عوامل تخریب و متروک شدن کاروانسرای ایلخانی بیستون براساس یافته های باستان شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری باستان شناسی، مدیر دفتر پژوهش و آموزش حوزه هنری استان همدان.

چکیده

یکی از آثار شاخص به‌جامانده در مجموعه‌ی آثار تاریخی بیستون، بنایی‌ست موسوم به «کاروانسرای ایلخانی» که برروی دیوارهای کاخ نیمه‌تمام ساسانی ساخته شده است؛ این بنا در دوره‌ی ایلخانی به کاروانسرا تبدیل و بعد از مدتی کوتاه به یک‌باره تخریب و متروک می‌گردد که از مسئله‌های بحث‌برانگیز حیات تاریخی آن است. در ادوار واپسین دوران اسلامی -بالأخص در دوره‌ی قاجار و پهلوی-‌، ساخت‌وسازهایی برروی مخروبه‌های این کاروانسرا صورت‌گرفته که از این رهگذر به شالوده‌ی اصلی آن آسیب‌های فراوانی وارد شده و به‌نوعی عوامل شناسایی تخریب ‌را دشوار کرده است. در چنین رهیافتی، ضرورت مطالعه بر روی عوامل و دلایل تخریب این بنای تاریخی، امری ضروری به‌نظر می‌رسد؛ بنابراین، هدف اصلی جستار حاضر، واکاوی چگونگی تخریب بنای مذکور است. این پژوهش سعی دارد با استفاده از روش تحقیق تاریخی-تحلیلی برپایه‌ی شواهد و متون تاریخی، به‌واسطه‌ی توصیفات ارائه شده توسط مورخان از زلزله‌های تاریخی، ضمن مطالعه‌ی دقیق ساختار معماری بنای ایلخانی بیستون که در پسِ چندین فصل کاوش باستان‌شناختی آلمانی و ایرانی انجام شده، حیات تاریخی آن‌را مورد بحث و تحلیل قرار دهد؛ حال این پرسش مطرح است: چه عاملی مسبب تخریب و متروک‌شدن کاروانسرای ایلخانی بیستون بوده است؟ براساس شواهد باستان‌شناختی در نوع ریزش سقف و اجساد مدفون شده در زیر آوار‌، فرض بر این است که کاروانسرای ایلخانی بیستون با وقوع زلزله تخریب و متروک‌ شده است. این فرضیه براساس قرارگیری بیستون در جوار مجموعه‌گسل‌های پُرخطر زاگرس‌مرکزی و زلزله‌خیز بودن بخش‌های بزرگی از آن، که در طول تاریخ باعث خرابی بسیاری از بناها شده، قابل اثبات است؛ همچنین برخی متون تاریخی نیز، به این موضوع اشاراتی داشته‌اند. برآیند پژوهش، حاکی از آن‌ست که در طول تاریخ به‌واسطه‌ی زلزله‌های متعدد، نواحی مختلفی از کرمانشاه و بناهای متعددی -مانند: معبد آناهیتای کنگاور، و ازجمله کاروانسرای ایلخانی بیستون- تخریب و الگوی معماری آن‌ها تغییر شکل داده؛ به‌گونه‌ای که در این‌میان، حتی گاهی جمعیت آن نیز نوسان داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Destruction and Abandonment Factors of Bistoon Ilkhanid Inn Based on Archaeological Findings

نویسنده [English]

  • khalilollah beikmohammady
Ph.D. Archaeology & Director of Research and Education at the Art Institute of Hamedan Province
چکیده [English]

One of the prominent monument in the Bistoon monuments collection is a building called the Ilkhanid Inn, built on the walls of a semi-complete Sassanid palace. During the Ilkhanid era, it was converted in to Inn and after a short time, was once demolished and abandoned, one of the most Controversial issues in its historical life. During the last periods of the Islamic era, especially During the Qajar and Pahlavi periods, construction on the ruins Inn was carried out, which caused considerable damage to its main foundation and made it different to identify the demolition factors. In such as approach it is necessary to study the factors and causes of the demolition of this monument. therefore, the main purpose of the present study is to analyze how the building was demolished. This research attempts to used historical analytical method based on evidence and historical texts through historian’s descriptions of historical earthquakes while carefully studying the architectural stricture of the Bistoon Ilkhanid monument which after several chapters of German and Iranian archaeological excavations, done to discuss its historical life. Now the question is raised: what was the reason for the destruction and abandonment of the Bistoon Ilkhanid Inn? According to archaeological evidence of type of roof fall and bodies buried beneath the debris, it is assumed that the archaeological Inn was destroyed and abandoned by the earthquake. This hypothesis can be substantiated by the placement of the Bistoon in the vicinity of the Central Zagros High-Risk Fault complex and the large seismicity of it, which has historically damaged many buildings. Some historical texts also point this. This result of research indicates that due to numerous earthquakes, various era as of Kermanshah and various buildings such as the Anahi Temple at Kangavar and the Bistoon Ilkhanid Inn have been demolished and their architectural patterns deformed, so that even sometimes its population has fluctuated.
Keywords: The Bistoon, Inn, Ilkhanid, Earthquake, Destruction.
Introduction
Built on the walls of a semi-complete Sassanid palace, the Ilkhanid Inn is one the most significant architectural artifacts in the Bistoon historical complex. This building is right opposite the carved plate of Farhad-Tarash from the time of Khosroo II. The main bedrock of the Ilkhanid Bistoon Inn is planned by order of Sassanid Khosroo Parviz and remains unfinished due to his untimely death. Then the stone walls of the palace in Ilkhanid period used to build the Inn. Eventually, after short period of the time, the building will be demolished and abandoned for an unknown reason, one of the most controversial issues surrounding the Bistoon   Ilkhanid Innis how it was destroyed and abandoned. There were challenging discussions about this monument that caught the researcher’s minds, the first is the nature of the building in terms of its palace or inn, the latter the historical life of the building, and finally how it was destroyed. 
 
Finding
Archaeological evidence of earthquake at Ilkhanid inn can be studied in two parts, the first is the destruction of roofs and walls and the second is the presence of some bodies buried under debris. During excavation in year 1380 the excavation board found a human skull that Lacked other organs. What is known is the presence of a cemetery from the Ilkhanid period in part A of the Sassanid palace as an Islamic cemetery and several graves have been identified in A during the investigations.
Therefore, parts of the inns interior cannot be regarded as a cemetery because except this, no other burial was observed and the presence of only one skull cannot confirm the existence of the cemetery. Unless it is thought that burying this skull has been a criminal result in the past. As part of the exploration to the south west, a workshop on the fragmented human skeleton is found. This skeleton was not completed and only parts of the bone were probably a woman’s skull, hummers, two pieces of vertebrae, scapular bones, clavicle. It should be noted that these bones do not have a particular order and therefore cannot be buried, in addition, the bones Lacked the burial stone and tomb structure. Also the Lack of information cannot explain the reason for this section except that it was buried under debris in the accident.
 
Conclusion
What is clear after the extinction of the Sassanids can be considered, the most important period of the settlement of the Bistoon region in the Ilkhanid era. During this period and especially since the region of Oljayto, the Bistoon region has received much attention and the Ilkhanid Inn was also built in the course of a major earthquake (According to Tusi Hamedani and Al-Amri) on the 5th or 7th A.H. This degraded work has Lost its original use. Various reasons based on archaeological evidence such as broken bones and buried corpses under the debris and the type of roof fall on them, as well as the earthquake confirmation of the destruction of the Ilkhanid Inn.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Bistoon
  • Inn
  • Ilkhanid
  • Earthquake
  • Destruction
- اشمیت، اریک، 1376، پرواز بر فراز شهرهای باستانی ایران. ترجمه‌ی آرمان شیشه‌گر، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی.
- امبرسز، ن. ن.؛ و چ. پ. ملویل، 1370، تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران. ترجمه‌ی ابوالحسن رده، تهران: انتشارات آگاه.
- الماسی، طیبه؛ و مترجم، عباس، 1392، «زلزله و نقش آن در الگوی استقراری هزاره‌ی دوم قبل‌ازمیلاد دشت کنگاور» (با نگاه زیست‌بوم‌شناختی).‌ همایش بین‌المللی باستان‌شناسان جوان، به‌کوشش: محمدحسین عزیزی خرانقی و دیگران، ص 4.
- بربریان، مانوئل؛ و ییتس، رابرت، 1388، «نقش داده‌های باستان‌شناختی در بررسی تاریخچه‌ی زمین‌لرزه‌های فلات ایران»، ترجمه‌ی کوروش روستایی، مجله‌ی باستان‌شناسی و تاریخ، شماره‌ی دوم، پیاپی 46، صص: 66-87.
- بیک‌محمدی، خلیل‌الله؛ و جانجان، محسن، 1397، «زلزله و نقش آن بر تغییر و تحولات الگوی معماری و شهرسازی شهر همدان در ادوار مختلف تاریخی»، در: مجموعه مقالات کنگره‌های استانی: چهارمین کنگره‌ی تاریخ معماری و شهرسازی ایران (همدان/ 1396)، به‌کوشش اداره‌ی کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان؛ همدان: نشر چنار، صص: 93-116.
- چهری، محمداقبال؛ و گراوند، زاهد، 1391، «درجستجوی سلطان‌آباد چمچمال، مقایسه در منابع تاریخی با یافته‌های باستان‌شناختی تپه هله‌بگ»، مطالعات باستان‌شناسی، شماره 2، دوره‌ی 4، پاییز و زمستان (شماره پیاپی 6)، دانشگاه تهران، صص: 61-51.
- چهری، محمداقبال؛ و چهری، رامین، 1396، «بنای سنگی سرماج، قلعه‌ایی از دوره‌ی حسنویه برروی سازه‌ای ساسانی»، فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، گروه باستان‌شناسی دانشکده‌ی هنر و معماری بوعلی‌سینا، شماره‌ی 13، صص: 188-173.
- رهبر، مهدی، 1356، «فصلی جدید در کاوش‌های باستان‌شناسی بیستون»، مرکز اسناد سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور (منتشر نشده).
- رهبر، مهدی، 1380، «فصل سوم کاوش‌های باستان‌شناسی بیستون»، آرشیو میراث‌فرهنگی و گردشگری بیستون (منتشرنشده).
- رهبر، مهدی، 1386، «فصل چهارم کاوش‌های باستا‌‌‌‌‌ن‌شناسی بیستون»، آرشیو میراث‌فرهنگی و گردشگری بیستون (منتشرنشده).
- رهبر، مهدی، 1387، «پنجمین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی بیستون»، آرشیو میراث‌فرهنگی و گردشگری بیستون (منتشرنشده).
- رهبر، مهدی، 1388، «فصل ششم کاوش‌ها و پی‌گردی باستان‌شناسی بیستون»، آرشیو میراث‌فرهنگی و گردشگری بیستون (منتشرنشده).
- رهبر، مهدی، 1391، «فصل هفتم کاوش‌ها و پی‌گردی باستان‌شناسی بیستون»، آرشیو میراث‌فرهنگی و گردشگری بیستون (منتشرنشده).
- رهبر، مهدی، 1393، «نتایج فصل ششم کاوش‌های بیستون». در: مجموعه مقالات باستان‌شناسی در بیستون: اقدامات و فعالیت‌های باستان‌شناسی در پایگاه میراث‌جهانی بیستونْ به‌کوشش: حسین راعی و مژگان خان‌مرادی، معاونت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، دفتر امور پایگا‌ه‌ها، و اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمانشاه، صص: 80-65.
- زارع، شهرام، 1384، «گزارشی از بررسی باستان‌شناسی محوطه‌ی گسل بم».گزارش‌های باستان‌شناسی، سال اول، شماره‌ی 2، پاییز و زمستان، صص: 81-86.
- سازمان نقشه‌برداری کشور، 1382، اطل‍س زم‍ی‍ن‌ش‍ن‍اسی، اطل‍س م‍لی ای‍ران. م‍ج‍ری طرح:‌ م‍ح‍م‍د م‍دد، مدیر پروژه: سید بهداد غضنفری، کارش‍ن‍اسی و ن‍گارش م‍ت‍ون: م‍ح‍م‍ود آلم‍اس‍ی‍ان، ت‍ه‍ران: س‍ازم‍ان ن‍ق‍ش‍ه‌ب‍رداری کش‍ور، چاپ اول.
- سیرو، ماکسیم، 1357، راه‌های باستانی ناحیه‌ی اصفهان و بناهای وابسته به آن. ترجمه‌ی مهدی مشایخی، تهران: انجمن آثار ملی.
- طوسی‌همدانی، شرف‌الدین محمد بن محمود، 1380، عجائب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات. بازنگارش: حسین علیزاده ‌غریب، تهران: نشراهل قلم.
- کلایس، ولفرام، 1347، «گزارش تحقیقات باستان‌شناسی در بیستون». مرکز اسناد سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشر نشده).
- کلایس، ولفرام، 1385، بیستون، کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های 1967- 1963م.، ترجمه‌ی فرامرز نجدسمیعی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری.
- کلایس، ولفرام؛ کالمایر، پتر، 1385، «معماری کاروانسرای قدیمی». در: بیستون، کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های 1967- 1963م.، ترجمه‌ی فرامرز نجدسمیعی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری، صص: 187-205.
- لوشای، هاینتس، 1344، «حفریات بیستون»، ترجمه‌ی کیکاووس جهانداری، فرهنگ ایران باستان، جلد دوم، شماره 1 (فروردین ماه)، صص: 59-45.
- لوشای، هاینتس، 1385، «سنگ‌های مکعب‌مستطیل ساسانی در بیستون». در: بیستون، کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های 1967- 1963م.، ترجمه‌ی فرامرز نجدسمیعی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری، صص: 133.
- مترجم، عباس، 1379، «گزارش فصل اول کاوش در محوطه‌ی بیستون». مرکز اسناد پایگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری بیستون (منتشر نشده).
- مترجم، عباس؛ و محمدی‌فر، یعقوب، 1384، «پیشنهادی برای تعیین محل شهر ایلخانی سلطان‌آباد چمچمال (بغداد کوچک) در بیستون کرمانشاه»، پیام‌باستان‌شناس، سال دوم، شماره‌ی سوم، بهار و تابستان، صص: 104-97.
- مجرب، مسعود؛ معماریان، حسین؛ و زارع، مهدی. 1391. «جستجوی زمین‌لرزه‌های تاریخی در تپه‌ی باستانی سیلک، با استفاده از باستان‌شناسی لرزه‌ای»، مجله‌ی مطالعات باستان‌شناسی، (مجله‌ی سابق دانشکده ادبیات و و علوم انسانی دانشگاه تهران)، دوره‌ی 4، شماره‌ی 1، بهار و تابستان، شماره‌ی پیاپی 5، صص: 203-220.
- مرادی، یوسف، 1397، «سرماج «دکان»: محل گردهمایی پادشاهان جهان». فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، گروه باستان‌شناسی دانشکده‌ی هنر و معماری بوعلی‌سینا، شماره‌ی 17، دوره‌ی هشتم، تابستان، صص: 180-161.
- مطیعی، همایون، 1372، زمین‌شناسی ایران، چینه‌شناسی زاگرس. زیرنظر: عبدالرحیم هوشمندزاده، تهران: سازمان زمین‌شناسی کشور.
- نبوی، محمدحسن، 1355. دیباچه‌ای بر زمین‌شناسی ایران. تهران: سازمان زمین‌شناسی کشور.
 
- Luschey, H., 1996, “Die Felsabarbeitung des Farhad (Tarrash-e Farhad)”, In: Wolfram Kleiss und Peter Calmeyer eds., Bisutun. Ausgrabungenund Forschungen in den Jahren 1963-1967, Berlin, Gebr. Mann Verlag 117-120.
- Mann, O., 1903, “Archäologisches aus Persien”, Globus, 83: 327-331.
- Negahban, E., 1971, Article in Kayhan Interntional, 13th March.
- Young. T. C., 1968, “Godin Tepe”. Iran, 6: 160.