بررسی وضعیت دشت فراهان در دورۀ ساسانی براساس مطالعات باستان شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه زابل، زابل، ایران

2 استاد گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

دشت فراهان یکی از دشت‌های حاصلخیز در جنوب‌غربی فلات‌مرکزی با حدود پنج‌هزار کیلومترمربع وسعت است. مطالعات باستان‌شناسی مؤید این است که دشت فراهان از اواخر دوران نوسنگی تا عصر حاضر، پیوسته موردتوجه انسان قرار داشته، به‌نحوی‌که حتی امروزه نیز از تراکم استقراری قابل‌ملاحظه‌ای برخوردار است. یکی از دوره‌های استقراری این دشت که با توجه به‌وجود آثار و شواهد باستانی چون آتشکدۀ فردُغان و قلاع و تپه‌های بزرگ و کوچک، از اهمیت بالایی برخوردار است، دورۀ ساسانی است که حتی منابع تاریخی به آبادانی دشت فراهان در آن دوره اشاره نموده‌اند. باوجوداین، تاکنون درزمینهٔ مطالعۀ علمی باستان‌شناسی دورۀ ساسانی، اقدام قابل‌توجهی صورت‌نگرفته است و به‌نحوی‌که پرسش درمورد چگونگی وضعیت این دشت و عوامل مختلف تأثیرگذار بر ساختار استقراری در دورۀ ساسانی بی‌پاسخ‌مانده است؛ ازاین‌رو، نگارندگان در این پژوهش با تکیه‌بر داده‌های حاصل از بررسی باستان‌شناختی، منابع تاریخی و اطلاعات رسوب‌شناسی منطقه، سعی‌بر پاسخ‌گویی به پرسش فوق در جهت ترسیم وضعیت دشت فراهان در دورۀ ساسانی را دارند. تحقیق فوق براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و ازنظر ماهیت و روش از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی با تأکید بر جنبۀ تاریخی است. نتایج بیانگر آن است که هرچند شرایط اقلیمی مساعد در سده‌های قبل از ساسانیان در دشت فراهان ایجاد و موجب رشد استقرارها شد، اما به‌مرور و در طول دورۀ ساسانی اقلیم گرم و خشک در منطقه حاکم شده است؛ بااین‌وجود، تداوم رشد استقرارها در این دورۀ ادامه یافت که مبتنی‌بر استقرارهای روستایی متعدد کوچک و متوسط است. به‌احتمال‌زیاد تداوم استقرارها و رشد آن‌ها در این دورۀ تکیه‌بر عوامل انسانی، هم‌چون پیشرفت فناوری درزمینهٔ بهره‌برداری از منابع آبی جهت غلبه‌بر محدودیت‌های محیطی دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Status of Farahan Plain During the Sassanid Period Based on Archaeological Studies

نویسندگان [English]

  • Javad Alaei-Moghadam 1
  • Seyyed Rasool Mousavihaji 2
  • Reza Mehrafarin, 2
1 Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Zabol University, Zabol, Iran.
2 Professor of Archeology Department, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Babolsar, Iran.
چکیده [English]

Farahan plain is one of the fertile plains in southwest of the central plateau, encompassing a space enclosed among the mountains with an area of more than 5000 square kilometers. Archaeological studies indicate that Farahan plain has always been favored by humans from the late Neolithic to the present day and even today it has a considerable settlement density. One of the settlement periods of this plain, having great importance due to existence of ancient monuments and evidence such as Fardoghan fire-temple and castles and large and small hills, is the Sassanid period that even historical sources have referred to the development of Farahan plain in this era. However, so far no significant action has been taken to study the archeology of the historical period of the region in a specialized and scientific way, especially the Sassanid period, and the most important archaeological question of this period regarding the status of this plain and various factors affecting the settlement structure in Sassanid period has remained unanswered. Therefore, in this paper, relying on data obtained from archaeological study of the region, historical sources and sedimentological information of the region, the authors try to answer the above question in order to depict the status of Farahan plain during the Sassanid era. The results indicate that although favorable climatic conditions were created in Farahan plain in the centuries before the Sassanids and led to the growth of settlements, over time and during the Sassanid period, a hot and dry climate has prevailed in the region. Nevertheless, growth of settlements continued during this period, which is based on numerous small and medium rural settlements. Most likely, the continuation of settlements and their growth in this period rely on human factors like technological advances in the use of water resources to overcome environmental constraints.
Introduction
As mentioned in historical sources, development of Farhan region during the Sassanid period has been mentioned, and on the other hand, archaeological studies also confirm this, easily clarifying the importance of research related to the Sassanid period in Farahan plain. In the present study, aiming to study the status of Farahan plain during the Sassanid period, two fundamental archaeological questions are raised: How has been the status of Farahan plain during the Sassanid period? What factors have influenced the process of formation and settlement changes and developments on Farahan plain during the Sassanid era?
In this research, information has been collected using both field and laboratory studies. Field information was gathered through archaeological surveys and identification and chronology of ancient sites on the one hand, and based on environmental studies on soil status (in terms of agricultural potential), water resources and river routes (active and dried) and the condition of the sediments on the other hand. Library information has been obtained through the study of written historical sources as well as previous reports and research. In this study, environmental data play a crucial role in the analysis and interpretation of archaeological data, obviously dealing with large amounts of geographic data. In order to study and analyze archaeological data in the geographical environment, digital maps and spatial analysis based on GIS models are used.
Archaeological field information applied in this study has been obtained from two seasons of archaeological surveys on the Farahan Plain, conducted by Javad Alaei Moghadam in 2012 and 2017, and as a result, 765 archeological sites from the late Neolithic era to the Qajar period were identified. According to the relative chronology based on the typological comparison of the surface pottery samples of the site, in 199 sites in Farahan plain, evidence of the Sassanid era can be observed, most of which have an area of less than 2 hectares.
 
Main Text
As stated above, during archeological study conducted in Farahan plain on 199 sites, evidence of Sassanid era was found. In a comprehensive view, considering the variables of size and distribution, it is argued that these sites indicate the existence of a significant number of small communities ag large as villages scattered throughout Farahan plain. According to the research conducted, in the best conditions only in a very short period of time seasonal rivers of Farahan plain could cover lands up to a distance of one kilometer and only 43.2% of the total Sassanid sites are located in this area. Given the influence range of seasonal rivers of Farahan plain, both in terms of space and time, it cannot be considered as the most important factor in water supply of Sassanid settlements in the region. Another important hydrological phenomenon in Farahan plain is Lake Meiqan that is brine. Saline water of this lake makes it impossible to be used for normal life activities. Despite the existence of the saline lake and seasonal river, the amount of groundwater in this plain is very high, which is of high quality for agricultural and drinking purposes. This led the people to dig many wells and canals for centuries. There are more than 800 aqueducts in Farahan plain, many of which are among the oldest and largest aqueducts on the Iranian plateau. According to consistency of direction and structural path of some aqueducts with historical sites, these aqueducts can be traced back to about two thousand years ago. Most of the Sassanid sites of Farahan plain are located in central part of the plain and at an altitude of 1650 to 1850 meters above sea level, most of which have a slope between 3 to 7 degrees, providing the best conditions for a farming community.
 
Conclusion
The results of this study indicate that Farahan plain was given more attention during Sassanid period and the number of settlements in this plain increased in this era. Most of these settlements represent small ancient villages. According to sedimentological studies conducted in Farahan plain in terms of climate, this region, after passing a short wet season, from the early centuries AD to the end of the Sassanid period, has had a semi-arid climate (similar to today’s situation) and lacked permanent and high-water rivers. The Sassanids overcame the problem of water shortage in the region by managing water resources and digging several canals. Finally, it can be argued that Farahan plain has been among the most important rural areas of the Sassanid era, in which agriculture has flourished due to suitable living conditions and social investments in the use of water by digging aqueducts, and this has led to prosperity and a large population. The importance and development of the plain have become so great that historical sources point to the construction of important fire temples in this region during the Sassanid period that new archaeological research has proven its location in the village of Fardoghan in north of Farahan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Farahan Plain
  • Sassanid Period
  • Archaeological Survey
  • Settlement Pattern
  • Influential Factors
  • Aqueduct Technology

مراجع

- آقانباتی، مصطفی، 1389، «زمین‌شناسی و توان معدنی استان مرکزی». مجلۀ رشد آموزش زمین‌شناسی، دورۀ 16، شمارۀ 2، صص: 4-15.
- ابن‌فقیه همدانی، 1349، مختصرالبلدان. ترجمۀ ح. مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- اسدی، احمد، 1388، «بررسی باستان‌شناختی شهرستان خنداب»، اراک: اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی (منتشرنشده).
- الکرجی، ابوبکر، 1373، استخراج آب‌های زیرزمینی. ترجمۀ خدیو جم حسین، تهران: کمسیون ملی یونسکو در ایران.
- امیرحاجیلو، سعید،، 1393، «تبین نقش متغیرهای بوم‌شناختی در حیات شهر اسلامی جیرفت». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 7، دورۀ 4، صص: 173-192.
- بهرامی‌نیا، محسن؛ خسروزاده، علیرضا؛ و اسماعیلی‌جلودار، محمداسماعیل، 1392، «تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطه‌های نوسنگی و مس‌وسنگ شهرستان اردل». مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 5، شمارۀ 2، صص: 21-37.
- پدرامی، منوچهر، 1372، زمین‌شناسی و پارینه‌اقلیم منطقۀ اراک - کویر میقان. تهران: سازمان زمین‌شناسی کشور.
- پوربخشنده، خسرو، 1368-1373، «گزارش بررسی باستان‌شناسی استان مرکزی: شهرستان تفرش و اراک؛ بخش فراهان به مرکزیت فرمهین». اراک: اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان مرکزی (منتشرنشده).
- جسمانی، مهراب؛ معماریان، حسین؛ و جمشیدی، مجید، 1387، «بررسی ویژگی‌های ژئوتکنیکی خاک کویر میقان به‌منظور اصلاح و تثبیت آن». نشریۀ انجمن زمین‌شناسان مهندسی ایران، شمارۀ 1، صص: 23-34.
- حسین‌آبادی، حسین، 1373، جغرافیای تاریخی، انسانی و اقتصادی فراهان. تهران: دانشگاه تربیت‌معلم .
- حسین‌زاده‌کرمانی، محمود، 1389، «بررسی متغیرهای محیطی و اقلیمی مؤثر بر گسترش کشت پنبه در استان خراسان رضوی در محیط جی‌آی‌اس». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد گروه جغرافیا، دانشگاه سیستان و بلوچستان، (منتشرنشده).
- خالدی، شهریار، 1385، «احیای کویر میقان». نشریۀ علوم جغرافیایی، جلد 5، شماره‌های 6 و 7، صص: 129 - 152.
- خسروتهرانی، خسرو، 1383، زمین‌شناسی ایران. تهران: انتشارات پیام‌نور.
- رهنمایی، محمدتقی، 1369، مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی. چاپ اول، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
- زمردیان، محمدتقی، 1378، کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه‌ریزی شهری و روستایی. تهران: انتشارات پیام نور.
- ساریخانی، مجید؛ حیدریان، محمود؛ و پارسه، شهرام، 1395، «بررسی و تحلیل الگوی استقراری محوطه‌های ساسانی در دشت میان‌کوهی سنقر و کلیایی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دورۀ 6، شمارۀ 10، بهار و تابستان، صص: 101-120.
- شعبانی‌عراقی، عارفه، 1392، «بررسی شواهد مورفولوژیکی و رسوب‌شناسی چالۀ میقان به‌منظور تعیین حدود گسترش آن در کواترنری». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد رشتۀ جغرافیای طبیعی، به‌راهنمایی: مجتبی یمانی، دانشگاه تهران، دانشکدۀ جغرافیا (منتشرنشده).
