تحلیل پتروگرافی و XRF سفال های دوره جمدت نصر دشت مهران، جنوب غربی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه محقق اردبیلی، گروه باستان شناسی

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی

3 استادیار، گروه تاریخ و جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی

10.22084/nb.2023.26300.2487

چکیده

منطقه جنوب‌غرب ایران در مطالعات باستان‌شناسی ایران در ادوار مختلف و به ویژه دوران‌های آغاز تاریخی و شهرنشینی اهمیت بسیار ویژه‌ای دارد. دشت مهران در استان ایلام از جمله مناطقی است که دارای مواد فرهنگی هم افق و مشابه نمونه‌های جمدت نصر است. براساس یافته‌های زیستگاهی، می‌توان دشت مهران را در این دوره، تابعی از تغییرات زیستگاهی بین النهرین به حساب آورد. برای درک دوره آغاز شهرنشینی که سرآغاز بزرگترین و پیچیده ترین تغییرات سیاسی‌‌ـ ‌اقتصادی و اجتماعی است و در جنوب‌غربی ایران همچنان ناشناخته باقی مانده، تعداد 14 قطعه سفال دروه جمدت نصر محوطه‌های دشت مهران را که طی کاوش و بررسی‌های میدانی جمع‌آوری شده و مورد مطالعه قرار گرفته است جهت انجام آزمایشات انتخاب شدند. این پژوهش با هدف آگاهی یافتن و فرض این مساله که سفال نوع جمدت‌نصر دشت مهران به صورت محلی تولید می‌شده، یا اینکه توسط متخصصین بین‌النهرینی تولید می‌شده و یک محصول وارداتی بوده است، انجام شده است. شواهد تولید سفال در چغاآهوان و چغابُویچِگ به ویژه تولید محلی سفال‌های دشت مهران را تایید می‌کند. در تمام نمونه‌های مورد مطالعه دشت مهران، کانی کلسیت به صورت ریز بلور (میکرایت) و درشت بلور (اسپارایت) وجود دارد. نتایج آنالیزXRF نیز با یافته‌های پتروگرافی مطابقت دارد. در این نمونه‌ها، کلسیت در اثر حرارت از میان رفته و تنها هاله‌ای از آن باقی مانده است، وجود کلسیت در باقی نمونه‌ها نشان می‌دهد که درجه پخت سفال‌ها کمتر از 800 درجه سانتیگراد بوده است. در نهایت براساس مطالعات و بررسی‌های زمین شناسی دشت مهران و نتایج آنالیز آزمایشگاهی صورت گرفته، می‌توان بیان کرد که سفال‌ها تولید داخلی و محلی داشته‌اند و مربوط به خود دشت هستند، هرچند سبک و فرم و تکنیک تولید مشترک با گونه‌های همزمان بین النهرینی خود است، هرچند اثبات این فرض نیاز به مطالعات و آزمایشات تکمیلی تأسیسات تولید سفال و همچنین سفال-های دست نخورده و برجا دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Petrographic Analysis of the Jemdat Nasr Period Potteries of the Mehran Plain, Southwestern Iran

نویسندگان [English]

  • Ardeshir Javanmardzadeh 1
  • Mehri Mohammadi 2
  • Farhad Pouria Nezhad 3
1 Dept. of Archaeology, Faculty of Social sciences, University of Mohaghegh Ardabili
2 Dept. of Archaeology, Faculty of Social sciences, University of Mohaghegh Ardabili
3 Dept. of History and Sociolog, Faculty of Social sciences, University of Mohaghegh Ardabili
چکیده [English]

Southwestern Iran has great importance in the Iranian Archaeological research, especially Proto-Literate and urbanism Period. The Mehran plain of the Ilam province is of the regions includes Mesopotamian Jemdat Nasr material culture. On the basis of the settlement finds, the Mehran plain can be studied as a follower of the settlement fluctuation of Mesopotamia. Having more prehensive understand of the proto-urbanism as a starting point of the great socio-economic and political changes in human life and still roughly remained unclear, there 14 sherds from the Jemdat Nasr period of the Mehran plain have collected from the excavation and surface of the various sites and in terms of fabric and elements have analyzed. This research is aiming to inform about that the Jemdat Nasr potteries of the Mehran Plain were produced locally or by the Mesopotamian potters as an importing goods. On the basis of petrographic analysis along with geological studies of the Mehran Plain it can be said that the Jemdat Nasr pottery of the Plain was produced locally, although they have some variation in terms of production technique and form comparing to the Mesopotamian one. The production documents attested on the surface of Choghā Ahowān and Chiā Boicheg have proved this hypothesis as well. Over the whole analyzed samples, the Calcite mineral as micro/macro crystal has proved. The result of XRF analysis is proving the Petrographic analysis as well. Over the given samples, because of the high temperature of pottery kiln, calcite has disappeared as a shadow has remained only; the existence of calcite showing that the temperature of making pottery was over 800 C. On the basis of petrographic analysis along with geological studies of the Mehran Plain it can be said that the Jemdat Nasr pottery of the Plain was produced locally, although they have some variation in terms of production technique and form comparing to the Mesopotamian one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jemdat Nasr Period
  • Mehran Plain
  • Petrography
  • XRF
  • Southwestern Iran