تجزیۀ عنصری سکه های نقرۀ هرمزد چهارم ساسانی، ضرب شده در بیشاپور به روش پیکسی (PIXE)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

دورۀ شاهنشاهی «هرمزد چهارم» ساسانی (579-590م.) را باید دوره‌ای پر از جنگ و درگیری با سایر دولت‌ها و اقوام همسایه دانست. در اینجا سکه‌ها را می‌توان سندی ارزشمند در داده‌های باستان‌شناختی دانست که مانند متون با هدف خوانش مجدد ایجاد نشده‌اند؛ از این‌رو، تجزیۀ عنصری سکه‌های این دوره، به‌خصوص با استفاده از شیوۀ دقیق و غیرمخرب پیکسی، می‌تواند اطلاعات ارزشمندی دربارۀ شرایط سیاسی-اقتصادی در اختیار گذارد تا تحلیل بهتری از شرایط آن عصر ارائه گردد. از آنجا که شهر بیشاپور، شهری مهم و با ثبات در آن عصر است و یکی از فعال‌ترین ضرابخانه‌ها در آن قرار داشته، به‌عنوان نمونه در این پژوهش انتخاب گردید. سکه‌های هرمزد چهارم، ضرب بیشاپور در 10 سال مختلف به ضرب رسیده؛ به‌همین دلیل از هر تاریخ تعداد دو سکه برای آزمایش انتخاب گردید و علاوه‌بر آن نیز تعداد دو سکه از «خسرو اول» (531-579م.) و دو سکه از «خسرو دوم» (591-628م.) نیز به جهت مقایسه، بدان افزوده شد. پرسش‌های اصلی این پژوهش عبارتنداز: 1- تجزیۀ عنصری سکه‌های هرمزد چهارم ضرب بیشاپور، چه تحلیلی از ساختار عنصری سکه‌ها ارائه می‌دهد؟ 2- قدرت اقتصادی و سیاست‌های پولی دورۀ هرمزد چهارم در مقایسه با دوران خسرو اول و خسرو دوم با تکیه‌بر سکه‌های ضرب بیشاپور، چگونه بوده است؟ در نتیجه مشخص گردید که مقدار میانگین خلوص نقرۀ این سکه‌ها 95.25% بوده و مقدار 3.08% مس جهت عیار نمودن به فلز سکه‌ها افزوده شده و هم‌چنین با توجه به‌وجود عنصر سرب (0.05%) و طلا (0.90%) در این سکه‌ها مشخص نمود که معادن نقرۀ مورداستفاده، درواقع معادن سرب و از نوع سروزیت1 بوده است. علاوه‌بر آن، پایین‌تر بودن خلوص نقره، بالا بودن مقدار مس و بیشتر بودن تنوع عنصری سکه‌های هرمزد چهارم، نشان‌داد که کیفیت سکه‌های آن دوره از سکه‌های دوران خسرو اول و خسرو دوم پایین‌تر بوده است.  

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Elemental Analysis of Silver Coins of the Hormizd IV Sassanids, Issued in Bishapur by PIXE Method

نویسنده [English]

  • Zohre Jozi
Assistant Professor, Archaeological Department, Faculty of Literature and Humanities, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran.
چکیده [English]

The reign of Hormizd IV Sassanids (579-590 AD) should be considered a period full of wars and conflicts with other governments and tribes. Here the coins can be considered a valuable document in archaeological data that were not created like the texts for the purpose of re-reading, hence the elemental analysis of coins of this period, especially using the PIXE method, can provide valuable information about the political-economic situation to provide a better analysis of the situation at that time. Since the city of Bishapur is an important and stable city in that era and has one of the most active mints, it was selected as a sample in this study. The coins of the Hormizd IV were Issued in Bishapur in 10 different years, so from each date, 2 coins were selected for testing, and in addition, 2 coins from Khosrow I (531-579 AD) and 2 coins from Khosrow II (591-628 AD) was also added for comparison. The main questions of this research are: 1- Elemental analysis of the coins of Hormizd IV, multiplied by Bishapur, what analysis of the elemental structure of the coins provides? 2- How was the economic power and monetary policies of the Hormizd IV period compared to the reigns of Khosrow I and Khosrow II, relying on Bishapur coins? As a result, it was found that the average amount of silver purity of these coins was 95.25% and the amount of 3.08% copper was added to the metal of the coins to grade it, and also due to the presence of lead (0.05%) and gold (0.90%) in These coins indicated that the silver mines used were in fact lead mines of the Cerussite type. In addition, the lower purity of silver, the high amount of copper and the greater elemental diversity of the coins of Hormizd IV, showed that the quality of coins of that period was lower than the coins of Khosrow I and Khosrow II.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Numismatics
  • Hormizd IV
  • Bishapur
  • PIXE Experiment
  • Archaeometry

