بنای سنگی سرماج، قلعه ای از دوره ی حسنویه برروی سازه ای ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز

2 دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز

چکیده

در سده‌ی 4 هـ.ق. منطقه‌ی غرب ایران در کنترل حکام حسنویان قرار داشت؛ طبق متون تاریخی، قلعه‌ی سرماج در حدود سال 348 هـ.ق. توسط حسنویه بنیان‌گذار سلسله، برروی یک بنای سنگی قدیمی‌تر بازسازی شده است. احتمالاً حسنویه پایتخت اداری-شهری خود را در دینور و پایتخت نظامی-سیاسی را در قلعه‌ی بزرگ سرماج بنا نهادند. ضرورت انجام این پژوهش به‌دلیل شواهد معماری بنا از دوره‌های ساسانی-اسلامی و فعالیت‌های اندک انجام گرفته پیرامون آن است. این مقاله برمبنای سؤالات و فرضیات پیشِ‌رو استوار است: 1. براساس شواهد موجود، قلعه‌ی سرماج مربوط به چه دوره‌ای می باشد؟ 2. با توجه به شواهد موجود و یافته‌های باستان‌شناختی، قلعه‌ی سرماج چه ارتباطی با دوره‌ی ساسانی دارد؟ 1. براساس شواهد موجود، به‌نظر می‌رسد قلعه‌ی سرماج بنایی مربوط به دوره‌ی حسنویه است. 2. باتوجه به بررسی و مطالعات نگارندگان، به‌نظر می‌رسد قلعه‌ی سرماج برروی بنای مشابهی از دوره‌ی ساسانی احداث و بازسازی گردیده است. این بنا یکی از دژهای بزرگ ساسانی اسلامی با مساحت حدود 1600 متر مربع بوده که دارای شکل هندسی مربع‌مانند است. بیشتر مشخصات آن مانند: پلان، فرم، مصالح، دیوارها، حصار و خندق، سبک و سیاق بناهای مشابه دوره‌ی ساسانی از جمله کاخ ناتمام بیستون و معبد آناهیتای کنگاور را داشته است. دیوارهای سنگی بزرگ و کوچک حصار قلعه از مهم‌ترین عناصر معماری برجای‌مانده از قلعه هستند که بزرگ‌ترین و سالم‌ترین آن‌ها، دیواره‌ی جنوبی قلعه است. همچنین چندین قطعه از سنگ‌های کتیبه‌دار مزین به خط کوفی مزهّر از قلعه به‌دست آمد که متأثر از هنر عباسی بوده و صحت انتساب بنا را به دوره‌ی حسنویه می‌رساند. درنهایت متون تاریخی و یافته‌های میدانی میزان انتساب بنا را به دو دوره‌ی ساسانی و اوایل اسلامی (حسنویه) تأیید می‌نمایند؛ اما برای تثبیت قطعی این فرضیات نیاز به پژوهش‌های بیشتر، خصوصاً انجام کاوش‌های هدفمند و علمی ضروری به‌نظر می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Sarmaj Stone Building, a Fortress from the Hasnavian Period on the Structure of Sasanian

نویسندگان [English]

  • mohammad eghbal chehri 1
  • ramin chehri 2
چکیده [English]

Based on the archaeological studies conducted in the Harsin County, there are large number of stone reliefs, grottoes and rock structures such as palaces, bridges and stone carvings. There-fore, the region and especially Mount Bisotun in terms of the stone carvings and stone work on different historical periods of utmost importance and index among is the archaeological regions of Iran. Easy access to limestone mountains of the area in places like Bisotun Mount., during the Parthian and specially Sasanian periods has caused to be created the stone carvings produc-tion mines. Abundance of cut carvings stones on buildings and bridges and even gravestone some graveyards can be seen. There are stone reliefs and carvings stones with mason’s mark in some of buildings, which its study, promote regional archeology and could be specify some ar-chaeological problems on the masonry and stone reliefs resolved. In the 4th century A.D., coin-ciding with strong government Ale-Buyeh in Iran, western Iran region was controlled by Hasnavian kingdom. Of the most important monuments remaining from the Hasnavian is locat-ed in the village of Sarmaj. The castle at 7 km southeast of Bisotun is located mountainous re-gion, overlooking of Chamchamal plain. Very favorable geographical conditions of the region, including large and small intermountain valleys with suitable height of the sea level, and final-ly, vegetation and pastures rich and abundant water resources such as rivers, streams, and springs mirage so much that these factors is make the area suitable for the formation of differ-ent settlements and structures such as the castle Sarmaj. Probably around the year 348 AH Sarmaj castle. By the Hasnavieh founder of the dynasty, has been constructed on a large stone building from the Sassanid era that It can be seen wall remains, including large and small stones. Sarmaj castle was built by Hasnavian that has been square shape similar to the Sassanid architecture monuments and all the important features of this fort such as material, form and plan, gate way, tower and buttress was built in the same style and structure of the Sassanid pe-riod. Similar Sassanid monuments in the region can be named of Sassanian unfinished palace of Bisotun and the building known as the Anahita temple of Kangavar. Other architectural as-pects of the Sassanid buildings of the area such as Anahita temple, Bisotun and even the Harsin park with the castle of Sarmaj, are rock blocks, which is one of the main elements of the Sassa-nid era architecture. In all of these sites, cut of block stones have the same style of construc-tion. Today’s cut of block Stones, it can be seen inside some residential houses of village or in the walls of these houses and also in the cemetery inside the village.he most important archi-tectural spaces remaining Sarmaj castle, large and small stone walls, which it is the largest re-maining stronghold of the southern wall. Moreover, ornamental stones with floral Kufic in-scriptions were obtained from the castle of Sarmaj which influenced by the Abbasid art clearly were belongs to the Hasnavian period. However, this hypothesis needs further research, espe-cially it carrying out for scientific excavation.   

