شناسایی و اولویت بندی عوامل تأثیرگذار بر روند طراحی و نحو فضا در خانه های سنتی (نمونۀ موردی: خانۀ ادب سمنان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد، مهندسی معماری، دپارتمان مهندسی معماری، دانشکدۀ فنی پسران سمنان، دانشگاه فنی و حرفه ای استان سمنان، سمنان، ایران .

2 کارشناس ارشد معماری، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، سمنان، ایران.

چکیده

هنرمندان گذشتۀ ما می‌دانستند که از «چه چیز»، «چه مقدار» و «در کجا» استفاده کنند و به این‌صورت هنر و معماری غنی ما تداوم داشت. مسکن معاصر از الگوی مسکن سنتی که آمیخته با فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی بوده، فاصله گرفته‌ است. از بین بردن شکاف ایجاد شده بین دو الگوی سنتی و معاصر، نیازمند بازیابی ارزش‌ها و اصول مورد توجه معماری سنتی می‌باشد. شکل خانه متأثر از عوامل متعددی است که تمامی آن‌ها از نظر میزان اهمیت و تأثیرگذاری در یک سطح قرار ندارند. فضاهای زیستی در هر منطقه، تحت‌تأثیر خاستگاه‌های فرهنگی، محیطی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی آن منطقه شکل گرفته است. هدف این پژوهش، نخست دستیابی به شاخص‌های مؤثر بر نظام استقرار فضایی مطلوب و سپس اولویت‌بندی این شاخص‌ها در ساختار فضایی مسکن ایرانی-اسلامی است. به این‌منظور پژوهش به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که کدام عناصر، نقش پررنگ‌تری را در شکل‌دهی به نظام استقرار فضایی خانه‌های سنتی دارند؟ فرض بر این است که معمار در انتظام فضایی خانۀ سنتی، با توجه به اهمیت و اولویت هر فضا نسبت به فضای دیگر، به طراحی پرداخته است؛ بنابراین با استفاده از روش تحقیق  توصیفی-تحلیلی، ابتدا به استناد مطالعات کتابخانه‌ای و استخراج اصول پنج‌گانۀ «پیرنیا»، مبانی طراحی برای سازماندهی فضایی در خانه‌های سنتی، ارائه شده که شامل: زمینه و بافت، گونه‌های فضایی، محرمیت، هندسه، سلسله‌مراتب و ساخت و نیارش است؛ سپس با انجام تحقیق میدانی، نمود آن در ساختار فضایی خانۀ تاریخی ادب سمنان با استفاده از نمودارهای توجیهی نحو فضا و نرم‌افزار Depthmap مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در آخر با توجه به بررسی و تحلیل اطلاعات جمع‌آوری شده، ترتیب قرارگیری فضاها در انتظام فضایی خانۀ‌ ادب سمنان به کمک روش تصمیم‌گیری چند معیارۀ «تاپسیس»، به‌ترتیب: هشتی، ورودی، تابستان و زمستان‌نشین، حیاط، مهمان‌خانه، مطبخ (آشپزخانه)، سرویس بهداشتی و انبار اولویت‌بندی شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، معمار براساس باورهای فرهنگی و دینی، عوامل جغرافیایی و همسایگی منطقه و شکل زمین، فضاهای خانه سنتی را ساماندهی کرده است؛ بنابراین برای ارتقاء تفکر حاکم‌بر جامعۀ معماری و رسیدن به یک معماری برتر، شناخت و بهره‌برداری از معماری اصیل گذشته، سهم بسزا و قابل‌توجهی را به‌خود اختصاص می‌دهد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identification and Prioritization of Effective Factors on the Design Process and Space Syntax in Traditional Houses (Case Study: ADAB House of Semnan)

نویسندگان [English]

  • Mahya Ghouchani 1
  • Mohammad Arabi 2
1 M.A. in Architectural Engineering, Department of Architectural Engineering, Semnan Boys’ Faculty of Engineering, Semnan University of Technology and Vocational Training, Semnan, Iran.
2 M.A. in Architecture, Faculty Member of Payame-Noor University, Semnan, Iran.
چکیده [English]

Our past artists knew how to use “what”, “how much” and “where”, and thus our rich arts and architecture. Contemporary housing is distanced from the traditional housing model, which is in tune with the rich Iranian-Islamic culture. Eliminating the gap created by both traditional and contemporary patterns requires the retrieval of the values and principles of traditional architecture. The shape of the house is influenced by several factors, all of which are not of the same significance and impact level. The biological spaces in each region have been influenced by the cultural, environmental, social, historical and political origins of that region. The purpose of this study is first of all to achieve the indicators that affect the desirable spatial deployment and then prioritize these indicators in the spatial structure of Iranian-Islamic housing. For this purpose and using descriptive-analytic research method, firstly with the help of library studies and based on the five principles of Dr. Pirnia, the principles of design for spatial organization in traditional homes are presented, which include background and texture, spatial, confidentiality, Geometry, dynamism and construction. Then do some field research, its representation in the spatial structure of the historical ADAB house of Semnan was studied using the diagrams of the syntax of space and software Depthmap. Finally, according to the analysis and analysis of the information gathered, the arrangement of spaces in the semantic spatial discipline of  ADAB house’s Semnan by means of the multi-criteria decision making method of Topsis, respectively, is vestibule, entrance, summer and winter, courtyard, guest House, kitchen , toilet and warehouse were prioritized. The results of the research show that the architect based on cultural and religious beliefs, geographic factors and neighborhood of the region and the shape of the land, has organized the traditional home spaces. Therefore, in order to enhance the thinking of the architectural community and achieve a superior architecture, recognizing and exploiting the authentic architecture of the past, it has a significant and significant share.
Keywords: Design Process, Space Syntax, Traditional Houses, Topsis Method, Semnan ADAB House.
 
Introduction
Historical architecture and textures of traditional Iranian cities are the history of the culture and environment of the people who have been forgotten due to the intellectual neglect of the space of recent decades of Iranian architecture and urbanization. The use of housing quantitatively accounts for the highest percentages of urban structures, including historical texture. But in terms of quality, the type and design of housing architecture has a significant and deterministic effect on the way and quality of life of different social strata. Therefore, from two qualitative and quantitative perspectives, paying attention to the design of suitable housing and in accordance with the native culture in each region of Iran in general and the design of housing in the historical context is particularly important (Akrami and Zare, 2014: 56). A home is a place in which a person, while protecting himself against climate factors, can circumvent the pressures and limitations of the community. A home is a place for human rest and peace of mind (Morteza, 2008: 133). Many elements and elements have played a role in the formation of traditional Iranian homes. The factor of culture and understanding of human beings from the world and life, which includes religious beliefs, social structure of the family, way of life, as well as social relations of individuals, has had a significant role in housing and organization of its spatial divisions (Masaeli, 2009: 29).
Purpose and necessities of the research: This research is aimed at identifying and prioritizing the factors affecting the desirable spatial deployment. By investigating and analyzing the spatial environment of the House of Literature using the Topsis multi-criteria decision-making method, we tried to identify the position of these principles in the hidden housing model Iranian-Islamic. The syntax of architectural space is one of the methods used in analyzing the sample. The syntax in this method means the investigation of the relation of each unit of space in a set of adjacent spaces (Memarian, 2002: 77).
Research questions: The present study also seeks to answer the following questions: 1) What factors are used in the formation of traditional houses, which are a source of human tranquility and arranged their material and spiritual needs in one place? 2) What are the elements of spatial influence in the formation of traditional houses? 3) Which elements have a more significant role in shaping the space-based Iranian-Islamic housing system? 4) How can spatial factors and elements be prioritized in relation to how to influence the shape of the house?
Research method: The present study is of a descriptive-analytical nature and in terms of fundamental purpose. However, in the field of contemporary contemporary architecture, it can also be applied in some cases and finds an applied aspect. For the purpose of the study, conventional methods of collecting information, such as documents and fieldwork, have been used. In the section of library studies, the theoretical foundations of the subject under discussion are discussed, and the concept of home and residence, the architecture of space architecture of Iran and the organization of space in traditional homes have been extracted. Then its representation in the spatial structure of the historical house of Semnan literature has been discussed. In this section, in the quantitative analysis section, the data from the explanatory diagrams of space syntax and the Depthmap software are used to extract the findings. Finally, the findings are analyzed by the qualitative method of logical reasoning Is located.
Finally, the multi-criteria decision making method of topsis has been used to prioritize the factors affecting the space constraints.
 
Conclusion
Traditional Iranian homes that are abundant throughout the country have been formed during the rule of Iranian-Islamic native culture and customs. These houses are the sanctuaries of peace and tranquility and paradise of Iranian Muslim people. In contemporary times, with the rule of modernity and the domination of the Western culture, the houses changed and the dynamics of the construction of traditional houses was discontinued. This research seeks to identify the factors influencing the design and construction of the house by examining the traditional houses and recreating the thought of the architect in the design of these houses. For this purpose, library experts and field observations were referred to the experts and their views on this subject were presented in the framework of the TOPSIS assessment methodology. What is obtained from the analysis indicates that the traditional architect has considered the following factors in order of importance: 1) dynamism, 2) confidentiality, 3) context and context, 4) construction and orientation, 5) geometry, and 6) Spatial species. He also prioritized the necessary premises for houses and included in the design of the vestibule, the entrance of the summer and winter space, the yard, the guest house, the furnishings, the service and the warehouse. Although there are some differences in the life style of today’s generations with previous generations, and consequently the architecture of traditional houses of the same shape and dimensions is not suited to today’s life, but in the design of traditional Iranian homes, there are valuable points of view It is possible to inspire them, using these factors and observing the design of traditional architecture, to upgrade the architecture of contemporary houses and to create a sense of belonging and calm in contemporary homes.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Design Process
  • Space Syntax
  • Traditional Houses
  • Topsis Method
  • Semnan ADAB House
- ارمغان، مهتاب؛ ثروت‌جو، حمید، 1391، «سازماندهی فضایی مسکن معاصر: بهره‌گیری از الگوهای معماری سنتی». همایش ملی صد سال معماری و شهرسازی ایران معاصر، کرج: سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز.
- اشراقی، فیروز، 1378، اصفهان از دید سیاحان خارجی. چاپ اول، اصفهان: نشر آترپات.
- اکرمی، غلامرضا؛ زارع، فائزه، 1392، «طراحی خانه در بافت سنتی شهری (مطالعه موردی: طراحی در بافت سنتی قم)». نشریۀ هنرهای زیبا، دورۀ 18، شمارۀ 2، صص: 55- 68.
- ایزدی، محمدسعید؛ شریفی، عادل، 1394، «ارزیابی طرح کارل فریش بر پیکربندی ساختار فضایی بافت قدیمی شهر همدان (با استفاده از تکنیک چیدمان فضا)». نشریۀ باغ نظر، سال 12، شمارۀ 35، صص: 15- 26.
- بختیاری‌فر، مهرنوش؛ مسگری، محمدسعدی؛ کریمی، محمد، 1387، «مدلسازی تعیین میزان مناسبت کاربری اراضی با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره مکانی». همایش ژئوماتیک 87، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور.
- بمانیان، محمدرضا؛ امینی، معصومه، 1396، معماری ایرانی؛ خانه ایرانی. چاپ اول، تهران: نشر اول و آخر.
- بهمنی، المیرا؛ گودرزی سروش، محمدمهدی؛ زارعی، محمدابراهیم، 1395، «بررسی شناخت عوامل زمینه‌گرا در کالبد خانه‌ها و بافت کهن سنندج با نگاهی به ویژگی‌های عمارت وکیل‌الملک». نشریۀ مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال 7، شمارۀ 26، صص: 55- 69.
- پالاسما، یوهانی، 1389، «پدیدارشناسی مفهوم خانه در نقاشی و معماری و سینما (هویت، حریم خصوصی و مأوا)». ترجمۀ امیر مجد، نشریۀ صنعت سینما، شمارۀ 97، صص: 116- 121.
- پوراحمدی، مجتبی؛ یوسفی، مجتبی؛ سهرابی، مهدی، 1390، «نسبت طول به عرض حیاط و اتاق‌ها در خانه‌های سنتی یزد: آزمونی برای نظر استاد پیرنیا دربارۀ مستطیل طلایی ایرانی». نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 47، صص: 69- 77.
- پورمند، حسنعلی؛ طباطبایی‌ملاذی، فاطمه، 1394، «الگوی پنهان حاکم‌بر نظام استقرار فضایی در مسکن ایرانی-اسلامی (بررسی موردی خانه رسولیان یزد)». نشریۀ پژوهش‌های معماری اسلامی، سال 3، شمارۀ 9، صص: 3- 21.
- پیوسته‌گر، یعقوب؛ حیدری، علی‌اکبر؛ اسلامی، مطهره، 1396، «بازشناسی اصول پنج‌گانۀ استاد پیرنیا در معماری خانه‌های سنتی ایران و تحلیل آن با استناد به منابع اعتقادی اسلامی (مطالعه موردی: خانه‌های شهر یزد)». نشریۀ مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال 7، شمارۀ 27، صص: 51- 66.
- ترنر، تام، 1384، شهر همچون چشم‌انداز؛ نگرشی فراتر از نوگرایی (پست-پست‌مدرنیسم) در طراحی و برنامه‌ریزی شهری. ترجمۀ فرشاد نوریان، چاپ اول، تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
- حیاتی، حامد؛ صفرپور بهبهانی، وفا، 1395، «بررسی و تبیین سازماندهی انتظام فضایی در معماری خانه‌های سنتی (نمونه موردی: خانه تیزنو دزفول)». نشریۀ مطالعات جغرافیا و عمران و مدیریت شهری، دورۀ 2، شمارۀ 1، صص: 65- 75.
- حیدری، علی‌اکبر؛ قاسمیان‌اصل، عیسی؛ کیایی، مریم، 1396، «تحلیل ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران با استفاده از روش نحو فضا (مطالعۀ موردی: مقایسۀ خانه‌های یزد، کاشان و اصفهان)». نشریۀ مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، سال 7، شماره 28، صص 21- 33.
- دستورانی، محمدتقی؛ کریمیان، علی‌اکبر؛ براهیمی، محمودرضا؛ رستم، محمدحسین. 1391، «مروری بر روش تاپسیس (TOPSIS) و کاربرد آن در ارزیابی توان اکولوژیکی حوزه‌ها به‌منظور مدیریت جامع آبخیز». مجموعه مقالات هشتمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری، 27 و 28 اردیبهشت، دانشگاه لرستان.
- سلطان‌زاده، حسین، 1390، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی». نشریۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارۀ 75، صص: 69- 86.
- طبسی، محسن؛ مختاری، معصومه، 1393، «بررسی و تحلیل سازماندهی فضایی در خانه‌های قدیمی دورۀ قاجار شهر یزد». دومین کنگره بین‌المللی سازه و معماری و توسعه شهری، تبریز.
- قادری، امیرحسین، 1393، «جزوه آموزشی تصمیم‌گیری چند معیاره Topsis»، برگرفته از سایت www.moi.ir
- قاسمی‌سیچانی، مریم؛ معماریان، غلامحسین، 1389، «گونه‌شناسی خانه دورۀ قاجار در اصفهان». نشریۀ هویت شهر، سال 5، شمارۀ 7، صص: 87- 94.
- قیومی بیدهندی، مهرداد؛ عبدالله‌زاده، محمدمهدی، 1391، «بام و بوم و رمدم؛ بازخوانی و نقد اصول پیشنهادی پیرنیا برای معماری ایرانی». نشریۀ مطالعات معماری ایران، شمارۀ 1، صص: 7- 23.
- کریمی، علی، 1393، حقیقت خانه؛ رهیافتی به شناخت قدر و منزلت شایسته خانه، رواق نظر؛ ده مقاله در معماری. تهران: مؤسسۀ تألیف و ترجمه و نشر آثار هنری متن.
- مداح، محسن، 1390، پیشنهاد گزارش ثبت بنای تاریخی خانۀ ادب سمنان. سمنان: نشر میراث‌فرهنگی استان سمنان.
- مرتضی، هشام، 1387، اصول سنتی ساخت و ساز در اسلام. ترجمۀ ابوالفضل مشکینی و کیومرث حبیبی، چاپ اول، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
- مسائلی، صدیقه، 1388، «نقشه پنهان به مثابه دست‌آورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران». نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 37، صص: 27- 38.
- معماریان، غلامحسین، 1381، «نحو فضای معماری». نشریۀ صفه، شمارۀ 35، صص: 75-83.
- نقی‌زاده، محمد، 1391، «تأملی در شناخت مبانی مسکن اسلامی-ایرانی». فصلنامۀ هنر، شمارۀ 170، صص: 38- 55.
- هدایت، اعظم؛ طبائیان، سیده مرضیه، 1391، «بررسی عناصر شکل‌دهنده و دلایل وجودی آن‌ها در خانه‌های بافت تاریخی بوشهر». نشریۀ شهر و معماری بومی، شمارۀ 3، صص: 35-54.
- یزدانفر، عباس؛ حسینی، باقر؛ زرودی، مصطفی، 1392، «فرهنگ و شکل خانه (مطالعه موردی: خانه‌های سنتی شهرستان تنکابن و رامسر)». نشریۀ مسکن و محیط روستا، شمارۀ 144، صص: 17- 32.
 
- Brown, F., & Bellal, T., 2001, “Comparative analysis of Mzabite and other Berber domestic spaces”. Proceedings of the 3th International Symposium on Space Syntax, Atlanta, GA.
- Haq, S., 1999, “Can Space syntax Predict Environmental Cognition?”.Proceedings of the 2th International Space Syntax Symposium, Atlanta, GA.
- Hillier, B., & Hanson, J., 1984, The social logic of space. Cambridge, Cambridge University press.
- Klarqvist, B., 1993, “A space syntax glossary”. Nordisk arkitektur for skning, Vol (2), Pp: 11- 12.
- Manum, B., 2009, “A-graph complementary software for axial-line Analysis”. Proceeding of the 7th International Space Syntax Symposium, Stockholm, Sweden.
- Momeni, M., & Sharifi Salim, A., 2011, MADM Models and Softwares. Second Publication, Tehran: Moemni.
- Mostafa, A., & Hassan, F., 2013, “Mosque layout design: An analytical study of  mosque layouts in the early Ottoman period”. Frontiers Of Architectural Research, Vol. 2, No. 4, Pp: 445-456.
- Penn, A., 2003, “Space syntax and spatial cognition or why the axial line?”. Environment and Behavior, Vol 35, No. 1, Pp: 30-65.
- Pourebrahim, Sh.; Hadipour, M., & Bin Mokhtar, M., 2011, Intergration of spatial suitability analysis for landuse planning in coastal ares, case of Kuala Langat District. Selangor, Malaysia: Landscape and Urban Planning.
- Turner, A., & Pinelo, J., 2010, Introduction to UCL Depthmap. 10 September 2010 Version 10.08.00r. UCL
- Witlox, F., 2005, “Expert system in land-use planning: An overview”.Expert system with Applications, Vol. (29), Pp: 437-445.
- Young, K.; Chung, J.; Kong, E.; Shin, H., & Heo, J., 2015, “A study on the design methodologies for activating,large-scale underground commercial complexes”. Proceedings of the 10th International Space Syntax Symposium, The Bartlett School of Architecture, University College London.