نگاهی به آهن و آهنگری در ایلام باستان براساس شواهد باستان‌شناختی و اسناد مکتوب میخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

10.22084/nb.2023.27429.2554

چکیده

موضوع شروع کاربرد آهن در ساخت اشیاء مختلف فلزی، همواره از مباحث مهم در باستان‌شناسی در خاور نزدیک بوده است. پرداختن به این موضوع در ایران برای مناطق مختلف یکسان نبوده و تمدن ایلام باستان از مواردی است که توجه کمتری به خود دیده است؛ این در‌حالی‌ست که براساس داده‌های مادی و منابع میخی، شهر شوش (از مراکز مهم ایلامیان) از دیرباز در ترانزیت فلزات مختلف به میان‌رودان و ساخت مصنوعات فلزی (و به‌ویژه مفرغی) نقشی پررنگ داشته است؛ اما در پژوهش‌های صورت‌گرفته یا این موضوع نادیده انگاشته‌ شده و یا به‌طور مستقل و با لحاظ هر دو دستۀ شواهد مادی و متون میخی پژوهیده نشده است؛ بنابراین در پژوهش حاضر کوشش شده تا با مطالعۀ کتابخانه‌ای مدارک باستان‌شناختی، متون مکتوب میخی و پژوهش‌های صورت‌گرفته دربارۀ هر دو دسته از منابع، به ‌چشم‌اندازی کلی از سیر رواج آهن و ساخت اشیاء آهنی در ایلام باستان و نقش هر دو دستۀ منابع در این‌باره دست‌یابیم. نتیجۀ مطالعات نشان می‌دهد که کاربرد آهن در ایلام در هزارۀ دوم و اوایل هزارۀ اول پیش‌ازمیلاد بسیار محدود بوده است و تنها از آغاز دورۀ ایلام نو II به‌بعد است که شاهد رواج آن هستیم؛ هم‌چنین پژوهش حاضر خاطرنشان می‌کند که اسناد میخی باوجود برخی محدودیت‌ها، می‌توانند به‌عنوان مکملی برای مواد فرهنگی مورداستفاده قرار گیرند، به‌طوری‌که کهن‌ترین مدرک از شیئی آهنی در ایلام باستان را در اختیارمان می‌نهند؛ در این‌میان متون اداری مربوط به اواخر ایلام‌ نو از شوش (MDP 9) دارای اهمیت ویژه‌ای هستند؛ چراکه در آن‌ها از موضوعاتی چون وجود کارگاه‌های آهنگری و ساخت و تحویل اشیاء مختلف آهنی در شوش و حومه‌اش سخن رفته است. فزون‌بر این، مقایسۀ اطلاعات حاصل از هر دو دستۀ شواهد (منابع مکتوب و داده‌های باستان‌شناختی) دربارۀ آهن، کاستی‌ها و قابلیت‌های هرکدام از منابع مادی و متنی را برای‌مان روشن می‌کند.   

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Study on the Iron and Blacksmithing in Ancient Elam based on Archaeological Evidence and Written Cuneiform Documents

نویسندگان [English]

  • Sorour Khorashadi 1
  • Alireza Enteshari Najafabadi 2
1 Assistant Professor, Department of Archeology, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 M. A. in Archaeology, Department of Archeology, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
The beginning of iron using in construction of metal objects has always been one of the important topics in the archeology of Ancient Near East in late second millennium and the early first millennium B.C. In Iran, researching on this issue is not homogeneous for different regions and Ancient Elam is one of the regions that have received less attention. The city of Susa, one of the important centers of Elam, has played a prominent role in production of metal artifacts and transit of various metals to Mesopotamia, based on the material data and cuneiform sources. However, in various conducted researches, either this issue has been ignored or has not been studied independently with considering both types of material evidence and cuneiform texts; Therefore, in present study, an attempt has been made to get a general overview of the progress of iron using and making iron objects in Elam and the role of both material and textual sources in this issue by studying archeological records, cuneiform texts and researches conducted on both types of sources. The results of this research show that using iron in Elam in second millennium B.C and early first millennium B.C was very limited and it is only from the beginning of the Neo Elamite II period that we see its prevalence. The current research also points out that cuneiform documents, despite some limitations, can be used as supplement to cultural materials as they provide us the oldest evidence of an iron object in ancient Elam. In the interim, the administrative texts related to the late Neo Elamite from Susa (MDP 9) have special importance because they mention issues such as existence of blacksmith workshops and also the manufacture and delivery of various iron objects in Susa and its suburbs. Moreover, the comparison of the information obtained from both types of evidence about iron will clarify the shortcomings and capabilities of the material and textual sources.
Keywords: Ancient Elam, Iron Age, Elamite Language, Susa, Cuneiforms.
 
Introduction
The Iron Age (late 2nd millennium B.C_middle of first millennium B.C) is one of the most important periods in Iranian archeology. The Iron Age period is associated with various changes and innovations. One of the most important of which is iron smelting and the widespread using of this metal (Muscarella, 2006; Taheri, 2014: 23-26). In researches about this period, the civilization of Elam is usually absent. However, this does not mean that Elam is completely removed from Iron Age of Iran, because we have researches in which the archeology of Neo Elamite and the Iron Age of Iran have been discussed in connection with each other (Alvarez-Mon, 2013; Rafiei Alavi, 2018). However, this issue has indirectly caused that the data about using iron in Ancient Elam not be studied as it should be. For example in the Iron (ĀHAN) entry of Encyclopedia Iranica we do not see mentioning the iron findings of Susa (only one possible finding from Haft Tape is mentioned) (Pigott, 1984). Also, in new researches about metals and metalworking in Elam, the using of iron in ancient Elam has been given less attention (Towhidi, 2014: 56-66) or only the archaeological aspect and somewhat the Assyrian texts are researched (Helwing, 2018; Bridey, 2018; Alvarez-Mon, 2020) and researching on iron in local cuneiform sources (especially the documents of the Neo Elamite period) is neglected. It is noteworthy that in Rafiei Alavi’s researches (Rafiei Alavi, 2015, 2019) about the metalwork and metal objects of Middle Elamite site of Haft Tape (mid 2nd millennium BC), special attention has been paid to the cuneiform texts of this site; an issue that should be applied to the other periods of Elam, especially blacksmithing in the first millennium B.C; because cuneiform documents from Elam are considered as great advantages compared to the lack of written documents from other sites of first millennium B.C of Iran and they should be considered as a complement in studies conducted about different aspects of Elam civilization, such as the topic of current article i.e. iron and blacksmithing (about the complementary role of cuneiform sources in other aspects, see Matthews & Fazeli, 2022: 340). Therefore, considering the importance of Ancient Elam and the importance of the use of iron in ancient period, it is necessary to conduct research on this subject by comparative study of physical documents and cuneiform texts. So our main questions in this paper are:
Research Questions: 1. How was the proceeding of iron using and blacksmithing in ancient Elam? 2. What is the role of Elamite cuneiform sources in understanding the use of iron in this civilization? 3. What are the similarities and differences between the information obtained from archaeological excavations and the those obtained from written documents about the use of iron in ancient Elam?
 
Main Text
By comparing the Elamite and Mesopotamian cuneiform texts (Potts, 2017: 154-155; Basello & Giovinazzo, 2018: 485; Steinkeller, 2018: 182, 186; Rafiei Alavi, 2019: 67) and archaeological data (Potts, 2017: 145, 151, 154; Bridey, 2018: 550-552; Helwing, 2018: 127), it can be said that Elam was active in metalworking (especially working with bronze) and the transit of various metals to Mesopotamia from 3nd millennium B.C.
According to archaeological data, iron using was not common in ancient Elam in 2nd millennium B.C. The oldest definite iron object dates back to the end of the 2nd millennium B.C and comes from two sites of Tali Malian (ancient Anshan) (Carter, 1996: 16, 34, fig 29:15) and Choghazanbil (ancient Al Untash Napirisha) (Rafiei Alavi, 2018: Table 2). However, unlike some sites in the northwest of Iran, such as Hasanlu, we do not see the widespread using of iron even from the early first millennium BC. And it is only from the Neo Elamite II onwards that the making of various ceremonial and practical iron objects becomes common.
Regarding cuneiform texts, the earliest evidence of an iron object from ancient Elam is not the physical remains of an iron object but two cuneiform texts (MDP 22 141; MDP 34 3) from the late Old Elamite/Old Babylonian period from Susa (Biggs et al., 2005: 212). However, we do not see iron in any other text, either administrative or royal, for several centuries until Neo Elamite II period. With the beginning of this period, we first encounter the relative use of iron weapons by Elamites in Ashurbanipal’s inscriptions (Ashurbanipal 29, 1; 161, ii 8; Ashurbanipal 3, vi 48; 4, vi 50; 6, vii 1’; 7, vi 13’’) and reliefs (fig 1). Then we have MDP 9 texts from Susa, dated to after the Assyrian attacks. In some of them, we observe references to blacksmithing activities, making various martial, ceremonial and practical iron objects and delivering them to different individuals or institutions, and perhaps extracting iron from ore in Susa and some other cities (Table 1-3).
 
Conclusion
In response to the first research question, it should be said that the oldest evidence related to iron in ancient Elam goes back to the end of the first half of the second millennium BC; however, it is only from the beginning of the Neo Elamite II period that we see the prevalence of iron.
In response to the second question of the research, it can be said that the cuneiform documents of Old Elamite Period have provided us with the oldest evidence of an iron object in this civilization. The most important texts of the research, MDP 9, from late Neo Elamite Susa contain information about the manufacture and delivery of iron objects in Susa; while many of these issues have not been deduced from archaeological excavations. However, it should be noted that due to the some unknown aspects of Elamite language, the identity of some of the iron goods mentioned in the texts of MDP 9 is unknown.
In response to the third question of the research, it should be noted that written sources and archaeological data about the time of popularization, use and variety of iron objects have both overlaps and differences. Therefore, to draw a general conclusion it is necessary to study both types of evidence in parallel to formulate the whole of an issue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ancient Elam
  • Iron Age
  • Elamite Language
  • Susa
  • Cuneiforms

مراجع

- ارفعی، عبدالمجید، 1376. «شیوه برگردان نام‌ها و واژگان زبان‌های سومری، اکدی (بابلی و آشوری) و ایلامی به پارسی». یاد بهار: یادنامۀ استاد دکتر مهرداد بهار: 84-75.
- استولپر، متیو ولفگانگ، 1389، تاریخ ایلام. ترجمۀ شهرام جلیلیان، تهران: توس.
- بادامچی، حسین، 1392، «دادرسی در ایلام باستان به‌همراه ویرایش، ترجمۀ فارسی و انگلیسی دو سند ایلامی». پژوهش‌های علوم تاریخی، 5 (2): 37-21.  doi: 10.22059/jhss.2014.50895
- پاتس، تیموتی اف، 1397. ایران در اسناد میان‌رودانی. ترجمۀ خشایار بهاری، تهران: فرزان روز.
- پاتس، دنیل‌تی، 1395. باستان‌شناسی ایلام. ترجمۀ زهرا باستی، تهران: انتشارات سمت. 
- پاتس، دنیل تی، 1400، «ایلامی‌ها». در: تاریخ ایران آکسفورد، زیرنظر: تورج دریایی، ترجمۀ خشایار بهاری، تهران: نشرنو، آسیم.
- توحیدی، فائق، 1394. فن و هنر فلزکاری در ایران. تهران: سمت.
- جهانگیرفر، میلاد؛ و فرزانه، گشتاسب، 1394، «پرستشگاه‌های عیلامی براساس کتیبه‌های شیلهاک اینشوشیناک». پژوهشنامۀ ادیان، 9 (17): 107-75. URL: https://journals.srbiau.ac.ir/article_8081.html
- خاچیکیان، مارگارت، 1393، «زبان ایلامی». در: تاریخ جامع ایران، جلد پنجم، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، سرویراستاران دورۀ باستان: حسن رضایی باغ‌بیدی و محمود جعفری دهقی، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی: 16-1.
- دومیروشیجی، پی‌یر، 1392، «لایه‌نگاری ایلامی جدید در شوش». در: شوش و جنوب‌غربی ایران تاریخ و باستان‌شناسی، زیر نظر: ژان پرو و ژنوییو دلفوس، ترجمۀ هایده اقبال، تهران: مرکز نشر دانشگاهی: 107-89.
- رضوانـی، حسـن؛ روسـتایی، کـوروش؛ آزادی، احمـد؛ و قزلباش، ابراهیم، 1386، گـزارش نهایـی کاوش‌های باستا‌ن‌شـناختی گورسـتان لمـا، یاسـوج، تهـران: پژوهشـکدۀ باستانشناســی.
- رفیعی‌علوی، بابک، 1397، «بررسی خنجر‌های با حفاظِ دستۀ هلالی از میانۀ هزارۀ دوم تا سده‌های نخستین هزارۀ اول پیش از میلاد». مجلۀ پژوهشکده باستان‌شناسی ایران، 1 (1): 88-75. URL: http://archj.richt.ir/article-10-286-fa.html
- رفیع‌علوی، بابک، 1398، «پیشنهادی برای آغاز عصر آهن در نیمۀ غربی فلات ایران از دیدگاه مطالعات باستان‌شناسی ایلام». در: مجموعه مقالات عصر آهن در غرب ایران و مناطق همجوار، ج1، به‌کوشش: یوسف حسن‌زاده، علی‌اکبر وحدتی و زاهد کریمی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری - اداره کل استان کردستان - موزۀ ملی ایران، سنند‌ج‌: اد‌اره ‌کل ‌میراث‌فرهنگی‌،گرد‌شگری ‌و‌صنایع‌د‌ستی  استان ‌کرد‌ستان: 455-438.
- رفیعی علوی، بابک، 1399، «بازسازی چرخۀ استحصال، تولید، توزیع و مصرف اشیاء فلزی در هفت‌تپه برای درک زندگی روزمره ساکنان شهر». مجلۀ موزه ملی ایران، 1 (1): 82-65. DOI.ORG/10.6084/M9.FIGSHARE.14754141.V1
- طاهری، صدرالدین، 1394، هنر و باستان‌شناسی عصر آهن ایران. تهران: سمیرا.
- طلایی، حسن، 1393، عصر آهن ایران. تهران: سمت.
- طلایی، حسن، 1395، باستان‌شناسی و هنر ایران در هزارۀ اول قبل از میلاد. تهران: سمت.
- طلایی، حسن، 1396، مهر در ایران از آغاز تا اسلام. تهران: سمت.
- عبدی، کامیار، 1401، پادشاهی عیلام، در پادشاه هفت اقلیم تاریخ ایران باستان (3000پ.م-651 م). به‌کوشش تورج دریایی، ترجمۀ سارا مشایخ، تهران: 53-13.
- علی‌یاری‌بابلقانی، سلمان، 1393، «دستور زبان ایلامی هخامنشی؛ بخش نخست: درآمد، آواشناسی، صرف اسم و فعل». ویژه‌نامه نامه فرهنگستان (زبان‌ها و گویش‌های ایرانی)، 4: 44-3. https://ild.apll.ir/article_168547.html
- علی‌یاری‌بابلقانی، سلمان، 1394الف، «دستور زبان ایلامی هخامنشی؛ بخش دوم: درآمد، قید، عدد، حرف‌ندا، نحو». ویژه‌نامۀ نامه فرهنگستان (زبان‌ها و گویش‌های ایرانی)، 5: 23-3.  https://ild.apll.ir/article_168523.html?lang=en
- علی‌یاری‌بابلقانی، سلمان، 1394ب، تحریر ایلامی کتیبه داریوش بزرگ در بیستون. تهران: مرکز.
- کائید، زهرا؛ و ایمان‌پور، محمدتقی، (1393). «وضعیت سیاسی ایلام بعد از سقوط تا برآمدن هخامنشیان». تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، 25 (26): 178-143.https://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1049892.html
- گیرشمن، رومن، 1373، چغازنبیل، زیگورات. ج1، ترجمه اصغر کریمی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- مفیدی‌نصرآبادی، بهزاد، 2012، «گزارش مقدماتی حفاری‌های محوطه باستانی هفت‌تپه در سال‌های 1387 تا 1389 هجری شمسی». الامیکا، 2: 242-199.DOI or  https://www.staff.uni-mainz.de/mofidi/ELAMICA/elamica-2.html
- مفیدی نصرآبادی، بهزاد، 1400، چغازنبیل بافت شهری و جنبه‌های معماری در ایلام باستان. تهران: محمود افشار.
- ملازاده، کاظم، 1387، «تاریخچۀ پیدایش فن تولید آهن و کاربرد آن در ایران». پژوهش‌های تاریخی، 3: 199-177.
- ملازاده، کاظم، 1394، «تأثیر کاربرد ساخته‌های آهنی در پیشرفت تکنولوژی و تحولات اجتماعی و اقتصادی جوامع عصر آهن پایانی (با تأکید بر غرب و شمال‌غرب ایران)». جامعه‌شناسی تاریخی، 7 (1): 225-205. URL: http://jhs.modares.ac.ir/article-25-10863-fa.html
- ملازاده، کاظم؛ و سالک‌اکبری،‌محمدحسن، 1398، «سنجاق‌های میله‌ای عصر آهن ایران و کاربردهای آن». دانش‌های بومی ایران، 6 (11): 74-49. https://journals.atu.ac.ir/article_11624.html?lang=en
- نگهبان، عزت‌الله، 1372، حفاری‌های هفت‌تپه دشت خوزستان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- واترز، متیو، 1399، پژوهشی در تاریخ ایلام نو. ترجمۀ نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس.
- هنکلمن، ووتر، 1392، «خدایان دیگری که هستند». از مجموعه تاریخ هخامنشی دانشگاه خرونیخن، ویراستاران هلن سانسیسی وردنبورگ و همکاران، ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، ج14، تهران: توس.
- Abdi, K., 2021, “The kingdom of Elam”. in: T. Daryaee (ed), King of the Seven Climes A History of the Ancient Iranian World (3000 BCE - 651 CE), Translated by: Sara Mashayekh, Tehran: Qoqnoos: 13-53. (in Persian).
- Arfaee, A. M., 1997, “The method of translating the names and words of Sumerian, Akkadian (Babylonian and Assyrian) and Elamite languages into Persian”. Yad-e Bahar: in Honor of Dr. Mehrdad Bahar: 75-84. (in Persian).
- Album, S.; Bates M. L. & Floor, W., 2018. “Coins and Coinage”. Encyclopædia Iranica, VI (1): 14-41.
- Aliyari Babolqani, S., 2013, “Achaemenid Elamite grammar; first part: income, phonetics, conjugation of nouns and verbs”. Vizhe name-ye Farhangestan (Iranian languages and dialects), 4: 3-44. https://ild.apll.ir/article_168547.html (in Persian).
- Aliyari Babolqani, S., 2014 “Achaemenid Elamite grammar; Second part: income, adverb, number, verb, syntax”. Vizhe name-ye Farhangestan (Iranian languages and dialects), 5: 3-23. https://ild.apll.ir/article_168523.html?lang=en (in Persian).
- Aliyari Babolghani, S., 2015, The Elamite Version of Darius the Great’s Inscription at Bisotun. Tehran: Markaz. (in Persian).
- Alvarez-Mon, J., 2013, “Elam in the Iron Age”. in: D. Potts (ed), The Oxford Handbook of Ancient Iran, Oxford University Press: 457 – 477.
- Alvarez-Mon, J., 2019, “The Bow of Elam, the Mainstay of their Might”, In: Gorris, H., De Graef, K., and Tavernier, J. (eds.) Susa and Elam II. History, Language, Religion and Culture, Mémoires de la Délégation en Perse 59. Ghent: Brill: 1-36.
- Alvarez-Mon, J., 2020, The Art of Elam ca. 4200–525 BC. London: Routledge.
- Badamchi, H., 2012, “Lease of Agricultural Land: Three Old Elamite Contracts from the Sukkalmah Period”. Iranian Studies, 2(1): 21-38. doi: 10.22059/jhss.2014.50895 (in Persian).
- Basello, G. P., 2017, “Of Gods and Men in the Persepolis Bronze Plaque”. in: Henkelman, W. F. M. and Redard, C. (eds.) Persian Religion in the Achaemenid Period/La religion perse à l’époque achéménide, Classica et Orientalia 16. Wiesbaden: Harrassowitz: 347–383.
- Basello, J. P. & Giovinazzo, G., 2018, “Elamite administration”. In: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York: Routledge: 481-506.
- Biggs, D. R.; Brinkman J. A.; Civil, M.; Farber, W.; Gelb, I. J.; Oppenheim A. L.; Reiner, E.; Roth, M. T. & Stolper, M. W., 2005, The Assyrian dictionary of the oriental institute of Chicago. Vol. 12 P, Illinois: The oriental institute.
- Blažek, V., 2015, “Elamite dictionary”. In: Key, Mary Ritchie & Comrie, Bernard (eds.) The Intercontinental Dictionary Series. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology: https://ids.clld.org/contributions/216.
- Bridey, F., 2018, “The metals art of Elam”. In: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York: Routledge: 550-567.
- Bruins, E. M. & Rutten, M., 1961, Textes mathématiques de Suse. Délégation en Perse 34, Mémoires Paris: Paul Geuthner.
- Cameron, G. G., 1948, Persepolis Treasury Tablets. Chicago: The University of Chicago Press.
- Carter, E., 1996, Excavations at Anshan (Tal-e Malyan): The Middle Elamite Period. MER 2, University of Pennsylvania.
- De Miroschedji, P., 2013, “Stratigraphy of Neo Elamite in Susa”. in: Jean Perrot and Genevieve Delfos (esd), Susa and Southwest Iran History and Archaeology, Translated by: Hayedeh Eqbal, Tehran: Iran University Press: 89-108. (in Persian).
- Dobovsky, P., 2018, “Elam and Assyria”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York: Routledge: 323-339.
- Frank, C., 2013, “The Acropolis Tomb”. in: Jean Perrot (eds), The Palace of Darius at Susa, Translated by: Gérard Collon, London and New York: I. B. TAURIS in associated with Iran Heritage Foundation: 347-355.
- Gasche, H. & Cole S. W., 2018, “Elamite funerary practices”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York, Routledge: 741-762.
- Gelb, I. J.; Jacobsen, Th.; Landsberger, B. & Oppenheim, A. L., 1956, The Assyrian dictionary of the oriental institute of Chicago, Vol. 6 H, The oriental institute, Chicago 37, Illinois: The oriental institute.
- Ghirshman, R., 1994, Tchoga Zanbil(Dur-Untash) I. La ziggurat, Translated by: Asghar Karimi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.(in Persian).
- Glassner, J. J., 1991, “les textes de Haft Tépé, la Susiane et l’Élam au 2ème millénaire”. with the collaboration of F. Grillot. in: Mésopotamie et Élam. Actes de la XXXVIème Rencontre Assyriologique Internationale. Gand, 10–14 juillet 1989, Mesopotamian History and Environment, Occasional Publications 1. University of Ghent: 109–126.
- Gorris, E. & Wicks, Y., 2018, “The last centuries of Elam: the Neo-Elamite period”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World,  London and New York: Routledge: 249-274.
- Hallock, R., 1969, Persepolis Fortification Tablets. Chicago: The University of Chicago Press.
- Hallock, R. & Henkelman, W. F., 2012, Persepolis Fortification tablet NN. http://www.achemenet.com/en/tree/?/textual-sources/texts-by-languages-and-scripts/elamite/the-persepolis-fortification-archive/persepolis-fortifications-tablets
- Hansman, J., 1985, “Anshan”. Encyclopædia Iranica. Vol. II, Fasc. 1: 103-107.
- Helwing, B., 2018, “Metals and mining”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York: Routledge: 118-145.
- Henkelman, W., 2012, “The other gods who are”. in: Helen Sancisi-Weerdenburg et al (eds), Achaemenid History XIV, Translated by: Morteza Saqebfar, Tehran: Tus. (in Persian).
- Hinz, W. & Koch, H., 1987, Elamisches Worterbuch. TEIL 1, 2. Archäologische Mitteilungen aus Iran Ergänzungsheft 17. Berlin: Reimer Verlag.
- Huehnergard, J., 2011, A grammar of Akkadian (3rd edition). Harvard Semitic Studies.
- Jahangirfar, M. & Goshtasb, F., 2015, “Elamite Temples Based on Shilhak-Inshushinak’s Inscriptions”. Journal of Religious Studies, 9(17):  55-75. (in Persian).
- Jalilvand Sadafi, Sh., 2014, “Die Altbabylonischen Kaufurkunden aus Susa”. Ph.D. thesis, der Philosophischen Fakultät der Eberhard Karls Universität Tübingen.
- Khačikjan, M., 2013, “The Elamite Lnguage”. in: Hasan Rezaee Baghbidi and Mahmoud Jafari Dehaghi (eds), The Comprehensive History of Iran, Tehran: Encyclopaedia Islamica: 1-16. (in Persian).
- Kozuh, M., 2014, “Elamite and Akkadian Inscribed Bricks from Bard-e Karegar (Khuzistan, Iran)”. in: Kozuh, M., Henkelman, W. F. M. and Jones, C.E. (eds) Extraction and Control. Studies in Honor of Matthew W. Stolper, SAOC 68. Chicago: Chicago University Press: 131-162. 
- Kayyed, Z. & Imanpour, M., 2015, “Political Situation of Elam after Fall to Assyrians to Rise of Achaemenids (646-550 BC)”. History of Islam and Iran, 25(26): 143-178. https://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1049892.html (in Persian).
- Leroy, P., 2019, “Les briques élamites inscrites du Musée de l’hôtel Sandelin de Saint-Omer”. in: Association Revue du Nord, Revue du Nord: 213-221.
- Malbran-Labat, F., 1995, Les inscriptions royales de Suse: Briques de l’époque paléo-élamite à l’empire néo-élamite. Paris: Réunion des Musées Nationaux.
- Matthews, R. & Fazeli Nashli, H., 2022, The Archaeology of Iran from the Palaeolithic to the Achaemenid Empire. London: Routledge.
- Mofidi-Nasrabadi, B., 2012, “Preliminary report of Haft Tape Excavations in the years 1387- 1389 SH”. Elamica, 2: 199-242. (in Persian).
- Mofidi Nasrabadi, B., 2016, Who was “dMÙŠ.EREN.EŠŠANA.DINGIR.MEŠ”?, Elamica 8: 113-126. https://www.staff.uni-mainz.de/mofidi/ELAMICA/elamica-2.html
- Mofidi Nasrabadi, B., 2018, “Elam in the Middle Elamite period”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York, RoutledgeL: 232-248. https://www.staff.uni-mainz.de/mofidi/ELAMICA/elamica-8.html
- Mofidi-Nasrabadi, B., 2022, Chaghazanbil urban context and architectural aspects in ancient Elam. Tehran: Dr. Mahmoud Afshar Foundation. (in Persian).
- Mollazadeh, K., 2008, “The History of emergence of iron production technology and its application in Iran”. Historical Researches, 3: 177-199.(in Persian). 
- Mollazadeh K., 2015, “A Study of the Iron Tools Use and Its Role in Technological Developments and Social and Economic Evolutions in the Late Iron Age Societies (with Emphasis on the West and Northwest of Iran)”. MJSS, 7 (1): 205-225. (in Persian). https://journals.atu.ac.ir/article_11624.html?lang=en
- Mollazadeh, K. & Salek Akbari, M. H., 2019, “Investigating Pins of Iron Age of Iran and its Applications”. Indigenous Knowledge, 6(11): 49-74. (in Persian).
- Muscarella, O. W., 2006, “Iron Age”. Encyclopædia Iranica, XIII (6): 605-609.
- Negahban, E., 1993, The Excavations of Haft-Tape in Khuzestan. Tehran: Scientific and Cultural Publications. (in Persian).
- Pertrie C. A.; Djamali, M. & Jones M. D., 2018, “Physical geography and environment of Elam”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York: Routledge: 99-117.
- Peyronel, L., 2018, “The Old Elamite period”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York, Routledge: 203-231.
- Pigott, V. C., 1984, “ĀHAN”. Encyclopædia Iranica, I (6): 624-633.
- Quintana, E., 2014, Elamita: Web de Divulgación de la Lengua Elamita. http://www.um.es/cepoat/elamita/?page_id=681.
- Potts, D. T., 2016, The Archeology of Elam. Translated by: Zahra Basti, Tehran: SAMT. (in Persian).
- Potts, D. T., 2013, “In the shadow of Kurangun: Cultural Developments in the Highlands Between Khuzestan and Anshan”. In: Tavernier, J. and De Graef, K., (eds.) Susa and Elam: Archaeological, Philological, Historical and Geographical Perspectives, Leiden and Boston: Brill: 129–138.
- Potts, D. T., 2021, “The Elamites”. in: Touraj Daryaee (eds), The Oxford Handbook of Iranian History, translated by: Khashayar Bahari, Tehran: Nashr-e no, Asim. (in Persian).
- Potts, T. M., 2017, Mesopotamia & the East: An Archaeological & Historical Study of Foreign Relations 3400-2000 BC. Translated by: Khashayar Bahari, Tehran: Farzan. (in Persian).
- Rafiei Alavi, B., 2015, Archäologische Untersuchungen der Metallartefakte aus Haft Tappeh, Iran. Goethe University Frankfurt, Frankfurt.
- Rafiei Alavi, B., 2018, “The Dagger Itself is After Something Else, The Daggers with Crescent-Shaped Guards in the Near East”. Journal of the Iranian Center for Archaeological Research, 1(1): 75-88. http://journal.richt.ir/browse.php?a_id=286&slc_lang=en&sid=10&printcase=1&hbnr=1&hmb=1 (in Persian).
- Rafiei Alavi, B., 2019, “A Suggestion for the Beginning of Iron Age in the Western Part of Iranian Plateau, The View from the Elamite Archaeology”. in: Yousef Hasanzadeh, Ali A. Vahdati and Zahed Karimi (eds), Proceedings of the International Conference on The Iron Age in Western Iran and Neighbouring Regions, Tehran and Sanandaj: Research Institute for Cultural Heritage and Tourism (RICHT) National Museum of Iran, Kurdistan Province ICHHTO: 438-455 (in Persian).
- Rafiei Alavi, B., 2020. “Acquisition, Production, Consumption, and Discard: Reconstruction of Operational Chain of Haft Tappeh Metal Artifacts for Understanding the Everyday Life of the City”. Journal of Iran National Museum, 1(1): 65-82. https://journals.atu.ac.ir/article_11624.html?lang=en
- Razmjou, Sh., 2018, “Propaganda and symbolism: representations of the Elamites at the time of Ashurbanipal”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York: Routledge: 340-362.
- Rezvani, H.; Roustaei, K.; Azadi, A. & Ghezelbash, E., 2007, Final report of the archaeological excavations at Lama Cemetery. Tehran: Iranian Center for Archaeological Research.
- Scheil, V., 1907, Textes élamites-anzanites. Troisième série, Délégation en Perse, Mémoires 9. Paris: Ernest Leroux, éditeur.
- Scheil, V., 1911, Textes élamites-anzanites. Quatrième série, Délégation en Perse, Mémoires 11. Paris: Ernest Leroux, éditeur.
- Scheil, V., 1930, Actes juridiques susiens, Délégation en Perse, Mémoires 22. Paris: Paul Geuthner.
- Steinkeller, P., 2018, “The birth of Elam in the history”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York: Routledge: 177-202.
- Steve, M.-J., 1967, Tchoga Zanbil (Dur Untash) III. Textes élamites et accadiens de Tchoga Zanbil, Mémoires de la Délégation archéologique en Iran 41. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
- Steve, M. J., 1992, Syllabaire Elamite. Histoire et paleographie. Neuchâtel – Paris: Recherches et Publications.
- Stolper, M. W., 1984, Texts from Tall-i Malyan I. Elamite Administrative Texts (1972–1974). Occasional Publications of the Babylonian Fund 6. Philadelphia: Babylonian Fund of the University Museum.
- Stolper, M. W., 2003, “Three Stray Elamite Tablets from Malyan”. In: Miller, N.E. and Abdi, K. (eds.) Yeki bud, yeki nabud. Essays on the archaeology of Iran in honor of William M. Sumner, Monograph 48. Los Angeles: The Cotsen Institute of Archaeology, University of California: 201–206.
- Stolper, M. W., 2004, “Elamite”. In: Woodard, R.D. (ed.) The Cambridge Encyclopedia of the World’s Ancient Languages. Cambridge: Cambridge University Press: 60–94.
- Stolper, M. W., 2009, History of Elam. Translated by: Shahram Jalilian, Tehran: Tus. (in Persian).
- Taheri, S., 2014, The Iron Age of Iran Art and Archaeology. Tehran: Samira.(in Persian).
- Talai, H., 2013, The Iron Age of Iran. Tehran: Samt. (in Persian).
- Talai, H., 2015, Iranian Art and Archaeology in The First Milennium B.C. Tehran: Samt. (in Persian).
- Talai, H., 2016, Seal making in Iran from earliest time to the beginning of Islamic Era. Tehran: Samt. (in Persian).
- Tavernier, J., 2011, “Iranians in Neo-Elamite Texts”. In: Álvarez-Mon, J. and Garrison, M.B. (eds.). Elam and Persia, Winona Lake: Eisenbrauns: 191–261.
- Tavernier, J., 2018, “The Elamite language”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York: Routledge: 416-449.
- Tavernier, J., 2018a, “Elamites and Iranians”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York: Routledge: 163-176.
- Towhidi, F., 2014, The Art and Technique of Metalwork in Iran. Tehran: Samt. (in Persian).
- Vallat, F., 1998, “The history of Elam”. Encyclopædia Iranica, VIII (3): 301-313.
- Waters, M., 2019, A Survey of Neo Elamite History. Translated by: Nader Mirsaeidi, Tehran: Qoqnoos. (in Persian).
- Wicks, Y., 2019, “Between highlands and lowlands The Ram Hormuz Plain in the Neo-Elamite and Early Achaemenid periods, and comments on five burials from the Fort Mound at Tal-i Ghazir”. ARTA, 002: 1-29. http://www.achemenet.com/pdf/arta/ARTA_2019_002_Wicks.pdf
- Zadok, R., 2018, “The Peoples of Elam”. in: Javier Álvarez-Mon, Gian Pietro Basello and Yasmina Wicks (eds), The Elamite World, London and New York: Routledge: 146-163.
پژوهش های باستان شناسی ایران
دوره 13، شماره 38
آذر 1402
صفحه 33-68

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار