تحلیل الگوی پراکندگی دست‌کندهای استان اصفهان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان، ایران

2 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان، ایران

3 دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان، ایران

چکیده

دست‌کندها، به‌عنوان سازه‌هایی که بدون استفاده از مصالح معمول و تنها با حفر کردن زمین یا صخره و کوه ساخته می‌شوند، به‌لحاظ مسائلی از قبیل سازگاری با اقلیم و محیط و استفادۀ بهینه از انرژی، حائز اهمیت هستند. استان اصفهان، به‌عنوان یک استان پهناور، با مساحتی حدود 106786 کیلومتر مربع و با دارا بودن اقلیم‌های مختلف، موارد متعددی از نمونه‌های معماری دست‌کند را در خود جای داده‌ است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و هدف آن، مطالعۀ پراکندگی 19 مورد از دست‌کندهای استان اصفهان و کشف الگوها و هم‌بستگی‌ احتمالی میان محل قرارگیری آن‌ها و عوامل مختلف محیط طبیعی و فرهنگی بوده  است. این پژوهش در پی پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها است: 1) الگوی پراکندگی دست‌کندهای استان اصفهان، نسبت به ارتفاع از سطح دریا، فاصله از منابع آب شامل: رودخانه‌های فصلی و دائمی و قنات‌ها، شیب، فاصله از راه‌ها، موقعیت نسبت به روستاها و شهرها و اقلیم و دمای هوا، چگونه است؟ 2) در صورت هم‌بستگی این دست‌کندها با عوامل مذکور، علت این هم‌بستگی چیست؟ و 3) آیا می‌توان با استفاده از نتایج این پژوهش، کاربری این دست‌کندها را مشخص کرد؟ روش کار شامل: جمع‌آوری اطلاعات از طریق مقالات و گزارش‌های مربوط به بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی، جمع‌آوری اطلاعات مکانی و جغرافیایی دست‌کندهای موردمطالعه، ازجمله مختصات جغرافیایی، به روش میدانی و درنهایت تجزیه و تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده و طبقه‌بندی آن‌ها به‌وسیلۀ‌ی نرم‌افزار ArcGIS بوده است. به‌منظور دستیابی به نتایج دقیق‌تر، دست‌کندها براساس کارکرد، به دو دستۀ دست‌کندهای مسکونی و دست‌کندهای دفاعی و آئینی، تقسیم شدند. براساس نتایج، مشخص شد آن‌دسته از دست‌کندهایی که کاربری مسکونی و یا به‌طورکلی کاربری استفادۀ روزمره داشتند، بیشتر با عوامل محیطی و جغرافیایی هم‌بستگی دارند. ازطرفی دستۀ دوم دست‌کندها که با هدف پنهان شدن ایجاد شده‌اند، بیشتر با عوامل فرهنگی و انسانی در ارتباط‌ هستند. می‌توان گفت در الگوی پراکندگی دست‌کندهای مسکونی، عوامل محیطی و در الگوی پراکندگی دست‌کندهای دفاعی و آئینی، عوامل فرهنگی اولویت دارند.   

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Dispersion Pattern Analysis in Troglodytic of Isfahan Province by using the Geographic Information System (GIS)

نویسندگان [English]

  • Tahereh Doostkafi 1
  • Reza Nourishadmahani 2
  • Mohsen Javeri 3
1 M.A. in Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Kashan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Kashan, Iran
3 Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Kashan, Iran
چکیده [English]

Abstract
Troglodytic, as structures that are made without the use of usual materials and just by digging the ground or rock and mountain, are important in terms of issues such as adaptation to climate and environment and the optimal use of energy. Isfahan province, as a vast province with an area of about 106786 square kilometers and with different climates, has many examples of troglodytic architecture. This research was based on descriptive-analytical method and its aim was to study the distribution of 19 cases in Isfahan province and discover possible patterns and correlations between their locations and various cultural and natural environments factors. This study sought to answer these questions: 1) How is the dispersion pattern troglodytic of Isfahan province, relative to elevation, distance from water resources including seasonal and permanent rivers and Qanat, slope, distance from roads, location relative to villages and cities and climate and temperature? 2) If these troglodytic are correlated with the mentioned factors, what is the reason of this correlation? And 3) is it possible to determine the use of these troglodytic according to the results of this research? The method was includes collecting information through articles and reports related to archaeological surveys and excavations, gathering spatial and geographical information of the studied troglodytic such as geographical coordinates by field method and finally analyzing the obtained information and classifying them by ArcGIS software. In order to achieve more accurate results, the troglodytic were divided into two categories based on function: residential troglodytic and defensive and ritual troglodytic. Based on findings, it was found that those troglodytic had residential use or generaly were used daily, are more correlated with environmental and geographical factors. On the other hand, the second category of troglodytic, which were built with the aim of hiding, are more related to cultural and human factors. It can be said that in the dispersion pattern of residential troglodytic, environmental factors and in the dispersion pattern of defense and ritual troglodytic, cultural factors have priority.
Keywords: Isfahan Province, Troglodytic Architecture, Dispersion Pattern, GIS, Function.
 
Introduction
Troglodytic architecture, as a special type of architecture, has been created in line with the adaptation of human to the environment. Iran has a diverse dispersion and classification in the field of troglodytic architecture. Isfahan province has many types of troglodytic. Despite the existence of numerous cases of troglodytic structures in Iran, this type of architecture has been less interested by researchers than conventional architecture. In spite of numerous cases of troglodytic structures in Iran, this type of architecture has been less interested by researchers than conventional architecture. Isfahan province contains a lot of types of troglodytic, but the number of identified and studied ones are not many. In these studies the researchers introduced the spaces, described the cultural materials obtained, presented a time frame as the period in which the troglodytic were used, and explained their possible functions. In archaeology, the study of the landscape and the dispersion of the studied areas in relation to the environment has always been important. This kind of research is done with the help of software related to geographic information system (GIS). Many researches have been carried out up to now in the field of using GIS, in order to study the settlement pattern and dispersion of ancient sites and how they are related to different geographical and cultural factors. But the troglodytic have rarely been examined from this point of view. This research has studied the dispersion pattern of 19 cases of troglodytic in Isfahan province in relation to various cultural and natural environments factors by ArcGIS software. The questions and theories raised in line with this research are as follows 1) How is the dispersion pattern troglodytic of Isfahan province, relative to elevation, distance from water resources including seasonal and permanent rivers and Qanat, slope, distance from roads, location relative to villages and cities and climate and temperature? 2) If these troglodytic are correlated with the mentioned factors, what is the reason of this correlation? And 3) is it possible to determine the use of these troglodytic according to the results of this research? The theories raised in relation to the mentioned questions are as follows: 1) the dispersion pattern of troglodytic in Isfahan province is related to both natural environment factors and cultural factors. 2)  Those troglodytic which dating coincided with the Mongol invasion of Iran were used as shelters.
 
Identified Traces
1The factors that have been investigated in this research to analyze the dispersion pattern troglodytic of Isfahan province, among the most important factors are geographical, natural and cultural factors that humans have always considered to choose the right place for various purposes. The result of position analysis of troglodytic, based on these factors, is as follows: 1) Elevation: With increasing elevation, the number of residential troglodytic has increased, and the number of defensive and ritual troglodytic has decreased. 2) Slope: Both types of troglodytic have an inverse relationship with the slope, and the number of troglodytic decreases with the increase of the slope. 3) Distance from permanent rivers: 40% of residential troglodytic are located less than 500 meters from permanent rivers. This study does not show a specific pattern about defensive and ritual troglodytic. 4) Distance from roads: 20% of residential troglodytic and 30% of defensive and ritual troglodytic are less than 500 meters away from main roads. For distances more than 1000 meters, no meaningful relationship can be seen in the case of residential troglodytic. But in the case of defensive and ritual troglodytic, the number of troglodytic has decreased with the increase in the distance from the roads. 5) Distance from Qanat: In both groups of troglodytic, the number of troglodytic decreased as the distance from the Qanat increased. 6) Distance from cities and villages: All studied troglodytic are closely related to villages or cities and are completely dependent on them. 7) Temperature: Almost all the study troglodytic were located in areas that have very hot summers or very cold winters. 40% of residential troglodytic and about 70% of defensive and ritual troglodytic were formed in areas where the maximum temperature is more than 40 degrees Celsius.
 
Conclusion
Based on findings, the dispersion pattern of a number of troglodytic in Isfahan province is related to the factors of the natural and cultural environment. The troglodytic that their function were residential or generally for daily use are more correlated with the factors of the natural and geographical environment. The defensive and ritual troglodytic are mostly related to cultural and human factors and in their construction, factors such as access to roads, hidden entrances, lack of easy access to spaces, staying hidden and safe from dangers have been given more priority than environmental factors. The reason for this correlation for residential troglodytic is adaptation to the environment and harsh climatic conditions. For defensive and ritual troglodytic that are more related to cultural factors, the reason for this correlation was access to a suitable place to hide in order to staying safe from the dangers and attacks of enemies or performing some secret rituals. Although both groups of troglodytic are related to a factor such as temperature but by examining other factors we can see that environmental and geographical factors have priority in the dispersion pattern of residential troglodytic and cultural factors have priority in the dispersion pattern of defensive and ritual troglodytic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Isfahan Province
  • Troglodytic Architecture
  • Dispersion Pattern
  • GIS
  • Function
- آزاد، میترا؛ سلطانی‌محمدی، مهدی؛ و بلوری‌بناب، محمد، 1397، «گونه‌شناسی و تحلیل معماری دست‌کند در نایین». مسکن و محیط روستا، 37 (161): 106-93.  DOI: 10.22034/37.161.9
- اشرفی، مهناز، 1390، «پژوهشی در گونه‌شناسی معماری دست‌کند». معماری و شهرسازی، 4 (7): 47-25. DOI: 10.30480/AUP.2012.162
- برومندی، بهرخ، 1391، «شناسایی معماری دست‌کند دره برزرود». مجموعه مقالات اولین همایش معماری دست‌کند، به‌کوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 125-113.  
- بهبودی، نغمه، 1380، «کاربرد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی در تحلیل شهرهای باستانی: پژوهش موردی: دژ-شهر اورارتویی بسطام». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت‌مدرس، دانشکدۀ علوم انسانی (منتشر نشده).
- بهبودی، نغمه، 1396، «بررسی و تحلیل سکونتگاه‌های قلعه‌ای خاندان محلی منطقۀ سیستان ایران در دورۀ قاجار». رسالۀ دکتری، دانشگاه بوعلی‌سینا همدان، دانشکده هنر و معماری (منتشر نشده).
-  توفیقیان، حسین، ۱۳۷۷، «کاربرد سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی در باستان‌شناسی براساس داده‌های باستان‌شناسی محوطۀ باستانی شوش». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت‌مدرس، دانشکدۀ علوم انسانی.
- جاوری، محسن؛ و منتظرظهوری، مجید، 1391، «پناهگاه زیرزمینی تپه هژدر سمیرم». مجموعه مقالات اولین همایش معماری دست‌کند، به‌کوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 194-183. 
- حسین‌زاده، سیدرضا، 1397، مبانی سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS). چاپ اول، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- حسین‌طهرانی، ندا؛ و صداقتی، نینا، 1394، «معرفی آثار معماری دست‌کند تخت قراچه در شهر سمیرم و بررسی عوامل اصلی تخریب این منطقه». مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی معماری دست‌کند، به‌کوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 193-182.
- حیدریان، محمود؛ قربانی، حمیدرضا ؛ عرب، حسنعلی؛ و پارسه، شهرام، 1396، «سیستم اطلاعات جغرافیایی در پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران؛ پیشینه، روند و مشکلات». مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 9 (3): 65-43. https://doi.org/10.22631/isih.2017.1616.2248
- رزمجو، شاهرخ، 1397، «غارهای اسرارآمیز نیاسر کاشان». نشریۀ مهر پارسه، 12 (20): 32-30. 
- ساروخانی، زهرا، 1390، «گزارش سه فصل کاوش در اویی نوش‌آباد (شهر زیرزمینی)». مجموعه مقالات نهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی ایران، جلد سوم، چاپ اول، شیراز: پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری: 319-303. 
- ساروخانی، زهرا، 1391، «شهرهای زیرزمینی ایران به روایت اویی نوش‌آباد». مجموعه مقالات اولین همایش معماری دست‌کند، به‌کوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 440-421.
- سلطانی‌محمدی، مهدی، 1395، «پرونده ثبتی: مجموعه مسجد و حمام علی‌آباد بافران». ادارۀ میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان نایین (منتشر نشده).
- سلطانی‌محمدی، مهدی؛ و آزاد، میترا، 1397، «تحلیل مقایسه‌ای یک فرم خاص در معماری دست‌کند مذهبی (منطقه مرکزی ایران(شهرستان نایین) و سه اثر در شمال‌غرب». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 8 (16): 222- 203. DOI: 10.22084/NBSH.2018.15032.1666
- شیاسی، ایمان، 1389، «مطالعات معماری-محیطی درخصوص آثار معماری دست‌کند و تهیۀ بخشی از مدارک پروندۀ ثبت میراث جهانی مسجد مزار بجستان، آسیاب ریگاۀ نایین و غار رئیس نیاسر». تهران، پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور. (منتشر نشده).
- عابدین‌پور، وحید؛ و نقاش‌زرگر، فهیمه، 1394، «پرونده ثبتی: کندۀ شمارۀ 1 دامنه». اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان. (منتشر نشده).
- عاشوری، مهرزاد؛ و آقایی، وحید، 1397، «گونه‌شناسی کنده‌ها (دست‌کندهای) سمیرم و تعیین چشم‌انداز آینده». چکیده مقالات سومین همایش بین‌المللی معماری دست‌کند، به‌کوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 79.
- علیان، علمدار؛ نره‌ای، بابک؛ جابری‌زاده، محمدرضا؛ و طاهری‌دهکردی، معصومه، 1397، «معرفی و شناسایی معماری دست‌کند شهر کوهپایه (استان اصفهان)». چکیدۀ مقالات سومین همایش بین‌المللی معماری دست‌کند، به‌کوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 43.  
- فاگان، برایان، 1396، سرآغاز. جلد 1، ترجمۀ غلامعلی شاملو، چاپ هشتم، تهران: سمت.
- کریمیان، حسن؛ جاوری، محسن؛ و منتظرظهور، مهدی، ۱۳۹۱، «تحلیل الگوی استقراری شهرستان سمیرم در دورۀ انتقال از ساسانیان به قرون اولیۀ اسلامی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 2 (۲): 80-۶۳. https://nbsh.basu.ac.ir/article_429.html
- کسمایی، مرتضی، 1372، پهنه‌بندی اقلیمی ایران مسکن و محیط‌های مسکونی. چاپ اول، تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
- منتظرظهوری، مجید، 1397، «پروندۀ ثبتی: مجموعه دست‌کند زیرزمینی سفیدشهر». اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده).
- مؤمنی، همایون؛ و بختیاری، ذبیح‌الله، 1396، «گزارش ثبتی: فضای دست‌کند اشکفت طویله». اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده).
- مولودی، علی، 1400، «گزارش کاوش مجموعه دست‌کند زیرزمینی پاقَپّان کاشان». اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کاشان (منتشر نشده).
- نره‌ئی، بابر؛ سپیدنامه، حسین؛ و علیان، علمدار، 1398، «بررسی باستان‌‌شناختی و تاریخی محوطه تاریخی تقرچه (شهر تاریخی سمیرم)». اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده).
- یوسفیان دارانی، راحله؛ و فصیحی‌نایینی، علی‌محمد، 1397، «دست‌کند کردعلیا، تحلیلی بر ساختار، فضاهای معماری و قابلیت‌های احیاء». چکیده مقالات سومین همایش بین‌المللی معماری دست‌کند، به‌کوشش: مهناز اشرفی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 118.
- Abedinpoor, V. & Naghash Zargar, F., 2015, “Registration file: troglodytic number 1 of Damane”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Isfahan Province. (Unpublished, In Persian).
- Alian, A.; Narei, B.; Jaberizade, M. & Taheri Dehkordi, M., 2018, “Introduction and identification of  troglodytic architecture of Koohpaye (Isfahan province)”. in: The abstract of the articles of the third international troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 43. (In Persian).
- Ashoori, M. & Aghaei, V., 2018, “Typology of  Semirom’s troglodytic and determination of future prospects”. in: The abstract of the articles of the third international troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 79. (In Persian).
- Ashrafi, M., 2011, “A research in   troglodytic architecture typology”. Journal of  Architecture & Urban, 4 (7): 25-47. DOI: 10.30480/AUP.2012.162 (In Persian).
- Azad, M.; Soltani Mohammadi, M. & Boloori Bonab, M., 2018, “Typology and analysis of troglodytic architecture in Naeen”. Journal of  Housing and village environment, 37 (161): 93-106. DOI: 10.22034/37.161.9 (In Persian).
- Behboodi, N., 2001, “Application Geographic Information Systems in analysis of Historic cities (Case Study: Citadel-Urartu of city Bastam)”.  M.A. thesis, Department of Humanities, University of Tarbiat Modares. (Unpublished, In Persian).
- Behboodi, N., 2017, “Investigation and analysis of the castle settlements of  local family of the Sistan region of Iran in Qajar’s era”. Ph.D. Thesis,  Department of Art and Architecture, University of Bu-Ali Sina Hamedan. (Unpublished, In Persian).
- Boroomandi, B., 2012, “Identification of troglodytic architecture of  Barzrood’s Valley”. in: Researches of the first troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 113-125. (In Persian).
- Brimicombe, A., 2010, GIS, Environmental modeling and engineering. 2th (ed). London: CRC Press. 
- Chang, K., 2016, Introduction to Geographic Information Systems, 4th (ed). Idaho: McGraw-Hill Education.
- Fagan, B., 2017, In The Beginning an Introduction to Archaeology. (VOL.1). Translated by: Gh. Shamloo, Tehran: Samt. (In Persian).
- Fagan, B. M. & Durrani, N., 2016, Archaeology: A Brief Introduction. 12th (ed). New York: Routledge.
- Heydarian, M.; Ghorbani, H.; Arab, H. & Parse, Sh., 2017, “Geographical Information System in Iran’s Archaeological Reasearches; History, Trends and Problems”. Journal of  Interdisciplinary Studies In the Humanities, 9 (3): 43-65. https://doi.org/10.22631/isih.2017.1616.2248 (In Persian).
- Hoseintehrani, N. & Sedaghati, N., 2015, “Introducing the troglodytic architectural structures”. A collection of essays.
- Hoseinzade, R., 2018, Basics of geographic information systems (GIS). 1th (ed), Mashhad: University of Ferdosi Mashhad. (In Persian).
- Javeri, M. & Montazer Zohouri, M., 2012, “The underground shelter of  Semirom’s Hazhdar hill”. in: Researches of the first troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 183-194. (In Persian).
- Junge, J. A., 2017, “GIS Spatial Analysis of Arctic Settlement Patterns: A Case Study in Northwest Alaska”. M.A. Thesis, Portland State University.
- Karimian, H.; Javeri, M. & Montazer Zohour, M., 2012, “Analysis of the settlement pattern of Semirom in its transition from the Sasanian to early Islamic era”. Journal of Archaeological researches of Iran. 2 (2): 63-80.https://nbsh.basu.ac.ir/article_429.html (In Persian). 
- Kasmaei, M., 1993, Climatic Classification of Iran for housing and residential environments. Tehran, Building and Housing Research Center. (In Persian).
- Moloodi, A., 2021, “Exploration report of underground troglodytic collection of Paghappan Kashan”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Isfahan Province. (Unpublished, In Persian).
- Momeni, H. & Bakhtiari, Z., 2017, “Registration file: the space of troglodytic Eshkaft-e Taville”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Isfahan Province. (Unpublished, In Persian).
- Montazer-Zohouri, M., 2018, “Registration file: underground troglodytic collection of Sefidshahr”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Isfahan Province. (Unpublished, In Persian).
- Nareiy B.; Sepidname, H. & Alian, A., 2019, “Archaeological and Historical investigation of historical city of Tagharcheh (historical city of Semirom)”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Isfahan Province. (Unpublished, In Persian).
- Orser, Ch. E.,  2017, Historical Archaeology. 3th (ed). New York: Routledge.
- Razmjoo, Sh., 2018, “The mysterious caves of Niaser Kashan”. Journal of  Mehr-e Parse, 12 (20): 30-32. (In Persian).
- Sarookhani, Z., 2011, “The report of three seasons of exploration in Oui Noushabad (underground city)”. in: Researches of the 9th Annual conference of Iran Archeology, Shiraz: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 303-319. (In Persian).
- Sarookhani, Z., 2012, “Underground cities of Iran according to Oui Noushabad”. in: Researches of the first troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 421-440. (In Persian).
- Scianna, A. & Villa, B., 2011, “GIS Applications in Archaeology”, Archaeologia e Calcolatori, 22: 337-363. https://www.researchgate.net/puplication/279472747
- Shiasi, I., 2010, “Architectural-Environmental studies regarding troglodytic architectural works and preparation of part of the documents for the world heritage registration of  Bajestan Mazar Mosque, Naeen Rigare Mill and Rais Niaser Cave”. Tehran: Research Institute of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism. (Unpublished, In Persian).
- Soltani Mohammadi, M. & Azad, M., 2018, “Comparative analysis of a specific form in religious troglodytic  architecture (central region of Iran (Naeen) and three monument in the Northwest”. Journal of  Archaeological Researches of Iran, 8 (16): 203-222. DOI: 10.22084/NBSH.2018.15032.1666 (In Persian).
- Soltani Mohammadi, M., 2016, “Registration file: Aliabad Bafran’s mosque and bath complex”. The General office of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism of Naeen. (Unpublished, In Persian).
- Tofiqian, H., 1998, “The application of geographic information systems in archeology based on the archaeological data of Suziana site”. M. A. thesis, Department of  Humanities, University of Tarbiat Modares. (Unpublished, In Persian).
- Orser, Ch. E.,  2017, Historical Archaeology. 3th (ed). New York: Routledge.
- Yoosefian Darani, R. & Fasihi Naeeni, A. M., 2018, “Troglodytic of Kurd-e Olya, an analysis of the structure, architectural spaces and revitalization capabilities”. in: The abstract of the articles of the third international troglodytic architecture conference, (Ashrafi, M.) eds, Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 118. (In Persian).