«خاتون» و دیگر زنان ممتاز در گورستان چگاسفلا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده باستان شناسی

10.22084/nb.2023.27504.2566

چکیده

دهه‌هاست که باستان‌شناسان کوشیده‌اند تا بر پایة شواهد باستان‌شناختی به پرسش‌هایی دربارة پیچیدگی‌های اجتماعی جوامع پیش‌ از تاریخی پاسخ دهند. یکی از پرسش‌های معمول در این راستا، کیفیت یا چگونگی سلسله مراتب اجتماعی در جوامع باستانی است. پیشتر، پژوهشگران در توضیح سلسله‌مراتب اجتماعی و خصوصا رتبه‌های اجتماعی در جوامع خان‌سالار امیدوار بودند تا در بستر‌های تدفینی هزارة پنجم پیش از میلاد در شوشان بزرگ تمایز در الگوی دفن مردگان را مورد ارزیابی قرار دهند. سرانجام اما، برخلاف مدارک باستان‌شناختی به دست آمده از گورستان‌های اولیه شوش، هکلان و دم‌گر پرچینه، کاوش‌های محدود در گورستان چگاسفلا به تناسب روش‌شناسی و کیفیت مدارک باستان‌شناختی مطلوبش دریچه‌های فراخی برای پی‌جویی رتبه‌های اجتماعی در جوامع پیش‌ از تاریخ به روی ما گشوده است. شمار تدفین‌های زنان به نسبت مردان و نیز کیفیت و توجه به نحوة تدفین زنان در بستر‌های تدفینی گورهای کاوش شدة چگاسفلا چشم‌گیرتر است. مطالعات انسان‌شناسی بر روی نمونه‌های قابل توجهی از مدارک دندانی نشان داده است که زنان و مردان دسترسی یکسانی به منابع غذایی داشته و تفاوت معنی‌داری در خصوص بهداشت دهان و دندان میان آنان مشاده نشد. این برابری در میزان استفادة ابزاری از دندان‌ها نیز دیده شد. اما، در بین ۱۰۲ تدفین شناسایی شده، مدارک روشنی از توجه ویژه به برخی زنان از نظر نحوة تدفین و خصوصا هدایای گوری مفصل پیرامونشان (BG1.2; BG7& CG1.1)، و نیز در میزان تغییر شکل عامدانة جمجمه (BG1.11, BG1.12, BG1.18, BG1.20, BG1.28, BG1.29, BG1.30) در دست است که می‌توانیم نشانه‌های بارزی از تمایز در رتبة اجتماعی آنها را متصور شویم. علاوه برآن، حتی در بین زنان شاخص، شواهد موجود بیانگر سرآمدی تدفین BG7 یا «خاتون» در رتبة اجتماعی است. بر پایة مدارک به‌دست آمده، این فرضیه را ارائه می‌دهیم که در اواخر هزارة پنجم تا اوایل هزارة چهارم پیش ‌از میلاد، «زنان ممتاز» در چگاسفلا از رتبة اجتماعی قابل توجهی برخوردار بودند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Khatun and Other Distinguished Women in Chega Sofla Cemetery

چکیده [English]

For decades, archaeologists have tried to answer questions about the social complexities of prehistoric societies based on archaeological evidence. One of the common questions in this regard is the quality or the nature of social hierarchy in ancient communities. Earlier, in explaining the social hierarchy and especially the social ranks in the chiefdom societies, the researchers hoped to evaluate the difference in the burial pattern of the dead in the burial contexts of the 5th millennium BC in Greater Susiana. Finally, unlike the archaeological evidence obtained from the early cemeteries of Susa, Hakalan, and Dum Gar Parchineh, the limited excavations in the Chega Sofla cemetery, both for the methodology used and the quality of its archaeological evidence, have opened a wider window to search for social ranks in prehistoric societies. The number of burials of women compared to men, as well as the quality and the manner devoted to the burial of women in the excavated graves of Chega Sofla, is more impressive. Anthropological studies on significant samples of dental documents have shown that women and men had equal access to food sources and no significant difference was observed regarding dental health between them. This equality was also seen in the amount of implemental use of teeth. However, among the 102 identified burials, there is clear evidence of special attention to some women in terms of the burial method and especially the elaborate grave gifts beside them (BG1.2; BG7& CG1.1), as well as in the degree of deliberate deformation of the skull (BG1.11, BG1.12, BG1.18, BG1.20, BG1.28, BG1.29, BG1.30) we can imagine clear signs of distinction in their social rank. In addition, even among noticeable women, the available evidence indicates the status of BG7 or "Khatun" in social rank. Based on the obtained evidence, we present the hypothesis that in the late 5th to early 4th millennium BCE, "high-status women" had a significant social rank in Chaga Sofla.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chega Sofla
  • Susa
  • Hakalan
  • Dum Gar Parching
  • Chiefdom