مطالعه و بررسی سفال های ساسانی محوطۀ باستانی ویگل (آران و بیدگل)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

2 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

محوطۀ باستانی ویگل یکی از بزرگ‌ترین محوطه‌های تاریخی-اسلامی استان اصفهان با مساحتی حدود 450 هکتار است. در این محوطه علاوه‌بر وجود ساختارهایی غیرمنقول مانند سازه‌های معماری، حجم قابل‌توجهی از سفال نیز به‌چشم می‌خورد. پژوهش حاضر ضمن آگاهی از اهمیت محوطه‌ و داده‌های سفالی آن، به‌ویژه در قرون اولیه و میانۀ اسلامی، تنها بررسی سفال‌های ساسانی این محوطه را مدنظر دارد؛ براین اساس، در وهلۀ نخست، این پرسش مطرح می‌گردد که وضعیت گونه‌شناسی و طبقه‌بندی سفال‌های ساسانی محوطۀ ویگل چگونه است و تا چه حد می‌توان اشکال سفالی آن را با سایر محوطه‌های ساسانی مقایسه کرد؟ هم‌چنین تنوع تزئینات به‌کار رفته در سفال‌های این محوطه چگونه است؟ بدین‌منظور از مجموع کل سفال‌های جمع‌آوری شده در بررسی روشمند و شبکه‌بندی محوطه در سال 1386، تعداد 98 قطعه از سفال‌های ساسانیِ ویگل در راستای پاسخ به پرسش‌های فوق انتخاب و مورد مطالعۀ دقیق قرار گرفت. روش پژوهش این نوشتار نیز توصیفی-تحلیلی است. بدین‌ترتیب، ابتدا توضیحاتی درمورد محوطه داده شده و سپس گونه‌شناسی، طبقه‌بندی و گاهنگاری آورده شده است. نتایج این پژوهش نشان‌داد که داده‌های مذکور تنها شامل گونۀ ساده و بدون لعاب می‌شود. ازلحاظ شکلی، این سفال‌ها شامل انواع کاسه، تغار، کوزه، خمره، دیگچه، ظروف مسطح، درپوش، ظروف آبریز و دسته‌دار می‌شود که با سایر محوطه‌های ساسانی غرب، شمال‌شرق، جنوب و مرکز فلات ایران قابل‌مقایسه است. از نظر تزئینات نیز سفال‌های این محوطه، نمونه‌های متنوعی مانند انواع تزئین کنده، افزوده، فشاری، طنابی و ترکیبی را نشان می‌دهد؛ با این‌حال آن‌چه در تزئینات سفال‌های ساسانی ویگل بسیار قابل‌توجه است، تنوع نقوشِ تزئینی استامپی (مهرهای مسطح) است که نشانگر متداول بودن یک سنت بومی و محلی در ایجاد این‌گونه از نقوش است.   

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Sassanid pottery of Vigol, Aran and Bidgol : study of surface materials

نویسندگان [English]

  • Mehdi Sheykhzadeh 1
  • Mohsen Javeri 2
1 Department od Archeology, Faculty of architecture and Art, university of Kasahan, Kashan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Kashan, Iran
چکیده [English]

Vigol Archaeological Site is one of the largest historic-Islamic sites in Isfahan province with an area of about 450 hectares. In addition to the existence of immovable structures such as architectural structures, a significant volume of pottery that scattered on surface of this ancient site can be seen in this area. The present study, while being aware of the importance of the site and its pottery data, especially in the early and middle centuries of Islam, only considers the study of Sassanid pottery in this area. Accordingly, at first, the question arises as to the typological status and classification of Sassanid pottery in the Vigol area and to how its pottery forms can be compared with other Sassanid sites? Also, what is the variety of decorations used in the pottery of this area? For this purpose, from the total amount of pottery collected in the systematical study and networking of the site in 2007, 98 pieces of Sassanid Vigol pottery were selected in order to answer the above questions and studied in detail. The research method of this paper is descriptive-analytical. Thus, first the description of the site is explained and then the typology, classification and chronology are given. The results of this study showed that the mentioned data only included of simple and unglazed species. Formally, these potteries includes a variety of bowls, bins, jars, vats, pots, flat, trays, lids, and handles, which with other Sassanid areas of the west, northeast, south and center of the plateau Iran is comparable. In terms of decorations, the pottery of this area shows various examples such as additional decoration, excised, engraved decoration, impressed decoration, and combined decoration types. However, what is very significant in the decorations of Sassanid Vigol pottery is the variety of decorative stamped designs, which indicates the prevalence of a local tradition in creating such designs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Vigol site"
  • "Sassanid pottery"
  • "typology"
  • "classification"
  • "chronology"

مراجع

- ابوشیخ‌اصفهانی، عبدالله بن محمد،1412/1992، طبقات المحدثین بأصبهان والواردین علیها. محقق: عبد الغفور عبد الحق حسین البلوشی، مؤسسۀ الرساله بیروت. 
- احمدی، نرگس، 1395، «مطالعه و تفسیر هنری سفال نقش استامپی دورۀ ساسانی براساس یافته‌های جنوب‌شرقی استان تهران». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ باستان‌شناسی، دانشگاه هنر اصفهان، پژوهشکدۀ حفاظت و مرمت آثار فرهنگی و تاریخی (منتشرنشده).  
-الحسنی الراوندی القاسانی، ضیاءالدین ابی‌الرضا، 1334، دیوان. تصحیح: سید جلال­الدین ارموی، تهران: انتشارات مجلس، چاپ اول. 
- باغ‌شیخی، میلاد؛ اسمعیلی‌جلودار، محمداسماعیل؛ خسروزاده، علیرضا؛ و حاجی‌محمدعلیان، علمدار، 1389، «درآمدی بر شناخت شناسی سفال‌های ساسانی و اسلامی محوطۀ شیرکوهِ نایین فلات مرکزی ایران». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 3 (10): 87-107. 
- پارسه، شهرام؛ ساریخانی، مجید؛ و حیدریان، محمود، 1394، «توصیف، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال‌های ساسانی شهرستان سنقر و کلیایی». همایش باستان‌شناسان جوان (19 تا 21 مهر 1394): 935-972. 
- تاج‌بخش، رویا؛ و آذرنوش، مسعود، 1392، «گونه‌شناسی سفال‌های دورۀ ساسانی مکشوف از تپه هگمتانه». مجموعه مقالات باستان‌شناسی و تاریخ شهر همدان به مناسب یکصدمین سال کاوش در همدان، به‌کوشش: علی هژبری، تهران: انتشارات پژوهشگاه میراث‌فرهنگی: 219-237.
- جاوری، محسن، 1389، «فضا و جامعۀ شهرهای ایران در دوران انتقال از ساسانیان به قرون اولیۀ اسلامی مطالعۀ موردی: ویگل و هراسکان». رسالۀ دکترای باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی (منتشرنشده). 
- جاوری، محسن، 1394، «آتشکده محوطۀ ویگل و هراسکان». پژوهشنامه کاشان، 6 (پیایی 14): 78-97.
- حیدری، نوذر، 1399، «پلان مدیریتی پایگاه میراث‌فرهنگی ویگل». وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، اداره کل امور پایگاه‌ها (منتشرنشده). 
- خسروزاده، علیرضا؛ و عالی، ابوالفضل، 1384، «توصیف، طبقه‌بندی و تحلیل گونه‌شناختی سفال‌های دوران اشکانی و ساسانی منطقۀ ماه‌نشان (زنجان)». مجموعه مقالات باستان‌شناسی شمال‌غرب ایران، به‌کوشش: مسعود آذرنوش، تهران: نشر سازمان میراث‌فرهنگی: 45-70.
- حیدری، احمد؛ و ساروخانی، زهرا، 1395، سفال و باستان‌شناسی کاشان: (جلد نخست: از دورۀ پارینه‌سنگی تا ورود اسلام). تهران: انتشارات پازینه. 
- ساروخانی، زهرا، 1379، «گزارشات مربوط به ثبت محوطۀ باستانی دشت مختارآباد آران و بیدگل در فهرست آثار ملی کشور». اداره میراث‌فرهنگی کاشان و نطنز، مرکز باستان‌شناسی (منتشرنشده). 
- علیزاده، کریم، 1386، گزارش مقدماتی کاوش‌های باستان‌شناختی در اولتان قالاسی دشت مغان. فصل اول و دوم، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی. 
- قمی، حسن بن محمد بن حسن، 1385، تاریخ قم. ترجمۀ تاج‌الدین حسن خطیب، ابن بهاءالدین علی بن حسن بن عبدالملک قمی، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، کتابخانه بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، گنجینه مخطوطات اسلامی. 
- کریمیان، حسن؛ و جاوری، محسن، 1388، «شهرهای ویگل و هراسکان در انتقال از عصر ساسانیان به دوران اسلامی با اتکاء به داده‌های باستان‌شناختی». مطالعات باستان‌شناسی، 1 (2: پیاپی 2): 63-88.
- لباف‌خانیکی، میثم، 1387، «سفال ساسانی شمال‌شرق ایران (طبقه‌بندی، مقایسه و تحلیل براساس ویژگی‌های شکلی)». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 59 (4: 186): 143-177.
- محمدی‌فر، یعقوب؛ طهماسبی، الناز، 1393، «طبقه‌بندی سفال ساسانی درۀ سیمره، مطالعۀ موردی: قلعۀ سیرم‌شاه». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 4 (7: پیاپی 7): 133-152.
- نیک‌اندیش، نسرین، 1388، جغرافیای آران و بیدگل. تهران: نشر مرسل.
- Al-Hasani al-Rawandi al-Qasani, Ziauddin Abi al-Reza., 1955, Diwan. edited by: Seyyed Jalaluddin Ermoi, Tehran: Majlis Publications.
- Abusheikh Esfahani, A. M., 1992, Tabaqat Al-Muhadasin bel Esbahan Val Vardein Elaiha. Research by: Abdul Ghafoor Abdul Haq Hossein Al Balushi, Al-Rasalah Institute, Beirut [In Persian]. 
- Ahmadi, N., 2016, “The Inverstigaton and art interpration of Sasanian Pottery with stamp design Case Study: Southeastern Tehran, Tehran Province”. Art University of Isfahan, Faculty of Conservation, Department of Archaeology, M.A Thesis (Unpublished) [In Persian].
- Alden, J. R., & Balcer, J. M., 1978, “Excavations at Tal-i Malyan”. Iran, 16(1): 79-92.
- Alden, J. R. & Balcer, J. M., 1978, “Excavations at Tal-i Malyan”. Iran, 16(1): 79-92.
- Al-Hasani al-Rawandi al-Qasani, Z. A. al-R., 1955, Diwan. edited by: Seyyed Jalaluddin Ermoi, Tehran: Majlis Publications.
- Alizadeh, K., 2007, “Preliminary Report of Archaeological Excavations at Ultan Qalasi, Mughan Steppe-Ardabil Province, First and Second Seasons”. Tehran: Iranian Center for Archaeological Research (in Farsi with English abstract) [In Persian].
- Asgarnejad, S. & Javeri, M., 2021, “Sassanian pottery of Tesmijan, Kashan: A Study of Surface Materials”. Iranian Journal of Archaeological Studies, 12(4): 153-173. [In Persian].
- Baghsheikhi, M.; Esmaeili, J. M. E.; Khosrozadeh, A. & Haji, A. A., 2020, “An Introduction to the Epistemology of Sassanian and Islamic Pottery in the Naein Shirkooh Area, Central Plateau of Iran”. Parseh Journal Archaeological Studies, 3(10): 87-107 [In Persian].
- Heydari, N., 2018, “The preliminary report on identifying and investigating the buffer zone, recording and documenting the evidence and monuments of Vigol, Aran and Bidgol”. Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of Isfahan Province (unpublished) [In Persian].
- Javeri, M., 2011, “Space and society of Iranian cities in transition from Sassanid to Islamic period: Case study of Vigol and Haraskan”. University of Tehran, Faculty of Literature and Humanities, Department of Archaeology, PhD Thesis (Unpublished) [In Persian].
- Javeri, M., 2015, “Fire Temple of Vigol and Haraskan District”. Journal of studies on Kashan, 8 (1): 78-97 [In Persian].
- Heydari, A. & Saroukhani, Z., 2016, Pottery and Archaeological of Kashan. Tehran: Pazineh [In Persian].
- Karimiyan, H. & Javeri, M., 2010, “Vigol and Harāskān, Two Cities; A Study Based on Archaeological Data in Transformation from Sassanid Era to the Islamic Period Relying Upon Archeological Data”. Archaeological studies, 1(2): 63-83 [In Persian].
- Keall, E. J. & Keall, M. J., 1981, “The Qal’eh-i Yazdigird Pottery. A Statistical Approach”. Iran, 19: 33-80.
- Keall, E. J. & M. J. Keall, 1981, “The Qal’eh-i Yazdigird Pottery. A Statistical Approach”. Iran, 19: 33-80 [In Persian].
- Khowsrozadh, A. & Aali, A.l, 2005, “Dscription, Classification and Typological Analysis of the Parthian and Sasanian Potteries in the Mahneshan Region, Zanjan”. Proceedings of the International Symposium on Iranian archaeology: Northwestern Iran. By: Masoud Azarnoush, Cultural Heritage Organization: 45-70 [In Persian].
- Kleiss, W., 1987, “Cal Tarkhan Sodotlich von Rey”. AMI, 20: 309-318.
- Kleiss, W., 1987, “Cal Tarkhan Sodotlich von Rey”. AMI, 20: 309-318 [In Persian].
- Labbaf-Khaniki, M., 2009, “Sasanian Pottery of Northeastern Iran (Classification, comparison and analysis based on shape characteristics)”. Journal of Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, 59 (4) 186: 143-177 [In Persian].
- Lecomte, O.,1987, La céramique sassanide, Fouilles de Tureng Tepe, I: Les periods sassanides et islamiques. Paris [In Persian].
- Lerner, J. A., 2018, “A prolegomenon to the study of pottery stamps from Mes Aynak”. Afghanistan, 1(2): 239-256.
- Lerner, J. A., 2018, “A prolegomenon to the study of pottery stamps from Mes Aynak”. Afghanistan, 1(2): 239-256 [In Persian].
- McC Adams, R.,1970, “Tell Abū Sarīfa: A Sassanian-Islamic Ceramic Sequence from South Central Iraq”. Ars Orientalis: 87-119.
- McC Adams , R., 1970, “Tell Abū Sarīfa: A Sassanian-Islamic Ceramic Sequence from South Central Iraq”. Ars Orientalis: 87-119 [In Persian].
- Mohammadifar, Y. & Tahmasebi, E., 2015, “The Typology of Sassanid Pottery of Seymareh Valley, Case Study: Qale’h-ye Seyrom Shah”.Pazhoheshha-ye Bastanshenasi Iran, 4(7): 133-152 [In Persian].
- Nikandish, N., 2010, Geography of aran bidgol. Kashan: Morsal Publication [In Persian].
- Parseh, Sh.; Sarikhani, M. & Heydarian, M., 2015, “Description, Classification and typological study of Sasanian potteries of Sonqor-o Kolyai County”. International Congress of Young Archaeologists (October 2015): 935-972 [In Persian].
- Priestman, S. M. N., 2013, “Sasanian ceramics from the Gorgān Wall and other sites on the Gorgān plain”. In: E.W. Sauer, et al. (eds.) Persia’s Imperial Power in Late Antiquity. The Great Wall of Gorgān and frontier landscapes of Sasanian Iran. British Institute of Persian Studies Archaeological Monographs Series II. Oxbow: Oxford: 447-534.
- Priestman, S. M. N., 2013, “Sasanian ceramics from the Gorgān Wall and other sites on the Gorgān plain”. In: E.W. Sauer, et al. (eds.) Persia’s Imperial Power in Late Antiquity The Great Wall of Gorgān and frontier landscapes of Sasanian Iran. British Institute of Persian Studies Archaeological Monographs Series II. Oxbow: Oxford: 447-534 [In Persian].
- Puschnigg, G., 2006, Ceramics of the Merv Oasis: Recycling the City. Publications of the Institute of Archaeology, University College London. Ancient Merv Project (Walnut Creek, CA: Left Coast Press.
- Puschnigg, G., 2006, Ceramics of the Merv Oasis: Recycling the City. Publications of the Institute of Archaeology, University College London. Ancient Merv Project (Walnut Creek, CA: Left Coast Press [In Persian].
- Qomi, H. bin-M., 2006, History of Qom. Translated by: Taj al-Din Hasan Khatib, Ibn Baha al-Din Ali bin Hasan bin Abd al-Malik Qumi; The research by Mohammad Reza Ansari Qomi, the great library Ayatollah Marashi Najafi [In Persian].
- Sarukhani, Z., 2001, Reports on the Mukhtarabad plains of Aran and Bidgol for cultural heritage registration. Kashan and Natanz Cultural Heritage Department [In Persian].
- Taj Bakhsh, R. & Azarnoush, M., 2012, “Typology of Sasanian pottery from Tepe Hegmatane”. A collection of archaeological and historical articles on Hamedan, for the 100th year of Excavations in Hamedan. by: Ali Hozhbari, Tehran: Cultural Heritage Research Institute Publications: 219-237 [In Persian].
- Whitcomb, D. S., 1985, Before the roses and nightingales: excavations at Qasr-i Abu Nasr. Old Shiraz. Metropolitan Museum of Art [In Persian].

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار