تحلیل و تاریخ‌گذاری اشیاء نویافته از قبرستان برزول - نهاوند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

2 دکتری باستان شناسی، معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

در حفر گورستان برزولِ شهرستان نهاوند با هدف دفن متوفیان، به‌صورت اتفاقی به اشیاء مختلفی از جنس سفال و مفرغ سالم برخورد گردیده که در نوع خود قابل‌توجه است. این اشیاء نویافته دربردارندۀ 35 قطعه از سفال‌های مختلف سده‌های میانی اسلامی از نوع سفال‌های ساده و لعابدار (تک‌رنگ فیروزه‌ای، زرین‌فام و مینایی) و اشیاء و ظروف فلزی مفرغی (پی‌سوز و انواع ظروف) است. گورستان امامزاده فضل در جنوب‌غربی برزول واقع‌شده و از قبرستان‌های کهن دوران اسلامی در شهرستان نهاوند به‌شمار می‌آید که مقبرۀ امامزاده فضل نیز در آن قرار دارد؛ سنگ‌قبرهای قدیمی با تاریخ‌های بیش از یک سده در این قبرستان مؤید قدمت تاریخی این قبرستان است. هدف از این پژوهش تحلیل و تاریخ‌گذاری با بررسی ویژگی‌‌های شکلی و تزئینی و هم‌چنین چگونگی دفن اشیاء مکشوف در قبرستان برزول است. در این‌راستا، پرسش‌های پژوهش را می‌توان این‌گونه طرح کرد که، اشیاء قبرستان برزول متعلق به چه دورۀ تاریخی است؟ و این‌که، دفن و قرارگیری این اشیاء در قبرستان مذکور با چه هدفی صورت گرفته است؟ روش پژوهشِ جستار حاضر به‌صورت مطالعۀ تطبیقی و به‌صورت تحلیلی-توصیفی است که گردآوری اطلاعات آن نیز به دو روش کتابخانه‌ای و میدانی صورت پذیرفته است. برآیند پژوهش نشان می‌دهد که اشیاء مکشوف از این قبرستان به‌صورت هدفمند دفن و براساس تاریخ‌گذاری نسبی و تطبیقی متعلق به سده‌های شش و هفت هجری‌قمری است؛ همچنین با توجه به کاربری این محوطه به‌عنوان قبرستان در طول تاریخ براساس تاریخ سنگ‌قبرهای موجود در قبرستان و امامزاده فضل و عدم حضور موادی فرهنگی که بتوان این محوطه را به‌عنوان یک محوطۀ استقراری قلمداد کرد، حضور اشیاء مکشوف می‌توانسته به‌صورت هدفمند به‌منظور حفظ و مصون ماندن آن از دستبرد و غارت در مواقع خطر و بحرانی و یا به احتمالِ کمتر جنبۀ خرافی بودن آن ازسوی دفن‌کنندگان، قلمداد کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and Dating of Newly Discovered Objects from Barzul Cemetery-Nahavand

نویسندگان [English]

  • Mohsen Janjan 1
  • Khalilollah Beyk-Mohammadi 2
1 Ph.D. in Archeology, Department of Archeology, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.
2 PhD in Archeology, Vice Chancellor for Education and Graduate Studies, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran.
چکیده [English]

In the excavation of Barzul Nahavand Cemetery, with the aim of burying the dead, various objects of healthy pottery and bronze were accidentally encountered, which is remarkable in its kind. These newly discovered objects include 35 pieces of different pottery of the Islamic Middel Ages, such as simple and glazed pottery, and bronze metal objects and utensils. Imamzade Fazl Cemetery is located in the southwest of Barzul and is one of the ancient cemeteries of the Islamic era in Nahavand city, the tomb of Imamzadeh Fazl is also located in it, old tombstones with a history of more than a century in this cemetery confirm the historical antiquity of this cemetery. The purpose of this study is to analyze and date by examining the shape and decorative features as well as how to bury the discovered objects in Barzul Cemetery. In this regard, the research questions can be posed as follows: What historical period dose the objects of Barzul Cemetery belong to? And what is the purpose of burying and placing these objects in this cemetery? The research method is comparative study and descriptive-analytical. Data collection is also done in two ways: library and field. The results of the research show that the objects discovered from this cemetery are purposefully buried and belong to the 6th and 7th centuries AH based on relative and comparative dating. Also, due to the use of this area as a cemetery throughout history, based on the history of tombstones in the cemetery and Imamzadeh Fazl and the absence of cultural materials that can be considered as a settlement area, the presence of discovered objects could be purposeful in order to protect it from theft and looting in times of danger and crisis, or less likely superstitious aspect of the burial.
Keywords: Barzul Cemetery, Pottery, Bronze, Islamic Periods.
 
Introduction
Barzul city in Zarrin-Dasht section of Nahavand city has an old cemetery which is the burial place of Imamzadeh Fazl. Barzul Cemetery is located in the southwest of the city, where burial has been done for many years and is still going on. Following the digging of the grave for the burial of the dead, 35 pieces of ancient objects were accidentally encountered. This accident was reported to the cultural heritage officials of Nahavand city by the administrative management of the cemetery and the holy shrine of Imamzadeh Fazl, and will be handed over to the trustee of the General Directorate of cultural Heritage of Hamadan province. It should be noted that due to the compactness of various previous events in the past, it was not possible for archaeologists to further explore and expand the burial site in this area, and after burying the deceased, the discovery site will be filled. Among the 35 objects obtained, they are exquisite dishes that are unique in their kind and the necessity of introducing and analyzing them is required.
 
Research Method
This research is based on comparative studies and has been done with a descriptive-analytical approach of newly discovered cemetery objects to Barzul. In the present study, by examining the studies performed on different types of Islamic pottery and putting together the results obtained, we have examined 35 pieces of different pottery of the medieval Islamic period, the type of golden-colored and enamel pottery, and metal and bronze dishes and other findings will be discussed and how the cultural relations and actions of this area with other cultures of the Islamic era are discussed. This research first deals with the typology of objects in two parts, typology in the type of shape and decorations used in construction, then typology in the appearance form and use of pottery. The following is a review of theoretical literature and archaeological studies related to Nahavand. In the third part of the research is dedicated to the geography and position of Nahavand city in the Islamic era, and in the fourth section, the objects discovered from the Barzul cemetery are examined and studied, and finally, the discussion and conclusion are presented in the final sections respectively.
 
Objects Discovered from Barzul Nahavand Cemetery
As previously mentioned, 35 pieces of ancient objects were accidentally found in a grave excavation measuring 2×1/5 meters in a Barzul cemetery, which can be divided into two main parts, pottery and metal. The main part is made of pottery, which includes five types of plain unglazed pottery, 6 types of monochrome glazed pottery, four types of golden-colored pottery, and two types of multicolored enamel pottery, and the second part consists of metal objects, which are three bronze piece, four type, of bronze pitchers, three bronze bowls, two bronze cylindrical objects, a bronze lion statue, and the upper part, a bronze vessel and broken parts, which may have been broken during excavation. Various bronze vessels have been removed that need further repair and study.
 
Conclusion
Different types of pottery of the Islamic era, the collection obtained from Barzul Nahavand Cemetery is one of the most valuable pottery finds in Hamadan province in terms of its health. There are generally divided into two categories: glazed and unglazed and based on the nature. They are also one of the most important elements of chronometry and chronology of this collection, in which accurate dating and historical nature have helped a lot in this research. In answer to the first question in this regard, pottery has a more acceptable relative and comparative dating capability. In general, the pottery discovered from Barzul cemetery can be studied and dated in the middle Ages and the 6th and 7th centuries AH, which shows the cultural interactions and trade of Islamic centers such as Sultanabad, Rey, Neishabour has provided Kashab with Nahavand. The clay finds of Barzul cemetery with regional and trans-regional finds from middle Ages. The pottery of Barzul collection is much closer to each other in terms of construction method and designs, and sometimes it can even be said that they are quite similar to each other. But in comparison with trans-regional examples, in some cases, they are similar in terms of construction method and form of dishes, but they have slight differences in terms of patterns and decorative designs. The most prominent pottery of Barzul collection should be considered as golden and enamel pottery. Based on comparisons with similar examples in other centers of the Islamic era in the period of the sixth century AH are located. The simple pottery species of Barzul cemetery do not have significant quality and are not reliable in the discussion of dating. In terms of bronze objects, jars and pitchers are among the most significant objects compared to other objects in the Barzul cemetery complex, a similar example of which has been obtained from Neishabour and belongs to the sixth century AH. In response to the second question, there are two hypotheses that due to the lack of cultural materials and the lack of sufficient information and the impossibility of excavation in Barzul cemetery, the purposeful burial of objects in the area of objects in the area of Imamzadeh Fazl in order to protect it from looting. In times of danger it has been the most logical option. Because proving the superstition of burial of objects due to the lack of sufficient and reliable information and the urgent need for cultural studies and ethnography will not be a little far from the mind.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Barzul Cemetery
  • Pottery
  • Bronze
  • Islamic Periods
- بیرونی، ابوریحان، 1374، ال‍ج‍م‍اه‍ر ف‍ی‌ ال‍ج‍واه‍ر. مصحح: ی‍وس‍ف‌ ال‍ه‍ادی،  ت‍ه‍ران‌: وزارت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و ارش‍اد اس‍لام‍ی‌، دف‍ت‍ر ن‍ش‍ر م‍ی‍راث‌ م‍ک‍ت‍وب، ‌ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.
- اینسول، تیموتی، 1398، باستان‌شناسی اسلام. ترجمۀ حسین صبری، انتشارات دانشگاه تهران.
- ابن‌خردادبه، 1371، مسالک و ممالک. ترجمۀ سعید خاکرند، با مقدمه‌ای از آندره میکل، تهران: مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل.
- اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، 1368، مسالک و ممالک از قرن 5 و 6 هجری. به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان، 1387، تاریخ و جغرافیای راه عراق عجم، سفرنامۀ عراق عجم، ناصرالدین‌شاه، به تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: اطلاعات.
- افراسیاب‌پور، علی‌اکبر، 1381، جغرافیای تاریخی شهر نهاوند. انتشارات زهیر، چاپ اول.
- امینی، فرهاد، 1399، سفالگری و سفال در ایران و همدان(دورۀ اسلامی). ویرایش: مصطفی قهرمانی‌ارشد؛ [به سفارش] حوزه هنری استان همدان، مجموعه آثار مکتوب حوزه هنری استان همدان ۹۲؛ شناخت‌نامه ۴۵، دانش‌نامه‌ و پیوست‌ها؛ ۲۵.
- بیک‌محمدی، خلیل‌الله؛ جانجان، محسن؛ خاکسار، علی؛ بیک‌محمدی، نسرین، 1392، «حمام‌های شهر نهاوند بر پایۀ بررسی و مطالعات موردی باستان‌شناختی». در: نهاوند، مجموعه مقالات همایش یکروزه باستان‌شناسی نهاوند (به‌مناسبت پاسداشت استاد مهدی رهبر)، گردآورندگان: اسماعیل رحمانی و علی خاکسار، ناشر: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، نظارت و اجرا: اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان، صص: 240-228.
- توحیدی، فائق، 1382، فن و هنر سفالگری. تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
- جانجان، محسن، 1398، گزارش فصل چهارم گمانه زنی و کاوش به منظور شناسایی معبد لائودیسه نهاوند، آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده).
- جانجان، محسن؛ بیک‌محمدی، خلیل‌الله؛ هژبری، علی؛ بیک‌محمدی، نسرین، 1392، «پل تاریخی زرامین (پل علاقه یا لایق) نهاوند». در: نهاوند، مجموعه مقالات همایش یکروزه باستان‌شناسی نهاوند (به مناسبت پاسداشت استاد مهدی رهبر)، گردآورندگان: اسماعیل رحمانی و علی خاکسار، ناشر: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، نظارت و اجرا: اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان، صص: 165-153.
- حموی، یاقوت، 1362، برگزیده مشترک یاقوت حموی. ترجمۀ محمد پروین گنابادی، تهران: امیرکبیر.
- دیماند، موریس اسوند، 1365، راهنمای صنایع اسلامی. ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: علمی و فرهنگی.
- رحمانی، اسماعیل، 1392، «پژوهش‌ها و مطالعات باستان‌شناسی شهرستان نهاوند». در: نهاوند، مجموعه مقالات همایش یکروزه باستان‌شناسی نهاوند (به مناسبت پاسداشت استاد مهدی رهبر)، گردآورندگان: اسماعیل رحمانی و علی خاکسار، ناشر: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، نظارت و اجرا: اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان، صص: 70-63.
- رحمانی، اسماعیل؛ و ترابی، احمد، 1392، «تحلیل معماری و گونه‌شناسی حمام حاج آقا تراب نهاوند». در: مجموعه مقالات همایش یک‌روزه باستان‌شناسی نهاوند (به مناسبت پاسداشت استاد مهدی رهبر)، گردآورنده: اسماعیل رحمانی، علی خاکسار، ناشر: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، همدان، آذرماه 1392، صص 252 تا 260.
- رضازاده، طاهر، 1399، «گونه‌شناسی تحلیلی پیه‌سوزهای سفالی و مفرغیِ دورۀ تاریخی در ایران». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، سال ۴،  شمارۀ ۱۱، صص: ۱۳۱-۱۱۵.
- رهبر، مهدی، 1384 الف، «گزارش بررسی و گمانه‌زنی به‌منظور شناسایی معبد لائودیسه». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده).
- رهبر، مهدی، 1390، «گزارش فصل دوم بررسی و گمانه‌زنی به‌منظور شناسایی معبد لائودیسۀ نهاوند». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده).
- رهبر، مهدی، 1391الف، «گزارش فصل سوم بررسی و گمانه‌زنی به ‌منظورر شناسایی معبد لائودیسۀ نهاوند». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان. (منتشر نشده)
- رهبر، مهدی، 1391ب، «گزارش فصل هفتم (کاروانسرای ایلخانی) کاخ ناتمام بیستون». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی استان کرمانشاه-بیستون (منتشر نشده).
- رهبر، مهدی؛ و علی‌بیگی، سجاد، 1390، «گزارش پژوهش‌های باستان‌شناختی به‌ منظور مکان‌یابی معبد لائودیسه در نهاوند». مجلۀ پیام باستان‌شناس، سال 8، شمارۀ 15، صص: 160-133.
- زارعی، محمدابراهیم، 1392، «ساختارهای شهر نهاوند، از آغاز دورۀ اسلامی تا پایان دورۀ قاجار براساس آثار موجود و مدارک مکتوب». در: نهاوند، مجموعه مقالات همایش یکروزه باستانشناسی نهاوند (به مناسبت پاسداشت استاد مهدی رهبر)، گردآورندگان: اسماعیل رحمانی و علی خاکسار، ناشر: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، نظارت و اجرا: اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان، صص: 62-34.
- زارعی، محمدابراهیم، 1399، «بررسی و تحلیل حیات تاریخی شهر درگزین در دوران اسلامی (براساس مستندات تاریخی و کاوش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های باستان‌شناسی)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، سال 10، شمارۀ 25، صص: 181-206.
- زارعی، محمدابراهیم؛ خاکسار، علی؛ مترجم، عباس؛ امینی، فرهاد؛ و دینی، اعظم، 1393، «بررسی و مطالعۀ سفال‌های دورۀ ایلخانی به‌دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی ارزانفود». نشریۀ مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 6، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، صص: 90-73.
- سازمان مسکن و شهرسازی استان همدان، 1372، طرح جامع شهرستان نهاوند. مهندسین مشاور بعد تکنیک.
- شایان، سیاوش؛ زارع، غلامرضا؛ و خلیلی، سعید، 1391، «ارزیابی ارزش علمی و افزودۀ مکان‌های گردشگری براساس روش رینارد (مطالعۀ موردی: تپۀ گیان، دشت نهاوند)»، مجلۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، دورۀ 1، شمارۀ 2، شمارۀ پیاپی 2، پاییز، صص: 74-57.
- شریفان، هادی؛ ده‌پهلوان، مصطفی، 1387، «فلزکاری نیشابور در دورۀ اسلامی (قرن 2 تا 6 ه‍.ق.)». باستان‌پژوه، سال 10، شمارۀ 16، صص: 31-46.
- شریفی، فرشته؛ و زارعی، محمدابراهیم، 1400، «بررسی و مطالعۀ سفال‌های دوران اسلامی دشت قروه - استان کردستان». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، سال ۵، شمارۀ ۱۵، صص: ۲۱۱-۱۸۹.
- فقیه محمدی‌جلالی، محمدمهدی، 1388، مزارات نهاوند؛ پژوهشی در معماری و شرح حال شخصیت‌های مدفون در بقاع متبرکه شهرستان نهاوند و نگاهی به جاذبه‌های توریستی و تاریخی آن. قم: انتشارات وثوق.
- فهرواری، گیزا؛ و کیانی، محمدیوسف، 1360، «فلزات مکشوفه از رباط». مجلۀ اثر، پاییز، شمارۀ 5، صص: 72-106.
- کامبخش‌فرد، سیف‌الله، 1386. سفال و سفالگری در ایران (از ابتدا نوسنگی تا دوران معاصر). تهران: انشارات ققنوس.
- کریمی، فاطمه؛ و کیانی، محمد‌یوسف، 1364، هنر سفالگری دورۀ اسلامی ایران. تهران: چاپ اول، چاپخانه وزارت ارشاد اسلامی.
- کیانی، محمدیوسف، 1380، پیشینۀ سفال و سفالگری در ایران. تهران: انتشارات نسیم دانش.
- گروبه، ارنست، 1384، سفال اسلامی. ترجمه: فرناز حائری، تهران: نشر کارنگ.
- محمدی، مریم؛ و شعبانی، محمد، 1395، «معرفی و تحلیل سفال‌های دوران اسلامی محوطۀ زینوآباد-بهار، همدان»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورۀ ششم، پاییز و زمستان، شمارۀ 11، صص: 135-150.
- محمدی‌فر، یعقوب، 1392، «گاهنگاری شهرستان نهاوند براساس مدارک باستان‌شناسی». در: نهاوند، مجموعه مقالات همایش یک‌روزۀ باستان‌شناسی نهاوند (به‌مناسبت پاسداشت استاد مهدی رهبر)، گردآورندگان: اسماعیل رحمانی و علی خاکسار، ناشر: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، نظارت و اجرا: اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان، صص: 33-14.
- محمدی‌فر،‌ یعقوب؛ و مترجم، عباس، 1382، «بررسی باستان‌شناسی بخش خزل نهاوند». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان، (منتشر نشده).
- کاشانی، ابوالقاسم عبدالله، 1345، عرایس الجواهر و نفایس الاطایب. به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملی.
- مستوفی، حمدالله، 1381، نزهة‌القلوب. به‌کوشش: سید محمد دبیرسیاقی، قزوین: نشر حدیث امروز.
- ناصرالدین‌شاه قاجار، 1362، سفرنامۀ عراق عجم. انتشارات تیراژه، چاپ سوم.
- نظری‌ارشد، رضا، 1386، «بررسی و شناسایی باستان‌شناختی شهرستان کبودرآهنگ (فصل اول)». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان، (منتشر نشده).
- نظری‌ارشد، رضا؛ بیک‌محمدی، خلیل‌الله 1396. «گونه‌شناسی و تحلیل سفال‌های دوران اسلامی دشت تویسرکان (مبتنی‌بر مطالعات میدانی بررسی‌ باستان‌شناختی شهرستان تویسرکان)». در: مجموعه مقالات سومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، به‌اهتمام: حسن هاشمی‌زر ج‌آباد و سامان فرزین، صص: 627-615.
- واتسون، آلیور، 1382، سفال زرین‌فام ایرانی. ترجمۀ شکوه ذاکری، تهران: سروش.
- هژبری، علی، 1389، «بازنگری تعیین عرصه و حریم محوطه تاریخی هگمتانه». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان، (منتشر نشده).
- هول، فرانک، 1381، باستان‌شناسی غرب ایران. ترجمۀ زهرا باستی، تهران: سمت.
 
- Afrasiyabpour, A., 2002, Historical geography of Nahavand city. Zahir Publications, First Edition (In Persian).
- Amini, F., 2020, Pottery in Iran and Hamedan (Islamic period). Edit by: Mostafa Ghahremani Arshad; Hamedan Art Center, collection of written works of Hamedan Art Center, Vol: 92 (In Persian).
- Beiyk Mohammadi, Kh.; Mohsen, J.; Khaksar, A. & Beiyk Mohammadi, N., 2013, “Nahavand Baths establish archaeological case studies”. Publisher; Handicrafts and Tourism Cultural Heritage Organization, P,p 228-240 (In Persian).
- Bironi, A., 1995, Aljamah javaher. Corrector: Yousef, Alhadi, Ministry of culture and Islamic Guidance (In Persian).
- Dimond, M., 1986, Guide to Islamic Industries. Translated by: Abdolah Faryar, Tehran: Scientific & Cultural (In Persian).
- Estakhri, A. E., 1989, Masalek & Mamalek from 5 & 6 centuriesAH. by the ef-forts of: Iraj Afshar, Tehran: Scientific and Cultural Publications (In Persian).
- Etemadolsaltaneh, M. H., 2008, History and geography of Ajam Iraq, Ajam Iraq Travelogue, Naseredin Shah. To correct by: Mirhashem Mohaddes, Tehran; Etelaat (In Persian).
- Ettinghausen, R., 1936, “Evidence for the Identification of Kā͟s͟hān Pottery”. Ars Islamica, Vol. 3, No. 1, Pp: 44-75.
- Faghihmohammafi Jalali, M. M., 2009, Research in architecture and biography of personalities buried in the holy places of Nahavand city. Qom, Vossoghi Publications (In Persian).
- Fahrvari, G. & Kiani, M., 1981, “Metals discovered from the Robat”.Asar Journal, No. 5, Pp: 72-106 (In Persian).
- Fehervari, G., 1973, Islamic pottery a comprehensive study based on the Barelow Collection London. Faber and Faber.
- Fehervari, G., 2000, Ceramics of the Islamic world. London, I. B Tauris Publishers.
- Grobe, E., 2005, Islamic pottery. Translated by: Farnaz Haeri, Tehran, Karang Publication (In Persian).
- Hall, A. R., 1934, “A new collection of Islamic Pottery”. Bulletin of the Museum of Fine Arts, Vol. 32, No. 192, Pp: 58-67.
- Hamavi, Y., 1983, Selected Yaghot Hamavi. Translated by: Mohammad parvin gonabadi,Tehran: Amirkabir (In Persian).
- Hole, F., 2002, Archeology of west the Iran. Translated by: Zahra Bayesti, Tehran, Samt (In Persian).
- Hozhabri, A., 2010, “Review of determining the area and privacy of Hegmataneh historical site”. Archive of the general directorate of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Hamedan Province (Unpublished, In Persian).
- Ibn-e-khordadbeh, 1992, Masalek&Mamalek. Translated by: Saeed Khakrand, with an introduction by Andre Mikel, Tehran, Institute of National Heritage Studies and Publications (In Persian).
- Insul, T., 2019, Archeology of Islam. Translated by: Hossein Sabri, University of Tehran Press (In Persian).
- Janjan, M., 2020, “Report of the fourth chapter of speculation and excavation to identify the temple of Laodicea Nahavand”. Archive of the General Directorate of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of the Hamedan Province (Unpublished, In Persian).
- Janjan, M.; Beiyk Mohammadi, Kh.; Hozhabri, A. & Beiyk Mohammadi, N., 2013, “Zaramin historical bridge Nahavand”. Publisher: Handicrafts and Tourism cultural Heritage Organization, Pp 153-165 (In Persian).
- Kambakhshfard, S., 2007, Pottery in Iran. Tehran: Qoghnos Punlication (In Persian).
- Karimi, F. & Kiani, M. Y., 1985, The art of pottery in the Islamic period of Iran. Tehran: First Edition, Printing House of the Ministry of Islamic Guidance (In Persian).
- Kashani, A., 1966, Arayes-al-javaher& nafayes al-atayeb. by: Iraj Afshar, Tehran: National works Association (In Persian).
- Khalili, N. D., 2008, Visions of splendor in Islamic art and culture. Worth Press.
- Kiani, M. Y., 2001, The history of pottery in Iran. Tehran: Nasim-e-Danesh Publication (In Persian).
- Mohammadi, M. & Shabani, M., 2016., “Introduction and analysis of pottery of the Islamic era in Zinoabad-Bahar-Hamedan”. Pazhoheshhay-e-Bastanshenasi, No. 11, Pp: 135-150 (In Persian).
- Mohammadifar, Y. & Motarjem, A., 2003, “Archaeological study of Khezel Na-havand section”. Archive of the General directorate of cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Hamedan Province (Unpublished, In Persian).
- Mostofi, H., 2002, Nozhatol gholob. by: Seyed Mohammad Dabir siyaghi, Qazvin, Hadis-e-Emroz Publication (In Persian).
- Naseredin-Shah Qajar, 1983., Ajam Iraq Travelogue. Tirazheh Publication, Third Edition (In Persian).
- Nazari-Arshad, R., 2007, “Archaeological study and identification of Kaboudra-hang City”. Archive of the general directorate of Cultural Geritage, Handicrafts and Tourism of Hamedan Province (Unpublished, In Persian).
- Pope, A. U., 1936, “A Signed Kashan Mina’I Bowl”. The Burlington Magazine for Connoisseurs, Vol. 69, No. 403, Pp: 144-147.
- Pope, A. U., 1977, Ceramic art in Islamic times, A History, in A survey of Persian Art. A.U Pope, and P. Ackerman (eds), Vol IV, Tehran: Soroush.
- Rahbar, M. & Alibeigi, S., 2011, “Archaeological research report to locate the La-odicean Temple in Nahavand”. Journal of Payam-Bastanshenas, Vol 8, No 15, Pp 133-160 (In Persian).
- Rahbar, M., 2011, “Report of the second chapter of speculation in order to identify the temple of Laodicea Nahavand”. Archive of the General Directorate of cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Hamedan Privince (Unpublished, In Per-sian).
- Rahbar, M., 2012, “Chapter 7 report on unfinished Bistoon Palace”. Archive of General Directorate of Cultural Heritage Handicrafts and Tourism of Kermanshah, Bistoon (Unpublished, In Persian).
- Rahbar, M., 2012, “Report of the third chapter of speculation in order to identify the temple of Laodicea Nahavand”. Archive of the General Directorate of cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Hamedan Privince (Unpublished, In Persian).
- Rahbar, Mahdi, 2005, “Investigation report and speculation to identify the Laodi-cean temple”. Archive of the General Directorate of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Hamedan Province (Unpublished, In Persian).
- Rezazadeh, T., 2020, “Analytical typology of pottery and bronze tallows history period in Iran”. Motaleat-e-Bastanshenasi Parseh, Vol. 14, No. 11, Pp: 115-131 (In Persian).
- Sarre, F., 1937, “Eine seltene Lüsterschale der Rayy-Keramik”. Ars Islamica, Vol. 4, Pp: 190-194.
- Sharifi, F. & Zarei, M., 2021, “Study and review of pottery of the Islamic era in Qorveh plain-Kurdestan Province”. Motaleat-e-Bastanshenasi Parseh, Vol 5, No 15, Pp 189-211 (In Persian).
- Sharifian, H. & Dehpahlevan, M., 2008, “Neishabour metalworking in the Islamic period”. Bastan Pazhoh, Vol. 10, No. 16, Pp: 31-46 (In Persian).
- Shayan, S.; Zare, Gh. & Khalili, S., 2012, “Evaluation of scientific value and added value of tourist places based on Reynard’s method”.Barnamehrizi & Gardeshgari Journal, No 2, Pp: 57-74 (In Persian).
- Tohidi, F., 2003, The art of pottery. Tehran: Samt Publication, First Edition (In Persian).
- Watsoon, A., 2003, Iranian golden pottery. Translated by: Shokouh Zakeri, Tehran, Soroush (In Persian).
- Wilkinson, C. K., 1973, Nishapur: Pottery of Early Islamic Period. The Metropolitan Museum of Art.
- Zarei, M. E., 2020, “Study and analysis of the historical life of Dargazin city in the Islamic era”. Pazhoheshhay-e-Bastanshenasi, Vol 10, No. 25, Pp: 181-206 (In Per-sian).
- Zarei, M.; Khaksar, A.; Motarjem, A.; Amini, F. & Dini, A., 2014, “Study of pot-tery of the Ilkhanid period obtained from Arzanfood archeological excavations”. Motaleat-e-Bastanshenadi, No. 2, Pp: 73-90 (In Persian).