close resemblance to those from Nisa, the initial capital and homeland of the Arsacids, which is 80 km to the northeast. The size of Shahr Tappeh and the materials from excavations well represent the importance of the site in early Parthian time in the northeastern Iranian Plateau. Because of such important features, some scholars suggest that the site could be the ancient Dara of the early Arsacid era. In this article we analyzed and discuss the materials and data from Shahr Tappeh excavations, trying to throw light on the importance of the city during the early Arsacid period, and evaluate its position among the contemporary sites in the northeastern Iranian Plateau. We also trying to the answer whether the site could be the same ancient Dara we know from the early Arsacid period; or, otherwise, could the important city of Dara be sought in the modern area of Darreh Gaz in northeast Iran? 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Parthain
  • Darreh Gaz
  • Dara
  • Shahr-Tappeh

مراجع

- آریان، 1388، لشکرکشی اسکندر، ترجمه انگلیسی: اوبری دو سلینکورت، بازنگری و حواشی همیلتون جی. آر، ترجمه: محسن خادم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
- استروناخ، دیوید، 1378، گزارشی از کاوش‌های انجام شده توسط موسسه مطالعات ایرانی بریتانیا از سال 1961 تا 1963، ترجمه: حمید خطیب‌شهیدی، تهران، پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، معاونت حفظ و احیاء.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، 1371، دررالتیجان فی تاریخ بنی اشکان، به‌کوشش: نعمت احمدی، بیجا، اطلس.
- ایزیدور خاراکسی، 1392، منزلگاه‌های اشکانی، ترجمه: علی‌اصغر میرزایی، تهران، نشرماهی.
- باقی‌زاده، سعید، 1391، «بررسی و مطالعه‌ی الگوهای پراکنش پیش از تاریخ دشت درگز از دوران نوسنگی تا پایان عصر آن IV»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد رشته‌ی باستان‌شناسی پیش‌ازتاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران (منتشر نشده).
- بختیاری، محمود، 1375، «گزارش مقدماتی: بررسی و شناسایی آثار باستانی شهرستان درگز»، مرحله اول، پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور (منتشر نشده).
- رجبی، پرویز، 1381، هزاره‌های گشمده، اشکانیان (پارت‌ها)، جلد چهارم، نشر توس.
- رضایی، محمد، 1384، «دژهای باستانی کومش حلقه‌ی اتصال اساطیر و تاریخ ایران»، در: مجموعه مقالات سومین کنگره‌ی معماری و شهرسازی ایران، به‌کوشش: باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، جلد دوم، تهران، پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری کشور، صص: 425-488.
- رهبر، مهدی، 1382، «سومین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی خورهه»، تهران، سازمان میراث‌فرهنگی کشور (منتشر نشده).
- زرین‌کوب، عبدالحسین،  1378، «اشکانیان»، در: اطلس تاریخ ایران، بی‌جا، سازمان نقشه‌برداری کشور.
- ژوستین، یونیانوس، 1388، تلخیص تاریخ پرمپیوس ترگوس (اواخر سده‌ی اول ق. م.)، نوشته‌هایی در باب تاریخ و فرهنگ اشکانیان، ترجمه: هوشنگ صادقی، تهران، نشر عیلام.
- شیپمان، کلاوس، 1384، مبانی تاریخ پارتیان، ترجمه‌: هوشنگ صادقی، تهران، ققنوس.
- علیزاده، فاطمه، 1391، «مطالعه‌ی نمونه‌های سفالین دوران اشکانی بلوچستان، موردشناسی: سفال‌های سطحی شهرستان‌های نیک شهر و چابهار»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد، گروه باستان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- کوثری، یحیی و سرفراز، علی‌اکبر، 1345، «بررسی شمال‌شرق»، پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور (منتشر نشده).
-  کیانی، محمدیوسف و مهریار، محمد، 1359، «دیوار دفاعی گرگان»، مجله اثر، شماره‌ی 2، 3 و 4، صص: 139-102.
- گاراژیان، عمران، 1377، «بررسی باستان‌شناختی محل‌های پیش از تاریخی حاشیه‌ی رودخانه‌ی درونگر واقع در شمال‌شرق استان خراسان»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد، تهران، دانشگاه تربیت مدرس (منتشر نشده).
- گوتشمید، آلفرد، 1382، تاریخ ایران و ملل همجوار (از اسکندر تا انقراض اشکانیان)، ترجمه: کیکاووس جهانداری، چاپ اول، نشر علمی، تهران.
- لباف‌خانیکی، رجبعلی، 1387، «به یاد نگهبان، سهم دکتر نگهبان در باستان‌شناسی خراسان»، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، شماره‌ی 45، صص: 103-99.
- نامی، حسن، 1395، «گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه شهرتپه چاپشلو»، آرشیو سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خراسان رضوی (منتشر نشده).
- هرینک، ارنی، 1376، سفال ایران در دوره‌ی اشکانی، ترجمه: حمیده چوبک، تهران، سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- یوسفی‌زشک، روح‌الله و باقی‌زاده، سعید، 1391، «کاربرد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی در تحلیل الگوی استقراری: مطالعه موردی محوطه‌های دشت درگز از دوره‌ی نوسنگی تا پایان عصر آن IV»، نامه‌‌ی باستان‌شناسی (پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران)، شماره 2، دوره دوم، صص: 24-7.
 
- Cellerino, A., 2006, NISA PARTICA, Ricerhe Nel Complesso Monumentale Arsacide 1990- 2006, Monografi Di Mesopotamia IX.
- Curtius, Q. R., 1809, The history of the life and reign of Alexander the Great, S. Bagster, London.
- Dupree, L., 1958, Shamshir Ghar: Historic Cave site in Kandahar province Afigahanestan, Anthropological papers of the Amirican Museum of Natural History, Vol. 46, part 1.
- Frankfort. H., 1927, Studies in Early Pottery of the Near East. II. Asia, Europe and the Agean, and their Earliest Interrelations, Royal Anthropological Institute. Occasional Papers, no 8. London.
- Hansman, J. & Stronach, D., 1970, “Excavation at Shar-i-Qumis”, JRAS, pp. 29-62.
- Herrmann, G. Kurbansakhatov, K. Simpson, J. 1998, “The International Merv Project Preliminary Report on the Seventh Season”, Iran, Vol. 37 (1999), pp. 1-24.
- Karlovski, l., 1970, Excavations at Tepe yahya, Iran, Bulletin of American School of prehistoric Research 27, Cambridge, M A: peabody museum of Archaeology and Ethnology.
- Khlopin, I., 1977, “Die Reiseroute Isidors Von Charax UndDie Oberen Satrapien Parthiens”, Iranica Antiqua, XII: 117-165.
- Kiani, M. Y., 1982, Parthian Sites in Hyrcania the GurganPlain, Berlin: Reimer.
- Kleiss, W., 1970, “Zur Topographic Des Parther Hanges in Bistun”, AMI, n, f, 3, pp. 133-168.
- Kliess. W. 1987, “Čal Tarkhan südöstlich von Rey”, Iranmitt n.f. 20. pp: 309-318.
- Kohl, Ph. & Dennis L. Heskel., 1980, “ArchaeologicalReconnaissanceinthe Darreh Gaz Plain: A Short Report”, Iran,Vol. 18, P. 160-172.
- Mehrafarin, R., Musavi Haji, S. R., Alifeyz, S., 2011, “A Study of the seramics of East Iran During the Later Parthian Era with Special Reference to Tapa Gowri”, Central Asiatic Journal International Periodical for the Languages, Literature, History and Archaeology of Central Asia, pp. 240 – 258.
- Napier G. C. & Kazi S. A., 1876, “Extracts from aDiary of a Tour in Khorassan, and Notes on the Eastern Alburz Tract; with Notes on the Yomut Tribe”, Journal of the Royal GeographicalSociety of London, Vol. 46, pp. 62-171.
- Pliny, 1855, The Natural history, John Bostock, M.D, F.R.Sand H. T. Riley (trs.), ESQ, B.A., Vol. II, London.
- Plutarch, 1919, Plutarch’s Lives, Bernadotte Perrin (tr.), Vol.VII, London:Harvard University Press, William HeinemannLtd.
- Potts D. T. & Roustaei, K., 2006, The Mamasani Archaeological Project Stage One: a report on the first two seasons of the ICAR-University of Sydney expedition to the Mamasani District, Fars Province, Iran.Tehran: Iranian Center for Archaeological Research.
- Rahbar, M., 1998, “Decouverte D’un Monument D’ÉpoqueSassanide Á Bandian, Dargaz (Nord Khorassan) fouilles 1994et 1995”, Studia Iranica 27 (2): 213-250.
- Rahbar, M., 2004, “Le monument Sassanide de Bandian,Dargaz, Untemple duFeu D’aprés les Dernieres Decouvertes1996-98”, Studia Iranica 33 (1): 7-30.
- Rahbar, M., 2007, “A Tower of silence of the SasanianPeriod at Bandiyan. Some Observations about Dakhmas in Zoroastrian Religion”, in: After Alexander. Central Asia Before Islam, Joecribb & G. Herrmann (eds.), Proceedings of The British Academy 133, Oxford University Press, pp: 455-473.
- Rahbar, M., 2008, “The Discovery of A Sasanian Period FireTemple at Bandian, Dargaz, in Current Research in Sasanian Archaeology, Art And History”, D. Kennet & P. Luft (eds.), Proceedings of A Conference Held At Durham University 2001, pp: 15-40.
- Rawlinson, S. H., 1879, The Road to Merv, Royal Geographical Society, London.
- Schoff, W., 1914, Parthian stations, by Isidore of Charax,An Account of the overland Trade route between the Levantand India in the first Century B.C., The Greek text with aTranslation and Commentary, Transcribed From TheOriginal London Edition.
- Tada, R., 2008. “Apollodorus of Artemita and the Rise of theParthian Empire”, A dissertion for the degree of doctor ofphilosophy, University of Washington.
- Tomaschek, W., 1896, Apavortene, P-WRE, bd. II, S.
- Trinkaus, K., M., 1981, The Partho – Sassanian Northeast Frontier: Settlement in the Damghan Plan, Iran, a Dissertation in Anthropology of the University of Pennsylvania.
- Turco, F., Davit, P. Borghi, A. Bruno, J. Lippolis, C. Operti, L., 2015, “Multi-technique characterization of various artefacts and raw materials from Old Nisa (Turkmenistan): A preliminary study”, Journal of Archaeological Science:Vol 5. pp. 372-382.
- Wheeler, S., M., 1962, Charsada, Oxford University Press, London.
- Усманова, З.И., 1963, “Эрк-кала (по материалам ЮТАКЭ 1955-1959 гг.)”, ТЮТАКЭ. XI, 20-94.
- Wiesehöfer, J., 2004, “Communicators between East andWest: The Parthians”, in: Persiens Antike Pracht, Deutsches Bergbau-Museum Bochum: Germany, Stoellner, Thomas; Slotta, Rainer & Vatandoust, Abdolrasool (eds.), pp. 408-41.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار