مطالعه و تحلیل سکه های مکشوفه از محوطه ولیران دماوند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.

چکیده

سکه‌ها اسناد و مدارک ارزشمندی از تاریخ و فرهنگ و هنر و مذهب ایران در دوره‌های قبل و بعد از اسلام هستند که در کاوش‌ها و مطالعات باستان‌شناسی جهت تاریخ‌گذاری دارای اهمیت زیادی هستند. استفاده از این اسناد بخش مهمی از مطالعات تاریخی ایران در دوره‌های اشکانی و ساسانی را تشکیل می‌دهند و همانند کتیبه‌ها و نقش برجسته‌ها بسیاری از مسائل تاریخی را متبادر می‌کند. در کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه‌ی باستانی ولیران آثاری از دوره‌های اشکانی و ساسانی کشف گردید. از مهم‌ترین یافته‌های کاوش در این محوطه تعداد هفت سکه از گورستان مربوط به دوره‌ی اشکانی و هشت سکه از داخل معماری متعلق به دوره‌ی ساسانی بود. از آنجایی‌که سکه‌های دوره‌های اشکانی و ساسانی دارای کتیبه و نقش‌های مختلفی هستند، مطالعه و خواندن آن‌ها می‌تواند اطلاعات ارزنده‌ای درخصوص نام شاهان و شکل ظاهری آن‌ها، محل ضرب سکه‌ها، القاب و عناوین، مذهب و به‌طورکل تاریخ‌گذاری دقیق‌تری از محوطه ارائه دهد. پژوهش حاضر برمبنای مطالعه و خواندن سکه‌های مکشوف از کاوش‌های محوطه‌ی تاریخی ولیران گذارده شده تا از این طریق بتوان خلاء‌های علمی را درخصوص دوره‌های اشکانی و ساسانی که به‌واسطه‌ی عدم کاوش باستان‌شناختی در منطقه‌ی شمال فلات‌مرکزی و به‌ویژه منطقه‌ی دماوند به‌وجود آمده را تا حدودی جبران کرد. این پژوهش بـه روش توصـیفی و با تکیه بر کاوش‌های میدانی، مطالعات کتابخانه‌ای و با کمک از دانش زبان‌های باستانی جهت پاسخ به پرسش‌هایی همچون، گورستان اشکانی و قلعه‌ی ساسانی محوطه ولیران در زمان کدام یک از شاهان دوره‌های اشکانی و ساسانی و به مدت چند سال مورد استفاده قرار گرفته است؟ سکه‌های مکشوف دارای چه ویژگی‌هایی و سبک‌شناسی آن‌ها چیست؟ به انجام رسیده است. نتایج حاصل از مطالعه‌ی سکه‌ها نشان می‌دهد که اشکانیان از دوره‌ی مهرداد دوم تا اُرد اول در حدود 100 سال اشکانیان از گورستان ولیران جهت دفن اموات خود استفاده کرده‌اند و تقریباً پس از 500 سال وقفه‌، ساسانیان در زمان خسرو اول با ساخت قلعه‌ای در این محل مستقر شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Study and Analysis of Coins of Excavated from Veliran Damavand Site

نویسندگان [English]

  • Mohamadreza Nemati
  • Fariba Sharifian
  • ali sadraei
Assistant Professor, Institute of Cultural Heritage and Tourism
چکیده [English]

Notable in the assemblage of small finds from Valiran are seven coins recovered in the Parthian cemetery and eight others coming from the Sasanian structure at the site. Since the Parthian and Sasanian coins bear assorted inscriptions and representations, their examination may furnish indispensable information on royal names and their portraits, the minting places, titles and honorifics, religion, and generally lead to a purified chronology. The present work represents a qualitative study relying on field excavations and library research and also benefits from the knowledge of ancient languages in order to find answers to such questions as: In the reigns of which Parthian and Sasanian kings did the Parthian cemetery and the Sasanian fort were in use, and for how long? And, what are the characteristics and stylistic attributions of the discovered coinage? The results of the numismatic analysis show that the Parthians used the Veliran cemetery to bury their dead for about a century, spanning the reigns of Mithridates II and Orodes I, and after a hiatus of some 500 years, the Sasanians settled the site in the times of Khosrow I by constructing there a fort.
Keywords: Coinage, Parthian, Sasanian, Veliran, Damavand.
 
Introduction
Among the major finds excavated from the archaeological site of Veliran in Damavand are a few coins, study of which will play a prominent role in providing answers to the outstanding questions regarding the region in these two periods. The available, in particular the Sasanian, coins display various inscriptions and representations, which are of high potential for providing information on the royal names and their portraits, the minting places, titles and honorifics, religion and on the whole an improved chronology.
 
Research Question and Hypotheses
The present study is a qualitative work, and building on library and field researches and the knowledge of early languages, seeks to provide answers to the questions: Under which Parthian and Sasanian kings and for how long did the Parthian cemetery and the Sasanian fort were used? What are the characteristics of the discovered coinage and their stylistic affiliations? Our results suggest that the Parthians used the Veliran cemetery to inter their deceased for about a century, which spanned the reigns of Mithridates II and Orodes I, before it was abandoned in the late 1st century BC. Following a hiatus that lasted for about half a century, the Sasanians would reuse the site by putting up a fort there during the reign of Khosrow I. The Parthian coinage features the portraits of related kings on the obverse and a figure sitting on stool surrounded by an inscription on the reverse; in the Sasanian instances we find portraits of royals associated with inscriptions on the obverse, and a central altar flanked by a standing figure on both sides, all framed by an inscription in Sasanian Pahlavi on the reverse.
 
Texts on the Coinage from Veliran
The coins dating to the Parthian period were recovered within a catacomb of pit grave type in the eastern quadrant of the site (Ne’mati 2012, 107). The entire space of the grave produced seven coins, all being silver drachmas. Drachma represented the most common coin in the period and was produced in mint houses across the empire, weighing about 4 g (Sarfaraz 2009, 30).
Three coins of Mithridates III (Sellwood 1980, 124) lay under the neck of the skeleton on the eastern platform. Three coins of Phraates III (ibid, 119) were mixed with other objects and the remains of the flexed burial to the northeast of the east platform; three coins of Mithridates II (ibid, 73) were within the ossuary cut into the natural wall of the grave. Three coins of Mithridates III (ibid, 119) were found next to the first skeleton buried on the west platform A single coin of Orodes I (ibid, 91) was next to Skeleton 2. A single coin of Orodes II lay by Skelton 3. And a single coin of Mithridates II (ibid, 84) was associated with Skeleton 4 next to the natural wall of the grave.
The easternmost part of the Veliran fort, which overlays the Parthian cemetery, yielded eight coins from the Sasanian period, six belonging to Khosrau II, one to Khosrau I, and one to Hormizd IV.
On the obverse of the Sasanian coins, there is, within two circular pearl inlayed panels, the portrait of a king in profile and facing right, in front and behind of which are inscriptions in Pahlavi. Outside the circular panel on the three right, left and down sides, and also at the center of the wings of the crown, representations of moon and star exist. On the reverse, within a series of three circular pearl inlayed panels, two branch holding attendants stand next to the altar, with the representations of moon and star on the four sides of the perimeter. Within the panel to the right and left sides of the attendants, the minting date and place are attested.
 
Conclusions
The coinage recovered from the catacomb grave dating to the Parthian period at Veliran represents 5 Parthian kings, viz. Mithridates II, Phraates III (70-85/57 BC), Mithridates III (57-54 BC), Orodes I (90-80 BC) and Orodes II (57-38 BC). The earliest instances belong to Mithridates II, who ruled between 123-88 BC, while the latest represent Orodes II, reigning from 57 to 37 BC. The coins alongside the associated burial gifts within the catacomb grave reflect the social status of the grave owner. In the Damavand region, people of higher status interred their deceased in such catacombs together with elite objects. Based on the available coins, the cemetery of Veliran was in use between 123-37 BC, for about a century. The earliest coin unearthed from the Sasanian deposits, belongs to the 16th year of Khosrau I’ reign (546/547 AD) and was minted in Abarshahr. From the 7th year of Hormizd IV rule (585/586 AD) was recovered a coin minted in Yazd. From the rule of Khosrau I (591-928 AD) there are 6 coins relating to the 2nd year of the reign (592/593 AD) minted in Yazd, the 15th year of the reign (606/607 AD) minted in Susa, the 25th year of the reign (616/617 AD) minted in Mishan, the 28th year (619/620 AD) minted in Bactria, the 31st year of the reign (622/623 AD) minted in Shiraz, and the 35th year of the reign (626/627 AD) minted in Ardashir-Khwarrah.
On the basis of these coins, the site of Veliran was resettled, after 500 years of abandonment, in the Sasanian period, at least at the times of Khosrau I, and the Sasanian fort built there would flourish at least as late as the late Sasanian period. The most striking point about these coins is that the mining places are not the same in particular in those belonging to Khosrau II, and they were variously minted in south, central, east, and northeast Iran. Discovery of the coinage with diverse mintage places evince to the direct contacts of Damavand with the minting cities. Given the function the structure at Veliran served in the Sasanian period, the recovered coins would have arrived there in connection with goods imported from different regions of Iran as part of trade activities.     

کلیدواژه‌ها [English]

  • Coinage
  • Parthian
  • Sasanian
  • Veliran
  • Damavand
-ابن‌اسفندیار، بهاءالدین محمدبن حسن بن کاتب، بی‌تا، تاریخ طبرستان. به تصحیح: عباس اقبال، تهران: کلاله خاور.
-اعظمی سنگسری، چراغعلی، 1349، "تحول سکه در ایران از دوره هخامنشی تا اوایل دوره اسلامی"، مجله هنر و مردم، شماره100، صفحه 14-9.
-امیرلو، عنایت‌الله، 1370، «کاوش در دماوند». مجله‌ی باستان‌شناسی و تاریخ، شماره‌ی 9-8، ص: 90.
- براون، ادوارد، 1361، تاریخ ادبیات ایران. ترجمه‌ی فتح‌الله مجتبایی، تهران: انتشارات مروارید.
- پازوکی‌طرودی، ناصر، 1381، آثار تاریخی دماوند. تهران: انتشارات اداره کل میراث‌فرهنگی استان تهران.
- پازوکی‌طرودی، ناصر، 1381، معرفی اجمالی دماوند و فهرست آثار تاریخی - فرهنگی آن. تهران، انتشارات اداره کل میراث فرهنگی استان تهران.
- تفضلی، احمد، 1368، رساله شهرستان‌های ایران. در شهرهای ایران، جلد 2، به‌کوشش: محمدیوسف کیانی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
- توحیدی، فائق؛ و طباطبایی، بی‌تا، «گزارش بررسی‌های استان تهران، آبسرد دماوند». مرکز اسناد و مدارک فرهنگی (منتشر نشده).
- عریان، سعید، 1361، «شهرهای ایران». چیستا، شماره‌ی 5، سال دوم، صص: ۵۹۳-۶۱۹.
-عظیم‌زاده، هوشنگ، و راد، بابک، 1352، «گزارش امامزاده شلمبه». مرکز اسناد و مدارک فرهنگی (منتشر نشده).
- سرافراز، علی‌اکبر، 1340، «گزارش بررسی‌های استان تهران، تپه‌های اطراف دماوند». مرکز اسناد و مدارک فرهنگی (منتشر نشده).
- صفایی، علی، 1335، دماوند، اوضاع اقتصادی و اجتماعی. تهران: معرفت.
- صراف، محمدرحیم، 1361، «گزارش بررسی‌های استان تهران، گرد تپه دماوند». مرکز اسناد و مدارک فرهنگی (منتشر نشده).
-  فرای، ریچارد، 1373، میراث باستانی ایران. ترجمه‌ی مسعود رجب‌نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
-لوکونین، ولادمیر گریگوریوچ، 1365، تمدن ایران ساسانی. ترجمه‌ی رضا عنایت‌الله، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-مارکوارت، یوزف، 1373 ایرانشهر: برمبنای جغرافیای موسی خورنی. ترجمه‌ی مریم میراحمدی، تهران: انتشارات اطلاعات.
- مرعشی، سید ظهیرالدین، بی‌تا، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. تصحیح: محمدحسین تسبیحی، تهران: موسسه شرق.
- مرتضایی، محمد؛ و بنوار، ایما، 1382، راهنمای باستان‌شناسی ایران. تهران: انتشارات مریم.
- مینوی، مجتبی، 1354، نامه تنسر به گشنسب. با همکاری محمداسماعیل رضوانی، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
- نصرتی، مسعود، 1381، تاریخ دماوند و آثار تاریخی آن. تهران: فیض کاشانی.
- نعمتی، محمدرضا، 1385، «گزارش فصل اول کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه‌ی تاریخی ولیران». پژوهشکده‌ی باستان‌شناسی (منتشر نشده).
- نعمتی، محمدرضا، 1386، «فصل اول کاوش محوطه‌ی تاریخی ولیران دماوند». مجله‌ی گزارش‌های باستان‌شناسی، شماره‌ی 7، جلد 2، پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صص: 391-369.
- نعمتی، محمدرضا، 1387، «پژوهشی در فرهنگ و هنر دوره‌ی اشکانی در فلات‌مرکزی ایران براساس ریتون‌های مکشوف از محوطه‌ی تاریخی ولیران دماوند». مجله‌ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. شماره‌ی 4-186، دوره‌ی 59، صص: 297-279.
-نعمتی، محمدرضا، 1390، «بررسی منطقه‌ی دماوند در دوره‌ی اشکانی و ساسانی مطالعه‌ی موردی: محوطه‌ی تاریخی ولیران». رساله‌ی دکتری، دانشگاه تربیت‌مدرس.
-نعمتی، محمدرضا، 1391، «بررسی شیوه‌های تدفین در گورستان اشکانی ولیران دماوند». مطالعات باستان‌شناسی، دوره‌ی چهارم، شماره‌ی 2، صص: 121-103.
- هدایت، صادق، 1361، «شهرستان‌های ایران». مجله‌ی مهر، سال 7، شماره‌ی 2، صص: 131-127.
 
- Wooly, L., 1967, Diging up the past. Pengwn books.-
- Sellwood, D., 1980, The conage of Parthia. ,London.
- Henning, W. B., 1939, “The great inscription of Shahpur1”, BSO(A) 9, pp. 823-49
- Gobl, R., 1968, Sasanidische Numismatik. Braunschweig.