مراجع

اسماعیل‌زاده‌کیوی، سینا، 1392، «مطالعه اشیای مکشوفه از بافت تاریخی اردبیل و محوطه تاریخی مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی با روش گسیل پرتو ایکس با تابش پروتون (PIXE)». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، اردبیل: دانشکدۀ علوم دانشگاه محقق‌اردبیلی (منتشرنشده).
- انصاری، مریم؛ و زرشناس، زهره، 1392، «بازجستن ضرابخانه‌های ساسانیان در فارس». زبان‌شناخت، 4 (8): 25-36.
- اولیایی، پروین؛ آفریده، حسین؛ و آقاعلی‌گل، داوود؛ 1394، «مطالعۀ آماری سکه‌های نقرۀ هخامنشی، اشکانی و ساسانی با استفاده از آنالیز عنصری به روش پیکسی». مطالعات باستان‌شناسی، 7 (1): 17-28.
- حاج‌ولیئی، مهدی؛ محمدی‌فر، یعقوب؛ قیاسی، کیارش؛ لامعی‌رشتی، محمد؛ و اولیایی، پروین، 1388، «مطالعه و تحلیل 30 سکه نقره‌ای دورۀ ساسانی موزه همدان با استفاده از روش PIXE». مطالعات ایرانی، 8 (16): 141-149.
- حاج‌ولیئی، مهدی؛ و سوادیی، بیتا، 1394، «به‌کارگیری روش طیف‌سنجی فلورسانس اشعۀ ایکس (WDXRF) در مطالعۀ سکه‌های نقره ساسانیان». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 5 (9): 163-174.
- خادمی‌ندوشن، فرهنگ؛ محقق، مریم؛ هژبری‌نوبری، علیرضا؛ و مسجدی‌خاک، پرستو، 1394، «بررسی اوضاع سیاسی-اقتصادی حکومت اشکانیان در سال‌های 57-2 پ.م. (دوران پادشاهی ارد دوم و فرهاد چهارم) براساس ترکیبات شیمیایی سکه‌های نقره با روش آزمایشگاهی PIXE». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 5 (8): 53-66.
- کیان‌زادگان، سوسن، 1397، «تحلیل قدرت اقتصادی در دورۀ پیروز ساسانی به کمک آزمایش PIXE: مطالعۀ موردی سکه‌های مکشوفه از پیروزگت (چابهار، بلوچستان ایران)». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، مشهد: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد (منتشرنشده).
- کیان‌زادگان، سوسن؛ رجایی، سیدجلال؛ مسجدی‌خاک، پرستو؛ و سعادت‌مهر، محمدامین، 1398، «تجزیۀ عنصری سکه‌های پیروز ساسانی به روش پیکسی (PIXE)، مطالعۀ موردی: سکه‌های گنجینه پیروزگت کشف‌شده از روستای تیس چابهار». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. 9 (22): 181-196.
- گوبل، رابرت، 1382، «بخش اول: امور مالی». تاریخ اقتصاد دولت ساسانی. به‌کوشش: فرانس آلتهایم و روت استیل، تهران: علمی و فرهنگی.
- لامعی‌رشتی، محمد، 1382، «نقش تحلیل عنصری در باستان‌سنجی: تجزیۀ آزمایشگاه واندوگراف». مجموعه مقالات نخستین همایش باستان‌سنجی در ایران: نقش علوم پایه در باستان‌شناسی. به‌کوشش: مسعود آذرنوش. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور (پژوهشکدۀ باستان‌شناسی): 75-92.
 
- Ansari, M. & Zarshenas, Z., 2014, “Locating the Sassanid Mint Houses in the Prov-ince of Fars”. Zaban Shenakht, 4 (8): 25-36 [in Persian].
- Beck, L.; Bosonnet, S.; Réveillon, S.; Eliot, D.; & Pilon, F., 2004, “Silver Surface Enrichment of Silver–Copper Alloys: a Limitation for the Analysis of Ancient Silver Coins by Surface Techniques”. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 226 (1-2): 153-162.
- Ben Abdelouahed, H.; Gharbi, F.; Roumié, M.; Baccouche, S.; Ben Romdhane, K.; Nsouli, B.; & Trabelsi, A., 2010, “PIXE Analysis of Medieval Silver Coins”. Materials Characterization. 61(1): 59-64.
- Ben Abdelouahed, H.; Incerti, S. & Mantero, A., 2009, “New Geant4 Cross Section Models for PIXE Simulation”. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 267(1): 37-44.
- Denker, A.; Bohne, W.; Campbell, J. L.; Heide, P.; Hopman, T.; Maxwell, J. A.; Opitz‐Coutureau, J.; Rauschenberg, J.; Röhrich, J. & Strub, E., 2005, “High‐Energy PIXE Using Very Energetic Protons: Quantitative Analysis and Cross‐Sections”. X-Ray Spectrometry, 34(4): 376-380.
- Esmailzadeh Kivi, S., 2013, “Study of the Artifacts Excavated from Historical Tex-ture of Ardabil and Historical Site of Sheikh Safi al-Din Shrine in Ardabil by the Proton Induced X-Ray Emission (PIXE) Method”. M.A. Dissertation. Ardabil: University of Mohaghegh Ardabili, Faculty of Science (unpublished). [in Persian].
- Flament. C. & Marchetti, P., 2004, “Analysis of ancient silver coins”. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 226(1-2): 179-184.
- Frye, R. N., 1973, Sasanian Remains from Qasr-i Abu Nasr: Seals, Sealings, and Coins. Cambridge (Massachusetts, United States): Harvard University Press.
- Gaschen, A. A-M.; Döbeli, M.; Markwitz, A.; Barry, B.; Ulrich-Bochsler, S.; & Krähenbühl, U., 2008, “Restrictions on Fluorine Depth Profiling for Exposure Age Dating in Archaeological Bones”. Journal of Archaeological Science, 35(3): 535-552.
- Gaube, H., 1973, Arabosasanidische Numismatik. Braunschweig: Klinckhardt & Biermann.
- Gobl, R., 2003, “Part I: Financial Affairs”. The Economic History of the Sassanid Government. eds. F. Altheim & R. Stiehl, Tehran: Elmi va Farhangi [in Persian].
- Hajivaliei, M. & Sodaei, B., 2015, “Application of WDXRF Spectrometry to Study the Sassanian Silver Coins”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 5 (9): 163-174 [in Persian].
- Hajivaliei, M.; Mohammadifar, Y.; Ghiyasi, K.; Lamehi Rachti, M.; & Oliaiy, P., 2009, “Study and Analysis of 30 Sasanian Period Silver Cins of Hamedan Museum Using PIXE Method”.  Iranian Studies, 8 (16): 141-149. [in Persian].
- Heidemann, S.; Riederer, J. & Weber, D., 2014, “A Hoard from the Time of Yazdgard III in Kirmān”. Iran, 52 (1): 79-124.
- Herzfeld, E., (1938). “Notes on the Achaemenid Coinage and Some Sasanian Mint-Names”. Transactions of the International Numismatic Congress : organized and held in London by the Royal Numismatic Society, June 30-July 3, 1936, on the occasion of its centenary. Edited by J. Allan; H. Mattingly; & E.S.G. Robinson. London : B. Quaritch Ltd: 413-426.
- Hughes, M. J. & Hall, J. A., 1979, “X-Ray Fluorescence Analysis of Late Roman and Sassanian Silver Plate”. Journal of Archaeological Science, 6(4): 321-344.
- Ishii, K. & Morita, S., 1988, “Theoretical Estimation of PIXE Detection Limits”. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 34(2): 209-216.
- Jaques, T., 2007, Dictionary of Battles and Sieges: F-O. Westport: Greenwood Publishing Group.
- Johansson, S. A. E. & Johansson, T. B., (1976). “Analytical Application of Particle Induced X-Ray Emission”. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms,  137(3): 473-516.
- John of Ephesus., 1862. Historiae Ecclesiasticae. tr. J. M. Schönfelder. Munich: [L.et.n.].
- Khademi Nadooshan, F.; Mohaghegh, M.; Hojabri Nobari, A. R. & Masjedi Khak, P., 2015, “Studyin the Politico-Economic Condition of Parthians Between the 57-2 B.C, the Kingdom of 2nd Orod and 4th Farhad, Based on the Analysis of Chemical Compounds of Silver Coins Using PIXE Method”. Pazhoheshha-ye Bastan shenasi Iran, 8: 53-66 [in Persian].
- Kianzadegan, S., 2018, “An Analysis of Iranˈs Economic Power During the Reign of Sasanian Peroz I with the Help of the PIXE Experiment: the Case Study of the Coins Unearthed in Perozgat (Chabahar, Balouchestan’s Iran)”. M.A. Dissertation. Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad, Faculty of Letters and Human Sciences (un-published). [in Persian].
- Kianzadegan, S.; Rajaei, S. J.; Masjedi Khak, P. & Saadat Mehr, M. A., 2019, “El-emental Analysis of Peruz, the Sassanid King, Coins by Using PIXE Technique, A Case Study of Peruzgat Treasure Coins, Discovered in Tis Village, Chabahar”. Pazho-heshha-ye Bastan Shenasi Iran, 22: 181-196, [in Persian].
- Lamehi Rachti, M., 2003, “The Role of Elemental Analysis in Archaeometry: Anal-ysis of the Van de Graaff Lab”. in: ed. M. Azarnoush. Proceedings of the First Iranian Archaeometric Conference: The Role of Basic Sciences in Archeology, Tehran: Na-tional Heritage Organization (Institute of Archeology), 75-92 [in Persian].
- Litvinsky, B. A. & Dani, A. H., 1996, History of Civilizations of Central Asia: The Crossroads of Civilizations, A.D. 250 to 750. Paris: UNESCO.
- Martindale, J. R.; Jones, A. H. M. & Morris, J., 1992, The Prosopography of the Later Roman Empire. vol. 3, Cambridge: Cambridge University Press.
- Maxwell, J. A.; Teesdale, W. J. & Campbell, J. L., 1995, “The Guelph PIXE Software Package II”. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 95(3):  407-421.
- Menander Protector, 1985, The History of Menander the Guardsman. tr. R. C. Blockley, Liverpool: Francis Cairns Ltd.
- Meyers, P., 2003, “Production, Distribution, and Control of Silver: Information Provided by Elemental Composition of Ancient Silver Objects”. Patterns and Process: a Festschrift in Honor of Dr. Edward V. Sayre. Suitland: Smithsonian Center for Materials Research and Education: 271–288.
- Mossig-Walburg, K., 2000, “Die Flucht des Persischen Prinzen Hormizd und Sein Exil im Römischen Reich – eine Untersuchung der Quellen”. Iranica Antiqua, 35: 69-109.
- Oliaiy, P.; Afarideh, H. & Agha Aligol, D., 2015, “Statistical Study of the Achae-menid, Parthian and Sassanid Silver Coins Using Elemental Analysis by PIXE Tech-nique”. Journal of Archaeological Studies, 7(1): 17-28 [in Persian].
- Paruck, F. D. J., 1944, “Mint-Marks on Sāsānian and Arab Sāsānian Coin”. Journal of the Numismatic Society of India, 6: 79-151.
- Pourshariati, P., 2008, Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B. Tauris.
- Rezakhani, Kh., 2017, Re Orienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity. Edinburgh: Edinburgh University Press.
- Roumié, M.; Nsouli, B.; Atalla, C. & Waksman, S. Y., 2005, “Application of PIXE Using Al Funny Filter for Cluster Analysis of Byzantine Amphorae from Beirut”. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 227(4): 584-590.
- Roumié, M.; Reynolds, P.; Atallah, C.; Bakraji, E.; Zahraman, K. & Nsoulia, B., 2006, “Provenance Study of Excavated Pottery from Beirut Using PIXE Cluster Analysis”. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 249(1-2):  612-615.
- Sebeos, 1904, Histoire d’Heraclius par l’eveque Sebeos. tr. F. Macler, Paris: Imprimerie Nationale.
- Shahbazi, A. Sh., 1988, “Bahrām VI Čōbīn”. ed, E. Yarshater. London: Routledge, in: Encyclopaedia Iranica,  3 (5): 514–522.
- Shahbazi, A. Sh., 2004, “Hormozd IV”. ed, E. Yarshater. London: Routledge. in: Encyclopaedia Iranica, 12 (5): 466–467.
- Shariff, A.; Bulow, K.; Elfman, M.; Kristiansson, P.; Malmqvist, K. & Pallon, J., 2002, “Calibration of a New Chamber Using GUPIX Software Package for PIXE Analysis”. Nuclear Instruments & Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 189(1-4): 131-137.
- Sodaei, B.; Masjedi Khak, P. & Khazaie, M., 2013, “A Study of Sasanian Silver Coins Employing the XRF Technique”. Interdisciplinaria Archaeologica: Natural Sciences in Archaeology, IV (2): 211-215.
- Tafazzoli, A., 1988, “Āẕīn Jošnas”. ed, E. Yarshater. London: Routledge. in: Encyclopaedia Iranica, 3 (3): 260.
- Theophylact Simocatta, 1986, The History of Theophylact Simocatta. tr. M. Whitby & M. Whitby, Oxford: Oxford University Press.
- Walker, J., 1941, A catalogue of the Arab-Sassanian coins (Umaiyad governors in the East, Arab-Ephthalites, ‘Abbasid governors in Tabaristan adn Bukhara). London: British Museum.
- Whitby, M., 2001, “The successors of Justinian”. in: The Cambridge Ancient History (Volume 14: Late Antiquity: Empire and Successors, AD 425–600), ed. A. Cameron. Cambridge: Cambridge University Press: 86-111.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار