بررسی دستورات دینی مسیحی، مانوی و بودایی برپایه ی چند متن سُغدی در ایران باستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره ی دکتری فرهنگ و زبان های باستانی ایران، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد گروه فرهنگ و زبانهای باستانی ایران، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

زبان سُغدی، زبان مردمان سرزمین سُغد بوده است. مرکز سغد، سمرقند و مهم‌ترین شهر آن‌ها بخارا در جمهوری ازبکستان کنونی بوده است. زبان سغدی زبان اداری، تجاری و فرهنگی در دیگر نواحی مانند واحه‌ی تورفان در ترکستان شرقی بوده است. زبان سغدی به‌عنوان یکی از زبان‌های ایرانی در آسیای مرکزی در بیان و بازتاب دستورات و سنت‌های دینی برخی ادیان پیش‌ازاسلام کاربرد وسیعی داشته است. زبان سغدی از نظر تنوع و حجم ادبیات مهم‌ترین زبان ایرانی میانه‌ی شرقی است و از دیدگاه جغرافیایی و زبان‌شناختی، آثار مکتوب این زبان، که از نواحی نزدیک سمرقند تا یکی از برج‌های داخلی دیوار بزرگ چین و از مغولستان شمالی تا دره‌ی علیای رود سند در شمال پاکستان کشف شده، گستره‌ی جغرافیایی آن‌را در آسیای مرکزی و نفوذ فرهنگی این زبان را از قرن دوم تا سیزدهم میلادی نشان می‌دهد. بازرگانان هنردوست سغدی که بیشتر آن‌ها پیرو ادیان بودایی، مانوی و مسیحی بودند، افزون‌بر انتقال کالا و فرهنگ و هنر در میان جهان شرق و غرب (چین، ایران، هند و رُم) به تبلیغ ادیان بودایی، مانوی و مسیحی در میان اقوام آسیای مرکزی و چین نیز پرداختند. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که دستورات دینی مسیحی، مانوی و بودایی چگونه در متون سغدی انعکاس یافته‌اند؛ و چگونه می‌توان پنداشت زبان سغدی، زبان مناسبی برای حفظ و اشاعه‌ی آموزه‌های دینی مسیحی، مانوی و بودایی بوده است؟ فرضیه‌ی نوشتار حاضر این است که آموزه‌های دینی مسیحی، بودایی و مانوی به‌لحاظ اشتراک زبانی پیروان آن‌ها به‌خوبی در زبان سغدی منعکس شده‌اند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی براساس منابع، متون و مستندات کتابخانه‌ای انجام‌گرفته و برآیند تحقیق نشانگر آن است که نماد اعتراف به گناهان و طلب آمرزش در سنت دینی پیروان بودا در زبان سغدی تقریباً به‌همان شکل اولیه، ولی با ادبیاتی جدید به دین‌آوران عرضه شده است. متون مانوی بیانگر آن است که آموزه‌های دو بُنی مانویت به‌خوبی ساختار اصلی خویش را در فرهنگ و زبان سغدی حفظ کرده است و متون سغدی مسیحی نشانگر آن است که آئین اعتراف در آغاز پیدایش مسیحیت به‌صورت گروهی، ولی در ادوار بعد به‌صورت شخصی و در خفا انجام گرفت و نماد عشاء ربانی یا آیین سپاسگزاری در تمامی فرقه‌های مسیحیت به سنت کتاب مقدس، شام آخر برگزار می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of Christian, Manichean and Buddhist Religious Orders based on Several Sogdian Texts in Ancient Iran

نویسندگان [English]

  • Azar Sarmadi Jou 1
  • zohreh zarshenas 2
1 Ph.D. Student of Culture and Ancient Languages, Islamic Azad University, Science and Research Campus, Tehran Branch
2 Master of Culture and Ancient Languages Department, Azad University, Science and Research Campus, Tehran Branch.
چکیده [English]

Sogdian was the Language of the people of the Land of Sogd. The center of Sogd was Samarkand and their most important city was Bukhara in the present-day Republic of Uzbekistan. Sogdian was the administrative, commercial and cultural Language in other areas, such as the Turfan oasis in East Turkestan. Sogdian, as one of the Iranian Languages in Central Asia, has been widely used to express and reflect the religious precepts and traditions of some pre-Islamic religions. Sogdian is the most important Language of Middle Eastern Iran in terms of diversity and volume of literature, and from a geographical and linguistic point of view, the written works of this Language, from near Samarkand to one of the inner towers of the Great Wall of China, and from northern Mongolia to the upper valley of the Sand River in north of the Pakistan is discovered and shows its geographical extent in central Asia and the cultural in influence of this Language from the second to the thirteenth century AD. Sogdian art loving merchants, of whom were Manichaean, Christian and Buddhists, in addition to the transfer of goods, culture and art between the East and West World, (China, Iran, India and Rom) also promoted Manichaean and Christian, Buddhism among the people of Central Asia and China .The main question in this research is how the Manichaean and Buddhist, Christian religious precepts are reflected in the Sogdian texts, and was Sogdian a suitable language for the preservation and dissemination of Manichaean and Buddhist, Christian teachings? The hypothesis of the present article is that the Christian, Buddhist and Manichaean religious teachings are well reflected in the Sogdian language in terms of the linguistic commonality of their followers. This research has been done by descriptive -analytical method based on the sources of library texts and documents, and the results of the research show that the symbol of confession of sins and seeking forgiveness in the religious tradition of the Buddhists in the Sogdian language is presented to the religious people in almost the same original form but with a new literature.  Manicheans texts indicate that the teachings of the two Manichaean have well preserved their original structure in Soghdian culture and language and Sogdian Christian texts indicate that the religion of confession at the beginning of the emergence of Christianity was a group, but in later periods it was performed in person and in secret, and the symbol of the Lord’s Supper or the rite of thanksgiving in all Christian denominations is celebrated in the biblical tradition, the Last Supper.
Keywords: Religious Teachings, Christianity, Mani Ritual, Buddhism Sogdian Language.
 
Introduction
Sogdian was one of the Persian languages of the northeastern branch and the language of the fertile Sogdian region Located in the Amu Darya and the Syr Darya. The center of the Sogdians was Samarkand   located on the Silk Road, which connected China to the West. The Sogdian language was originally spoken in the valley of the Zarafshan River and surrounding areas and later became the mediating language on a large section of the Silk Road. (Oranski, 1378: 12) This language has been the most important Iranian languages in present -day Turkestan and the commercial language of the Silk Road for ten centuries, from the second to the twelfth centuries AD and has long been a means of communication and linking part of the cultures of East and West Asia. Sogdian was active as a spoken and written language until the ninth century AD and its decline began after the 11 century. The Sogdian language became obsolete due to the gradual influence and development of Middle Persian, which enjoyed the support of the Sassanid government, as well as the Turkish Language, which was invaded by Turkic -speaking tribes, and the course of its destruction from the fifth century, AH onwards, simultaneously with the spread of the Persian Language on the one hand and the Arabic and Turkish Languages on the other hand accelerated. (Zarshenas, 1378: 42). Today, the only surviving Sogdian dialect is Yaghnabi, spoken in the mountains of Tajikistan. (Oranski, 1378: 12) Sogdian Language is the most important Eastern Iranian Language in terms of variety and volume of writings and religious texts make up a large part of this writings material (Zarshenas, 1376: 89-112). Despite the fact that ancient Persian inscriptions mention the land of Sogd as a region with its own characteristics, there are no traces of the older form of the Sogdian language namely “Ancient Sogdian”.
The Sogdian Language has preserved most of the older forms of the Persian Language compared to Middle Persian (Pahlavi).
Research Questions: How Manichaean and, Buddhist, Christian religious orders are reflected in Sogdian texts? Was Sogdian a suitable Language for preserving and disseminating Manichaean and Buddhist Christian religious precepts?
Hypotheses: 1- By studying and analyzing Sogdian texts, some Manichaean, Christian and Buddhist religious orders can be obtained.
2- Manichaean, Buddhist and Christian religious teachings are well reflected in Sogdian in term of linguistic commonality of their followers.
Research Method: collection of information and data in this research has been done by descriptive-analytical method using book documents and library data. Therefore, the original texts in Sogdian language are not available in this article and only their translations are given.
 
Christianity
More than two thousand years after the inauguration of Christianity, this monotheistic religion has spread to the east and west of the world with the efforts of Christion Missionary. A study of Sogdian Christion texts shows that the teachings of the Eastern Orthodox Church, such as Central Asia and Sogd along the Silk Road, about the symbols of confession and baptism were the same as the teachings of the Roman Catholic Church.
Today, these symbols are held in ceremonies with Slight differences in Eastern and Western Christianity. Over time, some elements, such as prayers and devotions, have undergone changes in Christianity, both East and west. Of course, the components of public and private worship are not much different from each other except the glory and grandeur that is felt in group prayers. At the beginning of the emergence of Christianity, the confession was held in groups, but in Later preserving the dignity of individuals. The tradition of confession, in turn, reduced public crime in Christian society. The symbol of baptism has also evolved in both Eastern and Western Christianity. Yahya the Baptist confessed to people at his baptism, but in later times the baptism was performed separately and with little change and the confession was held individually and privately. The Lord’s Supper or the rite of thanksgiving is celebrated in all Christion denominations under the names of the Lord’s Supper, the baking of bread, the thanksgiving, and participation in the Jewish Passover night, or in the tradition of the Bible, the Last Supper .Followers of all three religions were able to establish their own religious symbols and places of worship and engage in activities such as translating their religious works from Syriac, Indian, Chinese and other Iranian Languages into Sogdian.
 
Conclusion
Religion and Language seem to have been two inseparable factors. In ancient Iran, due to the multiplicity of religions and the freedom of people to convert to different religions, the existence of Languages has given them durability and consistency. Significant role in the continuation of religions such as, Zarathoshism, Christian, Buddhist and Manichaeism. Sogdian, which is one of the Middle Eastern Iranian Languages, has been important in expressing the religious teachings of Buddhist, Manichaean and Christian. The Sogdian Language has been able to add to the followers of these religions in different periods because it has been the commercial and cultural administrative Language. Iran’s location on the Silk Road and the spread of this Language caused merchants, in addition to the transfer of goods, culture and art between the East and the West, to propagate Manichaean, Christian, and Buddhist among the people of Central Asia and China .The texts discovered in the China’s Turfan, that contain the Manichaean, Buddhist and Christian religious precepts in the Sogdian Language and studied in this article show that the followers of these religions were able to teach their teaching in the Sogdian Language to other and preserve .during history.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Religious Teachings
  • Christianity
  • Mani Ritual
  • Buddhism Sogdian Language
- ابوالقاسمی، محسن، 1387، تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.
_ ارانسکی، یوسیف م.، 1378، زبان‌های ایرانی. ترجمه‌ی علی‌اشرف صادقی، انتشارات سخن.
- ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق، 1379، مانی به روایت ابن ندیم. ترجمه‌ی محسن ابوالقاسمی، تهران: طهوری.
- ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق، 1381، الفهرست. به‌کوشش: محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، 1373، هنر مانوی. تهران: فکر روز.
- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، 1375، اسطوره آفرینش در آئین مانوی. تهران: فکر روز.
- الهامی، داود، 1354، «ایران و اسلام، مسلک بودا در ایران». مجله‌ی درس‌هایی از مکتب اسلام، خردادماه، شماره‌ی 6، ص. 117.
- الیاده، میرچا، 1373، آئین گنوسی و مانوی. ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور، انتشارات فکر روز.
- اوشیدری، جهانگیر، 1371، دانشنامه مزدیسنا. نشر مرکز.
- بویس، مری، 1386، بررسی ادبیات مانوی. ترجمه‌ی امید بهبهانی و ابوالحسن تهامی، تهران: انتشارات بُندهش.
- بهار، مهرداد، 1382، ادیان آسیایی. تهران: انتشارات چشمه.
- خدایار محبی، منوچهر، 1344، «ادیان هند/ دین بود (ظهور و فلسفه بودا)». فصل 5، مجله وحید، آذرماه، شماره‌ی 24 و دی‌ماه شماره‌ی 25، صص: 19-20.
- دورانت، ویل، 1391، تمدن ایران و مشرق زمین. تهران: انتشارات بهنود.
- زرشناس، زهره، 1378، «اصطلاحی فلسفی در ادبیات سغدی بودایی». نامه‌ی فرهنگستان، پاییز، شماره‌ی 13، صص: 114.
- زرشناس، زهره، 1380، شش متن سغدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- زرشناس، زهره، 1380، جستارهایی در زبان‌های ایرانی میانه شرقی. به‌کوشش: ویدا نداف، تهران: فروهر.
- زرشناس، زهره، 1380، زن و واژه، گفتارهایی درباره زنان و زبان سغدی. به‌کوشش: ویدا نداف، تهران: فروهر.
- زرشناس، زهره، 1380، دستنامه سغدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- زرشناس، زهره، 1394، «مانی و مانویت»، فرگرد سوم از ادیان و مذاهب در ایران باستان، مزداپور و همکاران، تهران: انتشارات سمت.
- سرکاراتی، بهمن، 1378، سایه‌های شکارشده. تهران: انتشارات قطره.
- سرمدی‌جو، آذر؛ و زرشناس، زهره، 1398، «بررسی نمادهای اعتراف، تعمید و عشاء ربانی در کلیسای نسطوری براساس متون منتخب سغدی مسیحی مکشوف در محوطه باستانی تورفان چین». پژوهش‌های باستان شناسی ایران، سال 9، شماره‌ی 20، صص: 149-164 (Doi: 10.22084/nbsh.2017.13315.1581).
- سوزوکی، بئاتریس لین، 1380، راه بودا، آئین بودایی مهایانه. تهران: نگاه معاصر.
- شایگان، داریوش، 1389، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند. جلد 1 و 2، تهران: امیرکبیر.
- علوی، رضا، 1357، راه حق، اسمپادا: متن بودایی. تهران: سروش.
- فولتس، ریچارد، 1386، «آئین بودا در ایران». ترجمه‌ی ع. پاشایی، مجله‌ی هفت آسمان، زمستان، شماره‌ی 36،  ص. 149.
- قریب، بدرالزمان، 1383، فرهنگ سغدی (سغدی- فارسی- انگلیسی). تهران: فرهنگان.
- قریب، بدرالزمان، 1386، مطالعات سغدی. تهران: طهوری.
- ناس، جان‌بایر، 1388، تاریخ جامع ادیان. ترجمه‌ی علی‌اصغر حکمت، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- کریستین‌سن، آرتور، 1374، ایران در زمان ساسانیان. ترجمه‌ی رشید یاسمی، انتشارات دنیای کتاب.
- کلیم‌کایت، هانس یوآخیم، 1374، هنر مانوی. ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور، انتشارات فکر روز.
- مزادپور، کتایون، 1381، «سروش پیر مُغان». یادنامه‌ی جمشید سروشیان، مجموعه مقالات، مانویت و آموزه‌ی دوبُن، به‌کوشش: زهره زرشناس، انتشارات ثریا،‌ صص: 38-39.
- مزادپور، کتایون؛ و همکاران، 1394، ادیان و مذاهب در ایران باستان، فرگرد سوم، مانی و مانویت. تهران: انتشارات سمت.
- مشکور، محمدجواد، 1383، نامه‌باستان. به‌اهتمام: سعید میرمحمد صادق و نادره جلالی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مکنزی، دیویدنیل، 1379، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی چاپ دوم.
- میرفخرایی، مهشید، 1383، فرشته روشنی (مانی و آموزه های او). تهران: ققنوس.
- Bartholomae, C., 1904, Altiranisches wo ̈rterbuch. Berlin.
- Benveniste, E., 1940, Texts Sogdians (Mission Pelliot. P.). Paris.
- Boyc, M., 1975, A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian. ActaIranica, 9 & 9, a- Leiden.
- Durkin-Meisterernst, D., 2004, Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian, school of oriental and african studies, university of london, dictionary of manichaean texts project.
- Gershevitch, I., 1967, A Grammar of Manichean- sogdian. Oxford, London.
- Henning, W. B., 1936, Einmanicha ̈isdes Bet- und Beichtbuch. APAW, Berlin.
- Henning, W. B., 1937, EinManicha ̈ isches Bet- und Beichtbuch. APAW, Berlin.
- Henning, W. B., 1940, “Sogdian texts of Paris”. Bulltein of the School of Oriental and African Studies, Vol. 11, No. 4, London, Pp: 44-63.
- Henning, W. B., 1958, Miheliranish. Hand buch der oriental stik. Berlin.
- Kent, R., 1953, Old Persian. New Havan.
- Sims, W., 1987, The Sogdian Ancient Letters. London.
- Sims, W., 1989, The Sogdian. Compendiumlinguarum Iranicorum.
- Sims, W., 1992, Christian in Central and Chinese Turkestan. EncyclopadiaIranica, Vol. 5, Pp: 531-532