بررسی باستان‌شناسی منظر فرهنگی خوراسگان اصفهان در راستای بازشناسی محلۀ فراموش‌شدۀ میان یا وُسطی از دورۀ صفوی تا عصر حاضر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

خوراسگان اصفهان، در دوران صفوی و زند، قریه و در دورۀ قاجار، قریه و قصبه و در دورۀ پهلوی، قصبه و شهر بود. از سال 1343ه‍.ش. با پیوستن چندین روستا، «شهر خوراسگان» تشکیل شد و تا سال 1392ه‍.ش.، باهمین عنوان شناخته می‌شد. از این تاریخ با الحاق به شهر اصفهان، تحت عنوان «منطقۀ 15» یا «منطقۀ خوراسگان» نامیده می‌شود. در پژوهش حاضر، ضمن معرفی خوراسگان و فهم حدود و ثغور آن در دوره‌های مختلف، ساختار یکی از محله‌های فراموش‌شدۀ آن به‌نام «میان» یا «وُسطی» مطالعه و محدودۀ تقریبی آن مشخص شد. به‌علاوه، طبق بررسی‌های روشمند میدانی و مطالعۀ اسناد متنوع در ادوار مختلف، مشخص شد با اقدامات «باقرخان خوراسگانی» (وفات 1200هـ.ق.) و افزایش منابع آب، ثروت منطقه دوچندان شد و تأثیر آن پس از مرگ او در توسعۀ خوراسگان و به‌طور خاص خانه‌های متعدد احداث‌شده با معماری فاخر در این محله و به‌ویژه محدودۀ ثبتی مجموعۀ خان قابل ردیابی است؛ به این‌ترتیب، برخلاف آن‌چه تاکنون در رابطه با انتساب مجموعۀ خان به باقرخان خوراسگانی گفته شده، مشخص گردید که این مجموعه توسط خان‌های (کدخدایان) خوراسگان ایجاد شد و توسعه پیدا کرد. در این دوره، محلۀ وُسطی، به‌دلیل وجود خانه‌های یادشده و بناهای منتسب به باقرخان (مسجد و حمام)، مهم‌ترین بخش و مرکز قریه و قصبه به‌حساب آمد. با افول قدرت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خان‌های خوراسگان، توسعۀ محلۀ وُسطی برخلاف دو محلۀ عُلیا و سُفلی متوقف شد و نقش مرکزی آن کاهش پیدا کرد؛ هم‌چنین توسعۀ شهر، خیابان‌کشی‌های دورۀ «محمدرضاشاه پهلوی» (1320-1357هـ.ش.) و جابه‌جایی مسجد جامع از این محله در سال 1357هـ.ش.، منجر به تخریب محله و آثار شاخص آن گردید و اندک‌اندک نام محلۀ میان یا وُسطی از اذهان پاک و از تقسیمات شهری خوراسگان کنار گذاشته شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Archaeological Survey of Khorāsgān Cultural Landscape in Isfahan to Recognize the Forgotten Neighborhood of Miyān or Vostā from the Safavid Epoch to the Present Era

نویسندگان [English]

  • Ali Borhani Rarani 1
  • Ali Shojaee-Esfahani 2
1 M.A. in Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Conservation and Restoration, Art University of Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Abstract
During the Safavid epoch to the Pahlavi era, Khorāsgān was a Qariya, Qaṣaba, and City respectively. The Khorāsgān City was founded by joining several Qariya in 1964 and joining Isfahan in 2013. In the present study, while introducing the cultural landscape of Khorāsgān and understanding its boundaries in different periods, the structure of one of its forgotten neighborhoods called “Miyān” or “Vostā” was studied and its approximate range was determined. In addition, according to field surveys and the study of various documents, it is obvious that the measures taken by Bāqer Khān-e Khorāsgāni and the increase of water resources caused the wealth of the region to double and its influence can be traced in the development of Khorāsgan and in particular, some houses built with luxurious architecture in this neighborhood. Thus, contrary to what has been said so far regarding the attribution of the Khān complex to Bāqer Khān-e Khorāsgāni, it was determined that Bāqer Khān had no role in the construction of this luxurious architectural complex and the Khān complex was constructed by local Khāns in the early Qajar period. Due to the existence of the aforementioned houses and buildings attributed to Bāqer Khān (mosque and bathhouse), the Vostā neighborhood was considered the most important part and center of the Qariya and Qaṣaba during this period. The death of the fifth generation of Khāns and also the land reform in the second Pahlavi period (1941-1979) led to the decline of the political, social, and economic power of the Khorāsgān Khāns. Therefore, the development of the Vostā, unlike the Olyā and Soflā neighborhoods, was stopped and its central role faded away. Also, the construction of Abāzar Street and the relocation of the Jāmeʿ mosque (AKA. Friday mosque) from this neighborhood in 1979 led to the destruction of the neighborhood and its landmarks, so the name of the neighborhood was forgotten and removed from the urban divides of Khorāsgān.
Keywords: Cultural Landscape, Isfahan, Khorāsgān, Vostā (Miyān) Neighborhood, Khān Complex.
 
Introduction
Khorāsgān that today considered a part of Isfahan city, has had many changes in administrative geography. The title of Qariya in all the written sources and inscriptions is used for Khorāsgān until the Safavid era and after it. The activities taken by Bāqer Khān-e Khorāsgānī in the Zand period, mainly transferring water from the Rārān Spring to the Khorāsgān brought significant development to the Qariya until it became one of the main villages of Isfahan. Khorāsgān divided into three major neighborhoods the central neighborhood of which was called Miyān or Vostā and today it is considered one of the forgotten places. In this part of Khorāsgān, there is a complex of historical houses that can be considered the most beautiful houses in Isfahan and Iran. A study of the cultural landscape of this region could help to determine the boundaries of the Vostā neighborhood in Khorāsgān. Also identifying the main zone of the Khān complex and surrounding houses based on the archaeological survey, historical texts and documents, and oral tradition considered in this article.
 
Discussion (The structure of the Vostā neighborhood and Khān Complex)
Khorāsgān Qaṣaba limits can be survived well in the aerial photo taken in 1964 which coincides with the establishment of the city of Khorāsgān. In this photo, the location of 29 points and the range of 11 destroyed buildings were determined, which helped in identifying the limited area of the Vostā neighborhood. These 40 monuments dating from 1702 to the end of the Qajar period consists of the three gates, four mosques, two Takyehs, one bath, one cemetery, two drinking fountains, as well as the Khān-e Khorāsgān complex, which now has 27 houses, took shaped the structure of the Vostā or Miyān neighborhood. Khān complex is a 2.2-hectare area and only 9 houses have been registered in the reports of the Cultural Heritage organization. In the current survey, in this complicated complex, 18 other valuable monuments were also identified, of which 2 houses were destroyed in 2019 and 1 house may be demolished soon. The foundation of the Khān complex can be attributed to Aqā Mohammad Jaʿfar, one of the Khorāsgān’s headman, kadḵodā, in the middle of the 19th century in terms of diversity, coherence, architecture, and decorations, this complex is composed one of the most valuable historical zones that its study can clear unknown aspects of the archaeology, history, and history of architecture. The houses in the Vostā neighborhood represent the long-term residence of the Khāns and headman of Khorāsgān, at least from the early Qajar period up to now, which reveals one of the unique aspects of the complex.
 
Conclusion
The cultural landscape of the Khorāsgān changed in different periods and especially in the Qajar era, Khorāsgān reached the highest position and was named the Qaṣaba (center) of Jay block. In this Qaṣaba due to the location of one of the three main neighborhoods called Miyān or Vostā, it was considered as a center of Khorāsgān which is also confirmed by the monuments and the administrative documents. The identification of 40 buildings, including the Khān complex with unique features, is another indication of the special characteristics of the Miyān neighborhood during the Zand and spatial Qajar eras. Aerial images taken in 1964 showed well the expansion of Qariya-s and neighborhoods during the last sixty years, in the meantime, many buildings have been destroyed in the Miyān neighborhood 10 of which were identified. By Siting, the existing, renovated, and destroyed buildings of the Miyān neighborhood try to shape a clear picture of this in the Qaṣaba of Khorāsgān. This study determined that only the 2 buildings of the masjed-e Now (New mosque) and the destroyed bathhouse, in the Miyān neighborhood, can be attributed to Bāqer Khān-e Khorasgani. Also, the date of the Khān complex and the houses around is more recent than the Bāqer Khān’s period and probably back to the beginning of the Qajar period. Resignation and premature death of Mirzā Fażl-Allāh, the seventh chieftain of Khorāsgān Khān’s family in 1339 AH and Iranian Land Reform by Mohammad Reza Shah Pahlavi ended the political, economic, and social power of this family. Finally, the construction of Abāzar Street in 1921, the destruction of the Miyān monument like the Bāqer Khān bathhouse, and finally, the change of the location of Jāmeʿ mosque (AKA. Friday mosque) decreased the importance of the neighborhood and merged it into two other neighborhoods, i.e., Upper (Olyā) and Lower (Soflā). For these reasons, the Miyān neighborhood was gradually left out of the urban divides and currently, it remains only in the memory of a few elderly people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cultural Landscape
  • Isfahan
  • Khorāsgān
  • Vostā (Miyān) Neighborhood
  • Khān Complex
- ابوشیخ‌انصاری، ابو محمد عبدالله بن محمد بن جعفر بن حیان، 1412، طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها. دراسه و تحقیق: عبدالغفور عبدالحق حسین البلوشی، جلد دوم، بیروت: مؤسسۀ الرسالة.
- ابی‌نعیم، احمد بن عبدالله الاصبهانی، 1934، ذکر اخبار اصبهان. جلد 1 و 2، لیدن: بریل.
- احمدی‌حیدری، ندا، 1382، «گزارش خانه سعیدیان». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده).
- ارباب‌اصفهانی، محمدمهدی بن محمدرضا ،1368، نصف جهان فی تعریف الاصفهان. به‌تصحیح: منوچهر ستوده، تهران: امیرکبیر.
- اسناد پادریان کَرمِلی، 1383، به‌کوشش: منوچهر ستوده با همکاری: ایرج افشار، تهران: مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب.
- انجمن مقدّس ولایتی اصفهان، شمارۀ 22، (1326هـ.ق.).
- آرشیو دیجیتالی دنیای زنان در عصر قاجار: (www.qajarwomen.org)، تاریخ دسترسی: بهار 1401.
- آزاد، میترا؛ ستایش‌مهر، محمود؛ و سلطانی، مهدی، 1394، «بررسی و نقد احیای خانۀ تاریخی سید رسول حسینی مجموعه عمارت خان خوراسگان با تأکید بر هویت تاریخی آن». دوفصلنامۀ علمی-تخصصی دانش مرمت و میراث فرهنگی، انجمن علمی دانشجویان مرمت دانشکده مرمت دانشگاه هنر اصفهان، دورۀ جدید، 3 (5): 99-116.
- آزادمنش، محمد؛ و حیدری، سمیرا، 1386، «حریم خانه‌های باقرخان خوراسگان (رسول حسینی، سعیدیان، نادری، کمالی، محمدی، صدری، آرائی، عطایی و ربّی، حسن حسینی)». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده).
- آصف، محمدهاشم، 1352، رستم التواریخ. تصحیح: محمد مشیری، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسۀ انتشارات کیهان.
- برهانی‌رارانی، علی، 1397، «پهنه فرهنگی خوراسگان اصفهان از دورۀ صفوی تا عصر حاضر». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشته باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، (منتشر نشده).
- برهانی‌رارانی، علی؛ و نوریان، الهه، 1400، «تأثیر مدیریت منابع آب بر تغییر جغرافیای اداری خوراسگان اصفهان از دورۀ صفوی تا عصر حاضر». دوفصلنامۀ موزه ملی ایران، 2(2: 3): 198-183. DOI: 10.22034/JINM.2022.533334.1042
- تحویلدار اصفهان، حسین، 1342، جغرافیای اصفهان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار و اصناف شهر. به‌کوشش: منوچهر ستوده، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران.
- تمدن، فرانک، 1389، «تهیۀ طرح ساماندهی و احیای بافت تاریخی شهر خوراسگان». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده).
- جابری‌انصاری، محمدحسن، 1321، تاریخ اصفهان و ری و همه جهان. اصفهان: انتشارات روزنامه و مجلۀ خرد.
- جعفریان، رسول، 5-1374، «عالمان و اندیشوران خوراسگان در چند سده گذشته»، فصلنامۀ فرهنگ اصفهان، 2 و 3: 52-42. 
- جمالیان، اکرم، 1385، «پروندۀ ثبتی خانه رسول حسینی». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده).
- جناب، میرسیدعلی، 1385، رجال و مشاهیر اصفهان. تدوین و تصحیح: رضوان پورعصار، اصفهان: سازمان فرهنگى تفریحى شهردارى اصفهان.
- حسینی‌اشکوری، صادق، 1388، اسناد موقوفات اصفهان. قم: مجمع ذخائر اسلامی.
- حموی‌بغدادی، یاقوت، 1965، معجم البلدان. تصحیح: فردیناند ووستنفلد، تهران: اسدی.
- ربانی، رسول؛ و هاشمیان‌فر، جمشید، 1384، «گذری بر شهر خوراسگان». خورشید جی، به‌کوشش: رسول جعفریان، صص: 223-242، اصفهان: شورای اسلامی شهر خوراسگان و کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
- رزم‌آرا، حسینعلی، 1332، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادی‌ها). جلد 10، تهران: دایره جغرافیایی ارتش.
- زاینده‌رود، شمارۀ 27، (1327 هـ.ق.).
- سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران: (www.nlai.ir)، تاریخ دسترسی: بهار 1401.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، 1382، الانساب. جلد دوم، حیدرآباد هند: نشر مطبعه مجلس، دایرةالمعارف العثمانیه.
- سند «ورقۀ معاملۀ قطعی غیر منقول» خانۀ صدری، سال 1316 هـ.ش.؛ اسناد خانوادۀ صدری.
- سند «مأموریت به میرزاعلی جهت متفرق ساختن اراذل و اوباش اجتماع‌کرده در اطراف خانۀ محمدعلی خان امین‌الرعایا در خوراسگان از طرف شیخ نجفی»، 1324 هـ.ق.، شمارۀ سند 107333، پایگاه اسناد فارسی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی.
- سند «وزارت کشور: تعیین حدود شهرداری‌های شهرهای مختلف اصفهان»، 1343، شناسۀ کد کتاب 4730987، سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
- سیستم یکپارچه شهرسازی و درآمد شهرداری اصفهان: (www.esup.isfahan.ir)، تاریخ دسترسی: بهار 1401.
- شهرداری اصفهان: (www.isfahan.ir)، تاریخ دسترسی: بهار 1401.
- «صلح‌نامۀ خانۀ غدیر و خانۀ حاجی شاه قلی بین آقامیرزا ابوالقاسم و آقاعبدالباقی در محلۀ وُسطی خوراسگان»، 1288 هـ.ق.، آرشیو اسناد شخصی خانوادۀ فتّاحی و طغیانی‌فر.
- «صلح‌نامۀ دختران محمدباقر با آقامحمد»، 1184 هـ.ق.، شمارۀ سند 14142A84، مجموعۀ امیرحسین نیک‌پور، درگاه اینترنتی دنیای زنان در عصر قاجار: qajarwomen.org.
- «صلح‌نامۀ فاطمه خانم و آقا محمد»، 1203 هـ.ق، شمارۀ سند 14142A83، مجموعۀ امیرحسین نیک‌پور، درگاه اینترنتی دنیای زنان در عصر قاجار: qajarwomen.org.
- «صلح‌نامۀ مشهدی رمضان و آقا میرزا محمد»، 1328 هـ.ق.، شمارۀ ثبت 119638، پایگاه اسناد فارسی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی.
- طومار شیخ بهایی، 1307، رونویسی از کاظم سمیعی. اصفهان: دایرۀ ثبت اسناد و املاک اصفهان.
- غفاری‌کاشانی، ابوالحسن، 1369، گلشن مراد. به اهتمام: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: زرین.
- کاشانی، میرتقی‌الدین، 1386، خلاصة‌الاشعار و زبدة‌الافکار (بخش اصفهان). به‌کوشش: عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی، تهران: میراث مکتوب.
- کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی: (www.digital.aqr.ir)، تاریخ دسترسی: بهار 1401.
- کشانی، محمدرضا؛ و ستوده، مولود، 1397، فهرست اجمالی اسناد تاریخی دیوان ظل السلطان. اصفهان: اصفهان سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
- «مبایعه‌نامۀ خانه‌ای در محلۀ وُسطی خوراسگان از سال 1232 هـ.ق. آرشیو شخصی آقای نادرقلی نادری‌رارانی.
- محمدی، جمال، 1384، «نگاهی به جغرافیای شهری خوراسگان» خورشید جی، به‌کوشش: رسول جعفریان، صص: 211-222، اصفهان: شورای اسلامی شهر خوراسگان و کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
- موسوی‌نامی اصفهانی، محمدصادق، 1363، تاریخ گیتی‌گشا در تاریخ زندیه.تهران: اقبال.
- مهدوی، مصلح‌الدین؛ و منتظرالقائم، اصغر، 1384، «باقرشاه خوراسگانی». خورشید جی، به‌کوشش: رسول جعفریان، صص: 365-400، اصفهان: شورای اسلامی شهر خوراسگان و کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.
- نادری‌رارانی، نادرقلی، 1387، تاریخ شهر خوراسکان و روستای راران. اصفهان: فرهنگ مردم.
- «نکاح‌نامۀ میرزا فضل‌الله»، 1334 هـ.ق، آرشیو شخصی آقای علیرضا آرایی.
- وزارت کشور: (www.moi.ir)، تاریخ دسترسی: بهار 1401.
- یکتاییان، گلناز؛ و شعبانی، مریم، 1384، «پروندۀ ثبتی خانۀ نادری خوراسگان». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان (منتشر نشده).
- Abi Nuaym, A., 1934, Zekr-e Akhbār-e Asbahān. Vol. 1 & 2, Leiden: Brill, (In Arabic).
- Abusheikh Ansari, A., 1992, Tabaghāt Al-mohaddesin be-asbahān va Al-vāredin-a Alayhā, correction: Abd Al-ghafur Abd Al-hagh Husayn Al-balushi. Vol. 2, Beirut: Moassesah Al-resalah, (In Arabic).
- Ahmadi Heydari, N., 2003, Saeidian House Report. (Government report in Persian).
- “Anjoman-e Moghaddas-e Velayati-ye Esfahan”, No. 22, 1907. (Newspaper in Persian).
- Arbab-e Esfahāhani, M., 1989, Nesf-e Jahān fi Ta’rif-e Al-esfahān, Correction: Sotudeh, M., Tehran: Amirkabir, (In Persian).
- Āsef, M. H., 1973, Rostam al-tavārikh. Correction: Moshiri, M., Tehran: Keyhan, (In Persian).
- “Asnād-i pādirīyān-i karmelī bāzmāndeh az asr-i shāh abbās safavī”, 2004, Correction: Sotudeh, M. & Afshar, I., Tehran: Miras Maktoob, (In Persian).
- Azad, M.; Setayeshmehr, M. & Soltani, M., 2015, “Study and Review the Revitalization of the Historical House of “Rasul Husaini” in the Khan Complex of Khorasgan (Isfahan) by Emphasis on Its Historical Identity”. Bi-annual Journal of Restoration Science and Cultural Heritage, 3 (5), 99-116, (In Persian).
- Azadmanesh, M. & Heydari, S., 2007, Houses of Baqer Khan Khorasgan (Rasoul Hosseini, Saeidian, Naderi, Kamali, Mohammadi, Sadri, Arai, Atai and Rabbi, Hassan Hosseini). (Government report in Persian).
- Borhani Rarani, A. & Noorian, E, 2022, “The Influence of the Water Resources Management on Changing the Administrative Geography of Khorasgan of Isfahan from Safavid Epoch to the Present Time”. Journal of Iran National Museum, 2(2): 183-198. DOI: 10.22034/jinm.2022.533334.1042
- Borhani Rarani, A., 2018, “The Cultural Landscape of Khorāsgān of Isfahan from the Safavid Era to the Present Time”. The Thesis Submitted in Partial Fulfillment of Masters Degree, University of Tehran, Unpublished, (In Persian).
- Digital Library of Astan-e Quds-e Razavi: (www.digital.aqr.ir), Access date: Spring 1401 SH., (Website).
- Ghaffari Kashani, A., 1990, Golshan-e Morad. Correction: Tabatabaei Majd, Gh., Tehran: Zarrin, (In Persian).
- Hamavi Baghdadi, Y., 1965, Mu'jam ul-Buldān. Correction: Ferdinand Wüstenfeld, Tehran: Asadi, (In Persian).
- Hoseini Ashkevari, S., 2009, Asnād-e Moghufāt-e Esfahān. Qom: Majma-e Zakhaer-e Eslami, (In Persian).
- Integrated urban planning and revenue system of Isfahan Municipality: (www.esup.isfahan.ir), Access date: Spring 1401 SH., (Website).
- Interior Ministry document: Khorasgān city area, 1964, Book Code ID: 4730987, National Library and Archives of I.R. IRAN, (Historical Document in Persian).
- Jaberi Ansari, M. H., 1942, Tārikh-e Esfahān o Rey o Hame-ye Jahān. Isfahan: Kherad Newspaper & Journal, (In Persian).
- Jafarian, R., 1995, “Khorasgan scholars and thinkers in the last few centuries”. Isfahan Culture Journal, 2 & 3: 42-52, (In Persian).
- Jenab, M. S. A., 2006, Rejāl o Mashāhir-e Esfahān. Correction: Pur Assar, R., Isfahan: Isfahan Municipality Recreational and Cultural Organization, (In Persian).
- Kashani, M. T., 2007, Khulāsat al-ash'ār va zubdat al-afkār (Isfahan part). Correction: Adib Borumand, A. & Nasiri Kahnamuei, M H., Tehran: Miras Maktoob, (In Persian).
- Keshani, M. & Sotudeh, M., 2018, Brief list of historical documents of Zell-e Soltan Court. Isfahan: Isfahan Municipality Recreational and Cultural Organization, (In Persian).
- Mahdavi, M. & Montazer Al-ghaem, A., 2005, “Bagher Shah-e Khorasgani”. Khorshid-e Jey: 365-400, Isfahan: Islamic City Council of Khorasgan & Specialized library on Islam and Iran, (In Persian).
- Ma'murriyat be Mirzā Ali, 1907, Document Number: 107333, Persian Documentation Database of Astan Quds-e Razavi Central Library, (Historical Document in Persian).
- Ministry of Interior: (www.moi.ir), Access date: Spring 1401 SH., (Website).
- Mobāye'e Nāmeh-ye, 1817, Personal archive of Mr. Nader Gholi Naderi Rarani, (Historical Document in Persian).
- Mohammadi, J., 2005, “A look at the urban geography of Khorasgan”.Khorshid-e Jey: 211-222, Isfahan: Islamic City Council of Khorasgan & Specialized library on Islam and Iran, (In Persian).
- Mousavi Nami Esfahani, M., 1984, Tārikh-e Gitigosha Dar Tārikh-e Zandieh. Tehran: Eghbal, (In Persian).
- Municipality of Isfahan: (www.isfahan.ir), Access date: Spring 1401 SH., (Website).
- Naderi Rarani. N., 2008, Tarikh-e Shahr-e Khoraskan va Rusta-ye Raran. Isfahan: Farhang-e Mardom, (In Persian).
- National Library and Archives of I.R. IRAN: (www.nlai.ir), Access date: Spring 1401 SH., (Website).
- Nekahnāmeh-ye Mirzā Fazlollāh, 1916, Personal archive of Araei family (Historical Document in Persian).
- Rabbani, R. & Hashemiyanfar, J., 2005, “A summary of the Khorasgan City”. Khorshid-e Jey: 233-242, Isfahan: Islamic City Council of Khorasgan & Specialized library on Islam and Iran, (In Persian).
- Razmara, H., 1954, Farhang-e joghrafiai-e iran (abadiha). Vol. 10, Tehran: Geographical Organization of the Armed Forces, (In Persian).
- Sam'ani, A., 1963, Kitāb al-Ansāb. Vol. 2, Hyderabad: Nashr-e Matbaa' Majles, Dayerah Al-maa'ref Al-osmāniyah, (In Arabic).
- Solhnāmeh-ye Āghā Mirzā Ābolghāsem va Āghā Ābdolbāghi, 1871, Personal archive of Fattahi and Toghianifar famailies (Historical Document in Persian).
- Solhnāmeh-ye Dokhtarān-e Mohammadbāgher bā Āghā Mohammad, 1771, Document Number: 14142A84 On “qajarwomen.org”, (Historical Document in Persian).
- Solhnāmeh-ye Fātemeh Khānom va Āghā Mohammad, 1789, Document Number: 14142A83 On “qajarwomen.org”, (Historical Document in Persian).
- Solhnāmeh-ye Mashhadi Ramezān va Āghā Mirzā Mohammad, 1910, Registration Number: 119638, Persian Documentation Database of Astan Quds-e Razavi Central Library, (Historical Document in Persian).
- Tahvildar-e Esfahan, H., 1964, Joghrāfiā-ye Esfahān: Joghrāfiā-ye Tabiī o Ensāni o āmār o asnāf-e shahr. Correction: Sotudeh, M., Tehran: Institute for Social Studies and Research of Literature Faculty of University of Tehran, (In Persian).
- Tamaddon, F., 2010, Preparing a plan to organize and revive the historical fabric of Khorasgan City, (Government report in Persian).
- Tumār-e Shekh Bahāei, 1928, Transcription: Samiei, K., Isfahan: Dayereh-ye Sabt-e Asnad va Amlak-e Esfahan, (Historical Document in Persian).
- Women's Worlds in Qajar Iran: (www.qajarwomen.org), Access date: Spring 1401 SH., (Website).
- Yektaeiyan, G. & Sha'bani, M., 2005, Registration file of Naderi house of Khorasgan, (Government report in Persian).
- Zayandehrud, No.27, 1909. (Newspaper in Persian).