- شعریت، سید محمود؛ منوری، سید مسعود؛ و سبحانی، فریبا، 1392، «ارزیابی ریسک زیست‌محیطی معدن کاری در تالاب (مطالعه موردی تالاب میقان استان مرکزی)». فصلنامۀ علمی پژوهشی اکوبیولوژی تالاب، سال 5، شمارۀ 16، تابستان 1392، صص: 41-52.
- شیرزاد، غلام، 1386، «بررسی باستان‌شناختی شهرستان کمیجان». تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی (منتشرنشده).
- صالحی، زهره، 1386، «گذری بر نگین اراک کویر میقان». مجلۀ رشد آموزش جغرافیا، شمارۀ 79، صص: 51-58.
- صفی‌نژاد، جواد، 1382، «ویژگی قنات‌های ایران». کتاب ماه هنر، شمار‌ه‌های 57 و 58، صص: 12-19.
- عبدی، لیلا؛ و رحیم‌پور، حسین، 1393، «کانی‌شناسی تبخیری‌های توالی کواترنری و بررسی تحولات شیمیایی شورابه در پلایای میقان اراک». بلورشناسی و کانی‌شناسی ایران، سال 22، شمارۀ 1، صص: 49-62.
- عبدی، لیلا؛ رحیم‌پور، حسین؛ یوسفی‌راد، مصطفی؛ و میرمحمدمکی، محسن، 1394، «بررسی روند رسوب‌گذاری و تغییرات اقلیم در توالی کواترنر پلایای میقان».پژوهش‌های چینه‌شناسی و رسوب‌شناسی، سال 21، شمارۀ پیاپی 58، شمارۀ 1، صص: 13-34.
- عزیزآبادی، حسن؛ و عزیزآبادی، غلامرضا، 1371، نگرشی بر جغرافیای فراهان. اراک: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان مرکزی.
- علایی‌مقدم، جواد؛ و بنی‌جمالی، سیده لیلا، 1392، «بررسی باستان‌شناختی شهرستان فراهان». تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی (منتشرنشده).
- علایی‌مقدم، جواد، 1396، «بررسی باستان‌شناختی اراک و حوضۀ آبریز دریاچۀ میقان (جنوب دشت فراهان)». تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی (منتشرنشده).
- عمرانی، محمد، 1373، «جغرافیای طبیعی منطقه اراک با توجه به منابع آب». پایان‌نامۀ کارشناسی رشتۀ جغرافیا، به‌راهنمایی: پرویز کردوانی، دانشگاه تهران، دانشکدۀ جغرافیا.
- فاگان، برایان، 1384، سرآغاز: درآمدی بر باستان‌شناسی. ترجمۀ غلامعلی شاملو، جلد دوم، تهران: سمت.
- قمی، حسن بن‌محمدبن‌حسن، 136، تاریخ قم. تصحیح و تحشیه: سید جلال‌الدین تهرانی، تهران: توس.
- کریمی، جلال؛ و منوچهر فرج‌زاده، 1383، «تحلیل الگوهای فضایی استقرارگاه‌های باستانی دشت میاناب شوشتر با کاربرد سنجش‌ازدور و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی». فصلنامۀ مدرس علوم انسانی، دورۀ 8، شمارۀ 4، صص: 113-126.
- محسنی‌ساروی، محسن؛ و مرتضایی‌فریزهندی، قاسم، 1394، مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز. تهران: دانشگاه تهران.
- نیکنامی، کمال‌الدین؛ سعیدی‌هرسینی، محمدرضا؛ و خطیب‌شهیدی، حمید، 1386، «تئوری و تکنیک‌های مدل‌سازی پیش‌بینی (تخمین) مکان‌ها و پراکنش‌های سایت‌های پیش‌ازتاریخ در پهندشت‌های باستان‌شناختی با کاربرد GIS و رگرسیون لجستیک، مطالعۀ موردی: حوضۀ رودخانۀ گاماسب زاگرس‌مرکزی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 58 (5)، صص: 193-211.
- وارد انگلیش، پاول، 1395، «پیدایش و گسترش قنات در دنیای قدیم». ترجمۀ صالح پرگاری، حسین حاتمی‌نژاد و شهرام اردشیریان، فصلنامۀ علمی-پژوهشی پژوهشنامۀ تاریخ، سال 11، شمارۀ 42، صص: 69-94.
 
- Abdi, L. & Rahimpour, H., 2014, “Mineralogy of Quaternary Sequence Evaporation and Investigation of Brine Chemical Developments in Miqan Playa, Arak”. Crystallography and Mineralogy of Iran, Vol. 22, No. 1, Pp: 49-62 (in Persian).
- Abdi, L.; Rahimpour, H.; Yousefi Rad, M. & Mir Mohammad, M. M., 2015, “Study of Sedimentation Process and Climate Change in Quaternary Sequence of Miqan Playa”. Stratigraphic and Sedimentological Research, Vol. 21, No. 58, 1, Pp: 13-34 (in Persian).
- Aghanabati, M., 2010, “Geology and Mineral Capacity of Markazi Province”. Roshd Journal of Geological Education, Vol. 16, No. 2, Pp: 4-15 (in Persian).
- Alaei Mogadam, J. & Mousavi Haji, S. R., 2017, “A Reesearch on Newly Discovered Architectural Remains of Fardaghan in Farahan”.Humanities, Vol. 24 (3), Pp: 81-102.
- Alaei Mogadam, J., & Mousavi Haji, S. R., 2017, A Research on Newly Discovered Architectural Remains of Fardaghan in Farahan, Humanities, Vol. 24 (3), p 81-102 (in Persian).
- Alaei Moghadam, J., 2017, Archaeological Survey of Arak and the Catchment Basin of Lake Miqan (south of Farahan Plain). Arak, Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Markazi Province (Unpublished) (in Persian).
- Alkaraji, A., 1994, Extraction of Groundwater. Translated by: Khadiv Jam H., Tehran, UNESCO National Commission in Iran (in Persian).
- Amir Hajilou, S., 1994, “Explaining the Role of Ecological Variables in the Life of the Islamic City of Jiroft”. Archaeological Research, Vol. 7, No. 4, Pp: 173-192 (in Persian).
- Anabestani, A. A., 2011, “The Role of Natural Factors in Stability of Rural settlements (Case study : Sabzavar country)”. Geography and environmental planning, No. 40(4), Pp: 89-104
- Anabestani, A. A., 2011, “The Role of Natural Factors in Stability of Rural settlements (Case study : Sabzavar country)”. Geography and environmental planning, No. 40(4), Pp: 89-104 (in Persian).
- Arab, H., 2008, “Archaeological Survey of Shazand County”. Arak, Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Organization of Markazi Province, (Unpublished) (in Persian).
- Asadi, A., 2009, “Archaeological study of Khandab City, Arak”. Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Organization of Markazi Province, (Unpublished) (in Persian).
- Azimi, H. M.; Nazarifard, M. H. & Momeni, R., 2010, Application of GIS in Locating. Tehran: Mehregan (in Persian).
- Azizabadi, H. & Azizabadi, G. R., 1992, “An Overview on the Geography of Farahan, Arak”. Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Markazi Province (in Persian).
- Bahraminia, M.; Khosrowzadeh, A. R. & Jelodar, M. E., 2013, “Analysis of the Role of Natural Factors in the Spatial Sistribution of Neolithic and Chalcolithic Sites of Ardal City”. Archaeological Studies, No. 5, 2, Pp: 21-37 (in Persian).
- Ban Jamali, S. L. & Alaei Moghadam, J., 2008, “Archaeological Survey of Mahallat County, Arak”. Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Organization of Markazi Province, (Unpublished) (in Persian).
- Darabi, H., 2009, “Archaeological Survey of Delijan County, Arak”.Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Organization of Markazi Province (Unpublished) (in Persian).
- Fagan, B., 2005, The Beginning: an Introduction to Archeology. Translated by: Shamloo, G. A. Volume II, Tehran: Samat (in Persian).
- Farhoudi, R., 1991, “Atlas of Iran’s Slope and Its Surveying Results”.Geographical Research, No. 27, Pp: 75-93 (in Persian).
- Fazli, G., & Farahzad, B., 2006, “Report of Archaeological Survey of Arak County, Arak Cultural Heritage”. Handicrafts and Tourism Organization of Markazi Province (Unpublished) (in Persian).
- Ghomi, H. M. H., 1982, History of Qom. edited and annotated by: Seyed Jalaluddin Tehrani, Tehran: Toos (in Persian).
- Hosseinabadi, H., 1994, Historical, Human and Economic Geography of Farahan. Tehran, Teacher Training University (in Persian).
- Hosseinzadeh, K. M., 2010, “Study of Environmental and Climatic Variables Affecting the Spread of Cotton Cultivation in Khorasan Razavi Province in GIS Environment”. M.A Thesis, Sistan and Baluchistan University, Geography Department, (Unpublished) (in Persian).
- Ibn-e Faghih Hamedani, Mukhtasar Kitab al-Buldan. Translated by: Masoud, H. Tehran, Iranian Culture Foundation (in Persian).
- Jesmani, M.; Memarian, H. & Jamshidi, M., 2008, “Study of Geotechnical Characteristics of Meighan Desert Soil in Order to Amend and Stabilize it”. Journal of the Iranian Association of Geological Engineers, Vol.1, No. 1, Pp: 23-34 (in Persian).
- Karimi, J. & Farajzadeh, M., 2004, “Analysis of Spatial Patterns of Ancient Settlements in Mianab, Shushtar Plain with the Application of Remote Sensing and Geographical Information Systems”. Modares Quarterly Journal of Humanities, Vol. 8, No. 4, Pp: 113-126 (in Persian).
- Khaledi, S., 2006, “Revival of Miqan Desert”. Journal of Geographical Sciences, Vol. 5, No. 6 and 7, Pp: 129-152 (in Persian).
- Khosrow, T, K., 2004, Geology of Iran. Tehran: Payame Noor Publications (in Persian).
- Kowalewski, S. A., 2008, “Regional Settlement Pattern Studies”. Journal Archaeol Res, Vol. 16, Pp: 225-285.
- Kowalewski, S. A., 2008, “Regional Settlement Pattern Studies”. Journal Archaeological Res, Vol. 16, Pp: 225-285 (in Persian).
- Mohseni, S. M. & Mortezaei, F. H. G., 2015, Comprehensive Management of Watersheds. Tehran: University of Tehran (in Persian).
- Mousavi Nia, S. M., 2012, “Archaeological Analysis of Sassanid Sites of Khomein County”. Archaeological Studies, Vol. 2, No. 4, Pp: 123-140 (in Persian).
- Niknami, K.; Saeidi, H. M. R. & Khatib, S. H., 2007, “Theory and Techniques of Prediction (Estimation) Modeling of Places and Distributions of Prehistoric Sites in Archaeological Landscapes Using GIS and Logistic Regression, Case Study: Gamaseb River Basin of Central Zagros”. Journal of the Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, No. 58 (5), Pp:193-211 (in Persian).
- Omrani, M., 1993, “Natural Geography of Arak Region According to Water Resources”. B. A Thesis in Geography, supervised by Parviz Kordavani, University of Tehran, Faculty of Geography (in Persian).
- Pedrami, M., 1993, “Geology and Paleo-climatology of Arak Region - Miqan Desert”. Tehran: Geological Organization of Iran, (Unpublished) (in Persian).
- Polybius, 2011, The Histories. Vol. IV: Books 9-15. Translated by: W. Library 159. Cambridge, MA: Harvard University Press (in Persian).
- Polybius, 2011, The Histories, Vol. IV: Books 9-15. Translated by: W. R. Paton. Revised by F. W. Walbank, Christian Habicht. Loeb Classical Library 159. Cambridge, MA: Harvard University Press.
- Pourbakhshandeh, K., 1989, “Report of the First Season of Archaeological Survey of Markazi Province: Tafresh and Arak County; Farahan district with centrality of Farmahin, Arak”. Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Markazi Province (Unpublished) (in Persian).
- Pourbakhshandeh, K., 1994, “Report of the Second Season of Archaeological Survey of Markazi Province: Tafresh and Arak County; Farahan district with centrality of Farmahin, Arak”. Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Markazi Province (Unpublished) (in Persian).
- Pourbakhshandeh, K., 1997, “Report of the Third Season of Archaeological Survey of Markazi Province, Farahan (Lower Farahan), Arak”. Handicrafts and Tourism Organization of Markazi Province (Unpublished) (in Persian).
- Rahnamaei, M. T., 1990, Collection of Topics and Methods of Urban Planning, first edition. Tehran: Ministry of Housing and Urban Development (in Persian).
- Renfrew, C., 1976, “Archaeology and the Earth Sciences”. In: D. A. Davidson and M. L. Shackley (Eds), Geoarchaeology. Earth Science and the Past, Westview Press, Boulder, Colorado: Gerald Duckworth, 1-5 (in Persian).
- Renfrew, C., 1976, “Archaeology and The Earth Sciences”. In: D. A. Davidson and M. L. Shackley (Eds), Geoarchaeology. Earth Science and The Past, Westview Press, Boulder, Colorado: Gerald Duckworth, Pp: 1-5.
- Safinejad, J., 2003, “Characteristics of Iranian Aqueducts”. Mah-e Honar Publication, Inc., 57 and 58, Pp: 12-19 (in Persian).
- Salehi, Z., 2007, “An Overview of the Jewel of Arak, Miqan Desert”.Roshd Journal of Geographical Education, No. 79, Pp: 51-58 (in Persian).
- Sarikhani, M.; Heidarian, M. & Parseh, S., 2016, “Study and Analysis of the Settlement Pattern of Sassanid Sites in the mountainous Plain of Songor and Keliai”. Vol. 10, 6, Spring and Summer, Pp: 101-120 (in Persian).
- Sarshogh, M.; Salehi, & Beigi, H., 2012, “Effect of Slope Direction and Position on Soil Particle Size Distribution in Chelgard District of Chaharmahal and Bakhtiari Province”. Water and Soil Conservation Research, Vol. 19, No. 3, Pp: 77-98 (in Persian).
- Shaabani, A. A., 2013, “Study of Morphological Evidence and Sedimentology of Miqan Cave in Order to Determine the Extent of its Spread in Quaternary”. M.A. Thesis in Natural Geography, Supervised by: Mojtaba Yamani, University of Tehran, Faculty of Geography (in Persian).
- Sheriat, S. M.; Monavari, S. M. & Sobhani, F., 2013, “Environmental Risk Assessment of Mining Work in the Wetlands (Case Study of Miqan Wetland in Markazi Province)”. Quarterly Journal of Wetland Ecological Research, Vol. 5, No. 16, Summer 2013, Pp: 41-52 (in Persian).
- Shirzad, G., 2007, “Archaeological Study of Komijan County, Arak”.Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Organization of Markazi Province, (Unpublished) (in Persian).
- Ward, E. P., 2016, “The Emergence and Expansion Aqueducts in the Ancient World”. Translated by: Saleh Pargari, Hossein Hataminejad and Shahram Ardeshirian, Scientific-Research Quarterly Journal of History Research, Vol. 11, Spring, No. 42, Pp: 69-94 (in Persian).
- Zomorodian, M. T., 1999, Application of Natural Geography in Urban and Rural Planning. Tehran: Payame Noor Publications (in Persian).
پژوهش های باستان شناسی ایران
دوره 12، شماره 32 - شماره پیاپی 32
بهار
تیر 1401
صفحه 189-213

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار