نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1
دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
2
دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
3
استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، دانشگاه مازندران، چالوس، ایران.
10.22084/nb.2024.28468.2636
چکیده
چگونگی فرایندهای شکل‌گیری جوامع دوران مس‌وسنگ در شرق مازندران و شناخت شاخص‌های فرهنگی بومی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آنها، یکی از پرسش‌های مهم است. سفال قرمزِ منقوش شاخص‌ترین داده فرهنگی نوسنگی متاخر و دوره مس‌وسنگ در شرق مازندران است. شناخت ویژگی‌های این سفال، از نظر فنی و تزئینی چشم‌انداز بهتری از این جوامع و پیوند‌های احتمالی با مناطق همجوار را در بازه زمانی هزاره ششم تا اواسط هزار پنجم ارائه می‌کند. در تحتانی‌ترین لایه‌های استقراری تپه عباسی نکا، همزمان با سفال نوسنگی، سفال قرمزِ منقوش دیده شده است که با انوع مشابه خود در مناطق همجوار یعنی منطقه فلات مرکزی، شمال شرق و دشت گرگان، دارای ویژگی‌های فنی و تزئینی متفاوتی با فرهنگ سفالی دوره پیشین (نوسنگی) هستند و نشان‌دهنده وجود سطحی جدید از فناوری در تولید سفال است. این سفال همچنین، با نمونه‌های مشابه مناطق همجوار، همانندی‌های آشکاری دارد؛ ازجمله الگوی پیدایش در نهشته‌های باستانی، شیوه‌‌ی فرآوری و آماده‌سازی گِل، استفاده از آمیزه معدنی، پخت مناسب و کامل، شیوه تزیین نقوش هندسی سیاه‌رنگ روی زمینه قرمز. تفاوت‌ها نیز شامل فقدان نقوش گیاهی و جانوری، عدم وجود سفال‌های نخودی منقوش بویژه در دشت‌های پست و استفاده گسترده‌تر از آمیزه معدنی هستند. با توجه به داده‌های موجود، سفال‌قرمز منقوش در تپه‌عباسی نکا (و دشت‌های شرق مازندران) هم‌راستا و مشابه با مناطق مجاور و بویژه فلات مرکزی، در مراحل پایانی نوسنگی است، اما روندی که بعد از آن طی شده متفاوت از الگو‌هایی است که در فلات مرکزی طبقه‌بندی شده است. سفال قرمز منقوش تپه عباسی در مرحله‌ای همزمان با انتقالی مس‌وسنگ در فلات مرکزی، در تحتانی‌ترین لایه استقراری (لایه ۱۲) پدیدار می‌شود (مرحله ۱)؛ سپس در لایه بعد (لایه ۱۱) به صورت تک‌دوره و با پیشرفت در ویژگی‌های تولیدی ولی با مشخصات ظاهری قبل ادامه می‌یابد (مرحله ۲). در مرحله بعد و در لایه ۱۰ (دوره مفرغ)، استفاده و یا تولید سفال قرمز منقوش مرحله ۲ همچنان با روندی نزولی از نظر کیفی و کمی ادامه می‌یابد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Black on Red Pottery in the Chalcolithic Period in the East of Mazandaran as Seen at Tappeh Abbasi of Khansar Neka
نویسندگان [English]
-
seyed mohammadreza ale ahmad
1
-
Rahmat Abbasnejad Seresti
2
-
Roghayeh Rahimi Sorkhani
3
1
Ph.D. Student in Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
2
Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
3
Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism, Mazandaran University, Chalus, Iran
چکیده [English]
Regarding the developments of the Copper Age in the east of Mazandaran, many questions are raised, including the methods of formation of these societies and the recognition of their native, regional, and extra-regional cultural indicators. Painted red pottery is the most significant cultural data left from the late Neolithic and Chalcolithic periods in the east of Mazandaran. Studying and understanding the characteristics of this type of pottery, both technically and decoratively, can provide a better perspective of the societies of this region and possible links with neighboring Regions in the sixth millennium to the middle of the fifth millennium BC. By studying and investigating the lowest settlement layers of the Tapeh Abbasi Neka plain, we saw the simultaneous presence of Neolithic-type pottery and painted red pottery. Given their similarities to types found in neighboring regions, such as the Central Plateau of Iran, Northeast of Iran, and Gorgan Plain, these pieces of Pottery exhibit technical and decorative characteristics that differ from the pottery culture of the previous period (Neolithic). This suggests the emergence of a new level of technology in pottery production.
Based on the available data, it appears that painted red pottery emerged in Tapeh Abbasi Neka (and the eastern plains of Mazandaran), However, the subsequent process diverges from the patterns classified in the Central Plateau of Iran. painted red pottery appears in the lowest settlement layer (layer 12) of Tapeh Abbasi during a phase that aligns with the transitional phase of copper in the central plateau (phase 1). In the subsequent layer (layer 11), it appears again, this time in a distinct period with advanced production characteristics. However, it maintains the aesthetic specifications from the previous phase (phase 2). In the subsequent stage, within layer 10 (Bronze period), the use or production of phase 2 painted red pottery continues, albeit with a declining trend in both quality and quantity.
کلیدواژه‌ها [English]
-
East of Mazandaran
-
Cheshmeh Ali
-
Transitional Chalcolithic
-
Black on Red Pottery
-
Tappeh Abbasi
)