بررسی تحلیلی نقش مایه‌ی شیر در آثار سفالی سده های پنجم تا هشتم هـ.ق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه هنر اصفهان

2 استادیار گروه هنر دانشگاه بوعلی سینا

3 استادیار گروه هنر دانشگاه هنر اصفهان

4 دانشجوی دکترای پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

دست‌یابی به صنعت سفال به‌عنوان اولین دست‌ساخته‌های کاربردی بشر، نقش بسزایی در زندگی او ایفاد کرد و ایجاد نقوش برروی سفال‌ها به‌عنوان نمادی از هنر ماندگار انسان در دوره‌های مختلف مطرح بوده است. نقوش روی سفال‌ها که ریشه در مفاهیم اعتقادی، باورها، تمایلات و آرزوهای هر عصری دارد، در تمام ادوار تاریخی دوشادوش صنعت سفال خودنمایی نموده است. شیر از جمله نقوش رایج و مورد توجه اعصار مختلف بوده است. سده‌های پنجم تا هشتم هـ.ق. به‌لحاظ تحولات بدیعِ هنری همواره مورد توجه هنرپژوهان بوده است. این نوشتار بر آن است تا با بررسی نقش‌مایه‌ی شیر در سده‌های مذکور، به این سؤالات پاسخ دهد که در یک رویکرد مقایسه‌ای و تطبیقی نقش‌مایه‌ی شیر در فاصله‌ی سده‌های پنجم تا هشتم هـ.ق. از منظر معیارهای زیباشناختی (با تأکید بر فرم و ساختار) از چه ارزش‌های زیباشناختی حکایت می‌کند؟ و در صورت مشاهده‌ی تغییرات چشمگیر در فرم و ساختار این نقش‌مایه‌، این تغییرات چه دلیلی می‌تواند داشته باشد؟ برای پاسخ‌گویی به سؤالات مذکور، تلاش شده است تا با تکیه بر روش تحلیلی که یکی از معروف‌ترین روش‌های تجزیه و تحلیل آثار هنری است به بررسی آثار سفالی سده‌های پنجم تا هشتم هـ.ق. و مقایسه‌ی آن‌ها با یکدیگر بپردازیم. مراد از تحلیل ساختاری، بررسی رابطه‌ی نقش‌مایه‌ی اصلی با سایر نقش‌مایه‌های مجاور، بررسی رابطه‌ی فرم و شکل کلی ظرف با نقش‌مایه‌ی اصلی و سایر نقش‌مایه‌ها و  بررسی مستقل خود نقش‌مایه‌ی اصلی (شیر) است. به‌نظر می‌رسد که باوجود انتظار معمول، گذشت زمان و عوامل دیگری چون آشنایی بیشتر هنرمندان با سنت‌های هنری دیگر، تأثیر چندانی در قوت طراحی و پختگی آن نداشته است. نقش‌مایه‌ی شیر آثار سفالی متعلق به سده‌های پنجم و ششم هـ.ق. در مقایسه با آثار متأخر، از طراحی خطی قوی، تأکید بر رابطه‌ی اندام‌وار زمینه و موضوع اصلی، تناسب خود نقش‌مایه و ارتباط ظریف آن با کالبد ظرف برخوردار است.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analytical Investigation of Lion’s Motif on the Potteries of 5- 8th A.H. Centuries

نویسندگان [English]

  • ghobad kianmehr 1
  • ali salmani 2
  • aboozar nasehi 3
  • bashir pourvaghar 4
2 bou ali sina university
چکیده [English]

The lion in the Iran’s plateau have used sometime as the symbol of bravery, majesty, power, light and fire. It has used sometime as symbol of evil force that should be hunted by king. The motif of lion in the ancient sometime have used as the raptor of other animal sprit and have used sometime as destruction agent of demonic powers. The companion of lion along with the sun in the ancient imply to the settlement of the power of sun in this beast. Sometime the lion is the symbol of sun in the earth and eagle is the symbol of the sun in the sky. The combination of lion with the eagle, cow, scorpion and etc. imply to mythic meanings. In the Islamic period artist sometime used lion’s motif in their works. This motif in the early periods refers to inter-est of Iranian – Islamic artists in the Iranian ancient legacy. But in the last periods, Safavid on-ward, artist have used lion’s motif as the symbol of Imam Ali and sometimes as the symbol of disobedient self. The pottery as first human artifact has played important role in his life. The creation of image on pottery has been symbol of lasting art of mankind in various periods and implied on religious conceptions, desires and wishes of any ages. Images present itself by com-pany of pottery in historical periods. Lion is one of the common images in 5-8th A.H. centuries. These centuries always were known as excellent periods in art. This writing attempt by the in-vestigation of lion’s image in theses ages, reply to these questions: what are the aesthetic char-acteristics of lion motif in the 5-8th A.H. centuries? Can we speak of equal characteristics in all centuries? What is direction of designing procedure in mentioned centuries? Progressive or re-gressive? replying these questions, we attempt by analytic method, which is the best known method in critic of artworks, investigate potteries in the 5-8th A.H. centuries and their compari-son. Structural analytic implies on the relationship of main image and other image, the rela-tionship of overall form of barrel and image, and harmony of main image. It seems that the works belonging to 5th and 6th A.H. centuries have best structure and more delicacy in compari-son with potteries of belonging to 7th and 8th A.H. centuries. Often all lion’s motifs in the pot-teries of 5 – 8th A.H. imply to abstract and nonrealistic lion.Abstract decorations on the lions in the potteries of 5-8th A.H. centuries prove this claim. In the 5th and 6th A.H. centuries the lion’s motif has allocated main part of potteries and have main role, but in the potteries of 7th and 8th. A.H. centuries the lion motives have appeared as decorative, spare and applied factor. It is ap-peared that in the works belonging to 6th and 7th A.H. centuries drawing has a strong style and is delicate. The type of intelligent drawing with accuracy in the drawing of head, hand, foot and claw prove this result. Almost all designs of 7th and 8th A.H. centuries in itself have mark of hurry scurry and superficial rendition, often these are vulgar. The relation of form and size with lion’s motif in the 5th and 6th A.H. centuries proportionate and accurate, but artists of 7th and 8th A.H. have applied the cursory and disharmonic horizontal form on the circle shape of potteries. In spite of our expectation, the subsistence of time and other factors such as awareness of for-eign artistic tradition, have not any influence in strong outlining, And its richness. The works belonging to 5th and 6th A.H. century in comparison with late works, have strong linear outlin-ing, emphasizing in organic relation of context and main subject, harmony in image.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lion
  • Pottery
  • Motive
  • 5 -8th Centuries
- اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ، 1391، هنر و معماری اسلامی 1، ترجمه: یعقوب آژند، تهران، انتشارات سمت.
- بویل، جی. آ.، 1392، تاریخ ایران کیمبریج، جلد 5، مترجم: حسن انوشه، تهران، انتشارات امیرکبیر.
- پاکباز، رویین، 1383، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران، انتشارات زرّین و سیمین.
- پوپ، آرتوراپهام، 1384، شاهکار های هنر ایران، اقتباس و نگارش: پرویز ناتل‌خانلری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
- پوپ، آرتوراپهام، 1387، سیری در هنر ایران، جلد 4 و 9، ترجمه گروهی از مترجمان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
- تفضلى، احمد، 1354، مینوى خرد، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
- توحیدی، فائق، 1378، فن و هنر سفالگری، تهران: انتشارات سمت.
- جیمز، دیوید، 1389، مقدمه‌ای بر هنر اسلامی، ترجمه: محمدابراهیم زارعی، همدان، انتشارات دانشگاه بوعلی‌سینا.
- رضی، هاشم، 1371، آئین مهر میترائیسم، تهران، انتشارات بهجت.
- رفیعی، لیلا، 1377، سفال ایران، تهران، انتشارات یساولی.
- شراتو، امبرتو و گروبه، ارنست، 1391، تاریخ هنر ایران (9)، هنر ایلخانی و تیموری، ترجمه: یعقوب آژند، تهران، انتشارات مولی.
- سیمون، راجر، 1389، «نقد»، در: دانشنامه زیباشناسی، ویراسته: بریس گات، ترجمه: جمعی از مترجمان، انتشارات فرهنگستان هنر.
- جیمز، دیوید، 1389، مقدمه‌ای بر هنر اسلامی، ترجمه: محمدابراهیم زارعی، همدان، انتشارات دانشگاه بوعلی‌سینا.
- کریمی، فاطمه و کیانی، محمدیوسف، 1364، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، تهران، مرکز باستان‌شناسی ایران.
- کسروی تبریزی، احمد، 1309، تاریخچه شیر و خورشید، تهران، انتشارات مؤسسه خاور.
- کُلینی، 1362، الکافی، تهران، اسلامیه.
- کیانی، محمدیوسف، 1380، پیشینه سفال و سفالگری در ایران، تهران، انتشارات نسیم دانش.
- گروبه، ارنست ج.، 1384، سفال اسلامی، تهران، نشر کارنگ.
- نکویی، مصطفی، 1393، شکوفایی هنر سلجوقی، شیراز، فصلنامه پارسه، سال 14، شماره 22، صص: 113-142.
- ویلسن‌آلن، جیمز، 1383، سفالگری اسلامی، ترجمه: مهناز شایسته‌فر، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
- ویلسن‌آلن، جیمز، 1387، سفالگری در خاورمیانه از آغاز تا دوره ایلخانی، ترجمه: مهناز شایسته‌فر، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
- هال، جیمز، 1383، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر  شرق و غرب، ترجمه: رقیه بهزادی، تهران، فرهنگ معاصر.
- هینلز، جان راسل، 1382، شناخت اساطیر ایران، تهران، ترجمه: ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چشمه.
- طاهری، صدرالدین، 1391، «گوپت و شیردال در خاورباستان»، نشریه‌ی هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، دوره 7، شماره 4، صص: 13-22.
 
- Mackenzie, D.N., 1990, A concise Pahlavi dictionary, Reissue, with corrections.London.
- Liddell, H. G., Scott, R., Stuart Jonse, H. & Mckenzie, R., 1996, Greek-English Lexicon, Oxford University Press.