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sassanid Era
  • Hasnavieh
  • Sarmaj Castle
  • Architecture
- ابن‌اثیر، عزالدین علی، 1351، تاریخ الکامل، ترجمه: عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت، چاپ اول، انتشارات شرکت چاپ و نشر ایران.
- ابن‌مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد، بی‌تا، تجارب الامم، به‌اهتمام: کائناتی، جلد 6.
- اذکایی، پرویز، 1374، «مدخل آل‌حسنویه»، درکتاب: دایره‌المعارف بزرگ  اسلامی، کاظم موسوی بجنوردی، چ 2، ج اول، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران. 
- چهری، رامین، 1396، «گزارش پی‌گردی مختصر پبرامون حوض سنگی دوره‌ی ساسانی سراب هرسین»، اداره میراث‌فرهنگی کرمانشاه (منتشر نشده).
- چهری، محمداقبال، 1388، «بازنگری بررسی، شناسایی و مستندسازی آثار باستانی شهرستان هرسین»، آرشیو اداره میراث‌فرهنگی استان کرمانشاه (منتشرنشده).
- چهری، محمداقبال و گراوند، زاهد، 1391، «درجستجوی سلطان‌آباد چمچمال، مقایسه در منابع تاریخی با یافته‌های باستان‌شناختی تپه هله‌بگ»، مطالعات باستان‌شناسی، شماره 2، دوره 4، پاییز و زمستان (شماره پیاپی 6)، دانشگاه تهران، صص: 61-51.
- مستوفی قزوینی، حمدالله، 1381، نزهةالقلوب، به‌کوشش: محمد دبیر سیاقی، چاپ اول، انتشارات حدیث امروز، قزوین.
- خواندمیر، میرغیاث‌الدین، 1353، حبیب‌السیر، به‌کوشش: محمد دبیرسیاقی، انتشارات گلشن، تهران.
- رهبر، مهدی و پوربخشنده، خسرو و چهری، رامین، 1395، «گزارش یک فصل گمانه‌زنی در پارک تاریخی سراب هرسین»، اداره میراث‌فرهنگی استان کرمانشاه (منتشر نشده).
- رحیمی، کیومرث، 1379، هرسین در گستره تاریخ، چاپ اول، انتشارات مؤسسه فرهنگی هنری کوثر، کرمانشاه.
- زکی‌بیگ، محمدامین، 1381، زبده تاریخ کرد و کردستان، یدالله روشن اردلان، چاپ اول، جلد 2، انتشارات توس، تهران.
- فقیهی، علی‌اصغر، 1365، آل‌بویه، چاپ اول، انتشارات صبا، تهران.
- گلزاری، مسعود، 1358، کرمانشاهان و کردستان، جلد 1، چاپ اول، انتشارات انجمن آثار علمی، تهران.
-کلایس، ولفرام و لوشای، هاینتس و کالمایر، پتر، 1385، بیستون: کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های 1963- 1967 میلادی، ترجمه: فرامرز نجدسمیعی، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، تهران.
- لوشای، هاینتس، 1385، «محوطه‌های باستانی همجوار بیستون»، در کتاب: بیستون؛ کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های1963- 1967 م.، ترجمه: فرامرز نجدسمیعی، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، تهران، صص: 403-409. 
- مترجم، عباس و محمدی‌فر، یعقوب، 1381، «بررسی، شناسایی و مستندسازی آثار باستانی شهرستان هرسین»، آرشیو اداره میراث‌فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشرنشده).
- مردوخ، شیخ محمد، 1366، تاریخ مشاهیر کرد وکردستان و توابع، چاپ دوم، انتشارات غریقی، سنندج.
- محمدی‌فر، یعقوب، 1384، «بررسی وتحلیل آثار و استقرارهای اشکانی زاگرس‌مرکزی»، پایان‌نامه دکتری، به‌راهنمایی دکتر محمد‌رحیم صراف، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت‌مدرس تهران (منتشر نشده).
 
-Hamlin, C., 1975, “Dalma Tepe”, Iran Vol. XIII, pp.111-127.
-Husing, S., 1921, “Iran imMittelalternach den arabischen”, Geographen, IV 486f.
- Young, T. C. Jr., 1969, Excavations at Godin Tepe.first progress Report, Royal Ontario Museum Art and Archaeology Occasional papers No.17, Toronto.