بررسی و تحلیل سازۀ معماری گور مقبرۀ ایلخانیِ تپه نور (سلطانیه-زنجان) براساس کاوش های باستان شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه پیش ازتاریخ، پژوهشکدۀ باستان شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

3 دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

4 کارشناسی ارشد باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

چکیده

شهر سلطانیه به‌عنوان مرکز سیاسی، پایتخت سلاطین ایلخانان مغول، در سال 703 تا 716 ه‍.ق.، در 30 کیلومتری جنوب‌شرقی شهر زنجان ساخته شد. ارزش تاریخی سلطانیه علاوه‌بر پایتخت و مسائل سیاسی آن، نشان‌دهندۀ پیشرفت شگرف معماری در دوران اسلامی، بناهای مختلفی اعم‌از عام‌المنفعه و خصوصی احداث گردیده است. معماری آرامگاهی یکی از مهم‌ترین تجلیات هنر معماری ایرانی و اسلامی است. در سدۀ هشتم هجری‌قمری، شاهد ساخت یادمان‌های مذهبی تاریخی متعددی که در فرهنگ معماری ایران به «برج‌های آرامگاهی» موسومند. تپه نور، یکی از بزرگ‌ترین تپه‌های باستانی دشت سلطانیه، در 1500 متری جنوب گنبد سلطانیه قرار گرفته است. با توجه به پژوهش‌های انجام‌شده در نقاط مختلف سلطانیه، تپه نور یکی از مکان‌های مهم و حاوی اطلاعاتی مربوط به دورۀ ایلخانان مغول می‌باشد. کاوش در مهرماه 1388 در تپه نور مرکزی انجام گرفت و با هدف نمایاندن آثار معماری متمرکز گردید. در پژوهش حاضر تلاش بر ارائه نتایج کاوش، بحث تحلیل سازۀ معماری و گاهنگاری آن است. گردآوری اطلاعات براساس روش میدانی و کتابخانه‌ای انجام گرفته است. پرسش اصلی این پژوهش بدین‌قرار است؛ معماری به‌دست آمده در طی کاوش مربوط به مقابر دورۀ ایلخانی است؟ و ازلحاظ معماری و تزیینات با سایر مقابر دوره ایلخانی شباهت دارد؟ انجام کاوش در این محوطه منجر به شناسایی برج مقبره‌ای از دورۀ ایلخانان گردید. این سازۀ سنگی از داخل دارای پلان چلیپایی و نمای بیرون پلان دوازده‌ضلعی است. ابتدا داخل فضای گنبد را با لاشه‌سنگ و ملاط گچ نیم‌کوب به‌شکل چلیپا، همراه با یک ورودی دهلیز مانند و ساقۀ گنبد که در‌حال‌حاضر موجود نمی‌باشد، ساخته‌اند. این محوطه ازلحاظ معماری و تزئینات بنا با مقبره‌های باغ گنبد سبز قم (خواجه علی صفی، گنبد شمالی و مقبرۀ خواجه اصیل‌الدین)و برج مقبره‌ای آذربایجان (سه گنبد ارومیه، گنبد کبود مراغه)، برج مقبرۀ باباحسین ملایر، برج‌مقبرۀ امام‌زاده هود درجزین همدان و... مقایسه نمود.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation and Analysis of Architectural Structure of Ilkhanid Tomb of Tappeh Noor (Soltanieh Zanjan) Based on Archaeological Excavations

نویسندگان [English]

  • Abdolreza Mohajerinejad 1
  • Ardeshir Javanmardzadeh 2
  • Mojgan Rostami 3
  • Fardin Eini 4
1 Assistant Professor, Department of Prehistory, Archaeological Research Institute, Cultural Heritage and Tourism Research Institute, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Archeology, Faculty of Social Sciences, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran.
3 PhD students in Archeology, Department of Archeology, Faculty of Social Sciences, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran.
4 M.Sc. in Archeology, Department of Archeology, Faculty of Social Sciences, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran.
چکیده [English]

The city of Soltanieh was built in 703 to 716 AH, thirty kilometers southeast of Zanjan city, as the political center, the capital of the Mogul Ilkhan sultanate. In addition to the capital and its political issues, Soltanieh’s historical value reflects the tremendous advancement of architecture in the Islamic era, where various public and private buildings have been constructed. Mausoleum architecture is one of the most important manifestations of Iranian and Islamic architectural art. In the 8th/10th century, several historical religious monuments were constructed which are known as “tomb towers” in Iranian architectural culture. Tappeh Noor, one of the largest ancient hills of Soltanieh plain, is located 1500 meters south of soltanieh dome. Tappeh-e-Noor is one of the most important places containing information about the Mogul Ilkhan period. Excavation was carried out in October 2009 in The Central Light Hill and focused on showing architectural works. The results of the excavation led to the identification of the tomb tower related to the Ilkhanid period. In this study, we tried to present the results of exploration, architectural structural analysis and its chronology. Data collection was done based on field and library methods. Excavation of this site led to the identification of the tomb tower from the Ilkhanid period. First, the interior of the dome space is constructed with stone carcasses and chalk mortar in the form of a cruciferous, along with an atrium-like entrance and a dome stem that is not currently available. This area is architecturally and decorated with the tombs of Qom’s Green Dome Garden (Khajeh Ali Safi, North Dome and Khajeh Asil al-Din Tomb) and Azerbaijani Tomb Tower (Three Domes of Urmia, Burgundy Dome of Maragheh), Baba Hossein Malayer Tomb Tower, Imamzadeh Hood Tomb Tower in Jezin Hamedan, etc. Comparison.
Keywords: Soltanieh, Tomb, Tappeh-e-Noor Enclosure, Archaeological Findings.
Introduction
Zanjan province, due to the special geographical location in the Islamic era, especially the Ilkhan era, is one of the important social and cultural political centers. Soltanieh city was constructed 30 kilometers from Zanjan, a connection between the northwest and other parts of the country, along with the main route of the Silk Road. Before Islam, the Sultania plain also had signs of life and civilization.Prehistory periods (old bronze), history (Mad, Parthian, Sassanid) have been considered. Archaeological evidence shows that since the fifth millennium 2001, the pottery obtained from The Hill of Light in the southeast of the old city of Soltanieh indicates this (Mirtah, 1991:156). The first archaeological surveys during Wolfram Kleiss’s visit to the Sultania Plain between 1968 and1984. (Kleiss,1997:386). Mausoleums in Soltanieh in the past decades have been destroyed and then refurbished and others buried in the heart of the soil after destruction are the most prominent of these buildings: 1- Chelpioglu tomb 2- Tomb of Mulla Hassan Kashi 3- Kaboud Dome and Central Light Hill which was archaeologically explored in 2009 under the supervision of Abdolreza Mohajerinejad. And the tomb tower of the Ilkhan period was found. In order to gain more knowledge of the tomb buildings of the Ilkhan period. In this research, the main objectives of this study are to present the results of the exploration report and discuss the obtained architectural analysis and its chronology.
Materials and Methods: The data collection of this research is based on field method and library data collection, and descriptive-analytical method.
Research Background: The first archaeological surveys of the Sultania plain of Wolfram Kleis between 1968 and 1984 (Kleiss, 1997: 357,386). The beginning of archaeological studies and researches of Tappeh-e-Noor was conducted in 1971 by Dr. Saeed Ganjavi in The Central Hill. (Ganjavi, 1976: 166). Then, with the beginning of archaeological activities after the Islamic Revolution and Dr. Mirtah’s presence in soltanieh excavations, they conducted two seasons of exploration in 1989 and 1988 on the slopes south of The Central Light Hill (Mirtah, 1990 and 1995). In July 2009, the privacy of Tappeh-e-Noor area was determined by Abdolreza Mohajerinejad.
 Explore Method: First, the site mapping was carried out on a scale of 1.2000 and 1.500 and divided into four houses 100×100 meters, and then the points to be explored were divided into 10×10 squares, which ultimately included 17 trenches. Recording and recording data and describing the works of locomose-locos study.
The Main Architectural Spaces of the Central Light Hill Tomb: The Main Architectural Spaces of the Central Light Hill Tomb
First place: The environment of the first row is 84 meters and its height is 130 cm, this office is formed with carcass materials of stone and green carved stones (tofite) that the carcasses of rocks are located under the tofite stones in two reg. Each office has twelve sides that decorate and façade with green stones (tofite), which this type of 12-sided plan can be seen in other Islamic buildings, especially the tower of Ilkhanid tombs.
Second Place: Form, shape, façade, decoration, materials and mortar used in office number one and two are similar and the difference is only in dimensions, size and environment (page number two on page one). Its environment is 64 meters, which like Soffeh No. 1 has twelve sides and appendages as façade, which is located inside the 12-sided plan of Soffeh No. 1 and has become narrower. Its diameter and width are also 450 cm.
Third Place: Soffeh No. 3 of the stem and the body of the dome which is located on the second row and only traces of bricks remain.
According to the available evidences, its diameter may be 16 meters in the form of cylindrical_A and due to the diameter of the 9-meter span of the pattaghs, it seems that its height is probably 18 meters. Wolfram Kleis compared the architecture of Tappeh-e-Noor to the architecture of the Dome of Qaboos voshmgir (kleiss,1997), Such a similarity that Klais does not make sense with the Qaboos Voshmgir Tower and the design he presented for the Hill of Light. The Klais design in the stem and body of the dome is grooved, the decorations of the artifact cannot be installed and designed in the groove of the body and stem of the dome (Mohajerinejad, 2009: 186).
 
Conclusion
After completing the exploration of the central light hill, a tomb tower with a twelve-sided plan was identified. The tomb consists of 3 offices with stone structures in variable sizes and dimensions that are narrower from the bottom up. Twelve-sided exterior plan and inside the tomb are faced with cruciferous space.The tomb of Tappeh Noor is architecturally similar to the tombs of the Ilkhanid period, with this difference, the tomb of Tappeh-e-Noor is built from the materials of stone and stone carcasses. During the exploration of some spaces with simple glazed bricks in turquoise color and with dimensions of 6cm 6×6×20 and stained bricks, with azure glaze on them with white glaze and various motifs with geometric designs (quadrilateral, quadrant, circular), plant, (flower, four leaves, octopus flower, etc.) The inscription (the design of the four alis) was decorated. Examples of building decorations in Ilkhanid buildings in Soltanieh plain, Hamedan, West Azerbaijan, etc. Observed.The findings of pottery obtained from exploration, simple and stained glazed pottery, in terms of role including the role of stump, geometric under glaze, painting on glaze, of common decorations in the pottery collection, the role of esgraphia, highlights and glazed stained (turquoise black pen and molded and compressive type, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Soltanieh
  • Tomb
  • Tappeh-e-Noor Enclosure
  • Archaeological Findings
- اتینگهاوزن ریچارد؛ و گرابر، الگ، 1386، هنر و معماری اسلامی (1). ترجمۀ دکتر یعقوب آژند، تهران: انتشارات سمت.
- بختیاری، ذبیح‌الله،1387، «بررسی، شناسایی و مستندسازی آثار باستانی بخش سامن شهرستان ملایر». همدان، آرشیو میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده).
- بلر، شیلا ام، 1376، معماری ایران و آسیای مرکزی در دورۀ ایلخانان و جانشینانشان. ترجمۀ اردشیر اشراقی، تهران: تاریخ شناخت، شمارۀ 7.
- پیرنیا، محمدکریم، 1370، «گنبد در معماری ایرانی». به‌اهتمام: زهره بزرگمهری، فصلنامۀ اثر، شمارۀ 20، صص: 5-139، تهران، سازمان میراث‌فرهنگی کشور
- پوپ، آرتور، 1373الف، معماری ایران. ترجمۀ غلامحسین صدری‌افشار، چاپ سوم، تهران: انتشارات فرهنگان.
- پوپ، آرتور، 1385ب، معماری ایران ترجمۀ غلامحسین صدری افشار، تهران:  انتشارات نشر اختران.
- پوپ، آرتور، 1387ج، «معماری دورۀ اسلامی، سدۀ هشتم هجری». ترجمۀ باقر آیت‌اله‌زادۀ شیرازی، در: سیری در هنر ایران، جلد سوم، تألیف، آرتور پوپ و فیلیس آکرمن، ترجمۀ و ویرایش زیر نظر: سیروس پرهام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- تابانی، حبیب‌الله، 1379، تبریز از نگاهی دیگر. تبریز: انتشارات نوبل.
- تالبوت، رایس دیوید، 1381، هنر اسلامی. ترجمۀ ماه‌ملک بهار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
- توفیقیان، حسن، 1394، «پژوهشی در معماری مقابر ایلخانی سواحل خلیج‌فارس». فصلنامۀ اثر، شمارۀ 69، صص: 21-36.
- جوینی، عطامک، 1385، تاریخ جهانگشای جوینی. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
- حاجی‌قاسمی، کامبیز، 1389، گنجنامه فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران. «دفتر دوازدهم، امامزاده‌ها و مقابر». (بخش اول، دوم، سوم)، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- حمزه‌لو، منوچهر، 1381، «هنرهای کاربردی در گنبد سلطانیه». مجلۀ اثر، 33 و 34، صص: 424-414.
- حمزوی، یاسر؛ و اصلانی، حسام، 1391، آرایه‌های معماری بقعۀ پیر بکران. اصفهان، گلدسته.
- خلیلی، ناصر، 1384، سفال اسلامی. تهران: انتشارات کارنگ.
- خاکسار، علی، 1380، «گزارش کاوش‌های باستان‌شناختی و مرمت برج باباحسین ملایر». همدان» مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان (منتشر نشده).
- زارعی، محمدابراهیم؛ خاکسار، علی؛ مترجم، عباس؛ امینی، فرهاد؛ و دینی اعظم، 1393، «بررسی و مطالعۀ سفال‌های دورۀ ایلخانی به‌دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی ارزانفود». مجلۀ مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 6، شمارۀ 2، صص: 90-73.
- زمرشیدی، حسین، 1374 الف، مسجد و معماری ایران. تهران: انتشارات کیهان.
- زمرشیدی، حسین، 1384ب، معماری ایران «مصالح‌شناسی سنتی». چاپ سوم، تهران: انتشارات زمرد.
- زمرشیدی، حسین؛ و زمرشیدی، زهرا، 1391، «هنر کاشی‌گری و کاشی‌کاری معماری ایران تا پایان دورۀ تیموری». فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ، شمارۀ 10، زمستان، صص 60-49.
- سعیدیان، عبدالحسین، 1379، شناخت شهرهای ایران. تهران: انتشارات علم و زندگی.
- شعبانی، محمد، 1394، «بررسی الگوهای استقراری قرون نخستین اسلامی تا اواخر دوران صفوی حوزۀ مرکزی همدان». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه بوعلی‌سینا (منتشر نشده).
- شراتو، امبرتو؛ و گروبه، ارنست، 1376، تاریخ هنر ایران (9). «هنر ایلخانی و تیموری». ترجمۀ یعقوب آژند، چاپ اول، تهران: انتشارات مولی.
- عالی، ابوالفضل، 1384، «گزارش بررسی ابهر». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان (منتشر نشده).
- عقابی، محمد مهدی (ویراستار)، 1378، دایرةالمعارف بناهای تاریخی ایران در دورۀ اسلامی«بناهای آرامگاهی». تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
- عرب، کاظم، 1373الف، «بررسی ویژگی‌های مقابر قرن هفتم در دروازۀ کاشان قم». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، تهران: دانشگاه تربیت‌مدرس (منتشر نشده).
- عرب، کاظم، 1375ب، «نگرشی بر برج‌مقبرۀ خواجه علی صفی در قم». مجموعه مقالات نخستین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد اول، ارگ بم، کرمان: سازمان میراث‌فرهنگی کشور، صص: 604-589.
- عرب، کاظم، و موسوی، سید احمد، 1386، «گمانه زنی و پیگردی در مقابر باغ گنبد سبز قم». نامۀ پژوهشگاه، شمارۀ 20 و 21، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور، صص: 136-121.
- فریه، ر. دبیلو، 1384، هنرهای ایران. ترجمۀ پرویز مرزبان، تهران: انتشارات فروزان.
- کارتونی، استفانو؛ و تومو، کوماسویا، 1381، کاشی‌کاری ایرانی. ترجمۀ مهناز شایسته‌فر، تهران: مؤسسة مطالعات هنر اسلامی.
- کیانی، محمدیوسف، 1374، تاریخ هنر معماری ایران در دورۀ اسلامی. تهران: انتشارات سمت.
- کاظمی، حسین، 1396، «بررسی ویژگی‌های فرمی و تزئینی مقابر برجی‌شکل قرن ششم تا هشتم. هجری‌قمری در شمال‌غرب ایران، آذربایجان شرقی و غربی». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، اصفهان، دانشگاه هنر (منتشر نشده).
- کونل، ارنست، 1368، هنر اسلامی. ترجمۀ مهندس هوشنگ طاهری. چاپ سوم، تهران: انتشارات توس.
- گلمبک، لیزا؛ ویلبر، دونالد، 1374، معماری تیموری در ایران و توران. ترجمۀ، کرامت‌الله افسر و محمدیوسف کیانی، تهران: انتشارات میراث‌فرهنگی.
- گنجوی، سعید، 1355، «کاوش تپه نور». مجلۀ بررسی‌های تاریخی، شمارۀ 62، صص: 196-163.
- محمدی، مریم؛ و شعبانی، محمد، 1395، «معرفی و تحلیل سفالینه‌های دوران اسلامی محوطۀ زینوآباد-بهار». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 11، صص: 150-135.
- مخلصی، محمدعلی، 1364، جغرافیای تاریخی سلطانیه. تهران: ناشر مؤلف،
- مکی‌نژاد، مهدی، 1387، تاریخ هنر ایران در دورۀ اسلامی، تزئینات معماری. تهران: انتشارات سمت.
- میرفتاح، سید علی‌اصغر، 1369الف، «سلطانیه». مجلۀ میراث‌فرهنگی، شمارۀ 1، صص: 20-1.
- میرفتاح، سید علی‌اصغر، 1370ب، «سلطانیه». شهرهای ایران، جلد چهارم، به‌کوشش: محمدیوسف کیانی، تهران: جهاد دانشگاهی.
- میرفتاح، سید علی‌اصغر، 1374ج، «سلطانیه». مجلۀ میراث‌فرهنگی، شمارۀ 13، صص: 25-15.
- مهاجری‌نژاد، عبدالرضا، 1388الف، «گزارش گمانه‌زنی جهت تعیین حریم محوطۀ تپه نور». آرشیو میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان (منتشر نشده).
- مهاجری‌نژاد، عبدالرضا، 1388ب، «دومین فصل کاوش باستان‌شناسی تپه نور-سلطانیه، زنجان». آرشیو میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان (منتشر نشده).
- مهاجری‌نژاد، عبدالرضا، 1388ج، «اولین فصل کاوش باستان‌شناسی جمعه مسجد-سلطانیه، زنجان». آرشیو میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان (منتشر نشده).
- نیشابوری، ظهیرالدین، 1362، سلجوقنامه. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
- نظری‌ارشد، رضا، 1386الف، «پروژۀ بررسی و شناسایی باستان‌شناختی شهرستان کبودرآهنگ (فصل دوم)». آرشیو میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده).
- نظری‌ارشد، رضا، 1391ب، «بررسی، شناسایی و مستندسازی تکمیلی آثار باستانی شهرستان همدان (بخش مرکزی)، و شهرستان تویسرکان». آرشیو میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان، (منتشر نشده).
- ویلبر، دونالد، 1365، معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان. ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- هژبری، علی، 1385، «گزارش توصیفی مقدماتی کاوش لایه‌شناختی شبستان مسجد جامع همدان». آرشیو میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده).
- هوگ، جان؛ و هانری، مارتن، 1376، سبک شناسی هنر معماری در سرزمین اسلامی. ترجمۀ پرویز ورجاوند، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
- هیلن‌براند، روبرت، 1374الف، «معماری اسلامی ایران». ترجمۀ فرشاد بهزاد، مجلۀ در هنر و معماری، شمارۀ 28، صص: 243-280
- هیلن‌براند، روبرت، 1380ب، هنر و معماری اسلامی- شکل کارکرد و معنی. ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، تهران: انتشارات روزنه، فرهنگستان هنر.
 
- Aali, A., 2005, “Abhar Survey Report”. Archives of The General Directorate of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Zanjan Province (Unpublished, in Persin).
- Chahryar, A., (1989), “BESṬĀM”. Encyclopedia of Iranica: Vol. IV, Fasc. 2, Pp: 177-180
- Arab, K., 1994, “Studying the Characteristics of 7th Century Tombs in Kashan Gate of Qom”. MSc Thesis of Archaeology, Tehran: Tarbiat Modares (Unpublished, in Persin).
- Arab, K., 1996, “An Attitude on the Tomb Tower of Khajeh Ali Safi in Qom”. Proceedings of the First Journal of Iranian Architectural and Urban History, Vol. 1, Bam Citadel, Kerman, Cultural Heritage Organization of Iran, Pp: 604-589.
- Arab, K. & Mousavi, S. A., 2007, “Speculation and prosecution in comparison with Qom Green Dome Garden”. Research Institute Nameh, No. 20 & 21, Tehran, Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization, Pp: 136-121 (in Persin).
- Attinghausen, R. & Graber, O., 2007, Islamic Art and Architecture (1). Translated by: Dr. Yaghoub Ajand, Tehran: Samt Publications (in Persin).
- Bakhtiari, Z., 2008, “Investigation, Identification and Documentation of Antiquities of Samen District of Malayer County”. Hamedan, Cultural Heritage Archive of Handicrafts and Tourism of Hamedan Province (Unpublished, in Persin).
- Blair, S. M., 1997, Iranian and Central Asian architecture during the Ilkhanid period and their successors. Translated by: Ardeshir Eshraghi, Tehran, History of Cognition, No. 7 (in Persin).
- Cartoon, S. & Tomo, K., 2002, Persian Tiling. Translated by: Mahnaz Shayestehfar, Tehran: Institute of Islamic Art Studies (in Persin).
- Farieh, R. D., 2005, Iranian Arts. Translated by: Parviz Marzban, Tehran: Forouzan Publications (in Persin)
- Ganjavi, S., 1976, “Kavosh Tappeh Noor”. Journal of Historical Studies, No. 62. Pp: 196-163 (in Persin).
- Golmbek, L. & Wilbur, D., 1995, Timurid Architecture in Iran and Turan. Translation: Keramatollah Afs officer and Mohammad Yousef Kiani, Tehran, Cultural Heritage Publications (in Persin).
- Haji Ghasemi, K., 2010, Ganjnameh of The Culture of Islamic Architecture of Iran. Office 12, Imamzadehs and Moqabar, (Part I, II, III), Tehran: Shahid Beheshti University (in Persin).
- Hamzalu, M., 2002, “Applied Arts in Soltanieh Dome”. Journal of Works 33 & 34, Pp: 424-414 (in Persin)
- Hamzavi, Y. & Aslani, H., 2012, Architectural arrays of Pir Bakran Monument. Isfahan: Goldasteh (in Persin).
- Hejabri, A., 2006, “Preliminary Descriptive Report on Exploration of The Shabestan Layer of Hamedan Jame Mosque”. Archive of Cultural Heritage of Handicrafts and Tourism of Hamadan Province (Unpublished, in Persin).
- Hillenbrand, R., 1999, Islamic art and architecture. London: thames and Hudson publication.
- Hillenbrand, R., 1999, Islamic art and architecture. London: thames and Hudson publication.
- Hillenbrand, R., 1995, “Islamic Architecture of Iran”. Translated by: Farshad Behzad, Journal of Art and Architecture, No. 28, Pp: 243-280
- Hillenbrand, R., 2001, Islamic Art and Architecture - Form of Function and Meaning. Translated by: Bagher Ayatollahzadeh Shirazi, Tehran: Rozaneh Publications, Academy of Arts (in Persin).
- Hogg, J. & Marten, H., 1997, Stylistics of Architectural Art in Islamic Land. Translated by: Parviz Varjavand, Tehran: Scientific and Cultural Publications (in Persin).
- Joyni, A., 2006, Jahangashay Joveini Histor. Tehran: Donya-e-Book Publications (in Persin).
- Kazemi, H., 2017, “Investigation of Fermi and decorative characteristics of tower-shaped tombs in the 6th to 8th centuries. H.Q. in northwest of Iran ‘East and West Azarbaijan’”. MSc Thesis, Esfahan: Art University (Unpublished, in Persin).
- Khaksar, A., 2001, “Report on archaeological excavations and restoration of Baba Hossein Malayer Tower”. Hamedan: Documentation Center of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Organization of Hamadan Province (Unpublished, in Persin).
- Khalili, N., 2005, Islamic Pottery. Tehran: Karang Publications.
- Kiani, M. Y., 1995, History of Iranian Architectural Art in Islamic School. Tehran: Samt Publications (in Persin). 
- Kleiss, V. W., 1997, “Bauten und Siedlungsplatze in der Umgebung von Soltaniyeh”. Archaeologische Mitteilungen aus Iran und Turan, No. 29, Pp: 341-91.
- Kleiss, V. W., 1997, “Bauten und Siedlungsplatze in der Umgebung von Soltaniyeh”. Archaeologische Mitteilungen aus Iran und Turan, No. 29, Pp: 341-91.
- Kunel, E., 1989, Islamic Art. Translation of Engineer: Houshang Taheri, 3rd Edition, Tehran: Toos Publications (in Persin)
- Makkinejad, M., 2008, History of Iranian Art in Islamic Art, Architectural Decorations. Tehran: Samt Publications (in Persin).
- Mirfatah, S. A. A., 1990, “Soltanieh”. Journal of Cultural Heritage, Issue 1, Pp: 1-20 (in Persin).
- Mirtah, S. A. A., 1991, “Soltanieh”. Cities of Iran, Vol. 4, by: Mohammad Yousef Kiani, Tehran, University Jihad (in Persin).
- Mirfatah, S. A. A., 1995, “Soltanieh”. Journal of Cultural Heritage, Issue 13, Pp: 15-25 (in Persin).
- Mohajerinejad, A., 2009, “The First Chapter of Friday Archaeological Exploration of Masjed-Soltanieh Zanjan”. Archive of Cultural Heritage of Handicrafts and Tourism of Zanjan Province (Unpublished, in Persin).
- Mohajerinejad, A., 2009, “The Second Chapter of The Archaeological Excavation of Tappeh Noor- Soltanieh Zanjan”. Archive of Cultural Heritage of Handicrafts and Tourism of Zanjan Province (Unpublished, in Persin).
- Mohajerinejad, A., 2009, “Speculation report to determine the privacy of Tappeh Noor area”. Archive of Cultural Heritage of Handicrafts and Tourism of Zanjan Province (Unpublished, in Persin).
- Mohammadi, M. & Shabani, M., 2016, “Introduction and analysis of Islamic pottery in Zeinoabad-Bahar area”. Iranian archaeological researches, No. 11, Pp: 150-135.
- Mokhlesi, M. A., 1985, Soltanieh Historical Geography. Tehran: Publisher (in Persin).
- Nazari-Arshad, R., 2007, “Archaeological Survey and Identification Project of Kaboudarahang City (Chapter 2)”. Archive of Cultural Heritage of Handicrafts and Tourism of Hamedan Province (Unpublished, in Persin).
- Nazari.Arshad, R., 2012, “Investigation, identification and additional documentation of antiquities in Hamadan (central district), and Tuyserkan city”. Archive of Cultural Heritage of Handicrafts and Tourism of Hamadan Province, (Unpublished, in Persin).
- Nishaburi, Z. A., 1983, Seljuknameh. Tehran: Donya-e-Book Publications (in Persin).
- Oghabi, M. M., (editor), 1999, Encyclopedia of Iranian Monuments in The Islamic Era of “Tomb Buildings”. Tehran: Institute of Islamic Culture and Art (in Persin).
- Pirnia, M. K., 1991, “Dome in Iranian Architecture”. With the efforts of Zohreh Zergmehri, Quarterly Work, No. 20, Pp: 5-139, Tehran: Cultural Heritage Organization of Iran (in Persin).
- Pope, A., 1994, Iranian Architecture, Translated by GholamHossein Sadri Afshar, Print 3, Tehran: Farhangan Publications (in Persin).
- Pope, A., 2006, Iranian Architecture. Translated by: Sadri Afshar, GholamHossein, Tehran: Akhteran Publications (in Persin).
- Pope, A., 2008, “Islamic Architecture, 8th/10th Century”. Translation, Baqer Aitollahzadeh Shirazi, in the course of Iranian art, Vol. 3, Authorship, Arthur Pope and Phyllis Ackerman, translation and editing under the supervision of Sirous Parham, Tehran: scientific and cultural publications (in Persin).
- Saeedian, A., 2000, Iran. Tehran: Science and Life Publications.
- Shabani, M., 2015, “Studying the establishment patterns of the early Islamic centuries to the late Safavid era in the central basin of Hamadan”.MSc thesis of archaeology, Bu-Ali Sina University(Unpublished, in Persin).
- Sherato, A. & Grobe, E., 1997, History of Iranian Art (9) “Art of Ilkhanid and Timurid”. Translated by: Yaghoub Ajand, 1st edition, Tehran: Molly Publications.
- Tabani, H., 2000, Tabriz from another perspective. Tabriz: Nobel Publications (in Persin).
- Talbot, R. D., 2002, Islamic Art. Our translation is Malek Bahar. Tehran: Scientific and Cultural Publications (in Persin).
- Tofighian, H., 2015 “Research on the Architecture of Ilkhanid Tombs of the Persian Gulf Coast”, Journal of Works, No. 69, Pp: 21-36 (in Persin).
- Wilbur, D., 1986, Islamic Architecture of Iran during the Ilkhanid period. Translated by: Abdollah Fariar, Tehran, Scientific and Cultural Publications (in Persin).
- Zarei, M. E.; Khaksar, A.; Motarjem, A.; Amini, F. & Dini, A., 2014, “Investigation and study of Ilkhanid pottery obtained from Erzanfood archaeological excavations”. Journal of Archaeological Studies, Vol. 6, No. 2, Pp: 90-73 (in Persin).
- Zmarshidi, H., 1995, A, Mosque and Architecture of Iran. Tehran: Kayhan Publications (in Persin).
- Zmarshidi, H. & Zamarshidi, Z., 2012, “Art of Tile and Tiling of Iranian Architecture until the end of Timurid period, Iranian Islamic City Studies Quarterly”. Quarterly Journal of Research, No. 10, Winter, Pp: 49-60.
- Zomarshidi, H., 2005, Iranian Architecture of Traditional Materials. Third Edition, Tehran: Emerald Publications (in Persin).