مکان‌یابی مقبره مُستَرشِد بالله عباسی براساس شواهد باستان‌شناختی و منابع مکتوب تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه مُحقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

2 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه مُحقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

چکیده

مطالعات منابع مکتوب تاریخی و تطبیق با شواهد باستان‌شناختی، از روش‌های منسجم علمی در مطالعات باستان‌شناختی دوران اسلامی است؛ و نقش بسزایی در شناخت شهرها، مکان‌های تاریخی و ماهیت کارکردی بسیاری از فضاهای معماری دارد. در این‌میان مطالعه برروی یافتن مکان یک اثر تاریخی، از زمینه‌های موردعلاقۀ پژوهشگران است. منطقۀ شمال‌غرب ایران که در دوران اسلامی بانام «آذربایجان» شناخته‌شده، دارای آثار متنوعی از دوران اسلامی است. بخش زیادی از این آثار پابرجاست و برخی نیز اثری از معماری و ساختار کالبدی آن‌ها امروزه نیست و تنها در متون و منابع دوران اسلامی بدان‌ها اشاراتی شده است؛ ازجملۀ این آثار، مقبرۀ بیست‌ونهمین خلیفۀ عباسی، یعنی «مُسترشِد بالله» است که تاکنون موقعیت و محل این مقبره در آذربایجان ایران، ناشناخته مانده است. مکان این مقبره در متون دوران اسلامی به‌صورت‌های مختلف ذکرشده است. در این منابع، موقعیت قرارگیری آن بیشتر در «بَلده» مراغه قیدشده، بااین‌وجود موجودیت مکانی مقبره در مراغه تا به امروز کاملاً مهجور واقع گشته است. پژوهش پیشِ‌رو به شیوۀ توصیفی -تحلیلی و براساس مطالعات کتابخانه‌ای و نتایج بررسی‌های میدانی، به‌منظور مکان‌یابی و شناسایی محل دقیق مقبرۀ مسترشدبالله به انجام رسیده و در این‌راستا به‌دنبال پاسخ منطقی برای این پرسش‌ها است: الف) براساس شواهد باستان‌شناختی و متون تاریخی، کدام‌یک از محله‌های شهر مراغه را می‌توان مکان مقبره و محل دفن خلیفۀ عباسی دانست؟ ب) شواهد کلی برای مکان‌یابی مقبرۀ مسترشدبالله کدامند؟ نتایج به‌دست‌آمده از داده‌های میدانی و کاوش باستان‌شناختی و تحلیل متون تاریخی، موقعیت مکانی مقبره را در هستۀ تاریخی شهر مراغه، در محلۀ اَتابَک (قُضات) و کنار برج‌مقبره‌های کبود و مدور مطابقت می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Location of the Tomb of Mustarshid Ballah Abbasi based on Archaeological Evidence and Written Historical Sources

نویسندگان [English]

  • Saeid Sattarnezhad 1
  • Karim Hajizadeh-Bastani 2
  • Behrooz Afkhami 2
  • Habib Shahbazi-Shiran 2
1 Archeology PhD student, Department of Archaeology, Faculty of Social Sciences, Ardabili Research University, Ardabil, Iran.
2 Associate Professor, Department of Archeology, Faculty of Social Sciences, Ardabili Research University, Ardabil, Iran.
چکیده [English]

Studies of historical written sources and matching with archeological evidence are one of the coherent scientific methods in archaeological studies of the Islamic era. The northwestern region of Iran, which was known as Azerbaijan in the Islamic era, has various works from the Islamic era. A large part of these works is standing, and some of them are not a trace of their architecture and physical structure today, and they are only mentioned in the texts and sources of the Islamic era. Among these works is the tomb of the 29th Min Caliph Abbasi, Mustarshid Ballah, whose location and location in Azarbaijan, Iran, has remained unknown until now. The location of this tomb is mentioned in different ways in the texts of the Islamic era. In these sources, its location is mostly stated in the village of Maragheh, however, the location of the tomb in Maragheh has been completely abandoned until today. The present research has been carried out in a descriptive-analytical way and based on library studies and the results of field investigations, in order to locate and identify the exact location of the tomb of Mustarshid Ballah, and in this regard, it is looking for a logical answer to the following questions: 1) Based on archaeological evidence and texts Historically, which of the neighborhoods of Maragheh city can be considered the tomb and burial place of the Abbasid Caliph? 2) What are the general evidences for locating the tomb of Mustarshid Ballah? The results obtained from the field data and archeological exploration and analysis of historical texts indicate the location of the tomb in the historical core of Maragheh, in Atabak neighborhood and next to the blue and round tomb towers.
Introduction
The study of written historical sources and the comparison with archaeological evidence are among the coherent scientific methods in the archaeological studies of the Islamic period; And it plays an important role in recognizing cities, historical places and the functional nature of many architectural spaces. Among these, the study of finding the location of a historical monument is one of the fields of interest of researchers. The northwestern region of Iran, known as Azerbaijan during the Islamic era, has a variety of artifacts from the Islamic era. Many of these works are still standing and some of them are not traces of their architecture and physical structure today and have been mentioned only in texts and sources of the Islamic era. Among these works is the tomb of the 29th Abbasid caliph, Mustrashid Ballah, whose location and location in Azerbaijan, Iran, is still unknown. The location of this tomb is mentioned in various texts in the Islamic era. In these sources, its location is mostly mentioned in the city of Maragheh, however, the spatial existence of the tomb in Maragheh has been completely abandoned to this day.
The study of written historical sources about the location of urban spaces and historical monuments is one of the fields of interest for researchers. Locating historical sites in each period requires special methods for that period and that area. In the Islamic era, locating historical buildings, due to the large number of written historical sources and referring to some architectural spaces in these texts, is one of the scientific fields to achieve appropriate theoretical foundations about the nature of a historical building and locating some architectural spaces. In the absence of archaeological data, historical sources can provide valuable information on the basis of which historical sites can be located to some extent. The study of ancient texts and the tracing of historical writings through archaeological research has led to the discovery of the mysteries of many historical sites and the acquisition of valuable information. The northwestern region of Iran in the Islamic era is known by names such as Azerbaijan, Azerbaijan and Azerbaijanis. Many historical events of those cities have been mentioned many times in historical texts. One of the cities of this region, whose name is abundant in Islamic sources; The city is Maragheh. Historians and geographers of the Islamic period in their descriptions of the city of Maragheh, have made many references to its historical monuments and events. This city is based on the written historical texts of the burial place of people such as Amid al - Din Abu al - Fada’il Saeed bin Muhammad Baghdadi, Mohiyatuddin Muhammad bin Al - Arabi Ta’i Hatami, Mohiyya al - Din al - Maghribi, Aladdin Arsalan bin Korpe Mustrashid. Ballah was the 29 th Abbasid caliph, etc. The location of these burial buildings in Maragheh has not been determined yet. It should be noted that studies have been conducted to determine the location of the tomb of the Mustrashid. These researches have generally, due to a purely historical approach and the incompatibility of historical descriptions with cultural data, especially archaeological evidence, caused a mistake in the location of the tomb of Mustrashid. Ballah in the historical context of Maragheh; Therefore, the main issue of the present study is the exact location of the tomb of Mustrashid  Abbas Ballah, Caliph 29 Abbasi, by achieving goals such as studying the historical context of Maragheh and identifying its old neighborhoods, the reason for the presence of Mustrashid Khalid in Maragheh, identifying the burial place and location of his tomb.  The present research has been done in a descriptive - analytical manner and based on library studies and the results of field surveys, in order to locate and identify the exact location of the tomb of Mustrashid Balshid and in this regard seeks a logical answer to the following questions : A) According to archeological evidence and historical texts, which of the neighborhoods of Maragheh can be considered as the tomb and burial place of the Abbasid Caliph? B) What are the general evidences for locating the tomb of Mustrashid  Ballah? The results obtained from field data and archaeological excavations and analysis of historical texts indicate the location of the tomb in the historical core of Maragheh, in the neighborhood of Atabak (Qozat) and next to the towers of blue and circular tombs.
 
Materials and Methods
Collection of information in the present study, in two ways : library (based on the study of ancient texts of the Islamic period, especially the Middle Ages, which are considered as the primary sources of this research ) and archaeological evidence (the results of excavations in the area of the blue and circular tombs of Maragheh) Done. In this regard, by choosing a descriptive-analytical method and matching the information left from written historical sources with the data obtained from the study and archaeological excavation of the historical context of Maragheh, an attempt has been made to finally identify and introduce the location of the tomb of Mustrashid Bellah abasi.
 
Conclusion
According to studies, the tomb of Mustrashid  Ballah Abbasi was one of the ritual-burial spaces of Maragheh, which was built during the Seljuk period. In general, the surviving texts of medieval Islamic historians and geographers have written the location of the tomb of Mustrashid  Abbasullah Abbasi in the Atabak neighborhood of Maragheh and inside the schoolyard. Atabak neighborhood has retained its former name to this day and its approximate range is still recognizable among the people of Maragheh. Atabak neighborhood is located in the area of Khajeh Nasir and Ouhadi streets, and today traces of Seljuk tombs remain in this area. In this neighborhood, religious buildings such as Atabaki Mosque (Shoja Al - Dawlah), Hojjat al-Salam Mosque (Shahidin / Zanjirli) and other historical mosques of the city have still maintained their existence despite significant changes. Based on the pottery found from the excavation of the tower of blue and circular tombs related to the early and middle centuries of Islam, it can be seen that the settlement in this area of the city has existed since the first centuries of Islam.
General evidence for locating the tomb of Khalifa Abbasi in this part of the city is the existence of five tombs from the Seljuk period, a historical school, a mosque and references to historical sources adjacent to this building in the neighborhood of Atabakiyeh; Thus, archaeological evidence and written historical sources show that the remains of one of the two tombs discovered from the Seljuk period in the area of the tower of the Seljuk tombs are blue and circular, the main location of the tomb of Khalifa Abbasi. This tomb is the oldest known tomb in Maragheh city; According to historical sources, it dates back to 530 AH.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maragheh
  • Mustarshid Ballah Tomb
  • Archaeological Evidence
  • Historical Written Sources
  • Locating
- آقسرایی، محمود بن محمد، 1362، تاریخ سلاجقه یا مسامره الاخبار و مسایره الاخیار. تصحیح: عثمان توران، تهران: اساطیر.
- آلن، ویلسون، 1383، سفالگری اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته‌فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، بی‌تا، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک. جلد 17، بیروت: دارالکتب.
- ابن‌حوقل، محمد بن حوقل، 1938، صورةالعرض. جلد 2، بیروت: انتشارات دار صادر.
- ابن‌خردادبه، عبیدالله بن عبدالله، 1889، مسالک و ممالک. بیروت: دار صادر.
- ابن‌رسته، احمد ابن عمر، 1892، اعلاق النفسیه. بیروت: دار صادر.
- ابن‌طقطقی، محمد بن علی، 1367، تاریخ فخری: در آداب ملکداری و دولت‌های اسلامی. ترجمۀ محمدرحیم گلپایگانی، تهران: علمی فرهنگی.
- ابن‌عربی، غریغرویوس بن هارون، 1364، مختصر تاریخ الدول. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: علمی فرهنگی.
- ابن‌فوطی، کمال‌الدین عبدالرزاق، 1374، مجمع الاداب فی معجم الالقاب. جلد 2، تهران: فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ابوشامه، أبو القاسم شهاب الدین عبد الرحمن بن إسماعیل بن إبراهیم المقدسی الدمشقی، 1997، عیون الروضتین فی أخبار الدولتین النوریة والصلاحیة. جلد 1، بیروت: مؤسسة الرسالة.
- بلاذری، احمد ابن یحیی، 1367، فتوح البلدان. ترجمۀ محمد توکل، تهران: انتشارت نقره.
- بناکتی، فخرالدین ابوسلیمان، 1348، تاریخ بناکتی (روضه اولی الالباب فی معرفة التواریخ و الانساب). به‌کوشش: جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی.
- بیگ‌باباپور، یوسف، 1388، مزارات سنگ نوشته‌ها و اسناد مراغه. قم: انتشارات مجمع ذخائر اسلامی.
- بیگلری، فریدون؛ و غفاری، رضا، 1384، «گزارش مقدماتی کشف صنایع سنگی پارینه سنگی میانی در نزدیکی مراغه جنوب‌شرقی دریاچۀ ارومیه». مجموعه مقالات همایش بین المللی باستان‌شناسی ایران حوزۀ شمال‌غرب، به‌کوشش: مسعود آذرنوش، صص: 17 - 16.
- ثمودی، رقیه، 1395، «طرح مرمت شهری و ساماندهی محلۀ موسوی شهر مراغه با تأکید بر محور اصلی و میدان تاریخی حمام خان». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد مرمت شهری، دانشگاه هنر اصفهان.
- جوینی، علاءالدین عطاملک محمد، 1391، تاریخ جهانگشای. تصحیح: محمد قزوینی، تهران: آگاه.
- چایچی‌امیرخیز، احمد، 1385، بررسی و مطالعه آثار ابسیدین در شرق دریاچۀ ارومیه. گزارش عملکرد پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی.
- چوبک، حمیده، 1376، سفال‌های اسلامی قلعه پوینیک. گزارش باستان‌شناسی، تهران: میراث‌فرهنگی و گردشگری.
- حدود العالم من المشرق الی المغرب، 1423، محقق: یوسف هادی، قاهره: انتشارت دار الثقافیه للنشر.
- حموی، یاقوت، 1325، معجم‌البلدان. تهران: انتشارات میراث‌فرهنگی و گردشگری.
- خلیلی، ناصر، 1384، سفال اسلامی. تهران: کارنگ.
- خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین الحسینی المدعوبه، 1380، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. جلد دوم، زیر نظر: محمد دبیرسیاقی، تهران: اساطیر.
- رازی، امین‌احمد، 1389، (1010 ه‍.ق.)، هفت اقلیم. محقق: جواد فاضل، تهران: ناشر علی‌اکبر علمی.
- راوندی، محمد بن علی بن سلیمان، 1333، راحة الصدور و آیة السرور در تاریخ آل سلجوق. تصحیح: محمد اقبال، ترهان: امیرکبیر.
- رایس، تالبوت، 1375، هنر اسلامی. ترجمۀ ماه ملک بهار، تهران: علمی فرهنگی.
- رحمت‌پور، محمد، 1397، «گزارش کاوش اضطراری در محوطه اطراف گنبدهای کبود و مدور مراغه». اداره کل میراث‌فرهنگی استان آذربایجان‌شرقی، (منتشر نشده).
- رشیدالدین فضل‌الله همدانی، 1386، جامع التواریخ (تاریخ آل‌سلجوق)، مصحح: محمد روشن، تهران: میراث مکتوب.
- رکوعی، عزت‌الله، 1377، سرزمین ما (مروری برتاریخ معماری ایران). تهران: کیوان.
- زارعی، محمدابراهیم؛ خاکسار، علی؛ مترجم، عباس؛ فرهاد امینی، فرهاد؛ و دینی، اعظم، 1393، «بررسی و مطالعۀ سفال‌های دورۀ ایلخانی به‌دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی ارزنفود». مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ 6، شمارۀ 2، صص: 90-73.
- ستارنژاد، سعید؛ حاجی‌زاده، کریم؛ رضالو، رضا؛ و معروفی‌اقدم، اسماعیل، 1399، «طبقه‌بندی و تحلیل معماری دستکند در شهرستان مراغه». مسکن و محیط روستا، شمارۀ 170، صص: 66 - 53.
- ستارنژاد، سعید؛ رحمت‌پور، محمد؛ و ژاله‌اقدم، جواد، ۱۴۰۰، «گزارش مقدماتی کاوش باستان‌شناختی محوطۀ کبود - مدور مراغه (آذربایجان‌ شرقی، ایران)».  فصلنامۀ علمی اثر، شمارۀ ۴۲ (۱)، صص: ۸۱-۶۲.
- سولکی، رالف، 1378، «بررسی‌های باستان‌شناختی در آذربایجان‌غربی». مجموعه مقالات باستان‌شناسی و هنر ایران. 32 مقاله در بزرگداشت عزت‌الله نگهبان، مؤلفان: صادق ملک‌شهمیرزادی، یوسف مجیدزاده، عباس علیزاده، تهران: نشر دانشگاهی.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، 1434، حسن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهره. بیرون، دارالکتب.
- عمادالدین کاتب، محمد بن محمد، 1375، خریدة القصر و جریدة العصر. بغداد: مطبة المجمع العلمی العراقی.
- غلامیه، مسعود، 1385، تاریخ مراغه به روایت تصویر. تهران: اوحدی.
- قزوینی، ذکریا بن محمد، 1373، آثار العباد اخبار البلاد، ترجمۀ میرزا جهانگیر قاجار، تهران: انتشارت امیرکبیر.
- کامبخش‌فرد، سیف الله، 1373، «بررسی‌های باستان‌شناسی آذرشهر و مراغه، حرفی دیگر درباره ساختمان چند خانقاه و مسجد». مجلۀ میراث‌فرهنگی، شمارۀ 12، صص: 140-163.
- کریمیان، حسن؛ و رحیم‌نژاد، مریم، 1396، «ساوه در گذر زمان (تحولات تاریخی شهر ساوه با اتکا به منابع مکتوب)». پژوهش‌های علوم تاریخی، سال 9، شمارۀ 1، صص: 102-  81.
- لسترنج، گی، 1377، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمۀ محمود عرفانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- مجمع‌التواریخ و القصص، 1379، تصحیح: ملک‌الشعراء بهار، تهران: طلایه.
- محمدزاده، اصغر، 1391، مراغه قدیم. تهران: اوحدی.
- محمدزاده، اصغر، 1397، تاریخ دارالمک مراغه. تهران: اوحدی.
- مرادی، ابراهیم، 1393، «مکان‌یابی مرهشی باستان براساس داده‌های تاریخی و باستان‌شناسی». مطالعات باستان‌شناسی، دورۀ، شمارۀ 1، صص: 110-99.
- مروارید، یونس، 1360، مراغه. تهران: اوحدی.
- مستوفی، حمدالله، 1387، تاریخ گزیده. به اهتمام: عبدالحسین نوایی، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
- مقدسی، ابو عبدالله محمد بن احمد، 1906، احسن التقاسیم فی المعرفة الاقالیم. بیروت: دار الصادر
- مهجور، فیروز؛ و صدیقیان، حسین، 1388، «بررسی سفال‌های اسلامی محوطه مشکین‌تپه پرندک در استان مرکزی». مجلۀ پیام‌باستان، سال 6، شمارۀ 12، صص: 120-105.
- نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، 1368، تنسوخ‌نامه ایلخانی. مصحح: محمدتقی مدرس‌رضوی، تهران: اطلاعات.
- نیستانی، جواد؛ و تقوی، عابد، 1389، «مکان‌یابی پادگان‌های نظامی طبرستان در صدر اسلام براساس منابع مکتوب». دانشنامۀ علوم اجتماعی، دورۀ 1، شماره 4، صص: 143-127.
- نیکنامی، کمال‌الدین؛ و رفیعی‌علوی، بابک، 1388، «چرا نام شیماشکی احتمالاً نمی‌تواند در منطقۀ کرمان قرار داشته باشد». مطالعات باستان‌شناسی، سال 1، شمارۀ 1، صص: 215-199.
- ورجاوند، پروریز، 1366، کاوش رصدخانۀ مراغه و پیشینۀ ستاره‌شناسی در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- هندوشاه بن‌سنجر، 1357، تجارب السیف. مصحح: عباس اقبال‌آشتیانی، تهران: طهوری.
 
- Abu Shama, A., 1997, Eyes of the Companions in the News of the State of Light and Correction. Volume 1, Beirut: Al-Risalah Foundation.
- Allen, W., 2004, Islamic Pottery, translated by Mahnaz Shayestehfar. Tehran: Institute of Islamic Art Studies.
- Aqsarai, M., 1983, History of Seljuk or Masamra al-Akhbar and Masayra al-Akhyar. edited by: Osman Turan, Tehran: Asatir.
- Atil, E., 1973, Freer gallery of Art Fifth Anniversary Exhibition III, ceramic from the world of Islam. Wasingtin, Smthonian Institutation.
- Bahrami¸ M., 1988, Gurgan Faiences. Mazda publisher.
- Beig Babapour, Y., 2009, Tombstones of Maragheh inscriptions and documents. Qom: Publications of the Islamic Reserves Association.
- Benakati, F., 1348, History of Banakati (the first shrine of Al-Albab in the knowledge of histories and genealogy). by: Jafar Shaar, Tehran: National Works Association.
- Bigleri, F. & Ghaffari, R., 2005, “Preliminary report on the discovery of Middle Paleolithic stone industries near Maragheh, southeast of Lake Urmia”. Proceedings of the International Archaeological Conference of Iran, Northwest, by: Massoud Azarnoush, Pp: 17-16.
- Blazeri, A., The Conquest of Countries. Translated by: Mohammad Tavakol, 1988, Tehran: Silver Publishing.
- Chaichi, A., 2006, A Study of Obsidian Works in the East of Lake Urmia. Performance Report of the Archaeological Research Institute, Tehran: Cultural Heritage Organization.
- Chubak, H., 1997, Islamic Pottery of Poinik Castle. Archaeological Report, Tehran: Cultural Heritage and Tourism.
- Collection of Chronicles and Stories, 2000, Correction of the King of Spring Poets, Tehran: Talaieh.
- Emad al-Din Katib, M., 1996, Al-Qasr and Al-Asr newspapers. Baghdad: Iraqi Scientific Association Press.
- Gholamieh, M., 2006, History of Maragheh according to the image. Tehran: Ouhadi.
- Godard, A., 1934, Les Monuments de Maragha (pamphlet). Leroux, Paris.
- Hall, A. R.,1934, “A new collection of Islamic Pottery”. Bulletin of the Museum of Fine Arts, No. 32, Pp: 58-67.
- Hamavi, Y., 1325, Al-Baldan Dictionary. Tehran: Cultural Heritage and Tourism Publications.
- Herzfeld, E., 1936, Arabische Inschriften aus Iran und Syrien. Archäologische Mitteilungen aus Iran, 8.
- Hillenbrand, R., 1974, The tomb towers of Iran to 1550 (Doctoral dissertation, University of Oxford).
- Hindushah Ibn Sanjar, 1978, The Experiences of Saif. edited by Abbas Iqbal Ashtiani, Tehran: Tahoori.
- Hudud al-Alam from the East to the West, 1423, Mohaqeq Yusuf Hadi. Cairo: Publisher of the Cultural Publishing House.
- Ibn Arabi, Gh., 1985, Brief History of the State. Translated by: Abdul Mohammad Ayati, Tehran: Cultural Science.
- Ibn Futi, K., 1995, Al-Adab Complex in the Dictionary of Titles. Volume 2, Tehran: Islamic Culture and Guidance.
- Ibn Hawql, M., 1938, Surah Arz. Volume 2, Beirut: Dar Sader Publications.
- Ibn Jawzi, A., Bita, Al-Muntazam in the history of nations and kings. Volume 17, Beirut: Dar al-Kitab.
- Ibn Khordadbeh, O., 1889, Masalak wa Mamalak. Beirut: Dar Sader.
- Ibn Rasta, A., 1892, Alaq al-Nafsiyah. Beirut: Dar Sader.
- Ibn Taqtaqi, M., 1988, History of Pride: In the Etiquettes of Property and Islamic States. Translated by: Mohammad Rahim Golpayegani, Tehran: Cultural Science.
- Jovini, A. & Atamelak, M., 2012, History of Jahangshahi. edited by: Mohammad Qazvini, Tehran: Agah.
- Kambakhsh Fard, S., 1373, “Archaeological Surveys of Azarshahr and Maragheh, another article about the construction of several monasteries and mosques”. Journal of Cultural Heritage, No. 12, Pp: 140-163.
- Karimian, H. & Rahimnejad, M., 1396, “Saveh over time (Historical developments in Saveh based on written sources)”. Historical Sciences Research, Vol. 9, No. 1, Pp: 102-81.
- Khalili, N., 2005, Islamic Pottery. Tehran: Karang.
- Khwandmir, Gh., 2001, History of Habib Al-Seer in the News of Human People. Volume II, under the supervision of Mohammad Dabirsiyaghi, Tehran: Asatir
- Kleiss, W., 1969, “Bericht über zwei Erkundungsfahrten in Nordwest-Iran”. Archäologische Mitteilungen aus Iran, No. 2, Pp: 7-119.
- Lestering, G., 1998, Historical Geography of the Eastern Caliphate. Translated by: Mahmoud Erfani, 3rd  edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
- Mahjoor, F. & Sedighiyan, H., 2009, “A Study of Islamic Pottery in Meshkinatepe Parandak Area in Markazi Province”. Payam Bastan Magazine, Vol. 6, No. 12, Pp: 120-105.
- Mohammadzadeh, A., 1397, History of Dar al-Muk Maragheh. Tehran: Ouhadi.
- Moqaddasi, A., 1906, Ahsan al-Taqasim fi al-Ma'rifah al-Aqalim. Beirut: Dar al-Sadr
- Moradi, E., 2014, “Ancient Marashi location based on historical and archaeological data”. Archaeological Studies, No. 1, Pp: 110-99.
- Morvarid, Y., 1981, Maragheh. Tehran: Ouhadi.
- Mostofi, H., 2008, Selected History. by: Abdolhossein Navai, Fifth Edition, Tehran: Amirkabir.
- Nasir al-Din al-Tusi, M., 1989, Ilkhani Tansukhnameh. Mohasses Mohammad Taghi Modarres Razavi, Tehran: Information.
- Neyestani, J. & Taghavi, A., 2010, “Location of Tabarestan military barracks in the beginning of Islam based on written sources”. Encyclopedia of Social Sciences, Vol. 1, No. 4, Pp: 143-127.
- Niknami, K. & Rafiei Alavi, B., 2009, “Why the name Shimashki probably can not be located in Kerman region”. Archaeological Studies, Vol. 1, No. 1, Pp: 215-199.
- Qazvini, Z., 1994, Al-Ebad Works, Akhbar Al-Balad. Translated by: Mirza Jahangir Qajar, Tehran: Amirkabir Publishing.
- Rahmatpour, M., 1397, “Report of emergency excavation in the area around the blue and circular domes of Maragheh”. General Directorate of Cultural Heritage of East Azerbaijan Province, (Unpublished).
- Rashid al-Din Fazlullah Hamedani, 2007, Comprehensive Chronicles (History of the Seljuks). edited by Mohammad Roshan, Tehran: Written Heritage.
- Ravandi, M., 1333, Raha Al-Sadr and the verse of Al-Sarwar in the history of Al-Seljuq. edited by: Mohammad Iqbal, Tehran: Amirkabir.
- Razi, A., 2010 (1010 AH), Haft Iqlim. Mohaghegh Javad Fazel, , Tehran: Publisher: Ali Akbar Elmi.
- Rice, T., 1996, Islamic Art. Translated by: Malek Bahar, Tehran: Scientific and Cultural.
- Rokouei, E., 1998, Our Land (A Review of the History of Iranian Architecture). Tehran: Keyvan.
- Sadek-Kooros, H., 1976, “Earliest Hominid Traces in East Azerbaijan”. In: Proceedings of the Fourth Annual Symposium on Archaeological Research in Iran (Pp: 1-10).
- Sattarnezhad, S.; Парвин, С. & Хендиани, Э., 2020, “CHRONOLOGY OF THE HISTORICAL CONTEXT OF MARAGHEH CITY BASED ON ARCHAEOLOGICAL EXPLORATION AND HISTORICAL WRITTEN SOURCES”. Краткие сообщения Института археологии, No. 260, Pp: 397-406.
- Sattarnezhad S.; Rahmatpour M. & Jaleh Aghdam J., 2021, “Preliminary Report of Archaeological Excavation of Kaboud - Circular Site of Maragheh (East Azerbaijan, Iran)”. Athar, No. 42 (1), Pp: 62-81.
- Siouti, A., 1434, Hassan al-Muhaddirah in the news of Egypt and Cairo. outside, Dar al-Kitab.
- Solki, R., 1999, “Archaeological Surveys in West Azerbaijan”.Collection of Archaeological and Artistic Articles of Iran 32 Articles in Honor of Ezatullah Neghaban, Authors Sadegh Malek Shahmirzadi, Yousef Majidzadeh, Abbas Alizadeh, Tehran: University Press.
- Starnejad, S.; Hajizadeh, K.; Rezalu, R. & Maroofi Aghdam, I., 1399, “Classification and analysis of Dastkand architecture in Maragheh city”.Housing and rural environment, No. 170, Pp: 66-53.
- Thamoudi, R., 2016, “Urban Restoration Plan and Organizing Mousavi Neighborhood in Maragheh with Emphasis on the Main Axis and Historic Bath Square”. M.Sc. Thesis in Urban Restoration, Isfahan University of Arts.
- Varjavand, P., 1987, Exploring the Maragheh Observatory and the Background of Astronomy in Iran. Tehran: Amirkabir Publications.
- Wilkinson, C. K., 1973, Nishapur: Pottery of the early Islamic period. New York, The.
- Zarei, M. E.; Khaksar, A.; Motarjem, A.; Amini, F. & Dini, A., 2014, “Study and study of pottery from the Ilkhanid period archaeological excavations”. Archaeological Studies, Vol. 6, No. 2, Pp: 90-73.
- https://iiif.lib.harvard.edu/manifests/view/drs:6665026$12i