مطالعه نقش عوامل محیطی و جغرافیایی در پراکندگی محوطه های دوره ماد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشکده باستان شناسی، تهران، ایران

2 گروه پژوهشی دوران تاریخی، پژوهشکدۀ باستان‌شناسى، تهران، ایران

10.22084/nb.2023.26437.2588

چکیده

براساس پراکندگی محوطه‌های شاخص شناسایی‌شده از دوره ماد، قلمرو ماد در زمان توسعه و اوج قدرت از مناطق غربی و شمال‌غربی ایران امروز، شرق آسیای صغیر و بخش‌هایی از شمال میانرودان تا مناطق شمال‌شرقی ایران کنونی و جنوب ترکمنستان را در بر می ‌گرفته است. به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت خصوصیات فرهنگ مادّی این دوره به طور کامل در تمامی این قلمرو یکسان باشد. پراکندگی وسیع محوطه‌های دوره ماد و تنوع جغرافیایی و فرهنگی در این منطقه گسترده یکی از مواردی است که مطالعات باستان‌شناسی این دوره را با چالش‌های زیادی روبرو می‌سازد. مسلما شرایط جغرافیایی و عوامل محیطی در این پراکندگی و مکان‌گزینی این محوطه‌ها و شکل‌گیری منظر فرهنگی این مناطق نقش بسیاری داشته‌اند. با این حال تاکنون پژوهشی مستقل و جامع درباره تاثیر شرایط و عوامل جغرافیایی و محیطی در مکان‌یابی و ویژگی‌های مکانی محوطه‌های مادی صورت نگرفته است. در این پژوهش به ویژگی‌ها و شرایط محیطی و جغرافیایی مختلف در ارتباط با مجموع محوطه‌های شاخص شناسایی‌شده از دوره ماد پرداخته می‌شود و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل‌های مکانی میزان تاثیر این شرایط بر پراکندگی، تراکم و مکان‌گزینی محوطه‌ها مورد سنجش قرار می‌گیرد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که می‌توان شاخصه‌ها و ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی مشخصی را به عنوان معیارهای مکان‌گزینی استقرارگاه‌های دوره ماد پیشنهاد داد. بر این اساس مهمترین و تاثیرگذارترین عوامل طبیعی موثر در پراکندگی محوطه‌های دوره ماد و شکل‌گیری منظر فرهنگی این دوره دسترسی به گذرگاه‌های طبیعی به ویژه مسیر شاهراه خراسان و همچنین دسترسی به منابع آب‌های سطحی بوده است. البته قطعا با ادامه مطالعات باستان‌شناسی تخصصی دوره ماد، شناخت بیشتر ویژگی‌های فرهنگی این دوره و شناسایی محوطه‌ها و استقراگاه‌های مادی جدید در این گستره فرهنگی می‌توان مطالعات و بررسی‌های جامع‌تر و دقیق‌تری بر روی منظر فرهنگی دوره ماد و عوامل موثر بر شکل‌گیری این منظر فرهنگی انجام داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of Environmental and Geographical Factors in the Dispersion of Median Sites

نویسندگان [English]

  • Zeinab Valizadeh Qareh Aqaji 1
  • Mehrdad Malekzadeh 2
1 Iranian Center for Archaeological Research (ICAR), Tehran, Iran
2 Iranian Center for Archaeological Research (ICAR), Department of Historical Archaeology, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Based on the distribution of archaeological sites, it appears that the Median territory, at its largest extent, would cover a vast region including western and northwestern Iran, eastern Asia Minor and parts of northern Mesopotamia to northeastern Iran and southern Turkmenistan. For this reason, the characteristics of the material culture cannot be the same throughout this realm. Wide distribution of Median sites and geographical and cultural diversity in this vast area are some of the challenges in archaeological studies of this period. It is obvious that environmental factors have played important roles in the distribution of these sites and the cultural landscape formation of these areas. However, no single comprehensive studies investigating the effect of geographical and spatial conditions on the location of Median sites have been yet done. In this study, we discuss various environmental and geographical conditions of the important spotted Median sites and evaluate the impact of these factors on site distribution using Geographical Information System (GIS) and spatial analysis. Our results allow suggesting some environmental and geographical features as criteria of site selection for Median settlements. We endeavor to explore historical features, historical geography, and the dispersion of the Median sites with a view to their natural conditions such as the height above sea level, land slope, slope direction, the access to surface water resources, and the passages and ways of communication. Accordingly, the most important and influential natural factor affecting the distribution of Median-period sites and the formation of the cultural landscape of this period has been the access to ways and passages, especially the Greater Khorasan Road and surface water resources. However, continuing archeological researches into the Median period and learning more about cultural features of this period as well as identifying new Median sites and settlements in this cultural area will lead to more comprehensive and accurate studies on the cultural landscape of the Median period and the factors influencing its formation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Median period
  • Cultural landscape
  • Geographical conditions
  • Geographic Information System (GIS)
  • Spatial analysis