جستاری دربارۀ الهه های ایرانی پیوسته با گاوماده(در تطبیق با الهه های گاوماده در مصر، بین النهرین و هند)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران.

2 استاد گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران

چکیده

پرستش احشام، به‌ویژه گاونر و ماده در فرهنگ‌های کهن از مصر تا درۀ سند رایج بوده، نشانه‌‌‌‌های بسیاری از آن در تصویرها، متن‌ها و اسطوره‌ها دیده می‌شود. بسیاری از خدایان و الهه‌های مادر، گاونر یا ماده بوده‌‌‌اند. دین و فرهنگ مردم بومی فلات نیز با فرهنگ‌های مذکور مشابهت داشته و تصویری از یک الهۀ گاوی برروی مُهری عیلامی از هزارۀ سوم پیش‌ازمیلاد در شوش به‌دست آمده است؛ اما در ایران، به‌دلیل ورود اقوام آریایی و غلبه دین زرتشتی و تغییراتی که در منابع دین زرتشتی به‌وجود آمد، ابهامات و نظرات مختلفی درمورد الهه‌های ایرانی وجود دارد. فرض این است که بر اثر قرن‌ها مجاورت با مردم بومی و ارتباطات فرهنگی با دیگر نواحی در همۀ دوره‌ها، تأثیرات متقابل دینی صورت گرفته است. پرسش اصلی این است که کدام الهه‌های ایرانی می‌توانند گزینۀ مناسبی برای یک الهۀ گاوماده مانند سایر تمدن‌ها باشند؟ هدف این پژوهش این است که با انتخاب دو یا سه الهۀ شاخص گاوماده در فرهنگ‌های بین‌النهرین، مصر و هند، با مقایسه‌ای تطبیقی و با استفاده از سه نماد جهانی و گستردۀ گاوماده، شیر و درخت زندگی به‌عنوان ملاک و مشخصۀ اصلی الهه‌های بزرگ یا مادر نشان دهیم که برخی از این ویژگی‌ها را می‌توان با سه الهۀ ایرانی؛ درواسپ (گوشورون)، آناهیتا و سپندارمذ تطبیق داد. دو نماد شیر و درخت زندگی در تمام دوره‌های باستان در فلات ایران هم دیده شده‌اند که پیوستگی‌شان با نماد گاوماده و الهه‌های بزرگ در اغلب فرهنگ‌ها، ملاک خوبی برای شناخت بیشتر الهه‌های ایران فراهم می‌کند. خواهیم دید که سه الهه، به‌ویژه آناهیتا به‌عنوان الهه‌ای بزرگ، گزینۀ مناسبی برای یک الهۀ گاوماده بوده، در همراهی با دو نماد دیگر، شیر و درخت زندگی دیده شده‌اند. این پژوهش با روش توصیفی-تطبیقی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و تصویری صورت گرفته است.    

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A research on Persian goddesses associated with cow (in comparison with cow-goddesses in Egypt, Mesopotamia and India)

نویسندگان [English]

  • Shahin Khani 1
  • Abolghasem Dadvar 2
1 Alzahra University Phd.student
2 Full Professor of Al Zahra University, Faculty of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The worship of cattle, especially bull and cow was common in ancient cultures, from Egypt to the Indus valley , and many of its signs can be seen in images, texts and myths. Many of the gods and goddesses were bull or cow. The religion of the indigenous peoples of the Plateau are similar to the mentioned cultures and the image of a cow goddess on the Elamite seal the third millennium BC has been obtained. But in Iran, due to the arrival of the Aryans and the emergence and domination of the Zoroastrian religion and the changes that occurred in the sources of the Zoroastrian religion, there are various ambiguities and opinions about the Iranian goddesses. It is assumed that due to centuries of proximity of the indigenous peoples and newcomers and cultural ties with other areas, religious interactions have taken place. The main question is which goddesses can be a good example for a cow goddess like other civilizations? The aim of this study is to select two or three cow goddesses in Mesopotamian, Egyptian and Indian cultures and by comparative study and using the three universal and widespread symbols of cow, milk and tree of life as the main criterion and characteristic of the great goddesses, we will show that some of these characteristic can be matched with the goddesses; Drvasp (Goṧurvan), Anahita and Sepandarmaz. The two symbols of the milk and the tree of life have been seen in all ancient times and their association with the symbol of the cow in most cultures provides a good criterion for knowing more about the goddesses of Iran. This article has been done by descriptive- comparative and analytical method and using library resources. The lack of a study focused on the leading Iranian goddesses necessitates a comparative study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Cow
  • milk
  • tree of life
  • goddess

مراجع

- اباذری، یوسف، و همکاران، 1372، ادیان جهان باستان. ج. 2، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. 
- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، 1377، اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.
- افضل‌طوسی، عفت‌السادات، 1393، طبیعت در هنر باستان. تهران: دانشگاه الزهرا، مرکب سپید.
- الیاده، میرچا، 1376، رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری، تهران: سروش.
- ایونس، ورونیکا، 1373، شناخت اساطیر هند. ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: انتشارات اساطیر.
- ایونس، ورونیکا، 1375، اساطیر مصر. ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: انتشارات اساطیر.
- بویس، مری، 1375، تاریخ کیش زرتشت. ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، ج. 2، چاپ اول، تهران: توس.
- بهار، مهرداد، 1375، پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر آگه.
- بهمردی، اردشیر، 1391، «ساختار و معنای گئوش‌اورون در گاهان». نشریۀ پژوهشنامه ادب حماسی، 8 (14): 87-92.
- پوپ، آرتور اپهام؛ و اکرمن، فیلیس، 1387، «سیری در هنر ایران (از دوره پیش‌ازتاریخ تا امروز)». ترجمۀ پرویز مرزبان و همکاران، ج. 1 و 2، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- پورداود، ابراهیم، 1355، فرهنگ ایران باستان. بخش نخست، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- پورداود، ابراهیم، 1384، گات‌ها (کهن‌ترین بخش‌های اوستا). تهران: انتشارات اساطیر.
- دوشن، گیمن. ژ، 1378، اورمزد و اهریمن (ماجرای دوگانه باوری در عهد باستان). ترجمۀ عباس باقری، چاپ اول، تهران: فرزان.
- دهالا، مانک جی نوشیروان جی، 1377، خداشناسی زرتشتی (از باستانی‌ترین زمان تا هزار سال پیش‌ازمیلاد)، ترجمۀ رستم شهرزادی، تهران: مؤسسه انتشاراتی فرهنگی فرَوَهر.
- دیز، ارنست؛ شوان، فریتیوف، 1386، جهان اسطوره شناسی 2،  ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
- ذکاء، یحیی، 1351، «پرتوی نوین بر دین هخامنشیان». نشریۀ هنر و مردم، 124.
- ذکرگو، امیرحسین، 1377، اسرار اساطیر هند (خدایان ودایی). تهران: انتشارات فکر روز.
- رفیق‌مغول، محمد، 1369، «پیوندهای فرهنگی سند و پنجاب با ایران در دوران پیش‌ازتاریخ (1000 تا 5000 پ.م.)»، باستان‌شناسی و تاریخ، 4 (1): 16-25.
 -زنر، آر. سی، 1384، طلوع و غروب زرتشتی‌گری. ترجمۀ تیمور قادری، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
- ژیران، فو؛ لاکوئه، ک.؛ و دلاپورت، ل.، 1375، فرهنگ اساطیر آشور و بابل. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: انتشارات فکر روز.
- سیبرت، ایلسه، 1396، زن در اساطیر شرق باستان. ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: نشر پژواک فرزان.
- شوالیه، ژان؛ و گربران، آلن، 1385، فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق: سودابه فضائلی، ج 4، تهران: انتشارات جیحون.
- کارگر سرافراز، علی‌اکبر، 1354، آناهیتا معبد عظیم بیشاپور. تهران: انتشارات مرکز باستان‌شناسی ایران.
- کنتنو، ژرژ، 1343، تمدن‌های باستانی خاور نزدیک. ترجمۀ علی‌اصغر سروش، تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.
- کوپر، جی. سی.، 1379، فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان، تهران: نشر فرشاد.
- کویاجی، ج. ک.، 1353، آئین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان. ترجمۀ جلیل دوستخواه، تهران: شرکت کتاب‌های جیبی، فرانکلین.
- گری، جان، 1378، اساطیر خاور نزدیک، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: انتشارات اساطیر.
- گویری، سوزان، 1372، آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی. تهران: انتشارات جمال‌الحق.
- گنون، رنه، 1374، معانی رمز صلیب. ترجمۀ بابک عالیخانی، تهران: سروش.
- لیک، گوندولین، 1389، فرهنگ اساطیر شرق باستان. ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: انتشارات طهوری.
- مقدم، محمد، 1380، جستار دربارۀ مهر و ناهید. تهران: انتشارات هیرمند.
- مهراز، رحمت الله، بی‌تا، آرمان‌های انسانی در فرهنگ و هنر ایران. تهران: انتشارات دانشگاه ملی.
- ویو، ژ.، 1375، اساطیر مصر. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: انتشارات فکر روز.
- هال، جیمز، 1380، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
- هوک، ساموئل هنری، 1372، اساطیر خاورمیانه. ترجمۀ علی‌اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور، تهران: انتشارات روشنگران.
- Abazari, Y., 1993, The religions of the ancient world. Vol. 2, Tehran: Moasese-ye motaleat va tahghighat-e farhangi. [in Persian]
- Afzaltousi, E., 2014, Nature in ancient art. Tehran: University of Alzahra- Morakab-e Sepid. [in Persian]
- Akurgal, E., 1970, Ancient civilizations and ruins of Turkey (from Prehistoric times until the end of the Roman Empire), Istanbul.
- Andrews, C., 1994, Amulets of ancient Egypt. London: British Museum.
- Bahar, M., 1996, Pajoheshi dar asatir-e Iran. Tehran: Agah.[in Persian]
- Behmardi, A., 2012, “Geush Urvan, its structure and meaning in Gahan from the standpoint of western scientists and Zoroastrian tradition”. The journal of Epic literature, 8 (14): 85-96. [in Persian]
- Biardeau, M., 1993, Kamadhenu, The religious cow symbol of prosperity. University of Shicago.
- Black, J. & Green, A., 1992, Gods, demons and symbols of ancient Mesopotamia. London, British Museum.
- Boyce, M., 1996, A history of Zoroastrianism. Translated by: Homayoun Sanatizadeh, Vol. 2, Tehran: Toos. [in Persian]
- Budge, E. A., 1969, The gods of the Egyptians. Vol. 1, New York, Dover Pub. Inc.
- Cappadona, D. A., 1998, A Dictionary of women in religious art. Oxford University.
- Caubet, A. & Pouyssegur, P., 1997, The ancient Near East. Paris: Terrail.
- Chevalier, J. & Gheerbrant, A., 2006, Dictionnaire des symbols: mythes, reves, coutumes. Translated and research; Soodabeh Fazaeli, Vol. 4, Tehran: Jeyhoun. [in Persian]
- Contenau, G., 1964, Histore des anciennes civilisations du proche orient. Translated by: Ali- Asghar Soroush, Tehran: Sazman-e ketabha-ye jibi. [in Persian]
- Cooper, J., C., 2000, An illustrated encyclopedia of tradional symbols. Translated by: Malihe Karbasian, Tehran:, Farshad. [in Persian]
- Coyajee, J. C., 1974, Cults and legends of ancient Iran and China. Translated by: Jalil Dostkhah, Tehran: Ketabh-ye jibi- Franklin. [in Persian]
- Daze, E., 2007, The world of mythology. 2, Translated by: Jalal Sattarie, Tehran, Markaz. [in Persian]
- Dehala, M. ji. N. ji., 1998, Khoda shenasi-e Zartoushti. Translated by: Roostam Shahrzadi, Tehran: Farvahar. [in Persian]
- Duchesne-Guillemin, J., 1999, Ormazd et Ahriman (L՚Aventure dualiste dans l՚antiqite). Translated by: Abbas Bagheri, Tehran: Farzan. [in Persian]
- Eliade, M., 1986, The Ency. Of religion, Vol. 5. 6, New York, London: Mac Millian Pub. 
- Eliade, M., 1997, Traite՛ d՚histoir des religions. Traduit en person par Djalal Sattari, Tehran: Soroush. [in Persian]
- Gaviri, S., 1993, Anahita in the ancient Iranian mythology. Tehran: Jamal-al hagh. [in Persian]
- Gray, J., 1999, Near Eastern mythology. Translated by: Bajelan Farrokhi, Tehran: Asatir. [in Persian]
- Gue ̀non, R., 1995, Le symbolism de la croix. Translated by: Babak Alikhani, Tehran: Soroush. [in Persian]
- Guirand, F. & Delaporte, L. J., 1996, Assyro-Babylonian mythology. Translated by: Abolghasem Ismailpour, Tehran: Fekr-e rooz. [in Persian]
- Hall, J., 2001, Illustrated dictionary of symbols in Eastern and western art. Translated by: Roghayeh Behzadi, Tehran: Farhang-e Moaser. [in Persian]
- Hart, G., 1993, A dic. of Egyptian gods and goddesses. London: New York.
- Hooke, Samuel Henry, 1993, Middle Eastern mythology, Translated by Ali Asghar Bahrami- Farangis Mazdapour, Tehran, Rooshangaran. [in Persian]
- Ilse, S., 2017, Women in ancient Near East. Translated by: Roghayeh Behzadi, Tehran: Pejvak-e Farzan. [in Persian]
- Ions, V., 1994, Indian mythology. Translated by: Bajelan Faroukhi, Tehran: Asatir. [in Persian]
- Ions, V., 1996, Egyptian mythology. Translated by: Bajelan Faroukhi, Tehran: Asatir. [in Persian]
- Ismailpour, A., 1998, Myths, the symbolic expression. Tehran: Soroush. [in Persian].
- Jacobsen, T., 1979, The treasures of darkness. Yale University Press.
- Jennings, S., 2005, Goddesses. Hay House Inc. 
- Kargar Sarafraz, A. A., 1975, Anahita; Maebad-e azim-e Bishapour. Tehran: Markaz-e Bastan shenasi-e Iran. [in Persian]
- Kinsley, D., 1985, Hindu goddesses. Printed in India, Motial Banarsidass.
- Lahiji, Sh. & Kar, M., 1992, The quest for identity. The image of Iranian women in prehistory and history, Tehran, Rooshangaran. [in Persian] 
- Leick, G., 1991, A dictionary of ancient Near Eastern mythology. London: New York, Routledge.
- Leick, G., 2010, A dictionary of ancient Near Eastern mythology. Translated by: Roghayeh Behzadi, Tehran: Tahouri. [in Persian]
- Lurker, M., 1994, A dictionary of gods and goddesses, devils and demons. London: New York: Routledge.
- Mackenzie, D. A., 1996, The migration of symbols. London: New York, Routledge.
- Mani, V., 1975, Puranic Encyclopedia. Delhi, Motial, Banarsidass.
- Matthews, J. & Caithlin, 2005, The Ency. Of magical creatures, London, Harper Elements.
- Mehraz, R., 1976, Armanha-ye Ensani dar farhang va honar-e Iran. Tehran: University of Melli. [in Persian]
- Moghadam, M., 2001, Jostar dar bare-ye Mehr va Nahid. Tehran: Hirmand. [in Persian]
- Mookerjee, A., 2001, Kali (The Feminine Force). London: Thames & Hudson.
- Moon, B., 1997,  An Encyclopedia of archetypal symbolism. Shambhala.
- Pattanaik, D., 2002, Devi, the Mother Goddess. Mumbai, Vakils, Feffer & Simons Ltd.
- Pope, A. U. & Ackerman, Ph., 2008, A survey of Persian art; from prehistoric times to the present. Translated by: Parviz Marzban & Others, Vol. 1. 2, Tehran: Elmi va Farhangi. [in Persian]
- Pourdauod, E., 1976, Farhang-e Iran-e Bastan. Vol. 1, Tehran University. [in Persian]
- Pourdauld, E., 2005, Gatha (Kohan tarin Bakhshha- ye Avesta). Tehran, Asatir. [in Persian]
- Quirk, S., 1992, Ancient Egyptian Religion. British Museum Press.
- Rafigh Moghol, M., 1990, “Peyvandha-ye farhangi-e Send va Panjab ba Iran dar dooran-e Pish az Tarikh (1000-5000 BC)”. Bastan shenasi va Tarikh, 4, (1): 16-25. [in Persian]
- Roaf, M., 1990, Cultural atlas of Mesopotamia and the ancient Near East. New York: Oxford, Facts on File.
- Ranke, H., 1951, Masterpieces of Egyptian art, Basel. London: Holbein.
- Tresidder, J., 1997, A Dictionary of symbols. San Francisco, Chronicle Books.
- Vieu, J., 1996, The myths of Egypt. Translated by: Abolghassem Ismailpour, Tehran: Fekr-e  rooz. [in Persian]
- Wiedemann, A., 2003, Religion of the Ancient Egyptians. Mineola New York, Dover Pub.
- Wilkinson, R. H., 1994, Symbol and magic in Egyptian art. London: Thames & Hudson.
- Wilkinson, R. H., 2003, The complete gods and goddesses of Ancient Egypt. London: Thames & Hudson.
- Zaehner, R., Ch., 2005, The dawn and twilight of Zoroastrianism. Translated by: Teimur Ghaderi, Tehran: Amirkabir. [in Persian]
- Zoka, Y., 1972, “Partovi novin bar din-e Hakhamaneshi”. Honar va mardom, 124. [in Persian]
- Zekrgoo, A. H., 1998, Secrecy of Indian myths Vedic gods. Tehran: Fekr-e rooz. [in Persian]

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار