مطالعۀ آرایه های فلزی نصب شده بر درب بقعۀ سیدحمزۀ تبریز (با تأکید به آرایه های دورۀ قاجار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ تطبیقی-تحلیلی هنر اسلامی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

2 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

بقاع متبرکۀ امام‌زادگان، یکی از مهم‌ترین زیارتگا‌ه‌ها در نزد مردم ایران است که همواره مورد تعظیم و تکریم قرار می‌گیرند. وجود مرقد مطهر امام هشتم شیعیان حضرت امام رضا؟ع؟ در شهر مشهد و ارادت قلبی ایرانیان به علویان از ابتدای تاریخ اسلام باعث مهاجرت آنان به ایران و درنتیجه پراکندگی بقاع متبرکه در پهنۀ جغرافیایی این سرزمین شده است. در هر منطقه و با توجه به ویژگی‌های اقلیمی و نیز رونق انواع هنرها و توجه به اعتقادات و آئین‌های مذهبی همان منطقه، بنای داخلی مقابر امام‌زادگان به‌صورت‌‌های مختلف آراسته‌شده و جلوه‌گاه هنرهای گوناگون بوده است. یکی از این زیارتگاه‌ها، بقعۀ «سید حمزه» در شهر تبریز است. برروی درب داخلی این بنا تزئینات فلزی مختلفی مشتمل‌بر صورتک‌، پنجه و کتیبه‌هایی از آیات و عبارات دعایی نصب‌شده است. هدف از انجام این پژوهش، شناسایی انواع و ویژگی‌های هنر فلزکاری آذربایجان در دوران معاصر است. بر این‌اساس و با توجه به منع تصویرگری و شمایل‌سازی در اماکن مقدس، پژوهش حاضر قصد دارد ضمن بررسی نقوش آثار فلزی، علت نصب این صورتک‌‌ها برروی درب این مکان را بررسی کند. پرسش‌های اصلی این پژوهش عبارتنداز: آثار فلزی نصب‌شده بر درب بقعۀ امام‌زاده سید حمزه چه ویژگی‌هایی دارند؟ با توجه به منع تصویرگری بالأخص در مکان مذهبی، دلایل نصب این آثار فلزی بر درب بقعۀ امام‌زاده چه بوده است؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش‌ها از روش توصیفی-تحلیلی بهره گرفته شده ‌است. اطلاعات و داده‌های موردنیاز این تحقیق از طریق میدانی با مشاهدۀ آرایه‌های فلزی نصب‌شده بر درب و نیز روش کتابخانه‌ای گردآوری شده و روش تجزیه و تحلیل داده‌ها با توجه به موضوع تحقیق کیفی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد این اشیاء از فلزات کم‌بها و تحت‌تأثیر هنر عامۀ عصر قاجار ساخته شده‌اند. اهمیت و جایگاه این مکان در باور عامۀ مردم، عامل نصب این اشیاء بر درب امام‌زاده و نوعی ابزار برای ادای نذر مسلمان حاجتمند بوده ‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of Metallic Ornaments Installed on the Tabriz Seyyed Hamzeh Mausoleum (By Emphasis of Qajar Era Ornaments)

نویسندگان [English]

  • Akram Mohammadizadeh 1
  • Mohsen Marasy 2
1 PhD in Comparative-Analytical History of Islamic Art, Faculty of Arts, Shahed University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Art Research, Faculty of Arts, Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Imamzadegan is one of the most important Shrine to the Iranian people who are always revered. In each region, due to the existence of a specific climate and a particular artistic boom, according to religious beliefs in the same area, the construction of the Imamzadeghans is different from the arts. One of these Imamzadeh, Seyyed Hamzeh is in the city of Tabriz. On one of the interior doors of this building there are various decorations including icons, hands, and inscriptions of prayers verses and phrases. The purpose of this research is to identify the types and characteristics of contemporary Azerbaijan metalworking. Accordingly, and considering the prohibition of illustration and iconography in the sacred places, the present study intends to investigate the motifs of metal works and the reasons for installing these Icons on the door of this place. The main questions of this research are: What are the features of the metalwork installed on the door of Imamzadeh Seyyed Hamzeh mausoleum? Given the prohibition of illustration, especially in a religious place, what were the reasons for installing these metal works on the door of the Imamzadeh mausoleum? A descriptive-analytic approach has been used to answer these questions. The information and data required for this research were collected through field observation of metal ornaments on the door and library method and the method of data analysis is subject to qualitative research. The results show that these objects are made of worthless metals and influenced by Qajar folk art. The importance and place of this place in popular belief, the cause of the installation of these objects on the door of Imamzadeh and has been a kind of tool for making Muslim vow.
Keywords: Imamzadeh Seyyed Hamzeh Mausoleum, Tabriz, Metal Decorations, Icon, Folk Art.
 
 
Introduction
Religious places, in addition to performing worship, such as religious ceremonies, include elements and beliefs that are commonplace and even hidden in the identity and cultural layers of society. The artistic decorations of these buildings can convey the concepts and worldview of their community.
The beliefs of the people have made the Imamzadegan become a holy place and a place for the presence of the needy people. In the geographical range of Iran, in every city, there are domes and minarets that indicate the burial of the children and relatives of the infallible Imams. The expansion of the Mausoleum of the Imamzadegan in the geographical area of the Iranian land has created artistic expressions consistent with the cultural identity and popular belief of the area. One of the Mausoleum belongs to Imamzadeh Seyyed Hamzeh in Tabriz. This place has various plastering, mirroring, wall painting as well as metal decoration on the interior door of the Mausoleum. One group of these lattice ornaments belongs to the Safavid period and the other to the Qajar period. The purpose of this study was to investigate the reasons for the installation of these works on the door of Imamzadeh Mausoleum, with the aim of introducing metal ornaments, especially the Qajar period arrays. The purpose of the research is to identify the types and characteristics of Azerbaijan metalworking in contemporary times. Accordingly, the main questions of this study are: What are the features of the metal works installed on the door of the Mausoleum of Sayyed Hamzah? Given the prohibition of illustration, especially in religious places, what were the reasons for installing these metal works on the door of Imamzadeh’s Mausoleum? Studying these works can lead to an understanding of some of the contemporary art of metalworking in Azerbaijan.
This research is descriptive and analytical and the information in this field study is gathered by visiting the monument and observing the interior door and taking photographs of the metal arrays installed on the door as well as the library method. The target population in this study is metal decorations related to the Qajar period installed on the door of Imamzadeh Seyyed Hamzeh’s Mausoleum, including Icons, Hands, and inscriptions. In addition to the Qajar-era metal Ornaments, lattice steel inscriptions from the Safavid era were also installed on the door so Samples were selected by purposeful sampling and qualitative data analysis.
 
 
Identified Traces
Seyyed Hamzeh was highly respected during the Ilkhanid period, and after his death the Mausoleum has been respected. There are two doors in this Mausoleum with metal ornamentation on it. The inscriptions related to the Safavid period and the rest of the ornamentation date back to the Qajar period. These decorations resemble the mosque of Saheb al-Amr, including Icons, hands and inscriptions. The history of these Icons can be traced back to Iranian art history and equated it with the sun’s motif. In the Islamic era, this role can be traced back to the role of the sun lady. The peak of this figure is related to the Qajar period which is depicted alone or in conjunction with the figure of the Lion and it can be related to the beliefs of the Shiite religion in this period. The role of the hand is also known as the symbol of the achievement of Holiness Abul Fazl. Of course, this sign also includes other meanings, such as the Five Al-Aba’a, which includes the Prophet and Fatima and her Husband and children. Writings are another set of motifs that’s with the Nastaliq Script and simple Script Without aesthetics and depending on the subject of the text, they appear in Arabic or Persian. The sanctity that people on this place they have installed these works on the door for their own needs. Health, longevity, or access to the opposite sex may be the motivation for installing these objects. These works can be considered in the category of Folk art, so the function of folk art here is to objectify the mental forms, beliefs and thoughts of different social classes. For this reason, in addition to the aesthetic enjoyment of art it is a purposeful function to understand the fundamentals of traditional community culture.
 
Conclusion
On the porch of the entrance to the shrine of Sayyed Hamzah are silver, low grade, tin and brass metal objects. These objects include Icons, Hands, Tablets and Inscriptions. The history of these Icons can be traced back to the role of the sun in Iranian art. The role of the sun with the nature of light and heat that gives life to all beings and promises life and hope to life can be linked to the role of these faces. On the other hand, the sun alone or with the lion was one of the most popular Qajar motifs, a role that was interwoven with Shiite beliefs.
These objects, with their simple features and style, represent popular art, thereby reflecting layers of historical, social, and religious identity within the Qajar community. The people of Tabriz made their pilgrimage to their shrine. Therefore, these works can be regarded as a Talisman that is installed as a vow or as a sign on the door of this place. Phrases such as “Ya Hossein Mazloom” and “Ya Abbas Dakhilam” with simple and elementary Script on these works indicate the appeal of the poor and middle class to the Imams.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imamzadeh Seyyed Hamzeh Mausoleum
  • Tabriz
  • Metal Decorations
  • Icon
  • Folk Art
- استراوس، اَنسِلم؛ کربین، جولیت، 1390، مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای. ترجمۀ ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
- الویری، محسن؛ قرائتی، حامد، 1392، «بررسی تاریخی کارکرد ارتباطی هنر در اماکن مذهبی عصر قاجار». فصلنامۀ مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهش‌نامۀ انجمن ایرانی تاریخ، شمارۀ 17، صص: 20-1.
- بختورتاش، نصرت‌الله، 1386، نشان راز آمیز، گردونه خورشید یا گردونه مهر. تهران: نشر آرتامیس
- پنجه‌باشی، الهه؛ فرنیا، فرهد، 1396، «خورشید و فرشته، نمادی از زن در کاشی‌های کاخ گلستان». نشریه زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 9، صص: 528-511،  DOI: 10.22059/JWICA.2017.236284.904.
- تناولی، پرویز، 1386، طلسم گرافیک سنتی ایران. تهران: بن‌گاه.
- حافظ‌نیا، محمدرضا، 1392، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. چاپ نوزدهم، تهران: سمت.
- حبیبی، حسن، 1389، شماری از زیارتگاه‌های استان آذربایجان شرقی. پژوهش گروهی بنیاد ایران‌شناسی (شعبۀ آذربایجان شرقی)، سرپرست طرح در شعبه: محمود رنجبر، ناظر طرح: امیرهوشنگ انوری، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، زیرنظر نهاد ریاست جمهوری.
- حشری‌تبریزی، ملامحمدامین، 1371، روضه اطهار(مزارات متبرکه و محلات قدیمی تبریز و توابع). به‌تصحیح: عزیز دولت‌آبادی، تبریز: انتشارات ستوده.
- خواجه‌نصیری، نسیم، 1393، «طراحی و ساخت زیورآلات فلزی با الهام از شمایل‌های فلزی با تأکید بر شمایل‌های مسجد صاحب‌الامر». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، به‌راهنمایی: رضا افهمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز (منتشر نشده).
- دووینیو، ژان، 1379، جامعه‌شناسی هنر. ترجمۀ مهدی سحابی، تهران: انتشارات مرکز.
- ذکاء، یحیی، 1382، زندگی و آثار صنیع‌الملک. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- رضازاده، طاهر، 1394، فلزکاری غرب ایران در سده‌های ششم و هفتم هجری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- سانتو، ایوان؛ کلنیی، بلا، 1394، هنر ایران عصر قاجار در مجموعه‌های مجارستان 1343-1210ه.ق (از مجموعه شاهکارهای هنر ایران در مجموعه‌های جهان2). ترجمۀ طاهر رضازاده، تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
- ساواژ اسمیت، امیلی، 1387، ابزارآلات علمی، مجموعه هنر اسلامی ناصر خلیلی. ترجمۀ غلامحسین علی مازندرانی. تهران: کارنگ.
- شفیع‌تبریزی، علی بن موسی؛ بی‌تا، «بقعه سید حمزه». نشریۀ وحید، صص: 56-51.
- شوالیه، ژان؛ گربران، الن، 1388، فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضائلی، تهران: انتشارات جیحون.
- شیل، لیدی‌مری، 1368، خاطرات لیدی شیل. ترجمۀ حسین ابوترابیان. تهران: انتشارات نو.
- عرب‌نیا، فرامرز، 1377، «نماد پژوهی خورشید». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد ارتباط تصویری، تهران: دانشگاه هنر تهران (منتشر نشده).
- فره‌وشی، بهرام، 1392، ایرانویج. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- کارنگ، عبدالعلی، 1374، آثار باستانی آذربایجان(آثار و ابنیه تاریخ شهرستان تبریز). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و راستی نو.
- کربلایی‌تبریزی، حافظ‌حسین، 1383، روضات الجنان و جنات الجنان. به‌اهتمام: محمدامین سلطان القرائی، تبریز.
- گیرشمن، رمان، 1370، هنر ایران در دورۀ پارت و ساسانی. ترجمۀ بهرام فره‌وشی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- لطیف‌زاده، مروارید، 1388، «بررسی نقش فلز در اشیاء ویژه عاشورا». فصلنامۀ هنر، شمارۀ 82، صص: 135-125.
- معین‌الدینی، محمد؛ نادعلیان، احمد؛ مراثی، محسن، 1393، «بررسی مفهوم و جایگاه سبک هنری در هنر عامه». نشریۀ مطالعات فرهنگ-ارتباطات، سال 5، شمارۀ 27، صص: 109-87 .
- محمدی، بیوک، 1387، درآمدی بر روش تحقیق کیفی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- موسی‌پور، ابراهیم، 1387، سیزده پژوهش دربارۀ طلسم، تعویذ، جادو. تهران: کتاب مرجع.
- ورنویت، استفان، 1383، گرایش به غرب (در هنر قاجار، عثمانی و هنر). جلد ششم از گزیدۀ ده جلدی مجموعۀ هنر اسلامی ناصر خلیلی، ترجمۀ پیام بهتاش، تهران: نشر کارنگ.
- مصاحبه با آقایان: «جعفر فرشباف» و «محمدعلی نظام‌پور» از زرگران محلی سازندۀ این آرایه‌ها در تاریخ 12/12/1394.
 
- Carboni, S., 1997, Following The Stars Images of The Zodiac in Islamic Art. Newyork: The Metropolitan Museum of  Art.
- Farhad, M. & Bağci, S., 2010, Falnama The Book of Omens.  Washington, D. C: Freer Galleryof Art & Arthur M. Suckler Gallery.
- Mohammadizadeh, A. & Marasy, M., 2019, “Metal Decorations of Door of Saheb al-Amr Mosque in Tabriz: Azerbaijan Folk Art from Qajar Era”. Journal of History Culture and Art Research, No. 8(1), Pp: 272-284. Doi: 10.7596/taksad.v8i1.1972.
- Sakhai, E., 2008), Persian rugs and carpets. England: Antique collectors club Ltd.
- www.pinterest.com